Anipnap

Kanpo begirada baten kronika

 

Oier Guillan

 

      Niretzat obra hau ez da Panpina. Niretzat Anipnap da. Azalduko dizuet zergatik. Antzezlan honetako esperientzia alderantzizko prozesua baten moduan bizi izan dut. Hasieratik. Hau da, amaieratik. Anipnap niretzat segurtasunak hankaz gora jartzeko ahalegina izan da. Atzeraka eginez egitea aurrera. Beldurrean topatzea ausardia. Ausardian topatzea segurtasun eza. Segurtasun ezean topatzea edertasuna. Edertasunean topatzea paragrafo bateko azken-hirugarren hitza, eta puntu.

      Erikak proiektu honetan parte hartzeko deitu ninduenean ez nuen berehalakoan baiezkorik eman. Momentu ederra izan ohi da proiektu berri baterako atea zabaldu eta baiezkoa edo ezezkoa erabakitzen duzunekoa. Jakin badakizulako arte eszenikoetan proiektu batean murgiltzea bizitzako etapa bati atea zabaltzea dela, mundu ezezagun batean sartzea atzera-bueltarik gabe, elkarbizitza berri batean, zure burua ezbaian jartzeko modu beti berri batean. Antzerkian esperientziarekin ikas daitekeen gauzarik garrantzitsuena da desikastearen ezinbestekotasuna, eta umiltasuna, eta autoironia. Proiektu bakoitzak ia beti jartzen ditu aurretik ikasitako guztiak hankaz gora. Edo, kasu honetan bezala, hankartez gora.

      Erikari ez nion berehala baiezkorik eman. Bere aspaldiko amets batean parte hartzeko gonbita zen, Panpina berak aspaldi intuitutako lan bat zen. Kanpo begiradatik hartuko nuen nik parte, Leire Arenas izeneko artista niretzat ezezagun batekin batera. Egia esan, nekatuta nengoen. Pertsonalki, eta artistikoki. Uda aurreko egunak ziren, eta pertsonalki mapa teatrerotik desagertzeko gogoz nengoen. Eguzkia hartu, kalean ibili, paretik kendu pareak, itsasoari begira ahaztu pcak. Are gehiago, Miss Karaoke antzezlanaren prozesua itxi berri nuen bi urte baino gehiagoko abentura baten ostean, lurralde urrun batera egindako bidaia zirraragarri baina akitzaile batetik bueltan sentitzen nintzen, ez nengoen beste prozesu batean sartzeko indarrez. Atsedena nahi nuen, eta epe ertainera idazteko denbora eduki, neure buruarekin egon, oholtzatik urrundu, antzerkira bueltatzeko estrategia berriak amestu, intuitu, ernaldu...

      Baietz esan nion Erikari.

      Ez daukat, ez, erremediorik. Baietz esan nion, arrazoimenak ematen zizkidan arrazoien kontra. Baiezkoa eman nion baiezko gehienak eman izan ditudan bezala: intuizioz. Ilusioak gaina hartu zion nekeari, egia osoa esateko.

      Proposamena jasotzerako, Erikak eta biok ez ginen elkar ezagutu genueneko pertsona berak. Gure harremana dagoeneko beste bat zen. Eta hori bera interesgarria zen. Askotan, gehienetan, ia beti, proiektu berri batera eraman nauten bultzadak pertsonak izan dira, gutxiagotan ideiak, ia inoiz ez istorioak. Erika oso gazte zela ezagutu nuen, genuen, Eztena arte eszenikoen jaialdian. Garai hartan Lakrikun taldekoak laguntzera etorri ziren Ane Arenas eta bera, eta gogoan dut beren pieza laburrek liluratu egin gintuztela. Konplexu falta itzela janzkeran eta oholtzara salto egiteko orduan. Erikari segituan ikusten zitzaion teatrerook sarritan errekonozitzen dugun energia mota bat, oholtza gaineko piztiarena. Erika aktorea da, maiuskula guztiekin. Profesionala. Are gehiago, esateko gauzak dituen aktorea, lengoaia baten bila dabilen sortzailea. Aktoreak ez direlako beti exekutore hutsak, badira estetika baten bila dabiltzan ahotsak, gorputzak eta eztandak.

      Eta berak proiektu honetan idazle nahi ninduen, taldekide! Nola esango nion, ba, ezetz!

      Baina jarrai dezadan gure artekoarekin. Francoren bilobari gutunan ikusiko nuen hurrena Eztenako urteak eta gero, bere interpretazioak astindu egin ninduen. Orduz geroztik Metrokoadrokaren emanaldietan publiko gisa topatu izan dut, eta halako batean Javier Barandiaranek eta biok eskainitako Tartean dauden gorputzak ikastaroan izena eman zuen. Akaso ez genuen lengoaia eszeniko aldetik berehala konektatu, baina gogoan dut ikastaroa amaitu ostean elkarrekin bazkaldu genuela, agur moduan, udaberriko eguzkipean, eta intuizio argia eduki nuela: pertsona honekin lan egingo nuke gustura noizbait. Neuk intuizioa izan bai, baina bere proiektu batera deitu ninduen berak lehenago, ezustean. Kamikaz kolektiboaren sinadurapean Amancay Gaztañagarekin batera zuzendu zuen Käffka, eta bertan aktore izateko zortea eduki nuen. Ezuste osoa niretzat, oholtza gainak hogeita bost urtez zeharkatu ostean beste norbaitentzat aktore jardun dudan lehen aldia izan delako. Aktore, eta soilik aktore. Niretzat esperientzia berri bat, beti ekidin izan dudana ez dudalako neure burua aktoretzat, oholtzara igo izan den idazletzat baizik, baina oraingo honetan lantaldeak eta confort eremutik ateratzeak sortzen zidaten erakarpenak motibaturik murgildu nintzen Käffkan. Noski, gerora ez zen dena hain polita izan. Proiektu horretan sarri baino sarriagotan egon nintzen ezinaren lokatzetan, segurtasunik batere gabe egiten ari nintzen horretan, neure buruari galdezka zerostiarinaiznihemen. Unerik zailenetan bai Erikak bai Amancayk zaintza oso inteligentean murgildu gintuzten, beraiek proiektua aurrera ateratzeko gainean zuten zama guri behin ere pasatu gabe. Ederrak zarete. Esperientzia hura bizi eta gero, Panpinari bai esateko beste motibo bat.

      Käffka onartzean haiei sekula aitortu ez diedan beste intuizio bati jarraitu nion, halaber: Metrokoadrokarekin kanpo begiradan egon naizen azken proiektuen ostean, —Mr Señora eta Miss Karaoke batez ere, zeinetan generoari loturiko gaiak landu ziren—, beharra sentitzen nuen emakumeen begiradapean, zuzendaritzapean, agindupean lan egiteko. Horrek eraman ninduen, beste arrazoi batzuen artean, Käffkara, hasiera batean Miren Gaztañaga ere taldean zela. Eta hartu-eman horien ostean etorri zen, gutxira, Panpina ere. Anipnap. Erika zen, oraingoan ere, iniziatiba hartu eta niregana jo zuena. “Tira, antza ez du Käffka ostean nitaz nazkatuta bukatu...”, pentsatu nuen izerdi tanta batek kopeta zeharkatzen dion emotikono baten gisan. Baina, esan bezala, proiektu bakoitzak harreman mota berri bat dakar, elkarbizitza era berri bat.

      Ez nekien, zinez, indarrik ba ote nuen horretarako. Atseden hartzeko beharra nuen.

      Beraz, “bai” esan nion. Zalantzarik gabe, indarrak nondik aterako nituen jakin gabe. Berehala sentitu nuen barruan niretzat kasu honetan non egongo zen erronka: berak barruan zeukan esateko behar oso pertsonal bati eman beharko genion forma. Desboteretzea. Lantaldean beste artista bat ere egongo zen, Leire, niretzat guztiz ezezaguna zena, eta antza, antzerki prozesuetan esperientzia gabea; biak gazteak, ni baino ia hogei urte gazteagoak. Beste desboteretze bat. Proiektu honetan parte hartzeko nire lekua tentuz bilatu beharko nuen, urteetako ustezko jakinduriari muzin eginez, eta horrek biziki erakartzen ninduen: nire autoirudia, autoboterea, esperientziak ematen duen autoritatea (ezen ez autoritarismoa), nirea ez den ideia baten zerbitzura jartzea. Benetan lortu nahi nuen talde lanaren bitartez neure burua diluitzea, ez zedin izan nirea oholtza gainean zegoen presentzia, gorpuzkera, ahotsa. Kreatiboki asko interesatzen zitzaidan hori.

      Eta baietz ba.

      Gutxien espero nuenean, uztail betean ginen Soreasu antzokiko argi xumeen pean saltoka hiru lagun. Esan gabe doa, erronka pertsonalez gain, Leire eta Erikarekin hartutako lehen kafe bileratik sentitu nuen haiekin lan egiteko zirrara, pasioa eta jakin-mina. Han ikusten dut neure burua oraintxe, ahapeka nolaostiabukatuduthonetan esanez beste behin ere, bi artista puska haiekin beroketa dantza egiten disko musikarekin; haiek beren korporalitatea bilatzen, gozatzen, egunez egun elkarrekiko lotsa galtzen. Ni nire mitxelinak yogaren erritmora izerditzen, eta haiei segundoero espiatzen, horrelako prozesuetan ohi dudanez: une oro delako balizko materiala obra batentzat, une oro da sorkuntza. Baita kaleko zigarroak ere. Eta han ibili ginen hainbat egunez irudiak probatuz, bidean galduz, jolastuz eta jolastuz. Materiala barra-barra sortuz, nahiz eta ez jakin sekula zer arraio aterako zen hortik, zer forma hartuko zuen. Esperientziak zeozer irakatsi badit desikastea dela esan dut lehen, eta bigarren postuan, merezimendu osoz, bidean galtzeko konfiantza edukitzea.

      Gogoan dut Leire une oro bere lekua bilatzen. Nola parte hartu lan eszeniko batean arte plastikoetatik? Hasierako jolas eta inprobisazioetan bera ere aktore jardun zen, Erikarekin batera, eta material zinez inkietanteak sortu zituzten, edertasun ilun eta konplexu baten jabe. Zenbat magia geratzen den bidean truko finalaren inpaktua posible egiteko. Azkenean, pixkanaka, Leirek topatu egin zuen bere lekua, Erikaren gorputzarekin soilik lan egitea erabaki genuen momentutik aurrera ere, bere plastikotasuna islatzeko modua: teaserra, obraren kontzeptu espaziala, kartela, lerro artean doazen hamaika irudi, esaldi, mugimendu eta ideia, bereak dira. Baina batez ere Leire gogoratzen dut begi arranpalo, sortze prozesuko guztiak irensten, ikasten, disfrutatzen. Bere begirada une oro presente sentitzea, bere galderak eta ezin ulertuak, opari bat izan ziren prozesuan.

      Eta Erikari buruz, zer esan. Zirraragarria izan zen bere munduan barneratzea, bera ulertzea eta barruan zeukana hitzetan eta mugimendutan jartzen laguntzea. Umorez begiratzen nuen beroketetan sartzen zitzaion nagia, nola nekatzen zen entseguek aurrera egin ahala; lehen egunetan gure sormen prozesuetako jolasen abanikoa aktibatu nuen, bere mugak bilatu nituen, deskubritu bere intuizioak nondik nora jo nahi zuen, baina ezer inposatu gabe, edo ahalik eta gutxien behartuz. Eta beti harritzen ninduen. Edozer proposamen hartu eta gorpuztu egiten zuen berehala, arima a full jarriz. Kanpotik oharrak eman eta fulminatu egiten zituen, berehala bere eginez. Inpresionatuta geratzen nintzen askotan bere gaitasun itzel horrekin, baina hori, noski, ezin nion momentuan esan. Leirek egun batez aipatu zigun moduan, jolasez jolas nolabaiteko sedukzio harreman bat ari zen sortzen gure artean, elkar gerturatze eta urruntze kreatibo bat, elkarren mugak probatzean. Hala behar du sormenean, taldekide denen artean, baina, oro har, inprobisazio bakoitzean guztia ematera egiten zuen jauzi. Inprobisazioz inprobisazio Erikak panpinaren inguruko imajinarioan harrapatu gintuen, gu geu ere nolabait panpina sentitzeraino, maitasunez eta zorroztasunez jokatu zuen gurekin aktore-zuzendariak. Kanpo begiradan zaudenean, luxua da horrelako artistekin lan egin ahal izatea.

