Le bon sauvage

Gutxienekoa da jakitea bulego hau gobernu autonomiko edo are zentraleko erakunde batekoa, banku, egunkari, profesional independiente batena edo are etxe partikularrekoa eta guztiz pribatua ote zen. Munta duena da jakitea bulego hartan lan egiten zuen pertsona, Gizon Handia jauna, bere biografia dagoeneko nahikoa luzean, tipo horretako bulego horietako askotatik pasatua zela, noiz buru, noiz aholkulari, noiz konspiratzaile, noiz negoziatzeko zerbait daukan bezero, noiz bezeriaren interesak kudeatzen dituen tratulari, noiz saltzaile arrunta, alderdi politiko zibilizatu guztiekin harremanetan egon eta gero, harik eta erabaki garrantzizkoak hartzen diren toki gorenetan ezagun, oso ezagun, bihurtu arte, klasiko ez esateagatik; eta klasiko, halako moldez eta halako maneran, non ordurako gutxienekoa baitzen zer kargu betetzen zuen, eta non: esaterako, administrazio autonomikoko goi mailako ordezkari, edo honen eta gobernu zentralari eusten zion partiduaren arteko bitartekari, edo halako banku, enpresa edo egunkariko administrazio kontseiluko kide, edo —zergatik ez, Gizon Handia bezalako batek horrenbeste ahal zuen, eta gehiago ere—, demagun, hiritar burutsu, eraginkor, serio, arrazional eta ponderatu batzuek osatutako iritzi-korronte bateko lider; eta halako moldez eta halako maneran non ordurako, denen begietara, berdin baitzen zer alderdik, zer enpresak edo zein familia ahaldunen arteko interes-uztarketak lagundu zioten unean uneko kargura igotzen. Bestalde, proberbiala zen traje italiarrak oso ongi ematen ziotelakoa, eta haien bilduma ederra zuela, nahiz maliziotsuek esan ez zela bere bizitzan jantzi zituen traje politiko-ekonomikoen bilduma bezain anitza.

        Gizon Handiak ez zeukan izenik —izan ere, bere kasuan gutxienekoa izena da, ez bada lur azpiko magma-korronte bat laburbiltzen duen marka den aldetik—, hitz batez, eta ez zuen bere burua sigla edo kargu baten pean ezkutatu behar, alegia, ez zuen inolako justifikaziorik behar Gizon Handia izateko. Bai, irakurle —barka ezazu bokatiboaren erabilera zakar hau, truku merkea baizik ez denez—, zalantzarik gabe sinesgaitza irudituko zaizun arren, horrelako jaunak badira mundu demokratiko honetan; dozena bat, batez beste, fakturazioa mila milioira iristen den eskualdeko. Norberari bizitza izorratzea beste lanik ez duen putakume bat, esango dute intzibilizatuenek eta basatienek; jauntxo bat, esango dute beste batzuek, formei arreta jartzeak eta historia pixka bat jakiteak ez duela norberaren posizioaren irmotasuna gutxiesten uste dutenek. Baina oker leudeke batzuak eta besteak, horrelako irainak, gordinenak bezala kultu-usteenak ere, ezgaitasun baten adierazle baizik ez direlako, ezjakintasun itzel baten isla, humanoen arteko tratuaren sakon hondogabearen eta giza-harremanen berezko zailtasunaren latza atzemateko ezina baizik ez baitute salatzen. Kasurik onenean —hau da, borondate txarrik edo herra gaiztorik leporatu ezin zaienen kasuan, halakorik balitz—, herri xehearen usteen nolakoaren adierazle izango lirateke, eta honako hau bukatu beharko genuke: herri xehearen usteak kamutsak eta ezjakinak direla, alegia, herri xehea bera bezala. Gauzen berezko ordena da, jende zenbait —gero eta gutxiago, egia esan, eta eskerrak— gauzen berezko ordenaren aurka oldartzen tematzen den arren.

        Gizon Handiari zegokionez, tokitan zegoen gauzen berezko ordenaren aurka oldartzen saiatu zen eguna, inoiz saiatu baldin bazen. Gizon Handiak bestelako kezkak zituen astelehen goiz hartan; esaterako, tripetan ernatzen zitzaion ezinegon lauso eta definigaitz hura, edo hainbestean behin ziztatzen zion buruko min hori. Baina biak ala biak, asteleheneroko kontuak ziren, denborarekin konturatu zen beste zerbaiten adierazpen psikosomatikoak baizik ez zirela, eta horrenbestez etsi zuen biekin bizitzen ikasi beharko zuela, baita ikasi ere; zer gaitzen adierazpen psikosomatikoak ziren, hori ez zuen hain argi ikusten, nahiz gehienetan identifikatzen zituen adierazpenok bizkar gainean eraman ohi zuen erantzukizunen karga erraldoiarekin, eta bere baitan agitzen zen Ideia Handien borrokarekin, bere gogoa lehen mailako borrokaleku intelektualtzat zeukanez. Interfonorantz makurtu zen eta kafe bat eskatu zuen.

        Izan ere, errutinazko keinuen errepikapena bezalakorik ez zegoen tripetako ezinegon lausoa eta buruko ziztadak desagerrarazteko, eta kafe bat interfonotik eskatu eta hartzea zen errepikapen erritual horretako puntu nagusietako bat, nahiz eta hemen kontraesan gogorrean erortzen zen, medikuak esana baitzion kafe gehiegi ez hartzeko, tentsioa altua zeukalako. Baina kafea beharrezkoa zuen: hamarretan puntuan Madrilgo egunkari oso eraginkor baten zuzendariaren deia espero zuen; Gizon Handia egunkariaren aholku-emailea zenez, telefonoaren bidezko kontaktu hori ohikoa zen, hamabostean behin burutzen zena. Baina egun hartakoa bereziki mamitsua izan zitekeela aurreikusten zuen; beraz, drangada txiki eta azkarrez hartu zuen eraman berri zioten kafea, eta deiaren zain geratu zen, hatzekin kaobazko mahaiaren gainean joaz.

        Deia hamarretan puntuan izan zen, aldez aurretik esan bezala, suitzarrei egozten zaien puntualitateaz. Aholkulariak eta zuzendariak ohiko agur protokolarioak trukatu zituzten, eta solasari ekin zioten; Espainiako aktualitatea errepasatu zuten, luze, periferietako uneko egoerei arreta berezia jarriz; xehetasunak gorabehera, Gizon Handiak ikusi zuen, asetasunez ikusi ere, bere ikuspuntu propioak, batez ere berak hobekien ezagutzen zuen periferia-zatiari zegozkionak, emankor gertatzen ari zirela eta bidea egiten ari zirela hiriburuan; bestetik, berri jakingarri aski jaso zuen une hartan apur bat urrun geratzen ari zitzaion eta hain ongi kontrolatzen ez zuen gorteari buruz. Ondoren, munduko berriez arduratu ziren. Musulmanen terrorismoaren gaia ezin saihesteko modukoa zenez, itxoin egin zuen, zuzendariak berak puntua eman zion arte:

        — Zer iruditu zaizu Idazlearen artikulua?

        Idazlea idazle handia zen —barka bedi errepikapena—, boladan zegoen, egunkariak saltzen asko laguntzen zuen, eta Gizon Handiak berak baino are birmoldatze ideologiko bizkorragoa burutzeko gauza izan zenez, posizio oso tinko baten jabea zen; egia zen azken denboretan izan zirela bere pribilegiozko tokitik kanporatzeko xedearekin hasitako mugimendu batzuk, baina Gizon Handiak, zen guztiarekin, bazekien bere mugen berri, eta bazekien une hartan ez zegoela bere esku Idazlearen aurkako kanpainarik hasterik. Beste alde batetik, esan dezagun ezen, Gizon Handiak izenik ez bazuen, are gutxiago zuen izenik Idazleak, kontuan hartuta ehunka hautagairen artean labankazoka buruturiko pelea batetik bizirik ateratako dozena hautatu bateko ordezkaria zela, eta hortaz, guztiz trukagarria.

