7. Legegintza

Debekatzearen zein legeztatzearen labirintoa

 

 

      Auzitegia izan da haurdunaldi subrogatuen eztabaidak hastapenetatik izan duen eszenatoki nagusienetariko bat. 1985ean jaio zen ordezko batek bere obuluekin ernaldutako lehen umea, Melissa Stern, New Jerseyn (aeb). Erditu ondoren, Mary Beath Whitehead gestanteak uko egin zion tutoretza lagatzeari; hala heldu zen epaitegietara Baby M kasua. Epaileak William eta Elizabeth Sternen gurasotasunaren alde egin zuen, umearen interes gorena argudiatuta, eta bisita erregimena aitortu zion Whiteheadi.

      Estatu Batuetan askatasun indibidualak ulertzeko moduak (kontratu askatasuna eta askatasun ekonomikoa bereziki) erraztu zuen praktika eta industria honen loraldia. Izan ere, ugalketaren merkantilizazioak ez zuen jendartea bereziki asaldatu. Hamabi estatutan onartu da, legeen bidez edo jurisprudentzia bidez; beste zenbaitetan ez dago arautua baina halako kontratuak sina daitezke eta, azkenik, estatu bakan batzuek debekatu dute edo kontratuak ez baliozkoak direla ezarri. Illinois eta Kalifornia estatuetan garatu dira gehien praktika hau sustatzeko baldintzak, hala nola jaioberriaren zuzeneko filiazioa bermatzea intentziozko gurasoei.

      Estatu Batuetatik zabaldu zen pixkanaka Ukraina, India, Thailandia, Errusia, Nepal edota Mexikora, eta hala sortu zen “emakumeek, gametoek eta diruak nazioarteko mugak zeharkatzea eskatzen duen espazio globala”, Anna Maria Moreroren hitzetan. Erresuma Batuak eta Kanadak (Quebec salbu) eredu altruistak legeztatu zituzten 1998an eta 2004an, hurrenez hurren; haurdunaldiko gastuak eta enplegua uzteagatik izandako galerak baino ezin dituzte jaso gestanteek.

      Espainian 1988an onartu zen giza ugaltze tekniken legea, eta horretan argi jaso zen subrogazio kontratuak ez direla baliozkoak, ordaina egon ala ez. Hortaz, Estatuan gutxinaka eta sekretuan hasi ziren zenbait familia espazio global horretan parte hartzen. xxi. mendean aurrera egin ahala (eta nazioarteko adopzio-sistema zorroztu ahala), biderkatu egin zen eskaria: 2010 eta 2020 bitartean atzerrian ernaldutako 2.500 jaioberri baino gehiago erregistratu ziren.

      Alderdi neoliberalen babesa lortu zuten Son Nuestros Hijos bezalako elkarteek Diputatuen Kongresuan: praktika arautzeko lege-proposamena aurkeztu zuen UPyDk 2015ean, Ciudadanosek 2017an eta, berriro ere, 2019an. Hiruretan Rosa Diez zein Albert Riveraren saiakerek porrot egin zuten. EAJ abstenitu egin zen eta EH Bilduk kontra bozkatu zuen.

      Zuzenbide Zibileko irakaslea da Itziar Alkorta Idiakez eta, Euskal Autonomia Erkidegoan, erreferentziazko aditu feminista nagusia gai honetan. Lagundutako ugalketaren tratamendu juridikoari buruzko doktoretza-tesia defendatu ondoren, aebetako bi bioetika zentrotan sakondu zuen obulu salmentaren eta haurdunaldi subrogatu komertzialaren fenomenoaren inguruan. Geroztik, Europako Legebiltzarrari zuzendutako bioteknologien arauketaren inguruko gomendioak egin ditu, ehuko Ikasketa Feministetako masterrean aritu, eta zabalkunde lan handia egin du hamaika kongresutan.

      Azaldu digu Espainiako Kode Zibilaren arabera erditzen dena dela ama, ez ama genetikoa, ezta ordaindu duena ere. Estatu Batuetan gertatzen denaren kontrara, norbanakoen arteko kontratu pribatuek ez dute inolako baliorik Kode Zibilaren printzipioak urratzen badituzte. Hala, Estatuan hurrengo mekanismoa garatu zen: intentziozko gurasoek haurtxoa erregistratzen dute jaiotako herrialdean (kasuan-kasuan bi gurasoek izango dute aukera hori edo soilik semena eman duen aitak) eta gero kontsulatuen bidez saiatuko dira Espainiako familia-liburuan ere filiazioa islatzen. “Balizko familiek badakite legearen kontra egiten dutela, baina negozioa ondo egituratuta dago eta bidean agertuko diren arazoak konpontzeagatik kobratzen duten agentziak hor daude”, azaldu du irakasleak.

      Itziarrek emakumeen eta umeen esplotazioa orokortuta ikusten du praktika komertzialean eta, hortaz, uste du nazioarteko debekua izango litzatekeela helburua, baina “ametsezkoa” dela onartu du: “aebetan oso errotua dago. Nazio Batuen Erakundearen batzar orokorrean ez dute gai-ordenan sartu ere egin”. Aldi berean, gogoratu du iritzi publikoaren borroka irabazten ari direla aldeko sektoreak, ugalketa-krisiaren testuinguruan.

      Bien bitartean, azpimarratu du “umeak katean eta mugaz bestalde ekoiztea ez dela jasangarria”. Ondorioz, merkatu globalen logikatik ateratzeko eta debekuaren albo-kalteak saihesteko irtenbide onena iruditzen zaio arautze zorrotz baten alde egitea: “Ahalik eta min gutxien eragiten lagunduko duten akordioak legeztatzearen aldekoa naiz”.

      Itziar izan zen, hain zuzen ere, EH Bilduko batzorde feministak abiatutako barne-eztabaidan aholkularietako bat. Alderdi independentistak 2017an argitaratu zuen adostutakoa laburbiltzen duen txostena: modalitate altruista legeztatzea, instituzioek kontrolatua eta osasun sistema publikoak kudeatuta.

      Oihana Etxebarrieta EH Bilduko legebiltzarkidea eta alderdiko idazkaritza feministaren buru da. EHko Bilgune Feministan militatu du. Adierazi du Ciudadanosek lege-proposamena aurkeztu aurretik abiatu zutela hausnarketa prozesua, guraso baten interpelazioari erantzuteko: “Guk Ciudadanos-en lege-proiektuaren aurka bozkatu genuen, ez dugulako ikuspegi merkantilista liberalarekin bat egiten. Argi eta garbi daukagu alokairuzko sabelen kontra gaudela, ez ditugula horiek bermatzeko bide legalak babestuko”. Esapide horren bidez bereizten ditu Oihanak ugalketaren merkantilizazioa eta pertsonen arteko elkarlaguntza akordioak. Aitzitik, proposamen alternatiboa zabaldu zutenean, oso babes gutxi jaso zuten.

