Gerraondoan euskarari buruz argitaratu ahal izan zen lehen gauza Jonen aitaren Desarrollo de las conjugaciones euskaras izan zen, 1944an. Hurrengo urtean lortu zuen argitaratzeko baimena Boletín de Amigos del País izenekoak, eta hiru urte geroago aldizkari honek Egan atera zuen literatur osagarri bezala, baina euskaraz eta erdaraz, erdizka. Euskaraz idatzitako liburuek 1950eraino itxaron beharko zuten, eta Radio Euzkadi klandestinoak gogor kritikatu zuen elkarrizketa baten ondorioz lortu zen baimena izan zen: 1947an Patxi Unzurrunzagak (Itxaropena Editorialeko jabeak) eta Jose de Artechek bisita egin zioten Donostian udatiar zegoen Pedro Rocamora jaunari, Prensa y Propaganda-ko zuzendaria zenez. Jaun hau borondate onekoa izaki, Orixeren Euskaldunak, urteetan baimenik gabe zegoen hiztegi bat eta Salbatore Mitxelenaren Arantzazu publikatu ahal izatea lortu zuten.

      Euskaraz argitaratu nahi zuten autoreei eta editoreei Información y Turismo delako ministerioren ordezkaritzak amaitugabeko lanak, joan-etorriak eta itzuli beharrak eragiten zizkien bitartean, euskaltzaleak, uzkur baldin bazen ere, biltzen hasiak ziren Jose de Artecheren inguruan Diputazioko liburutegian. Honen babesean sortu ziren Euskaltzaindiak eraturiko hileroko euskal hitzaldiak, bizpahiru urte iraun zutenak. Hogei urte pasa behar izan zuten Euskaltzaindiak Euskera aldizkaria argiratu ahal izateko. Donostian, kalean, oso berandu arte luzatuko zen euskalduna zen edo zirudien ororen kontrako erasoa. Honako gertakaria zekarren Gudari aldizkari klandestinoak 1963an, desgiroa nolakoa zen adierazteko aski egokia: