Hasiera

 

Erika Olaizola

 

      Nola hasten da liburu bat?

      Ez diot sekula hasiera eman liburu bati. Hobeto esanda, ez dut sekula liburu baterako idatzi behar izan. Nire lehen aldia da, eta gauza berri bakoitza lehen aldi batekin hasten da, beti. Liburu bakoitza idazleak aukeratu duen lehen esaldi horrekin hasten da, eta orain idazle izatea niri tokatu zaidan honetan ez dakit hasieretan hasierena zein den. Noraino joan behar naiz, gauzak hasieratik kontatzeko? Zein da aukeratuko dudan lehen esaldi hori?

      Bazen behin…

      Ez. Tipikoegia. Topikoegia.

      Zein da Panpinaren hasieretan hasierena?

      Bururatzen zait 1989ko urtarrilaren 29a izan daitekeela. Mundura etorri nintzen eguna. Egun horretan jaio nintzen, bizi honetan burutu behar nuen guztia burutzeko beharrezkoa zitzaidan horrekin guztiarekin.

      Pasio handiz bizi izan dut antzerkia umetatik. Zerbait oso naturala izan da nigan, betidanik egin dudan zerbait. Nire lehen lau urteetan familiak taberna bat eduki zuen Errezilen. Hantxe pasatzen genuen denbora gehien. Lau urtez ume bakarra izan nintzen amaren familiaren aldetik, eta atentzio horren guztiaren artean hazi nintzen. Eta, nola ez, nire lehen publikoa izan nuen bertan. Inguruko baserrietatik etortzen ziren baserritarrak. Eurentzako antzezten eta abesten nuen inolako lotsarik gabe.

      Nik bost urte nituenean, nire ama Azpeitiko Lakrikun antzerki taldean sartu zen. Herriz herri beraiekin eramaten ninduen. Amari esker, antzerki amateurraren zaletasuna, gogoa, indarra, pasioa eta izpiritua heredatu nituen. Sei urte izango nituen lehen aldiz oholtzara igo nintzela, parte hartze txiki bat egitera.

      Oso umetatik antzerkia izan zen nire eskolaz kanpoko jarduera bakarra, hemezortzi urtera arte. Azpeitian jaioa izanik, bertako perspektibatik, garai hartan ez nekien antzerkia ikasteko aukera egon zitekeenik ere. Beraz, ikastola amaitu eta zerbait ikastea tokatu zitzaidanean Andoainera joan nintzen, Zine eta Bideo Eskolara, errealizazio ikasketak egitera. Han ere ohartu nintzen gehiago nengoela kamera aurrean antzezten edota sortzen beste edozertan baino. Ikasketak amaitzera nindoala Donostiako tae antzerki eskolari buruz hitz egin zidan lagun batek, eta aproposa iruditu zitzaidan. Hurrengo hiru urteak bertan eman nituen, tarteka asteburuetako tabernako zerbitzari lanarekin uztartuz. taen ikasten nengoela etorri zitzaidan antzerki obra batean “profesionalki” aktore lanak egiteko aukera. Lehenago ez nuen inoiz pentsatu, ordea, honetatik bizitzerik zegoenik. Sekula ez. Bila joan gabe bezala etorri izan zait dena. Lan batek beste bat ekarri izan dit beti, eta oraindik eten ez den mugimendu konstante horretan jarraitzen dut. Lanarekin batera formatzen ere jarraitu izan dut, han eta hemen. Betidanik nire pasioa izan dena ogibide bilakatu da. Eta, bai, gaur egun badakit honetara dedikatzeko hautua hartu dudala. Noiz? Ez dakit, ez daukat argi.