      Espainiako Gobernuan dauden alderdi politikoek “indarkeria erreproduktiboaren aurkako” posizio irmoa hartu dute urteekin: bai psoek bai Podemosek (Sumarreko burua den Yolanda Diazek ere kontrako diskurtso publikoa egin du). Aldiz, ppk “kontranatura” izateagatik arbuiatu zuen hasieran, baina 2023an Ana Obregonen kasuaren harira adierazi zuen alderdiaren zuzendaritza prest zegoela merkantilizaziotik at ematen ziren akordioak legeztatzeko.

      Eusko Jaurlaritzak ez dauka eskumenik auzia arautzeko, baina Iñigo Urkullu lehendakariak hedabideetan adierazi zuen 2017an Estatu mailako “erregulazio garantistaren aldeko apustua”. eitbn azaldu zuen gobernu autonomikoak gurasotasun baimena aitortuko ziela haurdunaldi subrogatu bidez umea izandako funtzionarioei. Garai hartan Josu Erkoreka bozeramaileak keinua “aurrerapauso” moduan aurkeztu zuen, “xxi. mendeko gizartean presente dauden familia eredu berrien aitortzarako”. 2024an Elkarrekin Podemos-IU saiatu zen neurri horren kontra egiten legebiltzarrean, baina ez zuen babesik izan: umeen eskubideen alde egin dute alderdi guztiek, pse-eek barne.

      Adingabeen interes gorena da, hain zuzen ere, haurdunaldi subrogatuen erregulazioaren korapilo nagusia, ikusiko dugunez. Kapitulu honetan giza eskubideen ikuspegiaren inguruko eztabaida aletuko dugu eta, ondoren, debekuak zein legeztatzeak dakartzaten buruko minak identifikatuko ditugu. Horretarako, Oihana Etxebarrieta eta Itziar Alkortaz gain, Miren Ortubayrengana jo dugu: Zuzenbide Penaleko doktorea, Maria de Maeztu Forum Feministako kide ohia da.

 

 

GIZA ESKUBIDEAK

 

      Alokairuzko sabelak nazioartean debekatzeko deia egin zuen Frantzisko aita santuak 2024ko Urte Berriko ekitaldi diplomatikoan. Abortuaren kontrako aldarriarekin nahastu zuen afera: “giza bizitza ororen” errespetuaz aritu zen, “amaren baitan jaio ez den umearengandik hasita, ezin baita ezabatu, ezta produktu komertzial bihurtu ere”. Edonola ere, bere argudio nagusiak bat egiten du “alokairuzko sabelen” kontrako diskurtso politikoekin: “Emakume zein umeen duintasuna iraintzen dute” eta “amaren beharrizan materialaren esplotazioan oinarritzen dira”.

      Ildo beretik abiatu dira Europako Parlamentuaren ebazpenak; askotan gaia esplotazio sexualaren eta behartutako ezkontzen zaku berean sartuta:

 

      Gaitzetsi egiten du ordezkapen bidezko haurdunaldiaren praktika, emakumearen giza duintasunaren aurkakoa baita, haren gorputza eta ugalketa-funtzioak lehengai gisa erabiltzen baitira; bere ustez, praktika hori debekatu egin behar da, ugalketa-funtzioak ustiatzea eta gorputza finantza-helburuekin edo bestelakoekin erabiltzea baitakar, bereziki garapen-bidean dauden herrialdeetan kalteberak diren emakumeen kasuan, eta giza eskubideen tresnen esparruan premiaz aztertzeko eskatzen du (2015eko abenduaren 17ko ebazpena).

 

      Antzeko ondorioak plazaratu ditu Nazio Batuen Erakundeko (nbe) kontalari bereziak bere txostenetan, baita Espainiako Bioetika Batzordeak ere. Horien diskurtsoan oinarritu ditu Espainiako Estatuko Auzitegi Gorenak bere sententziak, esaterako, 2022ko martxoaren 31koa (ikuspegi perinatalaren kapituluan azaldu genuena): epailearen esanetan, “bai ama haurduna bai umea objektu huts gisa tratatu dira, ez duintasuna eta giza eskubideak dituzten pertsona moduan”. Bere ustez, “ez da irudimen-ahalegin handirik egin behar” ulertzeko zer egoera ekonomiko eta sozialetan zegoen gestantea halako “tratu ankerra” jasotzea onartu zuenean, bere askatasunari eta autonomiari uko eginda.

      Paradoxa da emakumeen askatasunaren, autonomiaren, berdintasunaren eta duintasunaren izenean argudiatu duela Ciudadanosek besteentzat ernaltzeko eskubidearen aitortza: alderdi honen ustez, emakumeok eskubidea daukagu ordezko izatearen hautua egiteko, eta herritarrek eskubidea dute bide horren bidez familia bat eratzeko. Filosofiaren kapituluan aztertu dugu abortatzeko eskubidearekin alderaketa (“nire gorputza, nire erabakia”), eta kontrako ahotsen erantzuna: autonomia hori ez dela erreala, kontratuek mugatzen dutelako. Haurrak izatearen eskubideari dagokionez, Itziarrek azpimarratu du ez dela existitzen: “Adopzioen nazioarteko araudiek argi adierazten dute umeek gurasoak izateko eskubidea dutela baina gurasoek ez dutela umeak izateko eskubiderik. Horri eutsi behar diogu”.

      Bere diskurtso antipunitibistagatik nabarmendu da Miren Ortubay zenbait esparrutan; prostituzioan eta genero indarkerian, besteak beste. Trebakuntza horretatik tiraka onartu du liburu honetarako iritzia ematea, haurdunaldi subrogatuen aferan sakondu ez badu ere. Prostituzioaren kasuan, genero, arraza eta klase desberdinkerian oinarritutako lanbidea izanda, horren desagerpenaren aldekoa da epe luzera. Aitzitik, helmuga horretara iristeko estrategiei dagokienez, abolizionismoaren kontra dago “modu erradikalean”: “Debekuek klandestinitatera bultzatzen dute prostituzioaren ingurua, eta horrek emakumeen eskubideen urraketak larritzen ditu”.

      Mirenek antzeman egiten ditu prostituzioaren eta haurdunaldi subrogatuaren eztabaiden arteko paralelismoak. Horietariko bat da emakumeen duintasunaren kontrako jarduerak direla planteatzea: “Ez nator bat. Existitzeak, pertsona izate hutsak ematen digu erabakimena; horretan datza duintasuna, eta inoiz ez dugu galtzen”. Horri lotuta, bigarrena da abolizionismoak agentzia ukatzen diela emakumeei: “Ez dute aitortzen adostasuna emateko gaitasuna dutenik, eta badute, nahiz eta ahalmen hori mugatua dagoen”.

