Susa literatura - Elektrika

Saharatik urrun zaudete. Aski urrun ez, nonbait, hautsezko zirimola alimalekoak eragiten dituen haize dorperako. Harroa da. Haren ulua nekez azpiratzen ahal du kamioien azantzak. Behin eta berriz jotzen ditu, hamaika garroren, adarren, besoren jabe. Bizkarrean nabaritzen dituzue haren eskubil azkarrak, saihetsetan. Zitala da. Zirrikituetatik sartzen da. Zapiak daramatzazue buru inguruan, sudurraren eta ahoaren geriza. Metalezko kasko pisuak beheititu dituzue begietarako tarteño bat baizik ez utzi aldera. Zuen jateko setaz ari den piztia tzar baten mihi gaitzak eragindakoak dirudite oihal gotor-latzaren kraskadek. Haren burdinazko hezurduratik laster erauziko du haizearen esku gupidagabeak. Kamioia bera lurretik altxa eta irentsi eginen du zirimolak, inguratzen bide zaituzteten mendiak irentsi dituen antzera. Bitartean, bilin-boloka dabilkizue. Zurezko jarlekuari atxikitzen diozue, haize-oldarrak zigortu oihalaren azpiko burdinei, eskura duzuen zernahiri.

Arras ahantzi zaizkizue felagak. Zuri bai bederen, lehen aldiz Aljertik irten zinenetik. Diotenez, lanjerrez beterik dago eskualde hau, hemen ibiltzen dira terroristetan makurrenak. Erran zizuten: Oraino ez duk deus ikusi. Ikaragarriena mendietan gertatzen duk. Aise sinetsi zenien salaturikoa, haien bisaiei behatzea aski benetan ari zirela jakiteko. Nekez itzultzen zen gerla osoko zokorik beltzena omen zen hartatik. Itsasoari beha egon zinen partitzeko bezperan. Gorria halaber Mediterraneoa ilunabarrean, gorpu hilduratu bat irudi. Otoitz egin zenuen, zeru odolkarari so, laguntzaren galde. Beharko. Zinez beldurgarria behar zuen Aures aldean gertatzen ari zenak, Aljerkoa baino makurragoa izateko.

Pipatzeko gogo bizia aldarrikatu du norbaitek. Ezinezkoa haizearekin. Ez luke zigarreta sutzen ahal. Zuk, aldiz, edatea gutiziatzen duzu oroz gain. Harea nabaritzen duzu aho-eztarrian. Ondikotz, berriki edan duzu zure azken ur tanta. Kasernara arte iguriki behar.

Orenak dira kamioietara igan zaretela. Harkiari frankotan galde egin diozue noiz arribatuko ote. Hark gisa berean ihardetsi beti: Laster. Deus guti egin dezakezue denboraren pasatzeko. Kartak atera eta poker-jokoan entseatu zarete. Laburki baina. Zenbat eta ekialdeari buruz gehiago abiatu, orduan eta txarragoak errepideak. Gero eta gehiago eta handiagoak zuloak. Jauzika zoazte, eta hainbertze goiti eta beheiti mindurik dituzue ipur-mazelak. Etengabeko higidura horretan ezin kartei atxiki. Hegan doaz kamioiaren muturrez mutur. Irakurtzea ere zaila. Solastatzea baizik ez duzue. Zirimolak denaz jabetu arte. Ondotik ezta hori ere, ahoa zapiaren gibelean ongi hetsirik izan beharko.

Argazkiak egin nahiko zenituzke, zakutik kamera atera eta hautsak eraiki jauregi bat-bateko haien edertasuna betikotu. Luze gabe ohartu zara zozokeria litzatekeela. Gorri horren ezin konta ahala ñabardura zuri-beltzez atxiki ezinean, zertarako eginahala? Zakua ireki eta istantean beteko litzaizuke hautsez eta zikinez, edo kamera bera erori eta hondatuko litzateke. Istripuak gerta daitezke kulunka zoro honetan. Zernahi gertatzen ahal da baketzera etorri omen zareten lurralde dorpe honetan. Bihozgabekeriak batik bat. Horrelako batzuen lekuko mutu bezain ikaratua izan zara, Alemaniatik eta Aljertik iragana, Aures mendietara zoazelarik.