        — Zer iruditu zaidan? Ondo...

        Bistan zenez, egunkarikoek ez zioten Gizon Handiari lehentasunezko tratua ematen «ondo» sasiko batekin erantzuteagatik. Zuzendaria isilik geratu zen, zain, «ondo» eta geroko puntu suspentsiboak entzun izan balitu bezala, eta Gizon Handiak etenaldia aprobetxatu zuen bere baitan begiratzeko, ea kapaz zen iritzi bat osatzeko.

        Zer iruditu zitzaion, benetan, artikulua? Puntu honetan Gizon Handiaren burdinazko borondatea flakiak jota geratzen zen, garai bateko nahikeriak etortzen zitzaizkiolako burura. Zer iruditu zitzaion, zer iruditu zitzaion Gizon Handia bihurtzeko ito behar izan zuen letrazko gizon erreprimituari? Bere bulegoa bezain distiratsua, batetik, Idazlea erudito handia baitzen, eta bazekielako bere hitzari bristada eta txinparta ateratzen; bestetik, Idazlearen eskura baizik ez zegoen, inork bere buruari ez eta Idazleak bereari permititzen ahal zion heterodoxia inbidiagarri —inbidiagarri, modu ez batere osasungarrian— batekoa; loturarik gabeko pentsamendu aske eta jatorrizko baten lekukoa ere iruditzen zitzaion, beti bezala, desinhibitua, estilo garatukoa, bururatua. Hitz batez, Gizon Handia tripak jaten zegoen, bekaitzaren bekaitzez, Idazleak artikulu bat izenpetzen zuen bakoitzean bezala, Idazleak bera sekula izango ez zen bezalakoa izatea lortu zuelako; bazegoen psikoanalisiari uzteko moduko zerbait maitasun-gorrotozko harreman honetan, ondorengo datua ezagutuz gero hobeki ulertuko den bezala: Gizon Handia, artean, guztiz sinetsirik zegoelarik ezen berari, zen tokikoa izateak zehaztu, markatu ziola bizimodua, are bizitza bera ere, eta aldi berean, Idazlea sinbolizatzen zuen gizaseme-klasekoa izatea galarazi, errealitatea zen Idazlea kasik bere herri berekoa zela, bere herriaren ondo-ondokoa, zehatz esateko, eta hori zela-eta mila bider gehiago ere jaten zituen tripak Idazleak artikulu bat izenpetzen zuen bakoitzean.

        Baina oker geundeke usteko bagenu hor bukatzen zirela Idazlearen artikuluak Gizon Handiarengan sortzen zituen erreakzioak; bazegoen beste osagarri bat: guztiarekin ere biak giza-talde berekoa zirelako kontzientzia garbia, eta biak parte ziren giza-taldekoak mehatxu pean bizi zirelakoa, eta orduan, elkartasunezko sentimendu oso oinarrizkoa zela tarteko, ezinezkoa zen Idazlea kritikatzea, are gutxiago jakinik ezen, Idazleak artikulu horretan terrorismo musulmanari buruz ateratzen zituen ondorioek ipar ideologikoa markatuko zutela puska batean, kasik kontsignaren mailan markatu ere. Esan gabe, gainera, Gizon Handia bera bat zetorrela aipatu ondorioekin. Baina, guztiarekin —eta hau artikuluak sorrarazten zizkion sentimendu eta ideien matazaren hirugarren elementua zen—, iruditzen zitzaion Idazlea apur bat erlaxaturik zebilela, tentsioa galduta bezala, artikulu hartan bederen, apur bat zabar, bere egiazko motibazioak eta bere egiazko ideologia ageriegi nabarmenduz, alde zaurigarria erakutsiz; eta, alde horretatik, denok konforme bazeuden ere Idazlearen aurka egiten ausartuko zen edozein garaituta zegoela bataila hasi baino lehen, oinarrizko zuhurtzia batek esaten zion Gizon Handiari ez zela komeni defentsa-hesiak eraistea hain azkar; eta hortaz, iruditzen zitzaion Idazleak gehiegizko konfiantza erakusten zuela, eta gehiegizko konfiantza, norbera inmune eta zigorgabe uste izatea —hori bazekien Gizon Handiak, ongi jakin ere— amildegia, hilobia zela. Azkenik, honi guztiari gehitu behar zitzaion ezen Gizon Handiak, hainbeste karguren jabe izan eta gero, zeukan gizarte-posizioa izanda, aholkulari izanda, Idazlea bera baino hamar bat urte zaharragoa izanda, ongia eta gaizkiaren gainean zegoelako itxurak gorde behar zituela, eta hortaz, ezin zuela, Idazlearenganako, pasio humanorik nabarmenduko zuen bestelako sentimendurik agertu, afektuzko kamaraderia batetik harantzago.