      Guztiok jaiotzen gara dohain batzuekin. Denok ditugu ondo ematen zaizkigun gauzak. Nik nire batzuk deskubritu ditut, eta beste batzuk itzalean daude oraindik, deskubrituak izateko zain. Zein da ondo ematen zaidan gauzetako bat? Sortzea. Hasieratik, umetatik, txikitatik oso presente izan dut sormena. Eta horrek independentzia zerbait eman dit. Sortzaile izateak askeago sentiarazi dit. Kanpotik etorri zaizkidan lanak nire egiteaz asko gozatzen dut. Baina ez naiz sekula egon lana noiz etorriko jarrera horretan. Sortzaile izateak hegoak ematen dizkidala sentitzen dut. Egia da ideia eta gogo horiek guztiak materializatzeko hainbat faktore elkartu behar direla: ekonomia, espazioa, baliabideak… Gero eta konprobatuagoa daukat, ordea, bizitzako momentu bakoitzarekin harmonia batean nagoenean, nire asmoak burutzeko baliabideak ematen dizkidala beti bizitzak. Eta horixe bera gertatu zitzaidan Panpinarekin. Barruko ahotsa entzun, bulkada jarraitu eta ekintzara eraman nuen. Ezerezera egiten duzun “salto de fe” baten moduan. Beldurrak, kezkak, segurtasunik ezak, bai, agertu ziren, baina ez nituen elikatu. Etorri ziren bezala alde egiten utzi nien. Barruko ahotsa estaltzen zuen beste ahots bat agertzen zenean, hor baxutik hitz egiten ari zen horri entzuten nion. Hor zeuden nire indarra, pasioa, helburua, intuizioa… eta hori guzti hori elikatu nuen.

      Hasieraraino joan naiz, eta ohartzerako hasiera bat eman diot nire hasierari. Motzean, gainetik kontatuta, jaio nintzenetik Panpinaren ama naizen momentu honetaraino. Eta, orain, zuek apur bat kokatu zaituztedalakoan…

      Ongi etorri Panpinaren unibertsora!

 

 

Sormena eta biok

 

      Esaldi bat, abesti bat, bizipen bat, hitz bat, argazki bat, mugimendu bat, usain bat… zerbaiten hasiera izan daiteke. Horrelako gauza batek, bere txikitasunean, zerbait handia eragin dezake nire barruan. Beti ez dut bihozkada hori sentitzen, eta, kasua denean, intuizio horri jarraituz hazia landatzen dut. Orduan, intuizioa iparrorratza den bide ezezagun batean hasiko naiz ibiltzen. Norabideak asko dira, erabakiak hartu behar izaten dira. Norekin? Nola? Zergatik? Zer kontatu nahi dut? Hau horrela? Bestea hala? Proiektu bakoitzak izaera ezberdin bat du. Pixkanaka joango naiz deskubritzen.

      Ni eta nire egoa. Egoaren azpian benetako ni hori ezagutzeak hegoak ematen dizkit. Lehendabizi barrura egin, ondoren kanpora egiteko. Barrurako-kanporako bide horretan antena berezi batzuk izaten ditut, eta sentiberago bilakatzen naiz. Begirada zabaldu, poroak ireki eta dena xurgatzen dut, esponja baten moduan. Nire imajinarioa ahalik eta gehien elikatzen dut horrela.

      Sormenaren bidean askotan galduko naiz zerbait aurkitzeko, eta aurkitzen dudanean beharbada berriro galduko naiz, berriro aurkitzeko. Eta horrela etengabe. Baina dena da bidearen parte eta, apurka-apurka, puzzlearen piezak enkajatzen hasiko dira konexioak josiz armiarma sareen modura.

      Uneoro ari gara istorioak idazten. Gure bizitzaren gidoilariak gara, eta baita zuzendariak eta protagonistak ere. Denok ari gara uneoro eta denbora guztian sortzen. Gure bizitzaren sortzaileak gu geu gara.

 

 

Erika ala panpina

 

      Gela batean esnatu naiz. Zutik nago, espazioaren erdian. Gela ilun xamarra da. Hasiera batean kosta egin zait iluntasunean ikustea. Denbora behar izan dut ohitzeko, behar izan dudan guztia hartu dut horretarako. Nire begiei jarraituz, lekutik mugitu gabe ia buelta osoa eman diot gelari. 355ºan gutxi gorabehera, ume bat ikusi dut. Lurrean eserita dago, burua belaunetan ezkutatuta duela. Pauso isil bakoitzarekin umearengana hurbildu eta bere parean makurtu naiz. “Kaixo”, esan diot. Umeak burua altxatu du. “Erika naiz”, jarraitu dut, eskua luzatuz. Begira-begira daukat umea, eta hari begira-begira nago ni. Umearen begietan ikusten dut neure burua, eta seguru nago umeak berak ere nire begietan ikusten duela berea. Ez da askoz denbora gehiago pasatu behar izan umea ezagutzen dudala ohartzeko. Eta ez da askoz denbora gehiago pasatu behar izan niri hain tinko begira dagoena nire barruko umea dela ohartzeko. “Zer gertatzen zaizu, Erika?”, galdetu diot. Erikak erantzun azkarra itzuli dit bueltan, “Ez ikusia sentitzen naiz”. Erantzun horrek ziztada bat eman dit bihotzean. Ezin izan diot negarrari eutsi, eta eusteko saiakerarik ere ez dut egin, “Nik ikusten zaitut. Orain ikusten zaitut”. Esaldia bukatzerako Erika besoetara etorri zait. Negar hautsiz, maitasunez heldu diot. Kulunkada amaigabeko besarkada batean gaude biok. Behin eta berriz, ahots goxoz, belarrira, “ikusten zaitut” errepikatzen diot xuxurlaka. Erikak irri egiten du. Nik ere bai. “Hori bai, asko aldatu naiz. Sudurra hazi zait apur bat, eta zu baino kolore zuriagoa daukat orain”.

