4.
Hiruki gatazkatsuaren
proposamena:
parte hartze soziopolitikoa
eta bizitzaren iraunkortasuna

 

 

      Judith Astelarra (1990) politologoak seinalatu bezala, emakumeentzat oso zaila da lan merkatua eta politika uztartzea, honek ez dakarrelako soilik lanaldi bikoitz bat burutzea (etxeko eta zaintza lanak eta lan merkatua), lanaldi hirukoitz bat baizik. Beraz, doppia presenza-n daudenek parte hartze soziopolitikoan aritu nahi badute egunerokoan presentzia hirukoitz bati aurre egin beharko diote. Hementxe kokatuko da hiruki gatazkatsua ikertzearen interesa. Beraz, zein dira herrian, auzoan, elkartean, mugimenduan, inplikatzeko aukerak? Zein dira oztopoak?

      Zientzia Politikoaren arloan, parte hartze soziopolitikoa genero ikuspegitik aztertzerakoan bi dimentsio hartu ohi dira kontuan (Verge eta Tormos, 2012): bata, norberaren posizio estrukturalak eragin ditzakeen mugak eta bestea, mugimenduak berak eskain ditzakeen erraztasunak ala kontrakoa, parte hartzerako orduan jar ditzakeen oztopoak. Lehenengo dimentsioaren kasuan, klase sozialaren, generoaren, arrazaren edo bestelako faktore estrukturalen inpaktua aztertu izan da. Esaterako, oinarrizko beharrizanak ase ezin ditugunean, gure egunerokoa bizirauteko estrategietan oinarrituko da eta, hortaz, oso zaila izango da bestelako ekimenetan parte hartzea. Horrez gain, hainbat ikerketak sexuaren araberako lan banaketak denboraren erabileran sortutako efektuak azpimarratu dituzte (Bittman eta Wajcman, 2000; Bryson, 2007): emakumeek beren gain hartzen dituzten zaintza lanak direla-eta, beraien denbora politikan erabiltzea zailagoa da eta denbora “librea” dutenean ere, hura zaintza lanek “kutsatzen” dute, alegia, umeekin edo nagusiekin igarotzen den aisialdi denbora da. Are gehiago, ikerketek erakutsi dute bizitza-ziklo hegemonikoaren mugarriek emakumeen parte hartzean duten eragina: esaterako, ezkontza heterosexualak emakumeen parte hartzea murriztu egiten du eta gizonena, aldiz, handitu (Rotolo, 2000). Gainera, testuinguru honetan umeak edukitzeak generoen arteko arrakala areagotzen du. Hala eta guztiz ere, umeak hazten diren heinean, emakumeen partaidetza handitu egiten da, sarritan eskolarekin zerikusia duten eremuetan politikoki inplikatzen baitira (ibidem).

      Antzeko pauta dugu lan merkatuaren eremuan: umeak jaiotzean, gizonek denbora gehiago eskainiko diote lan ordainduari; emakumeek, aldiz, gutxiago, etxeko eta zaintza lanei eskainitakoa nabarmen handituko baitute (Callejo eta Prieto, 2015; Craig, 2002). Hala ere, aipatzekoa da beste familia eredu batzuetan ez dela halakorik gertatzen; ikerketek diote umeak daudenean, gizon heterosexualen aldean, gay bikoteek bataz beste 95 minutu gehiago eskaintzen dietela etxeko lanei (Martell eta Roncolato, 2016). Lesbianen bikoteetan, ordea, testuinguru honetan lan merkatuari dedikatutako denbora ez da murrizten, nahiz eta etxeko lanari eta zaintzari eskainitakoa handitu; eta gertatua ere, bikotekideen artean sortu daitekeen soldata-arrakala denborarekin desagertzen da (Eckho Andresen eta Nix, 2019). Hala eta guztiz ere, lesbianek, gay gizonen aldean, dedikazio handiagoa erakusten dute bai etxeko lanetan, bai zaintzan. Honen arrazoia, Michael Martell eta Leanne Roncolatoren (2016) arabera, merkantilizatzeko gaitasunean topa daiteke; hau da, lesbianen bikoteek lan merkatuan pairatzen duten genero desparekotasuna dela eta, etxeko lanak eta zaintza merkatuaren bitartez erosteko aukera gutxiago dute. Gay bikoteen artean, haatik, ohiko praktika da, diru-sarrera altuagoak pilatzen baitituzte. Gainera, lesbianek lan merkatuko eta etxeko eta zaintza lanen denborari eusteko, aisialdiko denbora murrizten dute (Martell eta Roncolato, 2016); beraz, pentsa genezake horrek parte hartze soziopolitikoan eragin zuzena izango duela.