        Baina zuzendaria zain zegoen, eta nolabait eman beharko zuen iritzi bat.

        — Ondo... Ondo, beti bezala; eta guztiz bat nator analisiarekin. Baina...

        — Baina...!?

        — Baina iruditu zait, nola esan, apur bat... Apur bat etxeko zapatilletan idatzitakoa.

        Kitto. Esana zegoen.

        — Etxeko zapatilletan? Bere xarmaren parte da. Lehengoan ez zenidan esan, ba, martxa honetan segituz gero laster gidaliburu bat beharko dela gure egunkaria irakurtzeko? Idazleak beren etxean bezala sentiarazten ditu irakurleak.

        — Baliteke, baina uste dut orain urrutiegi joan dela.

        Gizon Handiaren ustez, sinpletasuna, sinpletasun erlatiboa, beti ere, ondo zegoen kiroletan; ez iritzi artikuluetan, non larderia intelektuala ez baitzen inoiz sobran. Eta justu aurkakoa gertatzen ari zen gero eta gehiago: kiroletakoek filologo edo ingeniari batek nekez uler zitzakeen testuak sortzen zituzten, eta iritzikoek prakak jaitsita hitz egiten zuten, etxeko atezainaren gelan baleude bezala.

        — Argudio onak edukiko dituzu hori esateko, ezta?

        Gizon Handiak eztarria garbitu zuen, eztul moduko batez.

        — Ikus dezagun: hasteko, deblauki aitortzen du oraintsu arte ez duela irakurri Sterneren Tristram Shandy...

        — Et, et, et... Berak ez du horrelakorik aitortzen; esaten du gaztetan bi aldiz saiatu zela liburu horren trabak gainditzen, eta ezinezko izan zitzaiola. Gainera, hala izatera ere, zer du txarrik aitorpen horrek? Inork ezin dituela klasiko guztiak irakurri, hori materialki ezinezkoa delako, gogorarazi behar dizut?