      Edonola ere, funtsezko desberdintasuna identifikatzen du bi gaien artean: haurra. “Afera ez da soilik ea emakumeak zerbitzu hori eman dezakeen bere gorputzaren bidez, baizik eta umea ezin dela salerosi”. Intentziozko familien elkarteen eta agentzien argudioen arabera, ez da egia umea denik kontratuen objektua: gaitasun erreproduktiboaren transferentzia da ordaintzen dena. Gure Umeen Ametsak elkarteak helarazi dizkigun kontratuetan behin eta berriro errepikatzen da premisa hori. “Kontratua sinatzeak ez dizu bermatzen ama edo aita izango zarenik”, azpimarratu du Pablo Bilbao bozeramaileak. “Prozesu ugari ume barik amaitzen dira. Pentsa orduan nola sentitzen diren pertsona horiek ume-eroslearen epaiarekin, kontuan izanda bizitza hipotekatu dutela eta ez dutela lortu guraso bihurtzea”.

      Esan dugu adingabeen interes gorena dela, hain zuzen ere, legegintzan zein epailetzan agertzen den korapilo nagusia. Ciudadanosen lege-proiektuak jasotzen du umearen eskubidea dela bere familiaren aitortza juridikoa, eta epaile gehienek onartu dute eskubide hori, nahiz eta praktikaren kontra egon. Hala, Espainiako auzitegietan nola, Europako Giza Eskubideen Auzitegiaren sententziek ere ez dute haurdunaldi subrogatuen zilegitasuna berretsi, baina bai ordea intentziozko gurasoen eta umeen bizitza familiarra errespetatzeko beharra.

      Dinamika horren aurreko kezka adierazi du Oihanak: “Epaitegietan buelta eman ahal zaio arlo politikoan gehiengoz onartutako marko juridikoari; alegia, botere judizialak gainditzen du botere legegilea. Egoera hori oso gatazkatsua iruditzen zait, epaileak hartutako erabaki jakin bat egokia iruditu ala ez”.

      Europako Parlamentuak 2023ko abenduan onartu zuen gurasotasunaren mugaz gaindiko aitorpenari buruzko erregelamendu-proposamena. Egitasmo horren helburua da “gurasotasun-ziurtagiri europar” bat sortzea, herritarren filiazioa aitortu dadin familia eredu jakin bat onartzen ez duten Europako estatuetan ere. Bestetik, Hagako Konferentziako aditu-talde batek ere lanean dihardu lankidetzan oinarritutako protokolo bat garatzeko (1993ko barne-adopzioko hitzarmenaren antzekoa), haurdunaldi subrogatuan inplikatutako pertsona guztien eskubideak betetzen direla bermatzeko. Bi egitasmoak salatu dituzte abolizionistek, alokairuzko sabelen nazioarteko negozioa eta intentziozko gurasoen lege-iruzurra legitimatuko dutelakoan.

      Gauzak horrela, Konstituzio Zuzenbidearen Sare Feministako kide den Octavio Salazarrek Atlánticas aldizkariaren monografikoan onartu du nazioarteko debekua gero eta urrunago dagoela: “Tamalez, nazioarteko esparruan lan-ildoa gehiago joango da adingabeen filiazioa aitortzeko bidetik, eta horrek ‘turismo erreproduktiboa’ bermatzea ekarriko du”.

 

 

DEBEKUAREN MUGAK

 

      Haurdunaldi subrogatuen praktika “delitu unibertsal” bihurtu da Italian. Gobernuko ultraeskuindarrek prestatutako lege-proiektua aprobatu zuen Diputatuen Ganberak. Hiru urte arteko kartzela zigorrak eta milioi bat eurorainoko isunak aurreikusten ditu legeak. 2004tik zigortzen zen ordezkapen bidezko ernalketa, baina mugaz gaindikoa jazartzeko urrats berria eman du Giorgia Meloni presidenteak 2023an. Adierazi du “uteroen alokairua hirugarren milurteko esklabotasuna” dela, “amatasuna bakarra, ordezkaezina eta subrogaezina” dela eta “umea ezin dela merkaturatu”.

      Albiste honi buruzko artikulua argitaratu du Garbiñe Biurrun epaileak eldiario.esen. Argi adierazi du bere iritzia lerroburuan: “Gestación subrogada: hay que avanzar hacia su prohibición total”. Nabarmendu du eskumako diputatuen artean debeku honen aldeko adostasuna zegoen bitartean, diputatu ezkertiarren artean askotariko posizioak agertu zirela, batzuen kezka baita intentziozko familien (bereziki homoparentalak) estigmatizazio eta bazterkeria areagotzea.

      Biurrunek aitortu du Italiako diputatu izango balitz, Meloniren alderdiarekin lerratuko litzatekeela, kontraesanak kontraesan. Are gehiago, gurean sumatzen dituen “mizkinkeriak” kritikatu ditu: bere esanetan, ulergaitza da Espainiako Zigor Kodeak lapurretak zigortzea, eta ez ordea giza eskubideen aldeko erakundeek indarkeria erreproduktibotzat hartu duten negozioa.

      Miren Ortubayren aburuz, “logikoena” izango litzateke haurdunaldi subrogatua Zigor Kodean jasotzea delitu zehatz gisa, “demokrazia batean debekatuta ez dagoena onartu egiten baita”. Baina zalantzan jarri du aukera horren eraginkortasuna: “Nazioarteko akordioa ez dagoen bitartean, oso zaila da mugaz gaindikoa jazartzeko baldintzak garatzea”.

      Beste arazo bat identifikatu du: “Biktimarik gabeko delituak deitzen diren horietako bat da. Haurrak ezin du salatu. Emakumeak, premiagatik egin badu ere, ez du bere burua biktimatzat hartuko, adostasuna eman duelako”. Gogoratu du arazo hori eman dela behartutako ezkontzekin; 2015etik aurrera jaso du Zigor Kodeak delitu moduan, baina emakumeek ez dute salatzen. Bere ustez, adibide horrek erakusten du “legeak ez direla makilatxo magikoak”, are gutxiago aplikaziorako nahikoa baliabide jartzen ez direnean. Paralelismo horretatik tiraka, alternatiba proposatu du Mirenek: “Aztertzea tartean egon daitezkeen delituak eman diren, hala nola, koakzioa edo estortsioa”.

      Marta Busquets Gallego abokatua amatasunean eta sexu-ugalketa eskubideetan aditua da. Artikulu akademiko batean defendatu du posible dela praktika honen kontra egitea Zigor Kodearen 221. artikuluaren bidez. Horrek bost urteko kartzela zigorra ezartzen die umeen salerosketan parte hartzen duten figura guztiei; alegia, haurra ematen duena (izan bere seme-alaba edo ez), jasotzen duena eta bitartekariak, baita atzerrian gauzatzen denean ere. Interpretazio horren arabera, Espainiako Zigor Kodeak dagoeneko zigortzen du ordezkapen bidezko ernalketa.

