Hemingwaytarrak eta euskaldunak

1942ko maiatza / Habana

Habanan diren ederren artean ederrenetakoa, Martha Gellhornek bota zion Finca Vigía hari begia, 1939an. Hirugarren emazte izango zuenak hari begia bota eta berak 1940aren azken aldera erosi, Finca Vigía etxean bizi denez geroztik Ernest Hemingway bizizaleak hortxe bideratu ahal ditu beste inon gauzatzerik izan ez dituen zaletasunak. Horien artean dago joko-oilarrak hazi eta heztea ez ezik, zakurrak eta katuak batu, hazi, elikatu, maitatu, laztandu eta, herioren hotzean, lur ematea ere. Azken horretarako kanposantua atondu du, Finca Vigíako sarrera nagusiko harmailetara iritsi orduko ezkerretara. Hortxe da, besteak beste, idazlearen historia txikira igaroa den Friendless katua, lurrarekin aspaldi bat eginik honezkero.

        Friendless historiako orrialdeetara zeren kariaz igaroa den argitu aurretik, haren jabeak Finca Vigía erosi baino urtebete aurrerago jo behar da, 1941era. 1941 horretako abenduaren 7an letra larriz idatzi izaten den Historiaren atal nagusi bat hasi delarik, horrexen barruan baitator beste historia xume hori.

        Jakina den legez, 1941eko abenduaren 7an Japoniarrek airez eraso zuten Pearl Harbor gainera, aldez aurretiko abisurik gabe. Berehala izango dituen ondorioak gogoan, egungo Historia liburuetan hamar lerro ematen zaio Pearl Harborkoari.

        Ernest Hemingwayk gerraren hasiera eguna igarri ez igarri, hortxe-hortxe ibili bide izan da, Espainiako gerra amaitu zenez geroztik munduaren neurrikoa noiz hasiko bizi izan dela esan daiteke eta. Izan ere, hortxe da 1941eko ekainaren 11n PM aldizkarian argitaratu duena.

        «Japoniari borrokan egiten badiogu —idatzi du aipatu artikuluan—, horretarako aitzakia Japoniak Filipinei Herbehereetako Mendebal Indiei edo Britainiar Malaysiari eraso egin diotelako izango da».

        Japoniaren erasoaldiaren lekua ozta-ozta igarri ez duen gizonak, hala ere, 1941eko udagoiena baketan-edo eman gura izan du. Hala bada, gero hain garrantzi handiko izango zaion lekuan izan da, Martharekin. Sun Valleyn izan dira, Union Pacific Railroadek gonbidaturik. Gonbidapena euren irudiek hango inguruen turismo-balioen propaganda egin dezaten etorri zaie 1940ko azaroaren 20az geroztik senar-emazteak direnei.

        Bada, irailaz geroztik senarrarekin Sun Valleyn, urrian The Heart of Another —Beste inoren bihotza— narrazio bilduma argitaratu du Martha Gellhornek, izen horrexekin sinaturik, hain zuzen. Ernest Hemingwayk liburuko azalean Martha Hemingway izena ikusi nahiago izan zukeela eta, haserre ei dabil. Haserrearen motiboa ez dago, beharbada, liburuaren azalean, mamian baino. Horren eztabaidarako-edo, horra hor, liburuko ipuinen artean, Night Before Easter —Pazko aurreko gaua— izenekoa.

        Chicagoko gizonak bere urtegunak zirela iragarri zuen.

        —¿Qué? —esan zuen nire alboan jesarritako gizonak—. ¿Qué dice?

        —Su santo —esan nuen—. Beraren santuaren eguna.

        Ez nago ziur horrek espainolez zer esan nahi duen, urtebetetze eguna den ala zerikusiren bat ote duen norberaren bataio-izenarekin eta izen hori jartzeko tenorean gogoan izan duten santuaren izenarekin, eta hortixe santuarena; haren urtegunak edo santu-eguna zen, bada.

