Uhala

 

 

Urrutitik ikusten da etorbide luzean zatozela kupula grisa ezkien artean, dotore harrotua ordeka zabalean. Erromako txatal bat izan liteke, okerreko tokian jaulkitzen utzia. Esaten da basilikako planoak egin zituen arkitektoak ez zekiela, agindua jaso zuenean, non eraikiko zen berak paper gainean irudikatu zuen hura. Bertora gabe diseinatu zuela edertasun hau. Hala goraipatzen dute batzuek hemengo obra-maixuen lana. Eta horrexegatik esan ohi da duela paisaiaren zaina, ez zutelako itsu-itsuan jarraitu Italiatik heldutako planoek ziotena. Episteme barrokoa, made in Pays Basque. Horixe baita eliza hau: ordena, neurria eta denbora, klasikoek harmonia antolatzeko asmaturiko hiru alderdiak, euskaldunek beren erara interpretatua.

         Eta bai, benetan dira itsusiak altzairuzko kable horiek kupularen bueltan, baina nonbait, Erromako arkitektoaren atelierretik bertatik dator gaitza. Kupula ez izan linternari eusteko aski sendo. Astunegia burua, horrexegatik hasi zela pitzatzen diote txosten teknikoek. Lehenago beste batzuek Vatikanoko San Petrin egin zuten akats berbera hemen ere. Ez da, beraz, oraingo kontua, sistematikoki han eta hemen gertatu izan den diseinu oker bat baizik. Eraikitzen ari zirela ohartu omen ziren artekez. Burdinazko gerruntzea ezartzea erabaki zuten garaiko arkitektoek bi koskoen arteko tartean, begien gordean. Eta hain justu uztai zahar hau da oraintsu agertu zaiena, begiratzen hasi direnean, herdoilak erabat janda. Barrokoak ere bazituela bere ajeak, alegia.

         Eta bai, bat nator kritika estetikoarekin. Nola-halako konponbide moderno honek, kanpoko kableenak, itsustu egiten du, nabarmen gainera, kupulaz dugun ikuspegia. Ez da ederra begirako harria nola estutzen duten ikustea. Eutsiko dioten, eutsi behar liokete, horrexetarako daude. Eta azak ontzeko, horra non hasi zaizkigun folleto turistikoak sinbolismoarekin jolasean. Bobedaren oskola omen kupula, eta zeruaren irudikapena ahurra. Uhala zer den, ez dago esan beharrik.

         Terrazako atalasean agertu denerako nion emana begia. Elizkizunean bertan ohartu naiz, labana bezala sorbaldan haren soa. Kafe ordurako, gero eta hurrago sumatu dut, argi-argi. Eta horra non ausartu den azkenean, lagunak beren-beregi atzean utzita. Etortzen ikusita ere, ezin da ideiarik egin nola gogortzen zaizkigun keizuak eta beldurrak barnean. Ongi trebatuagatik, susmoa da fosil egina. Urteak eman ditut muga igaro gabe; etxekoekin, orain nagoen gisa, esan nahi dut. Lankideekin bai, bileretara-eta Donostiara, Bilbora, baina hau aparte egiten zen orduan, eta ez dago bertan orain ere. Kontrainformaziokoek pasatzen zizkiguten abisuak, zaindu beharra zegoen, eta nor jagole hoberik norbera baino. Eta halakoxea delako halabeharra, noiz ez dakizula sastraka atzetik agertzen zaizu oilagorra, hemen naiz ostera ere, ilobaren ezkontzaren aitzakian.

         Finak ditu hazpegiak, edanak doi gorrituak masailak. Belaunetarainoko soineko argia, sandalia goratuak, poltsoa nonbaiten utzia. Tatarrez hurreratu du aluminiozko aulkia. Bekoz beko jarri zait, gintonika eskuan duela.

         — Bestaldekoa?

         Hasi da jolasa, biok irri isilik.

         — Hain ezagun dut?

         — Baietz esango nuke. Dena da: jantzia, oinetakoak, orrazkera... zer esanik ez hizketan hasi zarenean.

         — Detektibea zara ala?

         Tolesik gabe loratu ditugu biok ezpainak.