      Esther Farnos Amoros Zuzenbide Zibileko irakasleak Alondegiko Kongresuan azaldu zuen 221. artikulua bestelako kasuetarako pentsatu zela (lapurtutako jaioberrien salerosketa sareak jazartzeko, bereziki), eta ez dagoela haurdunaldi subrogatuen kasuetan erabiltzeko jurisprudentziarik. Berdin ikusten du Mirenek: “Artikulua ez dago pertsonen salerosketari lotua, baizik eta familia-harremanen kapituluan. Lege penalen irakurketa murriztailea egitearen aldekoa naiz. Kasu honetan, filiazio-prozedurak saihestea da gakoa, eta, normalean, intentziozko familiek bete egiten dituzte umetokia alokatu duten herrialdeek ezartzen dituzten prozedurak”.

      221. artikulua bai aplikatu zen 2016an bikote homoparental bat atxilotu zutenean Andaluzian emakume prekario bati 10.000 euro ordaintzeagatik haientzat ernaldu zezan. Familia harremanen kontrako delitua, gurasotasuna alteratzea eta adingabearen egoera asaldatzea leporatu zieten hirurei, eta jaioberria Andaluziako Juntaren zaintzapean utzi zuen epaileak.

      psoeren Berdintasun Politiken Aholku Batzordeak txostena prestatu zuen 2019an, 221. artikulua aldatzeko aukerak aztertzeko, haurdunaldi subrogatu kontratuak esplizituki aipa zitzan. Hedabideek 2022an jakinarazi zuten neurri hori abortuaren legearen erreformaren zirriborroan sartu zuela alderdi sozialistak. Ez da hala izan: azkenean zioen azalpenean jaso du 1/2023 Lege Organikoak ordezkapen bidezko ernalketa indarkeria erreproduktiboa dela, baina kontratuen baliogabetasuna azpimarratu du eta ez delitu izaera.

      EH Bilduk abortuaren legearen alde bozkatu zuen, baina alderdi abertzaleari ez zitzaion egokia iruditu ordezkapen bidezko ernalketa atarikoan indarkeria gisa izendatzea. Oihanaren esanetan, baieztapen horrek gehiago du mantra orokorretik: “Lelo bidezko politikak asko amorratzen nau. Gizartearen sektore jakin bat asetzeko egin da, ez errealitatea aldatzeko”.

      Mirenek ere kritikatu du halako printzipio-deklarazioen hutsaltasuna: “Zer esan nahi du? Haurdunaldi subrogatua askatasun indibidualaren kontrako delitua dela erabaki bada, Zigor Kodean tipifikatu beharko litzakete. Beste aukera da, berariaz jasota egon ez arren, gestanteak indarkeriaren biktima gisa aitortzea”. Antzeko galdera bota du parlamentariak: “Aitortuko dizkiete gestanteei sexu- edo genero-indarkeriaren biktimek dituzten eskubideak eta baliabideak? Adibidez, atzerriko gestante batek aukera izan dezake asiloa eskatzeko? Ez da erreala”.

      Abortuaren legearen atarikoak prebentziorako zein jazarpenerako neurriak iragartzen ditu. Batetik, 32. artikuluak jasotzen du kanpaina instituzionalak abian jarriko direla, praktika hauek legez kanpokoak direla jakinarazteko, diru trukea egon ala ez. Bestetik, 33. artikuluak praktika komertzialaren publizitatea debekatzen du, baina hori ez da berria; 1988ko Publizitate Orokorraren Legeak dagoeneko jasoa zuen debekua.

      Salazarrek kritikatu du Espainiako Gobernuaren estrategia epela: publizitatea debekatzea, baina ez praktika bera: “Murritza eta zentzugabea da, organoen trafikoaren publizitatea debekatuko balitz bezala, baina ez trafikoa bera”. Aditu honen ustez, agentzien jarduna benetan zigortzea izango litzateke giltzarria atzerriko kontratuak drastikoki murrizteko.

      Las Criadas elkarte abolizionistak artikulu horiek baliatu zituen Alondegiko Kongresuaren debekua eskatzeko. Are gehiago, antolatzaileei leporatu zieten “jaioberrien salerosketaren industria kriminalaren parte” izatea. Gure Umeen Ametsak-eko bozeramaileak kezka adierazi du, eta nabarmendu du elkarteen papera dela “familiei informazio fidakorra ematea, dibulgazioa, normalizazioa eta topaguneak sustatzeaz gain”.

      Mirenek argi dauka publizitatearen debekua ezin dela baliatu kongresuak edo elkarteak kriminalizatzeko: “Elkartzeko, adierazteko, iritzia emateko askatasunak urratuko lirateke. Halako interpretazio zabalak egiteak segurtasun-falta juridiko ikaragarria eragiten du eta, aldi berean, tipo penalen eraginkortasuna kaltetzen du. Dena delitu bada, ezer ez da delitu”.

      Itzul gaitezen adingabeen interesaren korapilora. Espainiako Erregistroen eta Notariotzaren Zuzendaritza Nagusiak 2010ean eta 2019an eman zituen umeen filiazioa errazteko instrukzioak, beti ere epai judiziala edo parte mediko homologatuak aurkezten badira, gestanteen adostasuna frogatzen bada eta umeak pasaportea badu. Aitzitik, kasu asko atzera bota ditu Ministerio Fiskalak, gogoraraziz Giza Ugalketaren Tekniken Legeak instrukzio administratibo batek baino indar handiagoa duela hierarkia juridikoan. Edonola ere, Auzitegi Gorenak familiak desegitearen alde egin baino, erdibideko irtenbidea agindu du halako kasuetan: guraso batek umearekin lotura biologikoa izatekotan, horrek inskribatzea umea eta bikotekideak adoptatzea, eta gainontzeko kasuetan harrera-sistemara jotzea.

      Italiaz gain, Frantzia izan da intentziozko familiekin zorrotzen jokatu duen estatuetariko bat. Kasu bat gogora ekarri du Itziarrek: “Bikote heterosexual batek Kaliforniatik umea ekarri zuen eta epaileak umea adopzioan ematea agindu zuen, aitaren espermaren bidez jaio bazen ere. Giza Eskubideen Epaitegira heldu ziren, umeak 14 urte zituela, prozesu horretan nazionalitate barik hazi zen… Estrasburgok erabaki zuen ume horrek ez zuela errurik, bere gurasoak zirela eta eskubidea zuela atzeraeraginezko nazionalitatea izateko”.