Ilunabarrean heldu zarete. El Kantaran lo eginen duzue, biharamunean bidaiari segitzeko. Hezurrak mindurik, zurrun, emeki jaitsi zarete kamioietatik. Lerroan ezarrarazi zaituztete. Lejionearen kaserna batean zaudetela jakinarazi dizuete, begi-bistakoa ez balitz bezala. Funtsean, berdinak dira kaserna guztiak: Frantziaren bandera erdigunean, lo-tokiak haratago...

Soldadu bereziak dira lejionearenak. Trufaka hartu zaituztete kamioietatik jaistean, irainka. Ez zarete deus. Koldar saldo irrigarria osatzen duzue haien aburuz. Franko kanpotarrak dira (alemanak batik bat), baina, frantses nahasiaz mintzatu arren, argiki adierazi dizuete beren mespretxua. Planta beldurgarria dute: larrua beltz beso, bular eta bisaietan. Kakazorroak erran dizuete, ez dagoela, arabeez landa, zuek baino apalagorik. Izan ere, gizonak ere ez zarete.

Probokazioei ez ihardesteko galdatu dizue bidaiarako nagusi duzuen lotinantak. Oren guti batzuk baizik ez dituzue hemen emanen eta gehienak lotan. Zuen kalterako da lejionekoekin istilurik izatea. Begiak beheititu dituzue, haien paretik iragaitean. Belarriak, aldiz, ezin hetsi. Irainak irain, izendatu dizkizueten burdinazko ohatzeen xerka hasi zarete.

Badaezpada ere, ez joan ostatura, aholkatu dizue lotinantak.

Zuek bezain gaztea duzue. Zibila bihotzez eta izaeraz, baina aitzindari izatera derrigortua, fite konprenitu du zuen nahigabea. Aitortu dizue: Nork ez luke garagardo bat gutiziatuko halako bidaia luze-nekagarriaren ondotik? Berriz ekin diozue lehengo galdeari. Zuetarik batzuk berarekin batean edari bila joan eta nahi duten guztientzat ekartzea onartu dizue hondarrean. Itzuli direnerako epelak dira garagardoak. Berehala hustu dituzue, bakar bat ere gerorako utzi gabe.

Loa oldartu zaizue eta gainera abaildu eguneko akidura. Zorionekoak zarete, lejioneko gehienek handik urrun iraganen dute gaua operazio batean. Gau osoak iragaiten dituzte mendietan felagei jarraika. Ez omen dute onik bilatu taldea deuseztatu arte.

Laster horrela ibili beharko diagu guk ere, erran du zuetarik batek.

Nehork ez du mintzatu denaren hitzez zalantzarik agertu.

Lejionekoek bertzela uste arren, soldadu zailduak dira zurekin etorritakoak. Aspalditik Aljerian, molde anitzeko izugarrikeriak ikusitakoak. Debaldetan ari izan zaizkie lejionekoak ikararazi nahian, felaga bati moztu zakila erakutsiz. Zuk ere nahi baino gehiago ikusi duzu Marseillatik ekarri zintuen ontzitik lehorreratu zinenetik. Horren kariaz ez dizute loa eragotziko edo amets makurrik eraginen. Halakorik izateko ez duzu nehoren beharrik. Sobera unaturik zaudete, begien hesteaz landa bertze zerbaiten egiteko. Amets egiteko, kasu. Lur jota dituzu lokamutsak eragiten dituzten neuronak. Honaino bidelagun izan duzuen mortuko haizeak, zirrikituren batetik sartu eta, hondar gorria zure buruaz jabeturik, burmuinaren lana poxelatzen du. Beharrik. Aljerren pasa dituzun hilabeteetan ikusi eta aditurikoarekin aski baituzu hil arte amets asaldagarrien izateko.

Susmoa duzu gerla zikin hau bururatutakoan ere ezinen duzula ahantzi Villan aditurikoak. Frantses traketsez edo hemengo mintzaira ulergaitzez, erruki galde aritzen ziren ahots etsituak. Gazte baino areago, artean mutikoak zirenen oinazezko uluak. Bizitik baino heriotzatik hurbilago ziren agureen haro ezindua. Joan egiten zen argia noizik eta behin, une batez doi-doi: elektrikaren eten errepikatuak.