        —Hogeita hemeretzi —esan zuen Chicagoko gizonak, eta irri egin zuen.

        —Zorionak —esan zuen taxizaleak—. Goazen edatera.

        Basoak altxatu genituen. Whiski-eta-soda edaten ari ginen gu denok, Felix izan ezik, hura Coca-Cola edaten ari baitzen, biharamun gauean frontoian partidua izango zuela-eta. Garbi igarri zuen gu denok gau luze baten lehenengoetan ginela eta beraz bere buruaren ardura hartzen hasia zen.

        Lehenago sekula ikusi gabe nuen Basko batek, haren ile argia eta zoriontsu errugabearen irria alde batera utzita, Carusoren antz-antzekoa zenak, kantatzeari ekin zion, Carusoren pare. Ahots benetan hunkigarria zuen eta Patxik, pilota-otzarak zeramatzanak, Carusoren alboan jesarrita, bere aulkiari sakatuz harengana hurreratu eta harekin kantuan bat egin zuen. Taxizaleak zezenaren boza zuen eta Felixek, doinu denak eta hitzik gehienak zekizkien eta halako bozik ez zuen arren, kantatu egin zuen baita ere. Goizaldeko ordu biak orduantxe ziren eta, kaleetan lagun asko zebilen arren, kafea husten zihoan. Kantuak kanpoko jendea erakarri zuen, ostera, eta kafeak bere ateak hiru kaleetara zabalik dituenez jendetza polita batu zitzaigun.

        Martharen Night Before Easter —Pazko aurreko gaua— ipuinaren hasieran horra hor Chicagoko gizona. Ernest Hemingway da hori, hurrean. Ipuineko gizona idazlea bera bada, eta berrogei betetzeko urte bat falta badu, 1938ko urtean gara. Pilotarien giroko Habanan. Pilotarien giroko Habanan gara, ze hortxe da fikziozkoa ez den Ermua pilotaria, hortxe Carusoren moduan kantatzen duen pilotaria —Gillermo Amutxastegi, arean—, eta hortxe Patxi Ibarluzea pilotaria, Ernest Hemingwayren lagun mina. Hain mina ze, idazleak, handik sei urtera, First Poem to Mary in London —Lehenengo poema Maryri Londresen— delakoan sartuko baitu haren izena, beste lagunen batenarekin batera.

        Where are you Wolfie now? Where are you Paxtchi? Put her on the fucking course. Who gives a shit for those bastards (...) Then I am homesick for Paxtchi who took the armour from his cockpit so she would trim better in the sea and never dropped the drums of gas he sat on when we closed.

        Poema hori 1944koa da. Haatik, askoz lehenengotarik dira elkarren lagunak «Paxtchi» eta Ernest Hemingway, Martha Gellhornek bere ipuinean dioenarekin bat.

        Hark baskoak ezagutu, Chicagoko Rainbo Gardensen pilotan jokatzen zutenean ezagutu zituen, eta haiek sarri izaten ziren haren etxean, jateko baskoa prestatzen, ardoa edaten eta kantuan. Hari inoiz hitz egin gabe nengoen arren banekien lagun ona zena baskoekin, horiek jende miresgarria direlako, eta pilota maite zuelako, eta hura, edanda nahiz edan gabe egonda ere, beti umoretsu egoten zen, eta lotsaz.

        Chicagoko Rainbo Gardens frontoia, apusturik gabeko jokoa egiten zena, Thirties urrun haietan izan zen zabalik, eta hantxe ibili zen pilotari Gillermo Amutxastegi —bere memoria liburu Neuk izenekoan idatzirik utzi zuen moduan—, eta agian Patxi Ibarluzea ere bai, Chicagoko gizonaren gogokoa dena.