      Malkoak eta irriak batera, Erika besarkatzen jarraitzen dut. “Nahi duzu gela hau koloreztatu?”, galdetu diot. Begi dirdiratsu bezain hauskor horiekin baietz erantzun dit, “Zuk bakarrik ala biok?”. Inongo zalantzarik gabe “biok” erantzun dit. “Zein kolorez margotuko dugu?”, “arrosa kolorez”. Elkar askatu eta zutitu egin gara.

      Denborarik eta espaziorik gabeko gelaren lau hormak zipriztindu ditugu pinturaz.

      Ikusia sentitzen ez den nire barruko umearen gela margotu dugu arrosa kolorez.

Berea bezain nirea den panpina-kutxa hau.

      Eta galdetzen diot nire buruari… Zergatik naiz aktore? Zergatik erakusten naiz jendearen aurrean? Ikusia izateko behar bat ote dago nigan? Behar horrek zerikusia ote du nire barruko umea ez ikusia sentitu izanarekin? Horregatik behar dut nik ikusia izan?

      Maskarak janzten ditut. Eszenatokian asko, eta baita kalean ere. Janzten ditut bai elkarrizketetan eta bai emanaldi ondorengo tragoa hartzeko momentuetan. Eta beste hainbat eta hainbat momentu eta egoeratan ere, janzten ditut. Nire maskara asko ezagutzen ditut, eta beste asko oraindik ezagutzeko nago. Baina hori da aktoreon lanetako bat, etengabe horiek ezagutzea, momentuari dagokionaren arabera zein jantzi erabakitzeko. Eranzten ikasten ere banabil, nire esentzian dagoena ezagutzeko. Pertsona moduan kontzienteki hartu dudan hautu bat da hori. Autoezagutzaren bidea. Maskara bat janzten dudan bakoitzean, jantzi dudala jakiteko. Noiz jantzi eta noiz erantzi erabakitzeko. Noraino bai, noraino ez. Gaur hau, bihar beste hau, eta hurrengoan agian bat ere ez. Janzten dudana janzten dudala nire pertsonarekin konexioa ez galtzeko. Eta konturatzen naiz ni neu ikusten naizenean gero eta behar gutxiago sentitzen dudala besteek ikus nazaten.

 

 

Nire egoaren autogogoeta

 

      Askotan galdetzen diot nire buruari… Zergatik erakusten dut neure burua?

      Neure burua publikoki erakusten dudan momentutik, jendeak beti izango du iritzi bat egin dudanaz. Eta baita egin ez dudanaz ere. Eman nahi duenak beti emango du bere iritzia, batzuetan galdetu egin diodalako eta beste batzuetan galdetu gabe ere. Guztiari buruzko iritzi bat izateko baimena emango banio moduan. Badaude gustukoak ditudanak, gustuko ez ditudanak, min ematen didatenak, nire egoa apur-bat-asko molestatzen dutenak… denetarik. Ederra litzateke gustukoak zaizkidan iritzi horiek bakarrik entzuteko gaitasuna izango banu eta nahi ez ditudan horiek ez, azken hauek jasatea zaila zaidalako batzuetan. Oinarrian, xinple, iritzi onak eta txarrak egon daitezela nahi nuke, biak txanpon berdin bat direla ohartu gabe.