        Gizon Handiari, hainbeste aholku eman beharrez, eta hainbeste tokitan, unibertsitate mundua, literatur mundua eta kultura mundua ongi ezagutzen zuenari, klasiko bat berrirakurtzen dela, eta berrirakurri ez, eta irakurtzen ari dela aitortzen duenari kreditu guztia erretiratzen zaiola ipso facto ederki asko zekienari, egunkariko zuzendariaren hitzak iraingarriak izan zitzaizkion; iraingarriak, sinatu gabe bazen ere, ordura arte indarrean egondako ituna urratzen zutelako, berari aldez aurretiko inolako gaztigurik egin gabe; eta iraingarriak, horrek esan nahi zuelako Idazleari lizentzia hori ere ematen zitzaiola, alegia, ematen ahal den handiena, preziatuena, esklusiboena, benetan altxor bat bezalakoa zena: bere jakintza itzelaren zuloak herabe gaberik erakustekoa, hain zuzen, ordura arte oso-oso gutxiri —arestian esandako labankazokako peleatik bizirik irtendako besteren bati, gehienez ere— aitortzen zitzaiona, baina ez inola ere Gizon Handiari berari, esaterako, zen Handia izanda ere. Are, non egongo zatekeen bera, Ostrogodoff, Van Kasposen, Leibnizbarrutia, Schoppedhauer, Popafrescu edo J.J. Jodowski, demagun, bere artikuluetan aipatu zituen bakoitzean, aipuaz aparte, egile horien gaineko ezagutza erreala aitortu izan balu? Iraingarria zen, izan ere; bera bon sauvage bat zen bitartean, Idazleak bide askea zeukan baita bere ezjakintasuna erakusteko ere, eta horrekin bere prestigioak are gorago egingo zuen, oraindik, egiati, jendekoi, humano agertuko zelako jendearen begietara. Gizon Handiak nahiago izan zuen zuzendariaren hitzak aintzat ez hartzea, ez entzunarena egitea, eta aurrera segitu zuen.

        — Beste apunte hori, Londresko bonbek Taylor Squaren, hamarkadetan berea izan den hotelaren ondoan eztanda egin zutela dioena, guztiz tokiz kanpo dago. Zertara dator horrelako komentario bat, norbera zer ondo bizi den erakusteko ez bada? —«erakusteko» ordez «muturretik pasatu» izan zen burura etorri zaion lehena, baina erreprimitu egin zen.

        — Gizon Handia, ez nuen uste... —zuzendaria irriz ari zen—. Jendeak gero eta gehiago bidaiatzen du.

        — Zuk badakizu zer preziotan dauden hotelak Londresen?

        — Noski. Zuk ere bai.

        — Horregatik ba! Jendeak bidaiatzen du, jakina; klase ertaina joaten ahal da Londresera, gehienez, eta egiazko fortunak ordaindu behar izaten ditu zulo ilun, txiki eta zikin batean lo egitearen truke. Hamarkadetan nire hotela Londresen... Probokazio bat da. Exhibizionismo merkea.

        — Jendeari gustatzen zaio jakitea batzuk ondo-ondo bizi direla. Eragin estimulagarria du horrek; beren buruari esaten diote: agian neuk ere, egunen batean... Norbera izorratuta egon daiteke, baino errazago eusten dio pentsatzen duenean norbaitek bizitzaren ederra gozatzen duela. Efektu lasaigarria dauka, soziologikoki konprobatuta dago. Bestela, hau da, ongi bizitzeko modurik ez dagoela eta mundu guztia izorratuta dagoela pentsatuz gero, etsiak joko luke kristo guztia.

        — Hori parte bat da; beste hainbatek, ordea, badaki ez duela Londresen hotela hamarkadetan izango. Zorte askorekin, breakfast-eko txingar zatiak edukiko dituzten maindire gainean lo egin beharko du Londresen, bertara iristen bada, trukean begiko kanika ordainduta... Eta askok badaki hori. Ez da komeni horiei argudioak ematea.

        — Bai, bai; Erromako Inperioaren hondamendiaz ari zara, ezta? Barbaroen etorreraz? —esan zuen egunkariko zuzendariak, ironia nabarmenaz; Gizon Handia laguntzaile estimatzekoa zen, baina batzuetan bazuen, nola esan, halako ukitu jansenista bat, komikotasunaren ateetan jartzen zuena.

        — Prekauzioak oro ez dira aski. Irakurri duzu Sterneren Tristram Shandy? Nik bai —esan zuen Gizon Handiak. Gezurra zen. Edizio kritiko baten hitzaurrea irakurria zuen, aspaldi.

        — Jakina —esan zuen zuzendariak, eta bere kasuan ere gezurra zen. Baina liburua erreferentziaz ezagutzen zuen.

        — Orduan konturatuko zinen nobelaren laburpena ez dagoela gaizki, baina erdipurdikoa dela; batxilergoko edozein ikaslek egingo zuen.

