6. Familia aniztasuna

Ugalketa heteroarautua arrakalatzen du
haurdunaldi subrogatuak, ala indartu?

 

 

      Madrilgo Harrotasunaren desfilean parte hartu zuen Albert Rivera Ciudadanos alderdi politikoko buruak 2017an, Son Nuestros Hijos-en karrozan. Elkarte honek urtero parte hartzen du desfilean, “aniztasuna, harrotasuna eta errespetua!” bezalako leloekin. 2008an hasi ziren haurdunaldi subrogatu bidezko familia homoparentalak antolatzen; garai hartan intentziozko familia heterosexualak umeak disimuluan erregistratzeko gai ziren, baina guraso homosexualek ez zuten aukera hori. Hazi horretatik sortu zen 2013an Son Nuestros Hijos elkartea.

      Orgullo Crítico Murciak kontzentrazioa deitu zuen alderdi politiko neoliberalaren egoitzaren aurrean 2019an, lege-proiektu berria aurkeztu zutenean. Salatu zuten alokairuzko sabelen praktika emakume pobreen gorputzen kosifikazioan datzala, haurtxoen trafikoan eta lotura genetikoaren lehenespenean. Gaineratu zuten praktika legeztatzea ez zela lgtbi kolektiboaren aldarrikapen bat, baizik eta “patriarkatu neoliberalarena, eta haren aliatu diren klase altuko gayena”.

      Elkartearen kide batek txioa bota zuen Estatuko Lesbiana, Gay, Trans eta Bisexualen Federazioaren (felgtb) hari batean, esanez haurdunaldi subrogatu bidezko familia homoparentalek diskriminazioa bizi zutela, haien umeak adoptatzera behartuak zirelako. Rebelión Feminista elkarte transinklusibo, abolizionista, antikapitalista eta antifaxistak #feltbnoenminombre komunikatua zabaldu zuen, federazioak mezua bertxiotu izana salatzeko. 19 talde lgtbik eta 500 bat norbanakok sinatu zuten. Federazioak ez zuen erantzun ofizialik eman, baina txioa ezabatu zuen eta Uge Sangil bere presidenteak iritzia eman zuen Público egunkarian: “Feminista naiz. Alokairuzko sabelen kontra nago, pertsonen salerosketaren kontra nagoen bezala. Esklabotza forma bat da”.

      Gizartearen iruditerian eta feminismo abolizionistaren diskurtsoan errotua dago ondoko dikotomia: mugimendu feminista alokairuzko sabelen kontra omen dago eta mugimendu kuirra haurdunaldi subrogatuen alde. Alabaina, dikotomiarik egotekotan, lgtbi mugimendu instituzionalista-erreformistaren eta mugimendu transmaribibollo antikapitalistaren artean izango litzateke. Bestela esanda, ezkontzeko eta haurrak izateko aldarria bultzatu zutenen eta familia instituzioarekiko jarrera antisistemikoa daukatenen artean.

      Ehgamek (Euskal Herriko Sexu Askapen Mugimenduak) bere egin du “Ez gure eskubideen izenean” leloa 2023ko uztailean, Alondegiko Kongresuaren kontra egiteko:

 

      Sarritan erabiltzen dira lgtbi+ pertsonen eta, batez ere, gizon homosexualen ugalketa-desirak haurdunaldi subrogatua justifikatzeko. Horren aurrean, alde batetik, adierazi nahi dugu inoren ugalketa-desirak ez daudela emakume langileen eta, bereziki, pobretutako herrialdeetako emakumeen gorputzen eta eskubideen gainetik, eta ez dugula onartzen lgtbi+ pertsonen eskubideak erabiltzea praktika horien justifikazio gisa. Bestetik, gogorarazi nahi dugu, datuen arabera, bikote heterosexualak direla praktika horietan parte hartzen dutenen gehiengoa.

 

      2016an cogam Madrilgo elkarteak sustatu zuen Haurdunaldi Subrogatuak Legeztatzeko Estatuko Plataforma lgtbi+a. Estatuak kontrolatutako eredu baten alde egiten du, “irabazi asmorik gabekoa eta garantista, inplikatutako alde guztiak babestuko dituena”. Euskal Herrian, Gehitu elkarteak bat egin zuen plataformaren manifestuarekin. Aldiz, Aldarte elkarteak barne-eztabaida prozesua abian jarri zuen, ikuspegi feminista ardatz, eta debatitzen jarraitzeko beharra adierazi zuen.

      Familia lgtbien elkarteetan nabarmena da praktika honen aldeko jarrera. Esaterako, familia aniztasunean zein sexu- eta ugalketa-eskubideen markoetan kokatzen du Galehi Estatuko guraso homoparentalen elkarteak. Sehaska Euskadiko lgtbi Familien elkartean eztabaida sutsua eman da, ordezkapen bidezko ernalketari buruzko Alondegiko Kongresua babesteko proposamena jasotzearen ondorioz. Asanbladan erabaki zen ezetza ematea eta, horren ondorioz, aldeko kideek Kimuak lgtbi Familiak elkartea sortu dute.

      Aldiz, elkarte kuir bakarra aurkitu dut Estatuan haurdunaldi subrogatuen aldekoa (komertziala barne): Madrilgo Asanblada Transmaribibolloa. Elkarte horren kide dira eztabaida publikoan protagonismo handia duten bi ikertzaile eta aktibista: Gracia Trujillo eta Pablo Perez Navarro. “Gorputz burujabetzaren” defentsan errotzen dute haien diskurtsoa, eta sexu lanaren, gametoen donazioaren, genero trantsizio prozesuen eta drogen erabileraren zaku berean sartzen dituzte. Kritikatu dute feminismoak gestanteak “alienatutzat” hartzea eta intentziozko gurasoak “haurtxoen lapurtzat”. Prostituzioan nola, salerosketa eta borondatezko lana bereizteko beharra nabarmendu dute, eta eredu salbazionistak alboratzea.