      Baina, akaso iritzi “on” horiek ere ez al dira tranposo xamarrak? Nire egoarentzako pozoia gordetzen duen itxura tentagarriko goxoki bat bezala? Jaten dut goxokia eta ez naiz guztiz asetzen. Beste goxoki bat nahi dut, eta gero beste bat… eta horrela beti goxokien zain. Hori ere ikasi dut eta banabil ikasten, goxokiak eskertzen baina ahora beti eraman gabe. Zenbat eta goxoki gehiago eman nire egoari jaten, orduan eta aseezinagoa delako. Eta ohartzen naiz nire balioa kanpo begiradan aurkitzearen beharra gutxitu egiten dela ni neu naizenean nire balioa ikusten duena.

 

 

Prozesua

 

      2014. urtean hasi nintzen Panpinaren ideiari bueltaka baina, hura burutzeko momentua ez zelako-edo, kaxoian geratu zen proiektua. 2019ko ekainean, Borja Vilaseca-ren “Haz el amor con tu sombra” esaldia irakurri eta zuzeneko konexioa sentitu nuen bere garaian posible izan ez zen Panpina harekin. Ez kasualitatez, Azpeitiko sormen beken deialdira aurkezteko epea amaitzeko astebete geratzen zen eta, esaldi hark sortu zidan bulkada horri jarraituz, bi aldiz pentsatu gabe, aurkeztu egin nintzen. Ez kasualitatez, hilabete baten buruan sormen bekaren zati bat eman zidaten. Ez kasualitatez, Azpeitiko Dinamo espazioa ireki berri zegoen. Eta ez kasualitatez, urrian bertan, Azpeitiko Antzerki Topaketetan estreinaldirako data bat ere banuen. Oraindik ez zen baina izango zen Panpina antzezlanaren sormen prozesuan murgildu ahal izateko astro guztiak alineatu zirela sentitu nuen. Dena zegoen nire alde, ez nuen ez egiteko aitzakiarik.

      2019ko uztailean hiru gauza nituen argi. Batetik, Panpina hitzaren atzean zer istorio zegoen deskubritu nahi nuela; bestetik, oholtzan bakarrik egongo nintzela. Azkenik, ez nuela sormen prozesua bakarrik egingo. Ez nuen dena nire gain hartu nahi. Ardurak banatu nahi nituen, parte hartzaile bakoitzak beretik aportatu, talde giroa sortu. Guztion artean debatitu, hausnartu, zalantzan jarri, sortu. Hasieratik ez nuen zalantzarik egin Oier Guillan idazle eta antzerkigilearekin eta Leire Arenas irudigilearekin nahi nuela salto egin abentura honetara. Beraz, intuizioari jarraituz biei luzatu nien Panpinaren parte izateko proposamena.

      “Panpina” horrek zer iradokitzen digu? Zer dio nitaz unibertso horrek? Zer du kontatzeko “panpina” batek? Zer dago “panpinaren” atzean? Noiz sentitzen zara edo gara “panpina”? Besteen begiradak egiten gaitu “panpina”? Galdera horiek izan ziren sorkuntzaren abiapuntu, eta ateratako materialari tiraka aritu ginen hiru astez esku artean proposamen bat eduki arte. Azken etapan Javier Barandiaran aktorea eta Idoia Beratarbide ilustratzailea sartu ziren prozesuan. Javik jolasa ekarri zigun, eskuartean genuen proposamenari aire berria emanez; Idoiak, berriz, eszenografia eta arropari loturiko aholku estetikoak eman zizkigun. Denon artean epairik gabeko espazio bat sortu genuen jolaserako, materiala ateratzeko, probatzeko, eraikitzeko, deseraikitzeko, berriro eraikitzeko; horrela, etengabe, hilabete iraun zuen prozesuan osatu genuen obra.

      Orain idatz dezaket munduko talderik onena sortu nuela. Eta, ohartzen naiz, jende ederrez inguratuta lan egiteak sekulako balioa duela. Lanean serio, baina goxotasunetik.

      Harro nago nire buruari askatasuna eta baimena emateagatik barrura begiratzeko, bertan dagoena arakatzeko, barruak biluzteko, hori guztia materializatzeko, forma emateko. Gaztetasunetik emakumetasunerako trantsizio honetan nire lekua egin nahi izan dut, nire espazioa hartu, handitu, hazi. Barrutik kanporako bidaia egin. Eta bidaide asko izan ditut: ama, aita, Aiora eta Igor, besteak beste. Bereziki zuei, eskerrik asko. Euskarri ederrak izan zarete.