        Patxik eta Ernest Hemingwayk han elkar nondik nora ezagutu zuten igartzea ez da zaila. Hogeita hamarreko haietan artean gazte eta Euskal Herrian barna makinatxo bat ibilia, Chicagokoak ez zion frontoiaren deiari huts egingo. Hara joango zen, eta pilotariekin txunditu, eta ezinbestez haiekin hizketalditxo bat egitera joan, eta begiko suertatu Patxi. Felix Marthari bezala edo.

        Martharen horretara itzulita, narratzailearen ninietakoa da Felix. Hori haren hitzetan ageri da, garden, aratz, erakargarri, ipuinean aurrera egin ahala nabarmenagoa. Felix Areitio Ermua, 1915ean Ermuan jaioa eta hortixe ezizena, hortxe-hortxe hogeita hiru urte dituen gazte librea, hunkibera zaio. Bada, hogeita hamar urteko emakume Marthari berari pilotari gaztea begietan barrura bihotzeraino sartu bide zaio, narratzaileari legez.

        Ez nuen ezelango elkarrizketa saminetan sartu nahi; ez nuen iluntze on bat mozkortien arrunkeriez berba eginez galdu gura. Kantatu egin gura nuen, behin tonua harrapatuz gero behintzat, edo bestela Felixekin berba egin, ze ez da oso argia izango baina beti interesgarri zaizkidan gauzak esaten dizkit, eta gogoko zait horiek entzutea. Gainera Felixen aurpegiak hunkitu egiten nau eta atsegin osoa da hari berba egitea, haren irria ikustea.

        Horrezkero Night Before Easter narrazioak kontatzen duena —tituluak dioena gorabehera— ez da gaua, gaupasa baino. Eta gaupasak dakarren hunkiberatasun bafada gozoetan dantzan dabil Martharen bihotza, Felixen irribarreak konkistatu baino lehen euskaldunen himnoak bereganatu duen bihotz hori berori, bai.

        Orduan guk Basque himnoa kantatu genuen, izatez kantatzeko musika ederra dena eta hura entzutean, edo kantatzean ere berdin, errespetuzko begitartea paratzen duzu, berdin dio zein mozkorturik zauden. Artez gora egiten duen kantua da, sendoa, adore ematekoa eta tragikoa, eta eurek beti harrotasunez eta doluz kantatzen dutena. Hura entzuteak negar egiteko gogoa eragiten dizu eta ikarak gora egiten dizu eta lepoa makurrarazten dizu eta hortxe ikusten ahal duzu erraz gainera horrelako kanturik asmatu duen jendeak eta horren ederto kantatzen duenak zein maite duen bere herria.

        Horrelaxe segitzen du ipuinak. Eta ikusten da; maite dute sorterria pilotariek, ziur, baina orain Night Before Easter ipuinean Walter Thomasen —horra Chicagoko gizonaren izena— horrexen urtegunetako jaia da, eta goiari eutsi behar zaio, gautxoriek kantuan segitu behar dute, edo kabareten batera joan eta dantzan egin han. Eta euskaldunen himnoaren ostean —Habanako gau aroan Gernikako Arbola kantatu ote dute, ala Agur Jaunak, ala biak?— eta Felixen begiradaz ez ezik haren besarkadaz ere gozatu guran, Marthak, eguna ospatzeari ekin aurretik ikusi duten partida bikaina oraindino gogoan duelarik, pilotariarekin dantzan egin nahi du.

        Nahigabean ere Felixen gorputz malguaren irudia datorkio ipuineko emakume narratzaile-protagonistari. Ipuineko Chicagoko gizona, ostera, saminez dago.

        Orain berak hogeita hemeretzi ditu eta baskoei begiratuz badaki horiek bera baino zuhurragoak direna, eta hobeak direna ere badaki, nahiz eta orain atzean utzirik dituzten herri txikietan jaioak izan, eta nahiz eta bizia pilotan eginez eman eta egunkari kubatarrak besterik irakurri ez eta bizitzeko ahaleginik egin gabe bizi horiek.