 

 

FAMILIA NUKLEARRA
ARRAKALATU ALA BETIKOTU?

 

      Ordezkapen bidezko ernalketak familia eredu tradizionala arrakalatzen du ala indartu egiten du? Bi erantzunak dira zuzenak.

      Praktika hau familia aniztasunean txertatzen dutenek uste dute bide bat dela bikote heterosexualak ez diren pertsonen gurasotasun desira gauzatzeko. Ikusi dugu Trujilloren aburuz amatasuna desnaturalizatzen eta desbiologizatzen duela. Soziologo kuirrak Alondegian aldarrikatu zituen haurdunaldi subrogatu bidezko familien eta ama lesbianen arteko aliantzak, ikusita Giorgia Meloni Italiako presidente ultraeskuindarrak bi eredu hauen kontrako erasoaldia abian jarri zuela. Hori da familia aniztasunaren markoan kokatzeko hirugarren argudioa: sektore ultrakontserbadoreek berdin-berdin ukatzen dituztela familia homoparentalak eta ordezkapen bidezkoak.

      “Marika naiz eta aita izan nahi dut”. Esaldi horrekin hasi du Borja Muñoz Arrastiak Gasteizko Udalaren ikerketa feministarako bekarekin prestatu duen lana: Gizon ez-heterosexualen desira ez-patriarkalaren iruditeriak zabaltzen. Psikologo eta sexologo honek Ehgam Gorbeialdea+ taldean militatzen du. Bere elkarrizketatu guztiak agertu dira haurdunaldi subrogatuen kontra, ezinezkoa iruditzen zaielako inplikatu guztien eskubideak bermatzea kapitalismo basatiaren testuinguruan. “Bakar batek onartuko luke, kudeaketa publiko bidez kontrolatuko balitz, diru truke barik, eta emakumeen eskubideak bermatuz”, azaldu du Borjak.

      Sexologoaren ustez, ordezkapen bidezko ernalketak gurasotasuna desnaturalizatu baino, “desideologizatzen eta berbiologizatzen du”. Haurdunaldi subrogatuak marko heterozentratua ezartzen du, nahiz eta gurasoak gayak izan: “Ugalketa-bide propioak sortu ordez, fokua jartzen da bikotean eta gure haziarekin gauzatzean”.

      Landaize sexologia aholkularitzak antolatutako jardunaldietan hausnartu zuen berak lehen aldiz ordezkapen bidezko ernalketari buruz. Ukrainako gestante batek parte hartu zuen bertan hizlari gisa: “Emakume oso ahaldundua zen, eta orduan nire lehenengo erreakzioa izan zen, sexu lanean bezala, askatasunetik ulertzea. Horrek ilusioa piztu zidan. Izan ere, aita izan nahi dugunontzat, halako aukera bat aurrerakoitzat hartzeak konektatzen du oso barruan dugun desira horrekin. Pentsatu nuen izango nintzela oso kritikoa gaizki egiten dutenekin, baina ondo egin zitekeela”. Iritziz aldatu zuen Lucia Mendiondo sexologoaren diskurtso kritikoa entzun zuenean, obuluen merkatua ere seinalatzen zuena. Baina, batez ere, publikoan zegoen intentziozko ama batek hitza hartu zuenean: “Esan zuen: ‘Besteek ernaldutako umeak izateko eskubidea dugu’. Hain beldurgarria iruditu zitzaidan, klik egin nuela”.

      Mundu marikan muturreko bi joera sumatu ditu Borjak: jarrera antinatalista eta haurdunaldi subrogatuen defentsa sutsua: “Familia bat sortzeko duten eskubidea aldarrikatzen dute, ikuspegi idealizatu eta akritiko batekin, ekintza horien ondorioak aurreikusi barik”. Berak, aldiz, argi dauka merkatu erreproduktiboek kalte handiak eragiten dituztela, eta ez da eredu altruista legeztatzearen aukeraz fio: “Debekatzen ez denean, posible egiten da, eta posible egite horrek sustatzen du merkatua. Merkatu transnazionala sortua dago, ez dauka zentzurik sinestea altruismoan oinarritzea izango dela joera”.

      Ehgameko aktibistaren beste kezka bat da alokairuzko sabelen kontrako diskurtsoan maiz antzematen duen homofobia: “Badirudi gayen kontua dela, nahiz eta estatistikek kontrakoa esaten duten”. Horregatik, hain zuzen, premiazkoa iruditzen zaio diskurtso marika kritikoa eraikitzea eta zabaltzea.

 

 

GAY ETA LESBIANAK, MERKATU-HOBI

 

      Ianire de la Calva FeministAldeko aktibistak urteak daramatza haurdunaldi subrogatuen eztabaidarekin liluratuta, 2017an bere elkartea gaiari buruzko jardunaldi feministen antolakuntzan inplikatu zenetik. Mahai-inguru ugaritan parte hartu du, hedabideetan iritzia eman du eta 2019an Durangoko Euskal Herriko Jardunaldietan gaiari eskainitako tailerra gidatu zuen.

      Sara Lafuente Funes soziologoarekin ikasi zuen etxea teilatutik eraikitzen hastea dela haurdunaldi subrogatuei modu isolatuan heltzea. Tesi hori izan zen Durangon gidatu zuen tailerraren abiapuntua: haurdunaldi subrogatua ugalketa krisiaren testuinguruan kokatzea, arazo kolektibo bat konpontzeko irtenbide indibidual eta merkantilizatua den neurrian.