         Kupula ikusi orduko etorri zait dena xirripan. Irudien, usainen eta ahotsen halako anabasa antolatu bat. Gazterik hasi ginen honantz jotzen, gurasoekin-eta. Bestelakoa zen giroa orduan hemen. Basilikara heltzerako hasten zen festa autobus barnean, herriko haurrak matrikula beltza ikusi eta batera pilatzen zitzaizkigunean ate aurrean mulkoan, besoa luze, chocolat, chocolat ziotela. Beretako bat izan nintekeen hemen sortzera.

         — Mutilaren aldekoa izango zara orduan.

         — Ez da polizia izan beharrik horra heltzeko.

         Nahita bota diot, irri leun batez, baina oraingoan ez dio beitari heldu. Edanaren dirdira du begietan.

         Orain nik dakita ba, turista frantsesei, alemanei, espainolei Atlas mendietan, Dakarren, Bamakon bezalaxe, halaxe zen orduan hemen; chocolat, chocolat edota franco, franco, franco bestela. Ez noski diktadoreari bibaka umeak, eskean baizik, esku ahurrak zabalik, guk zer emango. Hitz doia ez da gosea beharbada, baina edozer hartzeko beti pronto, hain zegoen urri dena alderdi honetan. Seguru hor barnean badela horrela ibilitakorik, galdetzea da nahi izatera nagusienei, egoki fortunatuz gero, dantzaldia eteten denean.

         Biderik eman gabe, ezkontideez hasi zait, ipurterreak datozela gazteak orain, ez bere garaian bezala, are gutxiago nirean.

         — Mutur batekoa bata, bestekoa bestea, erraz ibiltzen dira hauek batetik bestera.

         Zer ote dakizu ni nola ezkondu nintzen. Berehala konpondu nahi izan du.

         — Eta Maiteren eta Jean Mixelen kasuan ez hainbeste. Bi euskaldun Bordelen aseguru etxe handi batean. Ez dago urruti gaur egun, berehala sartzen da autopistaz.

         Segi dezan utzi diot.

         — Polita osatzen dute bikotea.

         Ez da aise isiltzekoa, Erasmus aipatu du, Praga, Kopenhage, Atenas, edonon eta edonoiz egiten dutela hitzordua ikaskide izanikoek, asteburu bat elkarrekin emateko, hegazkin txartelak garaiz erosita, merke.

         — Guk izan ez genituen erraztasunak dituzte.

         Berrogeita hamar paseak izango ditu, Ane duela izena, nola dudan nik. Eskurik eman gabe, zuhurregi biok, masailak ez doaz elkarren bila. Azkenetan du kopakoa. Den bezain luze zutitu da, doi bermatu ditu besaurreak aukiaren sorbaldan, ea ekarriko didan neuri ere bestetxo bat.

         Izotz-koskorrak bezain hautsirik ditu begiak.

         — Ezkondu ere, ez lehen adina eta ez lehen bezala. Ezagutu behar zenuen hau orain dela hogei urte.

         Hogei urte, Ane? Ezagutu behar zenuen hau orain berrogei, erantzutera noa. Eutsi egin diot. Neuk esango dizut nolakoa zen hau duela berrogei urte, zu ume zinela artean. Orain berrogei urte hor dugun aparkaleku hori autobusez mukuru izaten zen. Kartel handi bat zegoen, orubea pribatua zela zioena, jatetxearena. Eta esan ez diodan hori guztia murtxikatzen jarraitu dut ahopean, zuk ez dakizu zenbat liqueur Izarra edaten zen hemen. Horiak arbendola zehatua uzten zizun aho-sabaian; berdeak, mendafinezko musu gozoa. Sasoiko jubilatuz betetzen zen eliza, gehiago entzuten zen frantsesa bera gaztelera edo euskara baino. Hemen erabiltzen ez ziren gabardina gris argiak, ohartu zaren bezala, bestelako orrazkera eta oinetakoak mailadian gora, saldoan, santuaren zilarrezko estatuaren bila behakoak marmolen festa honetan, zerikusirik ez Mixel Garikoitzen sortetxeko apaltasunarekin. Restaurant hau berau nolakoa zen esango nizuke, non zegoen bazkaldu ohi genuen jantokia, nolakoak ziren altzariak, nola jantzita zetozkigun zerbitzariak. Eliza atariko souvenir-kasetatxoak ere, ez ziren horrelakoak, horiz margotuak zituzten olak eta beltzez letrak, Recuerdos de San Ignacio, ikusi egiten ditut oraindik ere, bi ziren, etorbidea hasten zen horretan, alderik alde, on parle français, feltrozko zezen beltzak banderilla gorri-horiekin eta flamenko dantzariak santuaren oroigarri.