      Islandiako bikote lesboparental baten egoera korapilatsua jaso du Salazarrek bere artikuluan: tokiko epaitegiak zein Auzitegi Gorenak ezetsi zuten umearen filiazioa, argudiatuta legearen arabera gestantea zela ume horren ama, eta intentziozko gurasoek Islandiako familia-zuzenbideko arauak urratu zituztela. Hortaz, inoren kargura ez dagoen adingabe atzerritarraren estatusean geratu zen umea. Hori bai, gurasoek harrera-familia izateko aukera izan zuten, baina prozesu horretan dibortziatu egin ziren. Harrera-arauen funtzionamendua dela eta, intentziozko ama bakar batek izan zuen harrera iraunkorreko akordioa sinatzeko aukera; bestea filiaziotik kanpo geratu zen. Giza Eskubideen Epaitegiak berretsi egin zuen erabakia.

      “Ezin da zeharka zigortu adingabea”, ondorioztatu du Mirenek. Genitalen ebaketen kasuan gertatzen dena ekarri du gogora: “Zigor Kodearen arabera, gurasoak zigortu behar dira baina, are gehiago, adingabea familiatik urruntzea ezartzen da nahitaez. Benetan hori al da konponbidea? Zigorrak planteatzen dira, ondorio praktikoetan pentsatu gabe”.

      Oihanaren ustez, egoera are eta argiagoa da haurdunaldi subrogatuen kasuan: “Ez dago haur horiekiko babesgabetasunik, ezta indarkeriarik ere. Desiratutako eta zaindutako umeak dira oro har. Aterako ditugu haien etxetik eta adopzio-zentro batera eraman?”. Logika horretatik tiraka azpimarratu du: “Punitibismoa ez da bidea gurasotasun nahiak sortutako arazo sozial bat konpontzeko”.

      Alabaina, Busquetsen aburuz, intentziozko familiak dira adingabeak babesgabe uztearen erantzuleak. “Harrigarria da erlatibismo juridiko eta kultural hori”, adierazi du, eta haurren ezkontzekin alderatu du: “Jatorrizko herrialdean baliozkoak izan arren, gurean erregistratzea eragozten da”. Nuria Coronado abokatu feminista abolizionistak ere zalantzan jarri du umeen eskubideei buruzko interpretazioa Vientres de alquiler saiakeran: “Non geratzen da adingabearen interes gorena, eskubidedun izatetik merkataritzako objektu izatera igarotzen denean?”.

      Espainiako zein nazioarteko sare abolizionisten proposamenetan alde guztien kontrako zigorrak jasotzen dira. Besteentzat ernaldu duten emakumeak jazartzearen erabat kontra agertu da Miren, eta bere iritzia berretsi du: “Zuzenbide penalak ez du eragindako kaltea konpontzen eta ia beti kalte berriak eragiten ditu”. Isabel Fulda, gire erakunde feministaren zuzendariordeak, Alondegiko Kongresuan gestanteak kriminalizatzearen inguruko kezka adierazi zuen, eta nabarmendu lege garantista bat garatzea dela emakumeak babesteko bidea. Mexikon, gaur egun Tabascon eta Sinaloan dago araututa, baina, gainontzeko estatuetan sinatutako kontratuen kasuan, Justizia Gorte Gorenak onartu egiten du umeen filiazioa. “Mexikon frogatu dugu desregulazioak arazo handiak sortzen dituela”, azpimarratu du Fuldak.

 

 

ARAUTZEAREN BURUHAUSTEAK

 

      “Ukraina-Kanada haurdunaldi subrogatuko nazioarteko programa”. Halako pack bitxia eskaintzen die feskov agentziak Espainiako Estatuko gurasoei: “Bi herrialdeen abantailen konbinazio bakarra zuretzat!”. Kanadako nazionalitatea eskuratuko du jaioberriak, ingurugiro seguru batean jaioko da, baina Ukrainako bitartekari eta gestanteekin lan egiteak azkartu eta merkatuko du prozesua.

      Intentziozko gurasoen elkarteek adierazten dute halako praktikak gaitzesgarriak direla, alegia, trafikoa dela gestanteak herrialde batetik bestera eramatea. Haien ustez, ordezkapen bidezko ernalketa gurean ondo arautzeak lagunduko luke agentzien gaineko kontrol publikoa zorrozten edo kudeaketa ez-komertziala are gehiago ez errotzen.

      Erresuma Batuko eredua gomendatu du Pablo Bilbaok: “Agentzia pribatuen ordez, irabazi asmorik gabeko erakundeen aholkularitza jasotzen dute familiek. Osasun Ministerioaren ziurtagiria dute gobernuz kanpoko elkarteek, eta elkarren arteko koordinazioa ematen da”.

      EH Bilduk hurrengo ondorioa plazaratu zuen bere txostenean: “Erabaki dezakegu ez arautzea, jakitun egiten jarraituko dela, kontrolik gabeko baldintzarik gabe eta maiz asko emakumearen eta sortuko den umearen oinarrizko eskubideak babestu gabe, enpresa bitartekariak hutsune legal honetaz elikatzen jarraitzen diren bitartean. Edo erabaki dezakegu arautzea, emakumeen eskubideak indarrean dauden merkatuen zein interes ekonomikoen gainetik babestuz, eta beraz geuk ezarriz joko arauak. Bigarren honi eutsi diogu”. Oihanak defendatu du planteamendua: “Nazioarteko esparrua mugatu ezin daitekeen bitartean, uste genuen zein modutan egin daitekeen zehaztuz gero, beste guztia debekatu beharko litzatekeela, kanpora joatea ere”.

      Antzeko argudioa defendatu zuten Alondegiko Kongresuko zuzenbideari buruzko mahai-inguruko hizlariek: kontrol publiko faltaren erruz ez direla esplotazio egoerak zigortzen. Gaineratu zuten egun ematen den “diskriminazio elitista”; abortuarekin gertatzen zen moduan, dirua dutenek ez dutela arazorik debekua saihesteko eta atzerrira jotzeko. Gordinago mintzo zen Vanesa Leon intentziozko gurasoen mahai-inguruan: “Arautzea nahi ez duten pertsonak dira gehiegikeriak eta agentzia ez-etikoak onartzen dituztenak”.

      Erabat altruista den modalitate “burujabe eta jasangarri” baten aldekoa da Itziar, Erresuma Batukoa eredu hartuta. Ciudadanosek proposatutako “ordaina duen modalitate altruista”ren formula “eufemismo bat” iruditzen zaio, “sistemari estaldura polita emateko, kontzientzia desarmatzeko eta industriaren etekina handiagotzeko” balio duena: “Ez ditzagun errepikatu obulu dohaintzan egindako hanka-sartzeak!”. Hortaz, ezinbestekoa deritzo doakotasunari: “Zuzenbide kontinentalak arautzen du giza prestazioak ezin direla ordaindu. Nik ezin dut giltzurrun bat erosi eta, era berean, haurra izateko emakume baten gorputza baliatzeak komertziotik kanpo egon beharko luke”.

      Bere aburuz, merkantilizazioa saihesteak erraztuko luke emakumeek besteentzat ernaltzeko duten askatasuna onartzea: “Ez badago preziorik, ez badago pizgarririk ezta presiorik ere, baizik eta laguntzeko grina, uste dut emakume hori libre dela eta bere autonomia errespetatu beharko dugula”. Perituen txostenen bidez ebatziko luke epaileak ea adostasun informatua eta altruista eman den.