      “Haurdunaldi subrogatuak hautsi dezake familia nuklearraren eredua? Bai, hautsi dezake. Baina familia gehienek oso eredu espezifikoa erreproduzitzen dute: ugalketa genetikoa, seme-alaba ‘propioak’ izateko, bikotearen esparruan”. Hala, eredu erlazionala legeztatzearen aldekoa da, merkatuaren logikatik at: “Esaterako, neronek nire ahizparentzat ernaltzea eta iloben hazkuntzan inplikatzea”.

      Bi alaba ditu Ianirek bere emaztearekin batera: nagusia nazioarteko adopzio bidezkoa eta txikia intseminazio artifizial bidez berak ernaldutakoa. Bere ustez, mugimendu feministak ez dio nahikoa arreta eman laguntza bidezko ugalketa sistemari. Hori bizi dutenen esperientziak ikusgai bihurtzeaz harago, erronka politikoak marraztu ditu. “Zer muga jarri nahi dizkiogu gizarte gisa ugalketa-merkatuari testuinguru globalizatu batean, guztion onerako izango den ikuspegitik? Ugalketa-lana kapitalaren logikan sar daitekeela uste dugu? Hitz egin al daiteke obuluen dohaintzaz edo haurdunaldi altruistaz, kontuan hartuta putre funtsak ugalkortasun-klinikak erosten ari direla? Hitz egin behar dugu kapitala pilatzen ari diren bitartekariez, ugalketa-estratifikazioaz eta kate globalez”.

      Ugalketaren industriak aspaldi deskubritu zuen lgtbi kolektiboa badela, esparru honetan ere, merkatu-hobi. Produktu jakin batzuk saltzen dizkigute, eta ez hori bakarrik, sexu-aniztasunaren koartada baliatzen dute oso garestiak eta bioetikoki zalantzagarriak diren teknika esperimentalak laborategitik kliniketara eramateko. Maria Luisa Peralta Argentinako ikerlariak Maternidades cuir liburu kolektiboan azaldu du halako garapen bioteknologikoetan errepikatzen den patroia: hasiera batean, argudiatzen dute gaixotasunen bat duten pertsonen onurarako izango direla eta, ondoren, lgtbi komunitatearekin lotzen dira, itxura progresista emateko. Aitzitik, industriak badaki milioiak mugituko dituen merkatu zabalago bat dela: ugalkortasun arazoak dituzten pertsonak, 40 urte baino gehiagorekin guraso izan nahi dutenak, eta abar.

 

 

ANTZUTASUN KONSTITUZIONALA

 

      “La falta de varón no es un problema médico”. Historiara pasatu den esaldi horrekin justifikatu zuen Ana Mato Espainiako Osasun Ministroak bikotekide lesbiana zuten emakumeak eta bikoterik gabekoak ugalkortasun-tratamendu publikoetatik baztertzeko erabaki politikoa, 2014an. Alberto Gallardon Justizia ministroak abortatzeko eskubidearen kontrako erreformaren garaian iragarri zen neurria baina, kasu honetan, feministok ez ginen kalera atera. Susana Cañete Lumatzako kideak Pikara Magazinen azpimarratu zuen abortatzeko eskubidea mugatzea eta ugalketa-eredu antipatriarkalak diskriminatzea txanpon beraren bi aldeak direla, eta pareko pisua izan beharko luketela sexu- eta ugalketa-eskubideen aldeko borrokan.

      Ados. Baina korapilo dezente ager daitezke eskubide horren defentsan. Ugalkortasunari buruzko argitalpen zientifikoetan erabiltzen da “antzutasun konstituzionala” kontzeptua. Alegia, familia homoparentalak edo monoparentalak sortu nahi ditugunok ez dugula aukerarik modu autonomoan egiteko, gure sexu-harremanak ez direlako ugalkorrak. Bada, argudiaketa horren arriskua da ugalketa-tratamenduak eskubide gisa aldarrikatzea eta, ondorioz, baita haurdunaldi subrogatua ere. Bestela esanda, Estatuak bermatu behar badu semena eskura ez dugun emakumeon ernalketa, gisa berean bermatu beharko luke obuluak eta umetokia eskura ez dituzten gizonen ugalketa?

      Ianireren eta Borjaren ustez, erabat zentzugabea da alderatzea semen donazioa ordezkapen bidezko ernalketarekin: “Norbait intseminatu daiteke hazi horren ‘jabea’ jakinaren gainean egon barik. Aldiz, ernaldia gorputzaren barruan gertatzen da eta, hortaz, haurdunari gertatzen zaio; ez da labe bat”, dio Ehgameko kideak. “Gizonen kasuan, ezin zaie eskubide hori bermatu, ezta obodonazio bidez ere”, bat egin du FeministAldekoak. Gainera, biek gogoratu dute, semena masturbazio bidez ateratzen den bitartean, obulua ematea eta beste pertsona baten umetokira transferitzea prozesu medikalizatu, mingarri eta inbasiboa dela.

      Horrez gain, antzutasun konstituzionalaren diskurtsoak ontzat ematen du bikotea dela ugalketarako esparru bakarra. “Marikak eta bollerok badugu umeak modu autonomoan ekartzeko gaitasuna, bikotetik kanpo edo harago egiten badugu. Gainera, lgtbi siglen barruan askotariko errealitateak daude: esaterako, marika zis bat eta marika trans bat bikote badira, non dago antzutasun konstituzionala?”, adierazi du Borjak. Bat dator Ianire: “Ugalketa-desioa legitimoa da, eta pisu sozial eta sinboliko handia du. Pentsa dezagun nola bideratu daitekeen eredu erlazional zabalagoen bidez”.

 

 

AMA, TXU, AITA ETA AITO

 

      Borja Muñoz Arrastiaren ikerketan parte hartu zuen Xabik. Bi lagun bollerak semena eskatu zioten, eta umeen hazkuntzan parte hartzeko aukera eman zioten. Unai, bere mutil-laguna, ez zen prozesu horretan inplikatu, baina oso presente dago umeen bizitzan. Legeari dagokionez, bi amak dira tutore bakarrak, baina haurrek lau guraso dituzte: ama, txu, aita eta aito. Zaintza-tribu sendoa osatu dute.