        — Zure garaiko batxilergoko edozein ikaslek, agian bai. Batxilergoa asko aldatu da, zuk egin zenuenetik —atera zitzaion zuzendariari, bestearen petralkeriak apur bat aspertzen hasia. Zuzendariaren aburuz, Gizon Handiaren arazoa zen, funtsean, ez zuela erabat ulertzen, edo onartzen, bera ere trukagarria zela. Fakturazioa mila miliotara iristen den edozein eskualdetan inor ez da ordezkaezina.

        — Baina erridikuluaren mugan dagoena da zer nolako jauzia ematen duen Sterneren liburuaren haria terrorismo islamiarraren gaiarekin lotzeko. Hori ezer ez den tokitik petrolioa atera nahi izatea da —aipuaren errazak lotsatu zuen, eta zerbait gaineratzeko beharra sentiarazi—. Olioa eta ura, eguna eta gaua, nahasezina nahasi nahi izatea da. Ezinezkoa. Patetikoa.

        — Nire ustez ez dago hain gaizki: Sterneren nobelaren aiputik hasi («gizonak asaldatzen dituztenak ez dira gauzak, gauza hutsak, gauzen gaineko iritziak baizik»), Laurence Sterneren biografia bera eta berorrek islatzen dituen balioak (bizi-nahia, esaterako; gaixorik egonik ere ez zion idazteari utzi, kementsu) terrorismo islamiarraren martirien balioekin kontrajarri arte.

        Gizon Handia, ordea, gezurretan ari zen, eta guztiz kontzientea zen bere gezurraz; izan ere, zuzendariari esan zionaz kontra, horixe zen Idazlearen artikuluan gehien miretsi zuena: Sterneren liburua terrorismo islamiarraren gaiarekin lotzeko egindako irakurketa eta sortutako diskurtsoa. Gizon Handiaren ustez, benetan handi ziren liburuen ezaugarri nagusia zen bertatik edozein tesi, baita guztiz kontrajarrita zeudenak ere —edo ia-ia—, atera ahal izaten dela. Horretarako, baina, liburu handi batek irakurle handi bat eskatzen zuen; eta 'irakurle handi bat' horrek irakurle sortzailea esan nahi zuen; alegia, bere burua liburuaren jatorrizko hitz, ideia, datu eta pertzepzio estetikoko eskema ugariekin kontrastatuko zuen irakurlea, hitzok bere gisa, eta uneko bere interes eta obsesioaren argitara, berrinterpretatuko zituen arte, zentzu bat, zentzu berri bat, edo nahiago bada berriz funtzionala eta operatiboa den zentzua emateraino. Holako irakurketa egiteko gauza den irakurle sortzailea da liburu bati gaurkotasuna, betierekotasuna, eternitatea ematen ahal dion bakarra, holako irakurle bat da edozein liburu handi bihur dezakeena. Bai, Gizon Handiak garbi ikusten zuen artikuluan zehar Idazleak ederki erakusten zuela zer neurriko irakurlea zen, itxuraz antipodetan zeudekeen bi mutur —Tristram Shandy eta terrorismo islamiarra— bere kezken eta bizipenen araberako diskurtso koherente batean errenditzeko gauza izan baitzen, horretarako baldintza bakarra Idazlearen beraren intelektoa —zeina argi-eroale, gudu-zelai, itsas-argi edo entzima-multzo baten antzera imajinatzen ahal baitzen, nahi erara—izanik. Justifikatzen al zuen horrek guztiak Londresko hamarkadetako hotela? Edozein kasutan, Gizon Handiak erraz onartuko ez zuen arren —ezta bere buruari ere!—, artikulua irakurri zuenetik Sterneren liburua irakurtzeko gogo bizia piztu zitzaion.

        — Patetikoa! —errepikatu zuen, beraz.