      Beste bi baldintza defendatu ditu: “Orain bezala, erditzen dena da ama, ez bitartekari edo surrogate bat, eta erregistro zibilean lehendabizi bera agertuko da. Ondoren, epailearen onespenarekin, bere borondatez umea emango du. Umeak erregistro zibileko haren jatorriari buruzko datuak ezagutu ahal izango ditu”.

      EH Bilduren txostenak jasotako akordioak berme hauek proposatu zituen, besteak beste: irabazi eta merkataritza-jarduerarik gabeko praktika izatea; haurdunari kalte ordainak, gastu medikoak eta galdutako lan egunen konpentsazioa besterik ez ordaintzea; intentziozko gurasoak zein gestanteak estatu berean bizitzea; gestanteak gaitasuna izatea prozesuarekin atzera egitea aukeratzeko edo nola erditu nahi den erabakitzeko; jaiotzen den umearen eskubideak errespetatzea, identitaterako eskubidea barne, eta ordezkapen bidezko ernalketa osasun sistema publikoak kudeatzea.

      “Eztabaida handia izan genuen altruismoaren harira”, onartu du Oihanak. “Batzuen ustez guztiz legitimoa zen (prostituzioarekin bezala) herritarrek gorputza baliabide gisa erabiltzea jendarte kapitalista honetan bizirauteko. Neronek uste dut merkantilizazioak subordinazio dinamikak sakontzen dituela, alegia, biziraupen mekanismo bat baino, are pobretzera eramaten zaituen mekanismoa dela”.

      Alondegiko hizlari askok egin zuten erabat altruistak diren ereduen alde: Erresuma Batuaz gain, Kanada edota Portugal aipatu zituzten. Baina nazioarteko nobedade bitxiena ere goraipatu zuten: Kuba. Herrialde sozialistak 2022an Familia Kode berrian onartu zuen “elkartasunezko haurdunaldi subrogatua”: senide edo lagunen artean diru trukerik gabe adostu beharko da, agintari judizial batek onartu behar du eta laguntza bidezko ugalketa zentro publikoetan gauzatu beharko da. Aldi berean, artikuluak ez du praktika hori soilik herritar kubatarretara mugatzen; hortaz, kontrakoek uste dute turismo erreproduktiboa barra-barra emango dela eta Estatuak ez dituela praktikan kontrolatuko ordainketa irregularrak.

      Kudeaketa publikoa ezinbestekoa iruditzen zaio Oihanari: “Hori da modu bakarra bitartekariak erditik kentzeko. Etxeko langileekin berdin jokatu dugu: uste dugu Lanbidek izan behar duela bitartekaria eta ez enpresa banpiroak. Baina kapitalismoak dena zurrupatzeko izugarrizko gaitasuna du. Proposatzen duguna posible da gaur egungo sisteman?”. Ezkor agertu da parlamentaria: “Arautzea beharrezkoa ikusten badugu ere, badakigu ez dela momentua. Tendentzia politiko orokorra da bai/ez dikotomian geratzea eta sakoneko eztabaida saihestea”.

      Itxaropentsu sentitzen da Pablo, ikusita inguruko herrialdeetako joera izaten ari dela erregulazio altruistak sustatzea: Irlandako lanketa gomendatu du bereziki, eta Alemania, Suedia eta Danimarkako proiektuak ere aipatu ditu. “Errealistak izanda, hori da egun gure eredua, Europan nagusitzen ari dena; sistema publikoaren tutoretza duena, organoen transplantearen antzekoa”.

      Alabaina, No somos vasijas manifestuak eman zituen bere garaian eredu altruistaren kontrako argudioak: ez duela merkantilizazioa gerarazten eta ezin dela bermatu gestanteak ezkutuko ordainik edo presiorik jaso ez duenik. Azken hori baieztatu dute Indiako ikerlariek: eredu altruista ezarri denetik, familia barruko koakzio egoeretan jarduten dutela emakume askok. Nuria Gonzalezek bere liburuan azpimarratu du norbere herrian legeztatzeak ez duela mugaz gaindiko negozioa gerarazten: “Herritar britainiar eta estatubatuarrak dira atzerrian alokairuzko sabel-kontratu gehien sinatzen dituztenak, nahiz eta haien herrialdeetan praktika legezkoa izan”.

      Busquetsek ageriko kontraesana ikusten du altruismoaren aldeko erretorikaren eta lagundutako ugalketaren sektorean gailentzen diren diskurtso, jarrera eta praktiken artean: “Haurdunaldi subrogatu gehienak trafiko ekonomikoan gertatzen dira, eta prekaritate-fluxu globalei etekina ateratzen diete”. Horrez gain, deitoratu du bitartekariek etekin ekonomikoa ateratzen dutela, gestanteei debaldekotasuna eskatzen zaien bitartean.

      Itziarrek frustrazioz onartu du joera hori eman dela legedi eredugarriak dituzten herrialdeetan, Australia kasu: “Nire tesirako etsigarriagoa den zerbait gertatu da: atzerrian egindako haurdunaldi subrogatua kode penalean lurraldez kanpoko delitu gisa kalifikatzeko ausardia izan badute ere, lege hori ez da aplikatu eta haurrak erregistratzen jarraitzen dute. Zergatik? Gurasoak kartzelara eramateak umearen interes gorena lehenetsi behar den doktrina urratzea dakarrelako”.

      Hala, eredu altruistak eredu abolizionistaren kale itsu berera garamatza, gestanteak jazartzearen arriskua barne. Thailandiako 2015eko legeak (intentziozko guraso atzerritarrak kanpo utzi zituena eta senideen arteko irabazirik gabeko eredua finkatu zuena) hamar urteko kartzela zigorrak eta 200.000 eurorainoko isunak ezartzen ditu baldintza horiek urratzen dituztenentzat. Punitibismoaren bidea baino, Indiako legebiltzarrak hartu zuen erabaki sotila goraipatu du Itziarrek: “Aduanetan kanpoko enbrioirik sartzea ez onartzea, arrazoi sanitarioak argudiatuta. Horrela eten zuten hornikuntza, atzerritarrak ez baitzeuden Indian prozesu guztia egiteko prest”.