      Gay eta lesbianen arteko ugalketa-akordioak ohikoak izan dira historikoki, baina Espainiako Kode Zibilak ezartzen du soilik bi pertsonak edo bakar batek izan dezaketela guraso-ahala. Legearen aurrean, semen-emailea aita da eta, hortaz, aitortza aldarrikatzen badu, justizia heteropatriarkalak bere alde egingo du. Valentziako epaile batek hala agindu zuen 2017an: jaiotza-agirian eta familia liburuan ama ez-haurdunaren izena kentzea eta gizonarena jartzea. Hiru argudio eman zituen epaileak. Hasteko, aitatasuna ukatzeko akordio batek ez duela baliorik, Kode Zibilaren arabera kontratu pribatuek ezin dutelako “legeen, moralaren edo ordena publikoaren aurka egin”. Espainiako Konstituzioak aitatasun biologikoa blindatu zuen, seme-alaba ilegitimoak babesteko. Bestetik, epaileak amei kargu hartu zien Lagundutako Ugalketaren Legearen arau bat urratzeagatik: anonimotasunarena. Hori gutxi balitz, gaineratu zuen umea txikia dela, eta erraz moldatuko zela “familiaren berrantolaketara”.

      Aldarte lgtbi zentroko abokatua da Elena Olartua, eta halako ondorio juridikoen berri ematen die informazio eske doazen bikotekide lesbianei. Askok hasierako asmoa aldatzen dute: “Ez dute etorkizunaren beldur izan nahi; familia proiektua lasaitasunez garatu nahi dute”. Hala, lagunen arteko autokudeaketaren arriskuak ikusita, lesbiana eta gay askok erabakitzen dugu sistema heteropatriarkalak eta merkatu kapitalistak guretzat marraztutako bideak jarraitzea: laguntza bidezko ugalketa eta haurdunaldi subrogatuak.

      Borjak aldarrikatzen du sormenaz baliatzea benetan disidenteak izango diren ugalketa-ereduak zabaltzeko: “lgtbi komunitatetik sortu dira askotariko sare afektiboak, erotika eta laguntasuna nahasten dutenak. Bereizi ditugu plazera eta ugalketa. Aldarrikatu dugu sexualitatea bikote eredu zurrunetik askatzea. Orduan, zergatik ez dugu ateratzen ere ugalketa bikote eredu zurrunetik? Aliantzetatik, harremanetatik, desiretatik. Goazen gure proiektuak garatzera komunitatean, ahal dela, estatu, merkatu eta teknologia barik”.

      Argi dauka alternatiba: filiazio-erregistroak zabaltzea ume batek guraso bi baino gehiago eduki ahal izateko, eta, norabide berean, familia nuklearra filiazioaren erdigunetik kentzeko neurri administratibo eta ekonomikoak proposatzea. Halako aldaketek askotariko familia ereduak aitortuko lituzkete: polimaitasunezkoak, berkonfiguratutakoak (hau da, amaordeak eta aitaordeak guraso izatea) eta gurasokidetasun akordio bidezkoak. Alabaina, sexologoak badaki oposizio handia ekarriko luketela, “familia nuklearraren zentralitatea eta pribilegioak zalantzan jarriko dituelako”.

      Amorrua adierazi du Xabik ikerketan: “Estatua oso berandu ari da. Jendarteko aniztasunaz kontzienteago izan beharko luke, eta errealitate guztiak aintzat hartu. Badirudi guk egin duguna martzianada bat dela, baina existitzen gara, eta ez gara lehenengoak izan”. Egun, aplikazio digitalak existitzen dira desira hori duten pertsonak harremanetan jartzeko: “Horien existentziak frogatzen du badaudela haien proiektuak modu horretan sortu nahi dituzten pertsonak”, nabarmendu du Borjak. Beste elkarrizketatu marika batek emakumezko lagun heterosexual batekin izan du umea eta elkarrekin bizi dira; munduari begira, familia heterosexuala dira. Premiazkoa iruditzen zaio halako ereduak ikusgai egitea, “posible dela sinesteko”.

      Ianireri ere estrategikoa iruditzen zaio filiazio anizkoitza: “Alternatiba izan daiteke ama askok (baita pribilegiatuok ere) bizi dugun zaintza-sare faltaren aurrean. Lesbiana feminista askok ere errepikatu dugu familia nuklearra, baina beste bideek ez dutelako lege babesik”. Haurdunaldi subrogatuekin lotu du aukera hori, beste pertsonekin akordioen oinarria kontratua baino ugalketa proiektu bat konpartitzeko nahia izan dadin. Baina hirugarren kapituluan aipatutako oztopoa identifikatu du: umeak ondasun pribatu gisa ikustea.

 

 

EZ EROSI HAURRAK, ADOPTA ITZAZU

 

      Gutxitan aipatzen da filiazio anizkoitza alokairuzko sabelen kontrako diskurtsoan. Aitzitik, adopzioa da gehienetan goraipatzen den alternatiba bakarra. Hala egin dute Atlánticas aldizkari akademiko feministaren monografikoan ildo abolizionistako erreferente diren Ana Cuervo Pollan eta Octavio Salazarrek: “ilegitimo” eta “legitimo” hitzak erabili dituzte, hurrenez hurren. Adopzio prozesuak arintzea aldarrikatu dute, nahiz eta Salazarrek onartu duen adingabeen babesa bermatzeko ulertzekoa dela prozesuak luzeak eta konplexuak izatea.