         Hurrengoan gentozenean, ikurrinekin etortzeko. Eskaera bera beti.

         Tratua baikenuen zerbitzariekin, hainbeste buelta. Ikurrinak eguberrietako postaletan, ikurrinak oihalezko txaplatetan, kaikuetan josteko, hemen ezin zenean halakorik lortu. Zer uste duzu, Ane, horretan ere usatua naiz.

         Orain joana da hori guztia.

         Ezpain mamitsuak ditu, aspaldi maiztua elizkizunerako emandako kolorea.

         Nongoa naizen galdetu dit. Ezin diot aitortu egia ez esateko entrenatu nindutela.

         Izotzen klin-klin hotsa kopa handiaren kupula iraulian. Hezurtsuak ditu eskuak. Urrezko eraztun bat. Pultsera handiegi bi.

         Begietara behakoa. Mugan dago, edariak zuhurtziari irabazten dion eremuaren hegian dabil. Baliteke gaur baino lehen ere bion begiradak topo egin izana hementxe bertan, basilika atariko zabalgunean, nork daki. Bera, haurra artean, gurasoekin etorria orain aldean handiak begitantzen zaizkidan zelai berdeetan jolasean; ni, Paueko polizia-etxera destinatu berri. Izan liteke. Ez dugu inoiz jakingo, Ane. Maite ditut denboraren jolasak.

         Ez dut zalantzarik badakiela nor naizen.

         Beta izan du zurrumurrua egiaztatzeko Maiteren inguru hurbilean. Erabateko diskrezioa ezinezkoa da, janda daukat hori. Garaia ere, alde dugu. Orain urte batzuk, ez hainbeste ere, ez nengokeen hemen. Garaia, eta erretreta hartu izana.

         Zer egiteko asmoa duzu jubilazioa hartzen duzunean?

         Beti nahi izan dudana: bilobekin egon, autokarabana bat erosi eta emaztearekin batera bazterrak ikusi, arkitekturaz gozatu, argazki ederrak atera...

         Dena da iragana orain, Ane.

         Ikusi egin dut etortzen.

         Berak azalpena nahi du. Hilobi sekretu baten koordenadak mapan.

         Nik bakea.

         Bi gintonik dakarzkio zerbitzari kofiadunak, ez dakit noiz eskatuak. Topa egiten dugu. Ez bakeagatik, noski; geugatik baizik. Hala esan du, gugatik. Halaxe errepikatu dut neuk ere, haren begietan murgil eginda.

         — Utziko didazu galdera bat egiten?

         Bi begi zerbaiten bila.

         Eskua altxatu eta atzamarrak klaskatu ditut neure buruaren gainean. Ez dabil apartean Jean Mixelek eta Maitek gaurko eguna denon gogoan gera dadin kontratatutako argazkilaria. Izerditan dabilen neure adineko gizon bat.

         — Foto bat?

         Bigarrenez egin dugu topa profesionalak halaxe eskatuta. Zoriontsu agertuko gara biok, haren eskuina nire sorbaldan, nire ezkerrekoa haren eskuaren gainean pausatua. Elkar ukitzen biok, estreinako. Ez dut uste ohartu denik harrapatu dudala, laster baino lehen jakingo dudala nor den.

         Haizea pixka bat harrotu du. Orkestrak Paquito chocolaterori ekin dio. Aurreneko konpasak entzun orduko, baldar atzeratu dituzte aulkiak, oihuka hartu dute barnerako bidea aldameneko mahaietakoek. Eta orduantxe bota du.

         — Non dago Odile?