        Bizitzeko bestelako ahaleginik behar ez dutenen artean da Felix.

        Felixek mahaiaz beste aldetik dei egin zion Carusoren antza zuen besteari. «Angel», esan zion, «kantaik Beltz denek kafea edaten dute».

        Baina hori tamala, ezin duela, ipuineko Angelek etxera joan behar duela dio. Ipuinaren narratzaileak galde egin behar dio:

        —Zergatik?

        —Amaginarrebak zarata egingo didalako.

        —Hirurak dira-eta, honezkero berdin ziok —dio Felixek.

        —Egia diok —dio Angelek—, kanta dezagun.

        Narratzaileak Chicagoko gizonaren samina igartzen du. Baina gustura dago leku horretan; botila mahai gainean uzten dute, kantuan dihardute eta, oro har, lekuak Espainia ematen du, azken hau Chicagoko gizonaren arabera.

        —Zer egin zaio horri —galde egin zidan Felixek.

        —Ez nazazu utzi —esan nion—. Saminez dago, eta hitz egiteko gogoz, eta nik ez dut hitz egin nahi. Hala da ze, ez nazazu utzi, ezergatik ere.

        —Goazen kabareten batera eta egin dezagun dantzan —dio Patxik, denon artean beharbada zoriontsuenak.

        Eta kabaretera joan dira, eta hor dantzan diren neskak dolar bitan harrapatu ahal direla dio Chicagoko gizonak, eta Felixek «Why not?» —Zergatik ez?— erantzun du. Pilotariek dantzan egiten dute. Marthak ere egiten du. Patxirekin. Baina Felixekin nahi du. Felixek berriz beste mahai batean jesarrita barreka diren hiru laguni oihu egiten die:

        —Ole —aldarri egin zien—. Lagunei dirua dutenean baino ez diezue hitz egiten, ala?

        Hirurek barre egin zioten, eta keinu.

        —Bihar jokatu behar baduzu ez zenuke hobe lo apur bat egitea —Marthak.

        —Ez. Dantzan bai?

        Besteei etxera joan nahi ez duela eta dantzan egiteko eskatu dio horren gogoz dardaran den narratzaileari.

        Felixek dantzan egin, benetan dantza eginez gero zer litzatekeen beldur izango balitz moduan egiten du. Dena kontrolpean, menderaturik du eta, beraz, lasai hartzen zaitu eta horrezkero badakizu zer litzatekeen estuago bereganatuko bazintu. Mugimendua haren gorputzari atxikia da eta horrelaxe sentitzen duzu, haren besoek gerrialdea emeki inguratzen dizutenean. Baina bada han imajinatu ahal duzun mugimendu bat eta ikusi gura dudan zeretariko bat Felix da, horditurik eta aske, ardura ez dion emakume batekin dantzan ari denean. Felix ez da ezkondua eta gauez baino ez da emakumeekin ibiltzen, arin-arin, horiei dirua ordainduta zein dohainik, beharraren arabera, norekin egon den berriro sekula akordatuko ez zaiolarik.

        Martharen irudimenak hegan egiten du, horretarako da-eta idazlea aske.

        Horiek enera etortzen dira tenisean egitera pilota partida ez duten egunetan, eta guk Espainiako gerra dugu gure artean, gerraren akordua eta nondik norakoaren ulermena, eta horrek harekin lagun egiten nau. Nire posizioa bakana da eta haiek beren bizitzetan tartekaturiko halako fenomeno bat banintz moduan begiratzen naute, beste arau batzuk dituzte-eta.

        Beraz Felixek nirekin dantzan ari zen, dantza egiteak ardura ez balio moduan.