Zuen aitak ere lokamutsak izan ditu, zure adin bereko gaztea zelarik Gerla Handira eraman eta erreketatik itzuli zenetik. Berrogei urte iragan ditu, orduko sarraskietan ikusirikoak kaskotik haizatu ezinik. Hala erran ohi zizuen amak, aitaren gau batzuetako garrasiak seme-alaben aitzinean zuritu nahian. Azalpenak beharrezkoak balira bezala.

Lo egin duzu, lo betea, ametsik gabea. Hotzez dardaraka iratzarri zara egunabarra baino lehen. Alde banatako ohatzetakoei behatu diezu. Lo daude, zurrungaka. Zilborreraino estaltzen zaituen burusia igan, baina berdin segitu duzu dardaraka. Orduan agondu, zango bat atera eta oina artoski ezarri duzu zola hotzean. Matelaren malgukiek akusatu zaituzte. Zutik kausitu zaitu gaueko begiraleak.

Zer ari haiz?

Hotz naiz.

Erokeriaren bat erran bazenu bezala behatu eta dio: Gauak hotzak izaten dituk, nahiz eta egunez eguzki galdatan izan.

Atorra eta trikota atera dituzu zakutik, bertze burusi baten emateko zure galdeari begiraleak ezetz erranik. Galtzerdiak ere jantzi dituzu. Galtzak eta botak baizik ez dituzu eskas, guztiz jantzirik oheratzeko.

Gosaldu eta abiatu zarete. Bidea hartu duzuelarik, zuekin bezperan etorri lagun anitz utzi duzue gibelean, El Kantaratik bertze zenbait lekutara segitzekoak direnak. Mutur banatan lejionearen ibilgailu armatuak dituen herronka luzea osatu duzue. Felagen oldar eta segadetatik begiratu zaituzteten soldadu ezin hobeak zuekin badatoz ere, mesfidati dituzue aitzindariak, bide malkar eta hertsi hauen ahalke. Begiak ongi hedaturik izan ditzazuela galdatu dizuete. Bazterrei adi zoazte, sasien gibeletik terroristak noiz agertuko, mitraileta eskuan tiratzeko prest.

Goiti eta beheiti egiten duen errepide bihur batetik zoazte. Bart gaueko haizearen ondotik, euli eta liztorren hegaldi urduriak baizik ez dira goizeko giro gardenean. Zerua oskarbi, begiak atxikitzen ahal dueneraino. Gaitz da bezperako anabasa irudikatzea. Sasi eta zuhaixken gaineko geruza gorriagatik ez balitz, ez litzateke gertatuaren aztarrenik geldituko.

Azken kamioian zoaz, lejionearen ibilgailu gotortu eta jeepen aitzinean.

Lasaiki joaten ahal zarete, mutilak, gurekin zatozte eta! ALNko arratoiak ez dituk beren zuloetatik ilkitzera menturatuko, erran dizuete irriz, partitzeko tenorean.

Orain ere irri degizuete. Lejionekoen solasaren entzutea ezinezkoa izanik ere, errazki konprenitzen dira beren keinuak, tatuaiez mukurutu besoen higidurak.

Zure bidaide gehienak ez bezala, ez zara haien behatzera hurbildu. Zokoan jarraitu duzu, soraio irain koleratuen erauntsiari. Gorputza hemen duzu, zurezko jarleku azkarrean; gogoa, aldiz, etxean, bertze soldaduen moldean. Lapurdiko kostaldea duzu etxea: Biarritz, Donibane Lohizune, Ziburu. Euskal Herriko itsaso harroari so zaude, haren kolore aldakorrari oharturik; edo Donibaneko plazan, ostatuan lagunekin eleketan, kioskoaren inguruan dantzan ari diren bikoteengan arreta ezarriz aldizka.

Min ematen du oroimenak. Lagunez oroitzeaz landa, haurride, aita-amez eta aitatxi-amatxiez ere oroitu zara. Ama duzu guztietarik oroituena. Edo ez. Beharbada aita zaizu ahanzteko zailena. Hark bai eragin duela min latza zugan. Ez zenuen espero. Biarritzeko geltokia gibelera utzi eta zure bizitik betiko desagertuko zela sinetsirik zindoazen. Zu bai tetela. Desagertuko ote da sekula?