      Alderdi politikoei dagokienez, psoek 2023ko Espainiako Legebiltzarreko hauteskundeetarako programan hurrengo epigrafea gehitu zuen: “Emakumeak ez dira merkantziak. Prostituzioari ez, alokairuzko sabelei ez”. Neurrien artean “adopzio nazionala eta nazioartekoa errazteko” konpromisoa azpimarratu zuen. Xehetasun handiagoekin jorratu du gaia Podemosek “emakumeen esplotazio erreproduktiboaren aurreko postura” azaltzen duen dokumentuan. Besteak beste, oztopo burokratikoak identifikatzeko eta egokitasun irizpideen kutsu klasista zuzentzeko deia egin du alderdi moreak.

      Adopzio transnazional bidezko ama da Iosune Fernandez Centeno antropologoa, baita ama biologikoa ere. Gai horri buruzko doktoretza-tesian murgilduta dagoelako jo dugu harengana, nahiz eta ez duen haurdunaldi subrogatuen aferan sakondu. “Nik ez nuke arinkeriaz hitz egingo adopzio transnazionalak sustatzeaz. Salbatzaile zuriaren ideian oinarritu da”, azpimarratu du. “Nazioarteko adopzioaren kontakizuna da hemen hezkuntza izango duela, janzteko modua, eskolaz kanpokoetara joatekoa... Ez da kontuan hartzen haurra bere testuingurutik atera duzula, berak ez duela aukeratu, eta horrek bere gizarte-egituraren porrot ikaragarria dakarrela. Batzuek behartutako migrazioaz hitz egiten dute”.

      Bat dator Ianire: “Salbatzaile zuriaren sindromea kezkagarria eta mingarria da, kontuan hartuta adoptatzera joaten garen lurraldeak espoliatzen ari garela”. Bere esanetan, logika sexistek, arrazistek eta klasistek gizarte kapitalista heteropatriarkal honen ugalketa-ereduetan jarduten dute, baita adopzioan ere. Merkatu logikak ere identifikatu ditu: batez ere, bitartekariek azpikontratatutako erakunde pribatuak direlako gehienetan, jatorrizko herrialdeetan zein gurean.

      Kolonizazio europarren misio ebanjelizatzaileetan kokatu ditu Iosunek nazioarteko adopzioen hastapenak. Geroztik, zenbait mugarriren ondorioz joan dira aldatzen jatorrizko herrialdeak: gatazka belikoak (Mundu Gerrak, Gerra Hotza, Korea, Vietnam), errefuxiatuen mugimenduak, hondamendi ekologikoak, garbiketa etnikoak, globalizazioa… Herrialde aberatsetan 70eko hamarkadan loratu zen adopzio transnazionalen fenomenoa, baina gurean beranduago eman zen eztanda, 90eko hamarkadan hain zuzen ere: “Detonatzailea Documentos tve programaren Las habitaciones de la muerte (1995) erreportajea izan zen, Txinako umezurztegietako errealitate gogorra erakusten zuena. Hurrengo hilabeteetan, adopzioen eskariak gora egin zuen, batez ere Txinan eta Errusian. Espainia nazioarteko adopzioen buru izatera iritsi zen mundu mailan”, azaldu du ikerlariak.

      Baina 90eko hamarkadan beste mugarri bat gertatu zen: haurraren babesari eta nazioarteko adopzioaren arloko lankidetzari buruzko Hagako Hitzarmena sinatu zuten Mendebaldeko potentziek eta adopzio-helmuga diren herrialde gehienek. Sinatzaileek onartu zuten umeen eskubideek egon behar dutela erdigunean eta, horretarako, lehentasuna izan behar dela pobreziari aurre egitea, adopzio nazionala sustatzea (ahal dela, jatorrizko familia zabalean), adopzio-sisteman ematen ziren abusuak ekiditea, eta umeen salerosketa prebenitzea.

      “Herrialde askotan praxi txarraren salaketak egon dira familia biologikoen, adopziozkoen eta gobernuz kanpoko erakundeen aldetik. Bitartekari askotarikoak inplikatzen zituzten, hala nola umezurztegiak edo sistema judiziala”, azpimarratu du ikerlariak. Hala, estatu askok itxi dute atzerritarrek haien umeak adoptatzeko aukera, eta beste askok baldintzak zorroztu dituzte. Ondorioz, orain dela bi hamarkada posible bazen adopzio bat hilabete gutxi batzuetan tramitatzea, egun zazpi-hamar urte emango dute eskatzaileek itxaron zerrendetan. Espainiako Estatuan 2004an tramitatu ziren historiako adopzio kopuru gehien (5.541), eta 2015erako % 85 egin zuten behera, 799 izan arte. Epe berean % 70-75 arteko beherakada eman da Frantzian, Estatu Batuetan eta Herbehereetan, eta % 91koa Irlandan.

      “Haurrak lortzeko Ipar globaletik Hego globalera egindako presioa haurdunaldi subrogatuan ematen ari da, baina adopzioetan ere gertatu da”, gaineratu du antropologoak. Azaldu du azken urteotan zenbait herrialde hartzailek erreakzionatu dutela komunikabideek legez kanpoko adopzioen eskandaluen berri eman ondoren. Suitzako Konfederazioak barkamena eskatu du Sri Lankako pertsonen trafikoa eta jaioberrien desagertzearen arteko lotura frogatutzat ematearekin batera. Herbehereek nazioarteko adopzioak eten zituzten 2021ean, Bangladesh, Brasil, Kolonbia, Indonesia eta Sri Lankako adopzio prozesuen historian emandako egiturazko gehiegikeria larriak aztertu ondoren.

      Ondorioz, Iosune eta Ianire bat datoz: nazioarteko adopzio prozesuak luzeak eta zailak izatea ez da kezkagarria, albiste ona baizik: “Komeni da haur bat bere testuingurutik, bere identitate eta kultura ingurutik ez ateratzea eta tokiko irtenbide bat lehenestea, ondo zaindua izango den bermeak daudenean”, azpimarratu du FeministAldeko kideak. Dena den, nabarmendu dute zenbait estaturen politika aldaketaren atzean ez dagoela umeen defentsa, baizik eta gobernuaren irudiarena (Txinaren kasuan), edo adoptatzaileak homosexualak izatearen aukera bertan behera uzteko nahia (Errusia).