      Honek guztiak bigarren dimentsiora garamatza, hau da, mugimenduek erakutsi dezaketen malgutasuna edo zurruntasuna emakumeen zein lesbianen parte hartzea sustatzerakoan. Hemen ikerketek politikaren esparru formalaren eta informalaren arteko aldea azpimarratu dute: politikaren eremua gero eta formalagoa eta instituzionalagoa den heinean, emakumeen presentzia txikiagoa izango da; aldiz, eremua gero eta informalagoa eta gertukoagoa den heinean, hots, eguneroko bizitzari lotzen zaion heinean, emakumeen presentzia handiagoa da (Stolle eta Micheletti, 2006; Hernandez, 2008; Coffe eta Bolzendahl, 2010). Ikerketa gehienek eremu formalean jarri dute atentzioa eta sarritan, emakumeen partaidetza gizonena baino baxuagoa dela ondorioztatu. Baina ezberdintasuna ez dago horrenbeste kantitatean, kualitatean baizik: hau da, emakumeek ez dute gutxiago parte hartzen eremu batzuetan, eta beste batzuetan bai; gehienetan, ikerketek ahaztutako eremuetan, hari ikusezin batekin josten diren denborak eta espazioak baitira (Hernandez, 2008).

      Eustat-eko datuei erreparatuz, esate baterako, ikus dezakegu 2013. urtean emakumeek ordu bat eta 31 minutu eskaini ziotela erakunde batean borondatez egindako lanari; gizonek, ordea, 3 ordu eta 13 minutu. Aldiz, erakunde bidezko lanari^[10] emakumeek 2 ordu eta 55 minutu eta gizonek ordu bat eta 57 minutu (Sagastizabal eta Luxan, 2015).

      Emakumeak, batik bat, bizitzaren aferekin erlazionatutako eremuetan inplikatzen dira: oinarrizko beharrizanak, eskola, zaintza... Etxeko lanak eta zaintza lanak uztartzeko eremu errazagoak dira, askotan, jarduerak etxeko lanen eta zaintzaren luzapena izango baitira. Presente izan behar dugu, emakumeak “apolitikoak” bailiran sozializatuak izan direla (Neuhouser, 1995): politika, gizonek boterea eskuratzeko aurrera eramaten duten borroka da; aldiz, emakumeenak familiaren eta komunitatearen ongizatea bilatzekoak dira; beraz, ez dira politikotzat jotzen. Honenbestez, sozializazioaren eraginez, emakumeek besteren ongizatea bilatzeko parte hartuko duten bitartean, gizonak beraiena bilatzeko hartuko dute parte, batik bat (Arneil, 2006). Era honetan, emakumeak sarritan bigarren mailako protagonistak izango dira: gizon baten emazte, ama, alaba edo neska-lagun gisa.

      Baina ez dezagun partaidetza dikotomia esentzialista bat bilakatu: asko dira maiuskulaz idatzitako Politikan parte hartu duten emakumeak eta, horregatik, feminitatearen genero rolekin apurtzeagatik zigor soziala jaso dutenak (ama txarrak, emazte eskasak edo emakume kaxkarrak, ez-emakumeak). Kontua ez da formala eta informala dikotomia gisa irudikatzea, biak kontuan hartzearen garrantziaz jabetzea baizik.