      Octavio Salazarren aburuz, erregulazio benetan garantista batek ezarriko lituzkeen kontrol zorrotzek ia ezinezkoa egingo lukete praktika gauzatzea. Hala gertatu da Uruguain: 2014an onartu zen haurdunaldi subrogatua, gaixotasun genetiko edo eratorri baten erruz ernaldu ezin duten emakumeei mugatua. Soilik ahizpa edo koinatak izan daitezke gestanteak, diru trukerik gabe, eta Osasun Ministerioaren barruan sortutako laguntza bidezko ugalketaren batzordeak onartu behar du eskaera. Bada, 2014 eta 2020 artean 11 eskaera baino ez ziren egon eta, horietatik, bi besterik ez zituen onartu batzordeak. Hala, prozesuak kudeatzeko ziurtagiria duten klinikek atzerrira bideratu zituzten gainontzeko kasuak. Zailtasunak ikusita, lege-proiektu berri bat onartzear dago Senatua, odol-ahaidetasuna malgutzeko: lehengusina, izeko eta ilobetara zabalduko da.

      Salazarrek ere uste du erregulazio altruistak atea irekitzen diola iruzur egiteari. Bat dator gire: “Doakotasuna inposatzeak ez ditu emakumeak babesten, praktika klandestinoetara bideratzen baizik. Ordainketa-promesak emango dira, eta, informalak izaki, emakume haurdunek ez dute aukerarik izango errekurtsoak jartzeko”. Mirenen aburuz, doakotasuna ezartzeak eskatuko luke baliabideak jartzea kasu bakoitza ikertzeko eta kontrolatzeko: “Edonola ere, ez dut uste onargarria denik modalitate altruista debekatzea arrazoi bakartzat hartuta iruzurra eragin dezakeela”.

      Eremu sinbolikoari lotutakoa da Salazarren hirugarren argudioa: praktika bat legeztatzeak haren legitimazio soziala dakar. Bere hitzetan, “emakume-eredu patriarkal bat betikotzea dakar, emakumeak besteen nahiak eta beharrak asetzeko baliabidetzat hartzen dituena”.

      Edonola ere, arautzeak milaka hari-muturri erreparatzea dakar. gireren gomendioek nabarmentzen dituzte gestanteek osasun arreta konfidentziala eta ordezkapen juridiko independentea izateko eskubideak, besteak beste. Epaile edo notario batek berrikusi beharko lituzke kontratuaren klausula guztiak, adostasun informatua bermatzeko eta giza eskubideen urraketarik ematen ez dela ziurtatzeko (esaterako, abortatzeko aukera ukatu edo inposatzea). Norma Nathaly Gutierrez Mexikoko gestanteak Alondegiko Kongresuan adierazi zuen oso inportantea dela epaileek jarraibide zehatzak izatea. Azaldu zuen Mexiko Hirikoek haien irizpide pertsonalen arabera erabakitzen dutela zer berme eskatzen dieten intentziozko familiei: “Ez dago urratsak markatzen dituen ziurtasun juridikorik”.

      Bestetik, girek ez du begi onez ikusten partaideei nazionalitatea exijitzea: “Esperientziaren arabera, murrizketa horrek, diskriminatzailea izateaz gain, ez ditu praktikan identifikatutako egiturazko arazoak konpontzen, eta nahi ez diren ondorioak izan ditzake, hala nola atzerritarrak estigmatizatzea eta jazartzea edota seme-alabentzako nortasun agiririk ez izatea”.

      Legearen atzeraeragintasuna da beste hari-mutur bat. Irlandan haurdunaldi subrogatua arautzeko batzorde bat sortu da, eta hango gestante batek bere egoera azaldu zuen Alondegiko Kongresuan: bi lagun gayrentzat ernaldu zen, bera da umearen ama legala, esperma jarri zuen bikotekidearekin batera, eta besteak ez du tutore estatusik. Haien egoera juridikoa aldatuko al du lege berriak?

      Beste korapilo bat da lotura genetikoari ematen zaion garrantzia. Herrialde gehienetan ezin dira baliatu gestantearen obuluak. Ondorioz, ikuspegi perinatalaren kapituluan ikusi dugun bezala, prozedura inbasiboagoak biziko dituzte besteentzat ernaltzeko prest dauden emakumeek: intseminazioaren ordez, in vitro egingo dutelako. Gurasotasuna aitortzeko giltzarria lotura genetikoa baldin bada, diskriminazio jakin batzuk emango lirateke: esaterako, obulutegirik ez duen intentziozko ama bakar batek ezingo luke filiazioa lortu. Alabaina, Busquetsen esanetan, kontratu bidezko loturak lehenesteak haurdunaldiaren eta erditzearen transzendentzia hutsalduko luke.

      Horregatik, Itziarrek ezinbestekoa ikusten du erditzen den emakumea izatea ama, eta gerora abiatzea filiazioa aldatzeko prozesu judiziala. Portugalen 2016an onartu zen modalitate altruista, baina Auzitegi Gorenak bertan behera utzi zuen, haurdunaren damu-klausularik ez izateagatik. 2021eko lege berriak hogei egun ematen dizkio erditu den emakumeari atzera egiteko.

      Baina hor ere badago korapilo bat: kutsu paternalista. Abortatzeko eskubidearen kasuan, argi dugu feministok ez dela egokia emakumeari hausnarketa epea inposatzea. Ez al da hau antzeko egoera? Hala uste du Gure Umeen Ametsak-eko bozeramaileak. Azaldu du Erresuma Batuko gestanteek legearen erreforma eskatu dutela erditzerakoan ama estatusa ez izateko, eta damutzeko eskubidea haurdunaldiko hogeigarren astera aldatzeko: “Prozesu honetatik pasarazteak ez du zentzurik; emakume horri agentzia-gaitasuna ukatzen ari zara. Argi dute ez dutela ume horien ama izan nahi. Dagoeneko seme-alabak dituzte eta nahikoa hausnartu dute prozesuan zehar, baldintzak adostu dituztenean eta azterketa psikologikoak egin dituztenean”. Pabloren ustez, eztabaida teorikoetan korapilatu baino, ezinbestekoa da herrialde bakoitzean funtzionatu duena eta huts egin duena mapeatzea, eredu propio bat fintzeko.

 

 

BITARTEAN, ASKO DAGO EGITEKO

 

      Gurasotasuna, familia eredu alternatiboak, haurren eskubideak, kapitalismoak emakumeon gorputzean duen eragina… Oihanaren ustez, EH Bilduko barne-hausnarketa prozesuak balio handia izan zuen, ez bakarrik ordezkapen bidezko ernalketari buruzko jarrera hartzeko, baizik eta gai horiei buruzko eztabaida lasai eta sakona izateko: “Meloi pila bat konpondu behar ditugu hau baino lehen”.

      Esaterako, adopzio eta harrera sistemetan hobekuntzak aztertzea defendatu du eta, aldi berean, eredu horiek “desmitifikatzea”, jarrera kolonialista-klasista-salbazionistekin apurtzeko. “Arindu eta hobetu behar da hemendik kudea dezakeguna. Aztertu euskal zerbitzu publikoetan zer egiten dugun, babesa nola ulertzen dugun, zer den zaintza on bat”. Adibidez, “sexu langile bati errazago kenduko zaio haurren gaineko zaintza”, argudiatu du. Halaber, umeen eskubideen ikuspegian sakontzea aldarrikatu du: “Haurrak babestu beharreko objektuak ziren orain arte. Egun, ordea, eskubideak dituzten subjektuak dira. Zeintzuk dira eskubide horiek? Gutxi hitz egiten dugu horri buruz”.