        Eta horrela ere beste gizon gehienekin baino hobea da; denbora guztian egiten du berba berak dakien moduan, melankoliatsuaren itxurak eginez, esanez niri zein bizimodu samina duen, beti kanpoan gauez, edanean, putekin eta bizimodu galduko beste batzuekin tratuetan, eta zein gogaiturik dagoen beti kabaretera joaten; eta denbora guztian ari zara ikusten guztiz mutil zoriontsua dela, bere lanerako talentu handia duena, eta oraindino bere askatasunaz eta bere diruaz gozatzeko bezain gaztea dela, eta gai dela gau osoa zutunik eman eta gero bereganatu ahal duen edozein emakumerekin lo egiteko.

        Gero Angelekin egin nuen dantzan, itsaso harrotuan aurrenetan ibili moduan.

        Mahaira itzuli ginenerako Walter Thomas joana.

        Lekuaren errespetagarritasunak Angeli beherakadatxoa eragiten dio. Kantuari ekin behar dio. Besteek bat egin dute.

        Bat-batean hor da Walter Thomas berriro. Besotik emakume trauskil bat dakar; «Bost dolarrean» diotso Patxiri. Narratzaileak besteek kantuan segi dezaten nahi du. Baina Thomasek ez du hura baketan uzten. Eta halaxe esaten dio: «Emakume idealaren parekoa zara». Beste emakumeak, larrua bost dolarretan jotzekoa duenak, ez du gizonaren besoa askatzen. Gauak aukeran utziko dion azkena da, nonbait.

        —Begira —esan zuen Felixek, barreka—, putak galde egin dit zer gertatzen den hemen. «Hori», galdetu dit, «nirekin dago, ala bestearekin dago?». «Zurekin, alu hori!», erantzun diot; horrezkero atxikirik du, seguru harrapatuta duela ziurtatzearren.

        Thomas zein mozkorturik dagoen oraintxe ohartu da narratzailea.

        Angelek amaginarrebaren aurpegia ikusi behar duela dion artean, hark French Casinora nahi duela dio. Felixek ordaindu egiten du.

        —Felixek beti berak ordaintzen zuela ematen zuen.

        Kanpora doaz. Narratzailearekin nahi du Chicagoko gizonak. Eta putak ostera harekin, han ez uzteko diotso narratzaileari gizonak.

        Angelek leun kantatzen du.

        Taxizaleak hortxe datozkio, taxirik behar dutenetz.

        Chicagoko gizonak Casinora nahi du, eta ez bera han uzteko, dio, berriro. Haatik, hor utzi dute gizona baskoek, zutunik, bera bakarrik, eta barre egiten diote kalean behera ekin eta batera.

        Narratzaileak bere etxea pintatzen dihardutela eta hotelean dagoela diotso irakurleari. Eta gero, hurrengoa kontatzen du:

        —Chicos, zer ordu da? —dio hoteleko ateetan Angelek.

        —Sei minutu seietarako —dio Felixek.

        —Gizona, mezatara joan behar diat —dio Angelek, presaka.

        —Mezatara? —nik.

        —Pazko mezatan kantatu behar dut.

        —Ohera joateko lar berandu duk —dio Felixek, zuhur—. Horrez gainera musika ederra zagok elizan.

        —Pues —dio basko lasaiak— joan zuek, ni etxera noak-eta.

        —Zergatik ba gizona? —dio Patxik—. Zertan utzi behar gaituk? Musika ederra egongo duk elizan.

        —Ez duk hori —dio besteak—. Hogeita sei urtean ez nauk mezatan izan.

        —Hator ba orduan —dio Felixek—. Minik ez dik emango. Ez hau beste ezer egiten behartuko.

        —Hator —dio Angelek—. Elkartasunagatik.

        —Okay —gizon baketsuak ingelesez—. All-i.

        —Eta zu? —Patxik.

        —Ez —diot—. Baina eskerrik asko dena dela, beste domekaren batean agertuko naiz Angel entzutera. Hurrengo Pazkoan beharbada. Lo apur baten premian nago.