      Horrez gain, Iosunek gogoratu du adopzio bidezko guraso gehienen nahia ere badela haurtxo txiki osasuntsuak eskuratzea: “Desio legitimoa da, baina ez dator bat umezurztegien eta tutoretzapeko etxebizitzen errealitatearekin”. Gaineratu du Estatu mailako adopzioan zaila dela jaioberriak lortzea, baita Kolonbia bezalako herrialde garantistetan ere. Horrez gain, 40 urte baino gehiago dituzten eskatzaileek ume nagusiak adoptatzeko aukera besterik ez dute izango, araudiek ezartzen baitute guraso eta haurren artean egon daitekeen adin-aldea.

      Alabaina, haurdunaldi subrogatu bidezko familiek zer diote adopzioari buruz? Anna Maria Morerok elkarrizketatu dituenen artean, batzuk sartu dira adopzio-prozesuan, eta itxaron-zerrenda luzeekin egin dute topo, edo gogogabetzea eragin dieten mezuekin. Beste familia batek adierazi du egokitasuna lortzeko prozesua oso gogorra egin zitzaiela, epaituak eta txarto tratatuak sentitu zirela. Haurdunaldi subrogatuetan, aldiz, elkarrizketa psikologiko bakar bat pasatu behar dute, online egiten den formalismo hutsa. Aita homosexual batek argudiatu du adopzio prozesuak haurdunaldi subrogatuak bezain garestiak izan daitezkeela eta, gainera, gizonek aukera eskasak dituztela. Gainera, elkarrizketatu gehienek onartu dute lotura biologikoa inportantea dela haientzat.

      Iosune eta Ianireri eskatu diegu etengabe aipatzen diren ustezko oztopo horiei erantzutea:

      Luzea al da? Epeak ez dira luzeak, familiak prest baldin badaude ume nagusiak, desgaituak edo neba-arrebak adoptatzeko.

      Garestia al da? Estatu mailako adopzioan ez dago diru trukerik. Nazioarteko adopzioan ere badaude zenbait herrialde dirurik eskatzen ez dutenak. Gastu bakarrak bidaia-txartelak eta ezinbesteko bitartekariak (abokatua, esaterako) dira. Halaber, herrialde batzuek haurra zegoen umezurztegirako dohaintza eskatzen dute, edo zentroan egindako egonaldiaren gastuak ordaintzea.

      Egokitasun azterketak gogorrak al dira? Ez datoz bat gure elkarrizketatuak. Iosunek ez du arazo handirik sumatzen: “Badakit zenbait jenderi luzea iruditu zaiola edo epaitua sentitu dela. Baina balantzan, gehiago kezkatzen nau ziurtatzeak familiak prest egongo direla indarkeria, babesgabetasun edo abusu egoera oso konplexuetatik datozen haurrak zaintzeko”. Kritikoagoa agertu da Ianire: “Azterketek arreta gehiago jartzen diote muturreko egoerez ohartarazteari, familiak hezteari baino. Prozesuei laguntzeko tresnak eman beharko lituzkete, estigma indartzen duten proiekzio dramatikoak egin beharrean”.

      Gayek adoptatzeko aukerarik al dute? Estatu mailako adopzioan ez da desberdinkeriarik ageri, paperean behintzat. Nazioartekoari dagokionez, adoptatzea ia ezinezkoa da gizonezko bikoteentzat. Dena den, arazo hori konpontzearen aldarrikapena inozoa iruditzen zaio Iosuneri, Espainiako Gobernuak ezin baitu zalantzan jarri beste estatuen subiranotasuna.

      Alondegiko Kongresuan asko atera zen adopzioaren gaia. Partaide bat kexatu zen, gizarteak lgtbi komunitatearen eta antzutasuna duten pertsonen gain jartzen duelako babesgabetasun egoeran dauden umeen ardura. Vanesa de Leonek ukatu zuen lotura biologikoaren lehenespena: “Guraso izan nahi genuen. Genetika zen gutxien axola ziguna”. Kristina Carmona Haurdunaldi Subrogatuaren aldeko Bizkaiko Familien Elkarteko bozeramailearen kasuak bertan behera uzten du estereotipoa: ama bakarra da eta ez du bere umearekin lotura genetikorik. Umetokiko minbiziaren ondorioz, histerektomia osoa egin zioten eta, hortaz, emaile baten obuluekin ernaldu zen Kanadako gestantea. Orduan, zergatik ez zuen adoptatu? “Ume bilatua nahi nuen, abandonu-istorio batetik ez zetorrena”.

      Estibaliz Santos eta bere emaztea haurdunaldi subrogatu bidez izan dira guraso, zortzi urtez laguntza bidezko ugalketan ibilaldi aldapatsua igaro ondoren. Ezohikoa da intentziozko gurasoak emakumezko bikotea izateak, eta horrek epai handiagoa eragiten du: “Eskatzen zaigu justifikatzea nolatan ezin izan dugun ez batak ez besteak ernaldu. Adopzio saiakera huts eta mingarria egin genuen”, azaldu zuen. Izan ere, ordurako 40 urte baino gehiago zituztenez, behar bereziak zituen ume nagusi bat esleitu zieten. “Bizitza osoan zaindu beharko genuen, eta larritzen gintuen behar adina denbora bizirik ez egoteak. Adoptatzeak motxila handi bati aurre egiteko gaitasuna eskatzen du, eta, hala ere, saiatu gara. Amorrua ematen dit moralki justifikatu beharrak”.