      Eta azkenean, egunez egun joan ziren sortzen testu zatiak, eta haiekin obrak behar zuen dramaturgia. Prozesuan ikusi nuen zerk balio ahal zion proposatzen nionetik, eta berak, zer erreklamatzen zigun. Lehen egonaldiaren ostean, udaren amaiera arte eman zidaten Erikak eta Leirek testu proposamen bat egin nezan. Ez zen berehala etorri, baina argi zeuden intuizioak, testu zatiak, Frankenstein posibleak. Inprobisazioek emandako sentsazioetatik etorri zen Erika Rooibos pertsonaia, eta emanaldiaren muina izango zen lehen probokazioa: “Zoragarria naiz. Badakit zoragarria naizela”, esaldia. Erikak bere burua ikusi zuen hitz haien ironian, Leirek ordura arte prozesuan hitz egindakoak islatuta ikusiz eman zuen onespena, jarraitu egin genuen berba hauekin lanean. Idatzi, ezabatu, probatu, gehitu Erikak berak idatzitako testu zatiak, segi berridaztera. Zatiz zati forma hartzen joan zen collagea, makina, edo munstroa. Niretzat Erika bera zen beti abiapuntua, eta helmuga. Oso Oierrenak direnak, fuera; obrari laguntzen ez diotenak, fuera; oso gizonezkoenak diren ikusmoldeak, fuera. Neuk ere banituen nire zailtasunak: nola azaldu, nola agertu, nola eztandarazi alua, bagina, bulba, txotxoa. Erika eta Leirerentzat obra honetan hain inportantea zena. Ez dago arazorik. Desboteretu. Entzun. Onartu. Erabili. Talde bat gara, Panpina da helmuga, Anipnap naiz ni.

      Eta hala joan ginen.

      Prozesuaren azken fasean, ordea, azken desboteretze bat eman zen. Hasieratik argi azaldu nituen nire mugak: ondo samar ematen zait prozesuen hastapenetako fasea, material brutoen sorkuntza, prozesuan gertatzen den horretatik obra bat mugimenduz eta hitzez idaztea. Baina kolektiboan are hobeto ematen zait. Eta kanpo begiradatik zuzendu dezaket gutxi-asko performance bat, baina ez aktore lanean oinarritutako pertsonaia-lan bat. Ez dakit aktoreak behar bezala laguntzen, gidatzen, koreografiatzen eta lan fisikora eramaten. Beste behin ere, horretan datza, niretzat, kolektiboa. Lagun-min, bidaide, konplize, zuzendaritzan lankide dudan Javier Barandiaran proposatu nion Erikari. Proiektu bat zuzentzearen parte garrantzitsua iruditzen zait obra batek estreinaldira ahalik eta indartsuen irits dadin une bakoitzean zer den behar duena ikusten jakitea. Eta batzuetan, zuzendariak zuzentzeari uztea da obra batek behar duena, laguntza eskatzea, beste norbaitek hortik aurrerakoa hobeto egingo duela aitortzea, egoak dioena dioela. Kasu honetan Javiri pasatu genion guztiz batuta, eta berak eraman zuen Erika urrunago, obrak behar zuen lekura. Berdin estetikarekin, arroparekin, espazioaren interpretazioarekin... Idoia Beratarbide Metrokoadrokako kidea etorri zen entsegu batzuetara ezinbesteko aholkularitza ematera.

      Ezezkoz bete nuen, azkenean, baiezkoa. Desboteretze eder baten kontakizuna da niretzat Anipnap. Eta ederra izan zen, eta beharrezkoa. Panpina antzezlana Erika Olaizola da, goitik behera. Eta hala ere, nirea sentitzen dut, eta segur aski baita maila handiago edo txikiago batean beste parte hartzaileek ere. Hori da antzerkiaren magia. Hori da prozesu kolektiboen indarra. Kolektiboa: ez du inporta non hasi eta non amaitzen den hitz hori. Lan hau Kamikaz kolektiboarena da guztiz, eta prozesuan ibili ginenona... Eta garrantzitsuena dena: Panpina, oroz gain, Erika Olaizola da. Ate kizop ogan. Ate orrah ogan. Ate kiraztizib aneezul apo toid, izerem okaleud.