        —Erokeria da —dio Patxik—. Txartoago sentitzea, besterik ez duzu lortuko.

        —Ez. Eskerrik asko eta gabon.

        —Salud —esan zuten—. Hasta pronto.

        Kalean behera joaten aditu nituen. Angel, zorion arduragabeko ahotsaz latinez kantatzen zihoan.

        Hortxe amaitu da Pazko aurreko gaua ipuin ederra. Ederra eta iradokorra, senarrak —Chicagoko gizonak?— autobiografiarako duen joera Martha emazteak ere baduela emanez gero behintzat. Eta baduela dirudi.

        Habanako bazterretan hitz egiten da, hitz egiten denez, «hankak lepoan hasten zaizkion emakumea» eta pilotariaren arteko balizko, edo ustezko, aferaz. Afera sinesten ez dutenek pisuzko arrazoi bat badute horrelakorik ez sinesteko.

        —Jo eta bertan seko utziko likek Ernest Hemingwayk —diote horiek.

        Lagun handiak dira, aldiz, pilotaria eta idazlea. Bada, azken hau Martha tematiak liburua "Hemingway" izenaz sinatu nahi ez izanak mindu ei du, ziur, haren mamiak barik.

        Martharen liburua kalean eta 1941eko udagoiena aurrera doala, abenduaren 3an senar-emazteek Sun Valley utzi dute, beribilez. Biharamunean Grand Canyonen —Arroila Handian— dira. Hortxe harrapatuko ditu Pearl Harborkoak. Hilaren 12an —edo 13an da?, hainbeste joan-etorri dira ze egunarekin ere ahaztu egiten dira—, Kubara datoz.

        Hara eta hona deslai moduan, Ernest Hemingwayk tarteka halako zirrara berezia sentitzen du. Xehetasunetan ez du igarri, baina bestelakoan berak iragarri bezalaxe izan da; Espainiako Gerra Munduko Gerraren atarikoa! Egun zehatza igartzen ez du jakin, ostera. Eta ez da izan japoniarren zeretan aditua ez delako. Iragan urtean Txina eta Japoniaren arteko gerraren lekuko izan dira bera eta emaztea, Martha. Handik bueltan Washingtonen izan ziren, adituen artean eta adituen pare.

        «Hegoaldera bidean —dio Bakerrek, Ekialdetik itzultzean egin zutena aipatuz—, Marthak and Ernestek Washingtonen egin zuten pausaldia, militarrei euren aurkikuntzen berri ematera. Colonel Charlie Sweenyk hartu eta Colonel John W. Thomason, Jr., harekin hitz egitera eroan zituen, Office of Naval Intelligence delakora, Constitution Avenuen. Thomason texar mutur-sendo bat zen, berrogeita zortzi urtekoa, Marine Corps delakoan hogei urte egindako beteranoa. Artista ere bazen, Jeb Stuarten biografoa baitzen, eta kontaezineko ipuin laburren sortzailea eta lan luzeagoen egilea ere, horietako marrazkiak askotan berak eginak zirela. Frantzian 1918an Zilarrezko Izarra eta Ausartaren Navy gurutzea irabazita izana, berehala izan zitzaion begiko Ernest; honek hari, ostera, «sentibera eta jatorra» iritzi zion. Militarrari gogoko egin zitzaizkion britainiarrek Singapurren zuten defentsa-moduei buruz Marthak zorrotz esan zituenak. Sweenyk eta Thomasonek, biak, etorkizunean japoniarrek Ozeano Barean izango zuten portaeraz jagitasunez eztabaidatu zuten. Ernest ez zetorren bat, baina ez zuen kontra egin. Iraganean Sweeny baliagarri izan zitzaion legez izan zekiokeen baliagarri Thomason etorkizunean.