      Iosunek nabarmendu du oso modu kontzientean erabaki behar dela ume bat adoptatzea, baina gaineratu du gizarte langile eta psikologoen laguntza jasotzen dutela familiek, edota gobernuz kanpoko erakundeena mugaz gaindiko prozesuetan. “Nolanahi ere, haurdunaldi subrogatuaren aldeko diskurtsoak ontzat ematen du lotura biogenetikoak bidea errazago egiten duela, nahiz eta familia horietan ere egoera oso konplexuak gertatzen diren”.

      Intentziozko zenbait familiaren kezka bada adopzio nazionalaren kasuan amei umeak kentzeko erabakiaren atzean bidegabekeriak egon daitezkeela. Madrecitas izeneko talde baten erreferentzia eman digu Iosunek: “Salatzen dute adingabeentzako zentroetan eta babes-pisuetan dagoen adingabe migratzaileen ehuneko handia. Emakume etorkinak Gizarte Zerbitzuetara laguntza eskatzera doazenean, babesgabetasun eta kontrol espiral izugarri batean sartzen dira, eta haien amatasuna zalantzan jartzen da”. Laugarren kapituluan aztertu dugu egoera horren konplexutasuna: “Egia da adopzioan dabiltzan haur gehienak oso etxe apaletatik datozela. Pobreziak berez hori gertatzeko arrazoiak azaltzen ez baditu ere, testuinguru horietako indarkeriak anitzak dira eta gurutzatzen dira. Horrek zaildu egiten du seme-alabak hazteko aukera eta, ondorioz, instituzioetan edota adopzioan emanda bukatzea errazten du. Baina hori hala izanda, estatuen ardura da esku-hartzea umeak abusu edo arduragabekeria egoeran daudenean”.

      Ianireren ustez, egiturazko dinamika horien aurreko irtenbidea ez da adopzio edo harrera bidezko guraso izateko aukera alboratzea: “Lehen kontua da ume horiek familiarik gabe daudela. Jatorrizko familiei nola lagundu ikusi beharko da, egoera konpontzeari lehentasuna emateko eta, bitartean, zainduta daudela bermatu”.

      Antropologoa eta FeministAldeko kidea bat datoz harrera-familien eredua goraipatzean, umeek jatorrizko familiarekin harremana mantentzen dutelako, eta marko horrek arrakalatzen duelako seme-alabak “gure” kontsideratzeko joera. Morerok elkarrizketatu dituen hamar intentziozko gurasoek alboratu egin zuten harrera-familia izateko aukera. Eman zuten arrazoi nagusia da umea jatorrizko familiarekin bueltatzeko “arriskua”. Elkarrizketatu batek hala azaldu zuen: “Nire bikotekideak esan zidan: ‘Entzun, guk nahikoa sufritu dugu’. Miresten dut hautu hori egiten duen jendea, baina gu ez geunden prest”.

 

 

SEME-ALABEN ESKUBIDEAK

 

      Pingui txikia mundura etorri zen bere gurasoen maitasunari eta bere sabelean ernaldu zuen pinguino eme bati esker. Bidaia luze-luzea egin behar izan zuten amak eta aitak, ozeanotik Antartikara, Pingui jaioberriaren bila joateko. Esperando a Pingüi (Pinguiren esperoan) umeentzako ipuinaren sinopsia da. Bikote heterosexual batek sortu du, bere historian oinarritua, alegia, Thailandiara egin zuten bidaian, “haurdunaldi subrogatuaren bidez haien ametsa errealitate bihurtzeko”. Hala aurkezten du argitaletxeak, eta familia aniztasunari buruzko bilduma batean txertatu du.

      Borja Muñoz eta Ianire de la Calva kritiko agertu dira marko horrekin eta, oro har, haurdunaldi subrogatu komertzialarekin. Baina, aldi berean, problematikoa iruditzen zaie praktika honen kontrako diskurtsoek intentziozko familien estigmatizazioa ekartzea: “Arazo larri bat izango dugu seme-alaba horiekin. Ikusiko dugu nola defendatuko duten haien familia eredua. Elkarteak sortuko dituzte. Agian batzuk errebelatuko dira eta esango dute ez zaiela ondo iruditu haien gurasoek egin zutena”.

      Ianireren ustez, diskurtso kritikoak sisteman jarri behar du fokua, eta ez gurasoengan: “Ez dut uste prozesu horiek aukeratu dituzten familiak interpelatu behar direnik. Deabrutuko ditugu merkatuak eta gizarteak hain eskura jarri dien aukera onartzeagatik? Goazen Inditexen aurka, ez Zarako bezeroen kontra”. Bere ustez, debekuak ez du arazoa konpontzen, eta umeak burokrazia-linboetan geratzen dira: “Gure jarrera politikoa edozein dela ere, haurren eskubideak eta ongizatea bermatu behar ditugu. Erreferenteak, baliabideak eta akonpainamendu emozionala izan behar dituzte”.

      Ehgameko kideak onartu du aurreiritziak berrikusi dituela: “Bi irudi nituen buruan: gay bikotea, aberatsa, hotza eta txolina, haur bat arinkeriaz erosi duena. Edota bere gorputza hondatu nahi ez duen emakume kapitalista. Ohartu naiz horiek ez direla profil bakarrak. Ikusi dut jendearen itxaropena, mina, benetan saiatzen direla modu onenean egiten. Hortaz, diskurtso konplexuak eta zainduak ehundu behar ditugu, indar politikoa galdu gabe”.