      Familia ereduen esparruan nabarmendu du bi guraso baino gehiagoko familien egoera aitortzea: “Honek herritar gehiagori eragiten dio haurdunaldi subrogatuak baino eta, halere, oharkabean geratzen da. Zergatik? Merkatuaren logikaren baitan kokatzen den ereduak hartzen duelako eztabaidaren erdigunea”, ondorioztatu du politikariak.

      Bat dator Itziar: “Gurasokidetasun ereduen aitorpena da bidea. Kanadan edota Estatu Batuetan egon badaude polimaitasunezko hirukoteen gurasotasuna aitortu duten sententziak, baina herrialde horietan filiazioari lotutako akordio pribatuek balio juridikoa dutelako”. Interesgarria da Kubako Familien Kodea, elkartasunezko subrogazioa onartzeaz gain, askotariko filiazio moten aitortza egin duelako: odol-ahaidetasuna, adopziozkoa, lagundua eta sozioafektiboa.

      Liburu honetan hasieratik errepikatu dugu haurdunaldi subrogatuen afera ezin dela bereizi lagundutako ugalkortasunaren industriari buruzko kritikatik. “Espainia mundu mailako potentzia da, bai ugaltze prozesuan zein zelula amen ikerketan ere, eta obodonazioaren inguruko legedia malgua izan da horren giltzarria: donazioa deitzen zaio baina ordainsaria ematen da, anonimoa izan behar du, obuluak 50 urteko emakumeek jaso ditzakete, esportatu ahal dira… Europan emakumeei ipintzen zaizkien obuluen erdia Espainian ekoiztuak izan dira! Horrek nolabaiteko mikroklima bat eratu du”, azaldu du Itziarrek.

      Mikroklima horretan asko dago arautzeko edo, hobeto esanda, araututakoa betearazteko. “1988ko legeak emaileen erregistroak aurreikusten zituen, baina klinikei ez zitzaien interesatzen, anonimotasunak obuluak edo esperma emateko prest dagoen jendea aurkitzen laguntzen duelako. Erregistroa hogei urte geroago sortu da eta esku pribatuetan utzi da”, gaineratu du irakasleak.

      Haurdunaldi subrogatuan obulu-emaileen papera oharkabean geratzen dela kritikatu du: “Hormonazioa, monitorizazioa, laparoskopia, sedazioa… Oso prozedura gogorra da eta ez dut uste emakumeak ondo informatuta daudenik. Ezin dugu negozio hau abeltzaintza ekoizpen masibo batean oinarritu. Industriak emakume horien ekarpena hutsaldu egiten du, ez dute balioesten haien karga genetikoa duen materiala ematen dutela. 18 urterekin obuluak eman zituen emakumeak gerora haurdun geratzea lortzen ez badu eta klinikara jotzen badu galdetzeko ea bere obuluekin haurrik jaio ote zen, ez diote erantzunik emango”. Frantziako Estatuan emaileek ez dute dirua jasotzen, baina aukera dute haien obulu kopuru bat izozteko, eta autoritateek ohartarazten diete tratamenduek eragin ditzaketen kalteez.

      Itziarren ustez, obulu eta espermaren donazioaren kudeaketak publikoa izan behar du, donazioek nominatiboak izan behar dute eta ordainik gabekoak. “Erresuma Batuan obuluak emateko modu bakarra in vitro ziklo bateko soberakinak eskaintzea da. Aukera hori sustatzeko estrategiak zilegi dira, hala nola emakume horiei prezioan beherapena egitea edo tratamendurako itxaron zerrendan aurreratzea”. Aitzitik, merkatu pribatuak duen indarra kontuan hartuta, guraso izan nahi duten klase ertain-altuko pertsona gehienek nahiago dute klinikek eskaintzen duten berehalakotasuna eta erosotasuna, nabarmendu du Oihanak. Bere ustez, ezinbestekoa da gobernuek negozio horren gaineko kontrola areagotzea: “Ez dakigu nola ari diren erabiltzen izoztutako enbrioi piloa, adibidez”.

      Alondegiko Kongresuan aho batez egin zuten hizlariek norbere jatorria ezagutzeko eskubidearen alde. Espainian gametoen emaileen gaineko anonimotasuna bertan behera uztea aldarrikatu zuten eta, ondorioz, haurrek gestanteen identitatea ezagutzeko duten eskubidea onartu zuten. Horrez gain, Espainian ematen den sestra bikoitza salatu zuten, alegia, ugalketaren merkantilizazioan buru den estatuak hain zorrotz jokatzea ordezkapen bidezko ernalketarekin.

      Kontraesan ugari adierazi zituzten hizlariek: “Zergatik ezin dugu ernaltzeko gaitasuna laga, baina bai gure gorputzaren zati bat saldu?”, itaundu zuen Aurora Hernandez zuzenbide irakasleak. “Zergatik onartzen da lesbiana bikoteen arteko ropa metodoa eta nire lagun batek ezin du nire obulua ernaldu?”, galdetu zuen Vanesa intentziozko gurasoak. Pablok ulertzen du gure gizartean eskandalagarriak izatea subrogazioaren azokak, baina orduan ez du ulertzen zergatik ez dagoen iskanbilarik klinikek promozioak iragartzen dituztenean: “Badirudi ez dagoela arazorik gure herrialdeko klinika ezagunek ‘Jaiotza aseguratua edo dirua itzuliko dizugu’ bezalako esloganak baliatzen dituztenean”.

      Meloi hauen guztien errepasoa egin ondoren, nondik hasi Euskal Herrian? Oihanak uste du eaen lanketa interesgarriak egin daitezkeela: “Eskumen guztiak ditugu familia politiken esparruan”. Familia eredua malgutzeko urratsak egin ditu alderdi politikoak barne-mailan: “Aukeratutako senideen kontzeptua aitortu dugu, alegia, guretzat familia den senide bat gaixotzen bada edo hiltzen bada, guraso edo bikotekide balira bezalako lan-eskubideak ditugu”. Bere ustez, halako pausoak zabalduko balira, arrakalatuko lukete haurdunaldi subrogatu komertzialaren loraldia ongarritu duen zoru trinkoa.

      Aldi berean, Oihanak hausnartu du “uste baino euskaldun gehiago ari direla haien familia proiektuak eraikitzen” ordezkapen bidezko ernalketaren bitartez. Ulertzen du erraietako eztabaida gailentzea, baina ezinbestekoa deritzo konponbide konplexuak esploratzeko prest egoteari: “Zer egingo dugu errealitate honekin? Guk ez daukagu erantzunik”, aitortu du.