        Ez dago zehazturik bilera hartan inork Pearl Harborkoa igarri-edo, susmatu-edo, egin ote zuen. Badirudi ostera Ozeano Barearen gertatzekoa zenaz Ernest ohartua zela, baina ez ziola militar hari kontra egin nahi. Erabilgarri izan dakizkiokeen militarren laguna izaten daki Ernest Hemingwayk. Bestela, ezer ez delakoan agertu dira Txinatik hara, ikusi berri dutenaren lekukotasuna ematera?

        Urte eskas bat lehenago militar adituekin bat ezin etorririk zen Ernest Hemingwayk zer-eta eguna igarri ez izana izan du damu Pearl Harborkoa jakin duenean. Bestela, New Yorken izan zatekeen azaroaren 26an. Egun horretan For Whom the Bell Tolls eleberriari urrezko domina eman zioten-eta, Limited Edition Club delakoan izandako arrakastagatik.

        Ez zen han izan, ostera. Mereziko zuen, gerra handi bitan izan delarik, gerra horiei nobela bana atera baitie; A Farewell to the Arms izan zen lehena, For Whom the Bell Tolls —Noren hil-kanpaiak ote— izan da bigarrena. Eta hona hirugarren gerra, hirugarren nobela egiteko aukera-aukeran. Horretarako gerrara joan behar baina. Nora, horra galdera.

        Europan eta Afrikan gerra aspaldi da hasia; orain, berriz, munduko bazterretaraino zabaldua da. Japoni gerra aldarrikatu diote Estatu Batuek, Erresuma Batuak, Australiak, Zeelanda Berriak, Herbehereek, Frantzia Libreak, Jugoslaviak, Hego Amerikako beste hainbat errepublikek. Azken horien artean da Kuba.

        Kubako Kongresuak, Pearl Harborkoa izan eta egun bira, abenduaren 9an, Japoni gerra aldarrikatzea ebatziko du. Horren kariaz, hiru mila unibertsitate-ikasle bildu dira Kapitolioaren aurrean. Gerran parte hartuko luketen indar armatuak eratzea eskatzen dute, eta horrekin batera bosgarren kolumnistak —horrelaxe, bai; Molak historiarako hitz egin zuen Madrilgo hura aipatu zuelarik—, horiek erbestera egoztea edota preso-eremuetan sartzea galdatzen dute.

        Ostera, agintariek, lasai egoteko eskatu dute. Soldaduei eta guardia ruralei Kuban barrena kanpotarren jabetzakoak jagon ditzaten agindu zaie. Britainiar Inperiokoak direnei izan ezik, europarrei Kuban sartzea debekatu egin zaie. Erabaki hori Espainiatik eta Portugaldik tropelean iristen ari izan direnen jarioa eteteari buruz hartu da. Azkenik, abenduaren 11n Batista presidenteak Alemania eta Italiari gerra aldarrikatzen dien agiria sinatu du. Horren osteko lehen erabakia, aldiz, germaniar, italiar eta japoniarrei euren jabetzakoak bahiturik, horiek Habanako Hegoaldean den Pinos Irlan bildu dituzte, atxilo.

        Debekuak gorabehera, Pinos irlan hertsi dituzten irlako faxistek zereginean segitu behar dute, ondo dakite hori hango euskaldunetako batzuek. Hala nola, 1940az geroztik —beranduenez jota— Euzkadi'ko Jaurlaritzak Ameriketan antolaturik duen informatzaile Sarea-ren barruan espioitza zereginetan dihardutenek. Hain zuzen ere, Sarea-ren zereginetako bat, nagusienetakoa, espioi nazi, faxista eta halakoen ibilerei begirik ez kentzea delako. Hala mundu zabalean, nola mundu txiki oso bat den Kuban ere.

        Zereginotan diharduten baskoak nortzuk diren erabat zehazterik ez badago ere, jardun badihardutela, zalantzarik ez da. Horietako batzuek, Martha Gellhornen ipuineko baskoak tarteko, Friendless operazioan parte hartuko dute.