      Nicola Carone psikologo italiarrak, familia homoparentalei buruzko liburu baten egile denak, bi ikerketa interesgarritan parte hartu du. Batean, subrogazio bidez aita izandako hirurogeita sei bikote gayren heziketa estiloa alderatu zuten ugalketa-laguntzarik gabe guraso izandako hirurogeita sei bikote heterosexualenarekin. Ikerlariek ondorioztatu zuten aita gayen seme-alabek arazo psikologiko eta emozional gutxiago dituztela, gurasoen dinamikak parekideagoak direlako eta komunikatzeko gaitasun handiagoa erakusten dutelako. Aldiz, familia heterosexual konbentzionaletan hazitako umeek antsietate arazo handiagoak zituzten, heziketa estilo autoritarioen eta erantzukidetasun faltaren erruz. Bigarren ikerketan, familia homoparentaletan subrogazio bidez jaio ziren umeen hazkuntza eta egokitzapen psikologikoa alderatu zuten ama lesbianak zituzten eta intseminazio bidez jaio ziren umeenarekin. Bada, bi familia-eredu mota horien arteko desberdintasun bakarra izan zen guraso gayen umeek estigmatizazio sozial handiagoa pairatzen zutela.

      Oso modu grafikoan azaldu zuen Kristina Carmonak bere hitzaldian estigmak eragiten diona: “Esplotatzaile deitzen didatenean edo nire umea erosi dudala esaten dutenean, gorputza dardarka jartzen zait eta tripan min handia ematen dit. Kezkatuta nago eskolan hori esango diotelako”. Finean, haurdunaldi subrogatu bidez jaiotako umeek badute amankomunean gainontzeko familia ez-normatiboen umeekin ikusezintasunaren eta etengabeko kuestionamenduaren artean igeri egitea. Non dago zure benetako ama? Nongoa zara? Zergatik ez duzu aitarik? Umeek ere garatzen dituzte antzeko mekanismoak: harro agertzea berezi izateagatik, izan bi ama izateagatik edo surrogate bat izateagatik.

      Haurdunaldi subrogatu zein adopzio bidezko umeek elkarrekin daukate beste narratiba estigmatizatzaile bat: abandonu-zauriarena. Nancy Newton Verrier-ek azaldu zuen, The Primal Wound: Understanding the Adopted Child liburuan. Gure elkarrizketatuek teoria psikologiko horren mugak azpimarratu dituzte, orokortu egiten baitu, kontuan hartu gabe umeak adopzio-prozesuan bizitakoa. Alegia, zauria oso desberdina da umeak prozesuan zehar atxikimendu-figurak izan baditu, zaindua eta maitatua sentitu bada, estimulatua izan bada…. Iosuneri iruditzen zaio diskurtso horrek ama biologikoengan jartzen duela ardura osoa, eta ez dator bat traumak eta atxikimendurako arazoak adopzioarekin lotzearekin: “Ama biogenetikoei ere gerta dakieke beren seme-alabekin lotura afektiboa garatzeko zailtasunak izatea”. Ianirek gaineratu du Paco Lobatonen moldeko telebista-saioek elikatu dutela “benetako ama” bilatzeko beharraren narratiba.

      Alondegiko Kongresuan haurdunaldi subrogatu bidez jaiotako 19 urteko bi ahizpak hartu zuten hitza. Emakumeon autonomia sexualarekin eta familia homoparentalen eskubideekin lotu zuten ordezkapen bidezko ernalketa. Lucia eta Julia Lopezek umorez hasi zuten haien diskurtsoa: “Mobida honen guztiaren produktua gara!”. Adierazi zuten ez daukatela inolako zauririk, harremana dutela gestantearekin, baina haien bi aitek sentitzen dutela emakumearekiko konplizitate handiagoa. “Atzerakoia iruditzen zait pentsatzea, biologikoki lotuta egoteagatik, lotura emozionala izan behar dudala harekin”, esan zuen Juliak.

      Antzeko ondorioak irakur daitezke gaiari buruzko ikerketa zientifikoetan. “Badakit ez dela normala, baina normala da niretzat, eta horrek bakarrik inporta du” izenburu adierazkorra du Jadva, Jones, Hall, Imrie eta Golombok Erresuma Batuko ikerlarien lanak. Guraso heterosexualak dituzten eta obulu-emaile, esperma-emaile zein subrogazio bidez jaio ziren 35 heldu gazte elkarrizketatu zituzten. Horietatik % 60k jarrera neutrala adierazi zuen bere gurasoek hautatutako ugalketa-ereduari buruz, eta % 40k jarrera positiboa; berezi sentiarazten ziela. Haien emaileak edo surrogateak ezagutzen ez zituzten 25 gazteetatik 11k adierazi zuten haiekin harremanetan jartzeko gogoa, baina bakar batek abiatu zuen bilaketa prozesua.

      Edonola ere, norberaren identitatea ezagutzea da nazioarte mailan gero eta onartuago dagoen eskubide bat. Ianirek aipatu du Malitik etorritako elkarte batek lan oso interesgarria abian jarri duela Katalunian, herrialde horretatik adopzio bidez etorritako umeek haien jatorria ezagutu dezaten. “Nire hautu politikoa da nire alabaren ama biologikoari ‘ama’ deitzea”, gaineratu du. Bestetik, gametoen anonimotasunarekin bukatzearen alde ere agertu da: “Nik ez diot biologiari pisurik ematen, baina nire umeek eskubidea dute informazio hori eskuratzea erabakitzeko”. Iosunek aitortu du adopzio bidezko zenbait familiak erresistentziak dituztela identitate-eskubideak onartzeko: “Subrogazioan dagoen arazo bera dago: seme-alabak ‘gureak’ direla pentsatzea. Familia guztiok deseraiki behar dugu uste hori, eta hazkuntza eredu malguagoak dituzten kulturetatik ikasi”. Nancy Scheper-Hughes antropologoarekin ikasi zuen ondoko ideia: “Ama guztiak adoptatzaileak gara nolabait. Gurasotasunean biologiaren gainetik gailentzen da gogoa: atxikitzeko, zaintzeko, gorputza eta orduak ematekoa”.