      Era berean, bigarren dimentsio honetan, mugimenduen antolakuntza praktikei erreparatu beharrean gaude. Elkarte, erakunde edo mugimenduen antolakuntza praktikak tokian tokiko subjektu hegemonikoen praktiken isla dira, eta, hortaz, subordinazio posizioan daudenen inplikazioa oztopatzen dute maiz. Zentzu honetan, ikerketek seinalatu dute kultura politiko gehienetan maskulinitateari loturiko balioak direla gehien sustatzen edo txalotzen direnak: lidergotza, eraginkortasuna, lehia... Gainera, maiz antolakuntzaren testuinguruetan sare informalak sortzen dira, botere eremu gisa funtzionatzen dutenak eta sare horietatik kanpokoak baztertzen dituztenak (Lovenduski, 2002). Bilera baten ostean pote bat hartzea eta eztabaidatzen jarraitzea, adibidez, eremu informaletan erabakiak hartzea edo erabakitakoak deuseztatzea, hauek guztiak ohiko botere praktika desorekatuak dira. Praktika hauek, gainera, zaintza lanak burutzen dituztenak kaltetuko dituzte, bereziki.

      Azkenik, aintzat hartu behar dugu mugimenduetan darabilgun tempoa. Kapitalaren aurka borrokatzen gara kapitalismoaren erritmo berdinetan eta bizitza aldarrikatzen dugu bizitzaren iraunkortasuna bermatu ezin duten erritmoetan. Gure jendarte kapitalista eta patriarkaletan, badira denbora hegemonikoak, bereziki, lan merkatuari lotutakoak; lehen esan bezala, gure egunerokoaren eta bizitzaren erritmoak lan merkatuaren arabera egituratzen dira. Horrek, etxeko eta zaintza lanak zuzenean ezabatzen ditu mapatik. Mugimendu sozialen eremuan ere, pauta hegemoniko hau birproduzitzen da: lan merkatuaren logikaren arabera egituratzen dira parte hartzearen ordutegiak (bileren ordutegiak, esaterako). Horrez gain, sarritan, lan merkatuaren exijentzia maila berberarekin jokatzen dugu: edo ehuneko ehunean gaude edo ez gaude; beraz, erritmo biziak jarraitu ezin dituzten horiek erabakietatik eta prozesuetatik kanpo geratuko dira. Lan merkatuak “txanpiñoi langileak”^[11] (Perez Orozco, 2006) behar dituen bezalaxe, mugimenduek “txanpiñoi militanteak” behar dituzte, zaintzaren eremuan ardurarik hartuko ez dutenak, lanaldi osoan iraultzaren alde egiteko. Baina bizitzak aurrera egin behar du, eta horretarako norbaitek eutsi behar dio.

      Horrela, hiruki gatazkatsuaren testuinguruan, hainbat subjektu topatuko dugu: ama txarrak eta txanpiñoi militanteak, zaintza lanak eremu politiko bilakatzen dituztenak, politikaren eremu ikusgarrian apenas agertuko zaizkigunak, denboraren burujabetza aldarrikatuko dutenak...

 

 

[10]  Erakunde baten bidezko lanak, Eustat-ek erabiltzen duen definizioaren arabera, jendearekin harreman zuzena izatea inplikatzen du; erakunde batean egindako borondatezko lanak, aldiz, ez. Horrez gain, kasu honetan erabili den denbora-adierazlea partaideko batez besteko denbora da, hots, “aztertu diren biztanleek jarduera zehatz batean ematen duten batez besteko denbora; betiere, jarduera hori egiten badute” (Iradi 2015: 3).

[11]  Honela deskribatzen du Amaia Pérez Orozco-k (2006) txanpiñoi militantea: soldatapeko langile ideala da, egunero-egunero lan merkatura joateko bere etxetik ateratzen dena, sabela betea, arropa garbi eta lisatua daramana, zaintzaren eremuan ardurarik hartzen ez duena, lan merkatuan hogeita lau orduz prestutasun osoz aritzeko.