         Marcel Cerdanen uppercuta, imintzio nabarmenik egin gabe jaso dudana. Bere garaian egunkarietan agertu zena baino askozaz gehiago daki. Epaile instruktorearen txostena da datorkidan lehenbiziko gauza. Filtratu izango zen, baina nola ba, eta nondik nire izena.

         Koordenada batzuk mapan.

         Ez dudala ulertzen diotsot.

         Besaurreak aulkiaren bizkarrean, aurrerantz makurtua du soina. Adina salatzen duten zimurrak ageri zaizkio bular artean. Disimulurik gabeko irribarre gaiztoa loratu du.

         — Odile. Badakit han zinela.

         Behar aldean asko hitz egiten du jendeak ezkontzetan. Maiz, damu-egun handiak izan ohi dira biharamunak. Izan ere, ohi ez bezala askatu ohi ditu edanak mihiak, lotsagabe bilakatzen da otzanena ere.

         Neure alaba izan zintezkeen, Ane.

         — Ez dakit zertaz ari zaren.

         Bozina-joka igaro da auto bat, erantzuna atzeratzeko nahikoa ez.

         — Nor da Odile?

         — Egin hogeita hamaika urte atzerantz. Gogoratu behar duzu, han zinen.

         Non nintzen, Ane. Esadazu zeuk non nintzen.

         Vieux Boucaun, Plage Centraleko parkinean.

         — Ez, deskuidatuta zaude, garai hartan Baionan nengoen, euskal kostalde guztiko trafikoaren ardura neraman.

         Ez dit sinetsi, badakit. Neu harritu naiz neure zabarkeriaz. Presaka asmatu behar izan dut, ez naiz finegi ibili. Nor naizen ukatzea, alferrik nukeen, hona agertu aurretik jakin dute Maiteren aldeko gehienek hori. Jean Mixelen osaba polizia? Zertan aritu naizen, horixe da inork gutxik dakiena, ezta etxekoek ere benetan. Ezkontza batean gaude, bizimodu berri bat ospatzeko elkartuta. Senidetze bat, Ane, euskaldunok bakarrik dakigun eran ospatzen. Maite dugun eta maite gaituen jendea dago hor barruan, Paquito-ren airean gerriak mugitu eta, gorila-hots artean, zapiak eskuan besoei atzera-aurrera eragiten.

         Pasa da, utz dezagun iragana bakean eta bizi gaitezen ahalik ondoena, Ane.

         Lepoa egingo nuke ez duzula hori izena.

         — Jakin beharra dugu non dagoen. Bakea behar du familiak.

         — Odileren familia zara ala?

         — Ez, laguna nuen. Oso maitea.

         Edontzian sartu ditu azkazalak. Ikaratu egin dira izotz trokoak.

         — Unibertsitatetik?

         — Ez nazazu ergeltzat hartu. Nik bezain ondo dakizu Odile ez zela unibertsitatean ibili.

         Zintzotasun basa bihurtu zaio hasierako zinismoa.

         Pertsonak eta gertaerak bata bestearekin lotu nahiak hartu nau. Oraindik ere, buelta eta buelta, ez dakit nola gertatu zitzaigun ere. Lehenbiziko aldia zen hain eskura genituena, baina ez ginen gauza izan egoera ondo neurtzeko. Ez zen halabeharra izan, denborak hartu zuen ez zegokion abiada. Andre Durrutyren hotela zartatzetik zetozen parkinean aurkitu genituenean.

         Matrikula hura. Zerrendan genuen.

         — Non lurperatu zenuten. Hori bakarrik jakin nahi dugu.

         Nahi dugu? Zuk eta nork gehiagok?

         Espainolak hasita zeuden ordurako, Ane. Beste garai batzuk ziren.

         Gaur bezalakoxe eguna zabaldu zuen. Argitasunak urratu egiten zituen begiak. Uhinak emaro zetozen hondarrean hiltzera. Bi andre zakurrekin ibilbidean. Harantzago, Volkswagen California bat. Uretan sartuta zebiltzan gazteak, surfean.

         — Non besterik ez dizut eskatzen.