        — Konforme, kontuan hartuko dut —esan zuen zuzendariak, batere kasurik egiteko asmorik ez zuenean erabiltzen zuen formula. Buruan zebilkion ezen Sterne bera, apaiz anglikanoa izanik, ez zela izango hain zorrotza bere juzguetan. Gainera, senak esaten zion Gizon Handiaren kritikak crescendo baten moduan antolatuta zeudela, eta hortaz, onenak etortzeko zeudela oraindik.

        — Sandiarekin ere sartzen da —Sandia mundu zabalean ospe handia zuen beste idazle bat zen—, banidoso etnozentrikoa deituz, konturatu gabe berak bekatu horixe egiten duela, uste duelarik geu baizik ezin garela munduko nagusiak izan. Norberaren buruko bartza ikusi ez, eta besteren begiko makarra...

        — Sandiak ez du honetaz ezer jakingo. Ez zaio oihartzun urrutikorik ere iritsiko.

        — Baina orain arteko guztiak txikikeriak dira. Benetan larria dena da norberaren burutik pasatzen dena hain modu xaloan agertzea, baita konforme bagaude ere, edo hobe, horregatik beragatik, konforme gaudelako. Etsaia gutxiestea arriskugarria da.

        — Zertaz ari zara, zehatz?

        — Esaldi honetaz: Mundu honetako egiazko pobreek aberatsak pairatzen dituzte eta elkar hiltzen dute, baina ez dute sarraskirik egiten gure artean. Nagusi izan nahi dutenek erasotzen dute bakarrik, ez baztertuta daudenek.

        — Eta zer du txarrik esaldiak? Nik egia biribila dela esango nuke.

        — Zer duen txarrik? Gardena dela, hori du txarra! Oraintxe egingo dizut edozeinek —edozeinek, konturatzen zara? Hor dago koska!— egingo duen bat-bateko itzulpena: guk, aberatsok, munduko pobreak izorratu ditugu, eta elkar hiltzera bortxatu, eta ondorioz haiek ezin digute ezer egin. Eta zerbait egiten ahal digutenek, egin egiten digute, ez beren burua defenditu nahian, munduan nagusi, gure ordez, izan nahi dutelako baizik, begi bistakoa denean gu munduan nagusi izatea —gu, mendebaldetarrok, gizonok, kristauok, zuriok— gauzen ordena berezkoa dela. Ezta Gurutzadetako garaian bageunde ere!

        — Eta nola idatzi beharko litzateke, zure ustez?

        Gizon Handia isilik egon zen une batez, ez erantzuna prest ez zeukalako —zuzendariak deia egin baino lehenago prest zeukanez—, baizik eta ez zuelako nahi horixe oso nabarmen gera zedin.

        — Honela, esaterako: Ez ditugu ahaztu behar Ekialde Erdiko eta Ekialde Hurbileko herrietako jarreretan dautzan botere-elementu eta geopolitika-elementu bereziak, eta zenbait demasakeriak erreibindikazio baten inguruan biltzeko eskain dezakeen aukera. Horrelako zer edo zer —gaineratu zuen, esaldia inprobisatua zelako itxurak eginez.

        — Hori ulergaitza da.

        — Horregatik, ba. Esaldi horrek kultur eta informazio-maila ertainaren jabe den edonori zer pentsatua ematen dio —«bere burua listotzat daukan makina bat inoxenteri ematen dio bazka» zen benetan pentsatu zuena—. Esaldi horrek eztabaida sor dezake; eta eztabaida horretan gure argudiobidea nagusi da —«aho asko estaliko genituzke», esan nahi zuen—.

        Madrilgo egunkariko zuzendaria isilik zen, Gizon Handiaren barne-hustuketa bukatzen ari zela konprenituz.

        — Jainkoarren! Roberto Alcazar y Pedrinen tebeo bat dirudiiiii...!

        Gizon Handiaren ahotsa gora joan zen, glotisa erabat itxi eta edozein soinuri bidea ixten zion espasmo moduko batean, ez oso ozena haatik, lehertu zen arte.