         Labain egiten dute eguzki izpiek basilikaren azal bihurrian behera. Zatoz, Ane, bazka ditzagun begiak. Proportzioak, aztertuak ditut, iritzira. Eta berehala nago arkitektoaren tokian, nola jasoko ote zuen abisua Erromako atelierrean. Erabakia hartu beharra baitzegoen. Burdinazko gerruntzea jartzea kupulari eutsiko bazaio. Itxura batera, agerikoa dirudi deskonpentsazioak. Ordukoa ere, Ane, arkitektura arazoa bilakatua zen azken beltzean. Errepublikak ezin onar zezakeen linternak pisu handiegia hartzerik. Mugan alde bateko indarkeriaz gain, geurean hasita zegoena emendatuz gero, berehala zen kupula mando eginda. Pitzadurak begi bistakoak ziren, agerikoa zen premiazko neurrien beharra behea joko ez bazuen.

         Auto barnean zeuden hiru lagunak nire gizonak hurreratu zitzaizkienean. Hondarra geldi hondarraren gainean. Brisa goxoa. Herrian, botikako gurutze berdea ñir-ñirrean. Abisua jaso berri gu, denborarik ez indar gehiago pilatzeko. Entzun gabe, banekien zer eskatzen ari zitzaizkien, zer galdetzen. Protokoloa zeharo zehatza da. Susmoa. Neurrian huts egin nuen. Pistola zorrotik askatzeko keinua egiten duen eskua. Beso-zangoen dantza. Tiro hotsa. Oihuak frantsesez, oihuak euskaraz. Polizia bat lurrean, deiadarka, ezkerreko hanka astintzen. Ondoko automobilaren atzean gordetik patruila-laguna babestu behar zuena. Orro luze bat. Odola zorua bustitzen. Korrika batean gu denok, eta eskapo autoak.

         Ane, arkitekturan ikusten da hau ondo. Begira horra. Ikusten altzairuzko kable horiek? Orduan gu ginen, orain beste batzuk diren bezala, kupulak behar duen uhala. Ulertzen? Eta hura zen momentua. Odileri egokitu zitzaion, beste edonor izan zitekeen. Ezin genuen utzi linternak pisu handiagoa har zezan.

         Labenne sarreran aurkitu genuen automobila, eskuinaldeko gurpilak errepide bazterreko ezpondan sartuak. Aski izan genuen auzoko gizon baten eskuari jarraitzea. Emakume bat zela besterik ez zigun esan, iruditu zitzaiola pistola zeramala praketan sartua, blusapean. Eta beste biak? Ez zituela ikusi. Kanpin aldera hartu zuen Odilek, pinuen etorbidean arnasestuka haren urratsen atzetik gu.

         Hantxe atxiki genuen, hesi gainetik jauzi eginda atarian bi akazia garai zituen etxe batean sartu nahian zebilela. Eta handik laster beste biak, Ortzaizeko etxalde batean. Eta besteak Baigorrin. Hariari tira egitea besterik ez zegoen.

         — Eta gero? Zer egin zenuten berarekin? Hogeita bat urte besterik ez zuen...

         Begiak epeldu ditu. Zurrutada luzea eman dio kopakoari. Bustiak ditu ezpain mamiak. Ez dakit erruki eske ari den, ez dirudi erasora joko duenik.

         — Ez dakit ezer, benetan.

         Begirik kendu gabe dut.

         — Aspaldiko kontuak dira. Ez dakit zer esan dizun Maitek, baina ni trafikoan ibili izan naiz beti.

         Gorilek amaitu dute dantza. Algara batean dator jendea jantokitik. Elkarri lepotik helduta datoz andre gazteak, gure aldekoak guztiak. Inguruetako mahaiak hartu dituzte. Esku leun bat sumatu dut sorbaldan, masaila laztantzen didan hats beroa. Alaba da, Jean Mixel besotik dakarrela. Irriz datoz, neuk ere ez ditut bestela ikusi nahi.

         — Zer egiten duzu bakarrik horrenbeste denbora, aita?

         Jantokitik aterata bezalaxe dut armagnaca mahai gainean, habanoa errautsontzian lo.

         — Ordu erdi daramazu hutsari begira. Ea ongi zauden ikustera etorri gara.

         Eta barre egiten dute biek, gaztetasunaren hondarrak ematen duen urduritasunak piztuta edontzietako izotza.