Haurra zinelarik, aita urrun izan zenuten luzaz, Parisen, hainbat urte geroago jakin zenuenez. Egundo baino presenteago egon zen zuentzat urte haietan. Biarritzen bizi zineten, aitatxirenean, eta amak otordu bakoitzean ekartzen zizuen burura. Haren aldeko otoitzak eginarazi ohi zizkizuen. Ohe ondoan belaunikatu, eskuak bularraren parean elkartu eta, zegoen lekuan zegoela, aita lanjerretatik begira zezala galdatu behar gauero amarekin batean. Zinez eraginkorrak zuen otoitz beroak: bere aldiko bi gerletatik onik atera zen aita. Ezinbertzekoa ahalguztidunaren laguntza. Begi-bistakoa da, orain gerla zer den ustez dakizularik.

Jarririk zauden lekutik ikus dezakezunagatik, bakanagoak dira landareak, gero eta soilagoak mendi-hegalak. Fini noizbehinkako olibatze edo pinuak. Goiti zoaztelako seinale argia. Botanikaz edo geologiaz pentsatzeak Artola dakarkizu burura. Pattar merkea eta solasa zenituzten Neutlingeneko hotz dorpearen aurkako armak. Lau lagun bildu ohi zineten arratsalde apalean: Artola, Oronoz, Haranburu eta laurak. Hutsik gabe bildu ohi zineten, oso ezberdinak izanagatik laurak. Laboraria Haranburu, mekanikaria Oronoz, irakaslea Artola eta betiko ikasle zu, elkarrengandik urrun bizimoldez nahiz bizi-asmoz, sorterriak baizik ez zintuzten batzen. Aski, euskaldunak salbu, Frantziako bertze eskualdeetakorik ez baitzen zuen gisan biltzen. Etxetik igorririkoa jaten eta edaten zenuten. Otoruntzaren arabera, kantari edo muslari aritzen zineten. Solasaldi luzeetan politika, erlisionea, pilota, musika edo natur zientziak zenituzten solasgai. Lauretatik zaharrena izateaz landa, jakintsuena eta mintzalaririk hautena zen Artola.

Legarra hondar bilakatu, landareak estali eta ito, eta mortua hedatzen dik tai gabeki. Alemaniaraino ere helduko duk noizbait, ehunka urteren buruan.

Euskal Herrira ez diat uste, bere burua lasaiarazi nahi izan zuen Haranburuk. Sobera berdea duk gero.

Aspaldi heldua duk Euskal Herriraino ere, ihardetsi zion Artolak.

Ez adarrik jo galdatu zion Haranburuk, sinesgogor.

Ezetz Artolak, berak ikusi zuela.

Lapurdi, Behe Nafarroa eta Zuberoan ibilia nauk, are Espainiako partean ere baten batean, eta horrelakorik ez diat egundo ikusi.

Nafarroako hegoaldea ezagutzen ez dualako. Bardea ezagutuko bahu ez huke hori erranen.

Kulturaz jantzirik, Artolak ama oroitarazten zizun.

Gerlan zaudete eta gerlan orainak ez dio iraganari denik eta tarterik tipiena ere uzten. Tema gaitza oroimenarena, haatik.

Berriki arte lejionekoei beha izan dituzun bidaideak beren lekuetara itzuli dira, urduri. Ulertu ez diezun zer edo zer erran dizute. Metalezko kaskoa ongi lotu eta armen aseguruak goititu dituzte. Berdin jokatu duzu, zer gertatzen den asmatu ezinik. Laster jakinen duzu. Une batetik bertzera, mitraileusen dabla-dabla zabalduko da ibarrean gaindi, granaden zapartatzeak dardararaziko ditu mendietako hegi harritsuak eta balek ziztu eginen dute airean. Tarrapataren ondotik, odola, malkoak eta isiltasuna. Odolak belztu eginen du bideko hauts gorria. Eta, menturaz, zuen laguntzera igorri helikopteroen urruma entzun ahalko duzue hil baino lehen.

Kamioien balazten zarata entzun, eta gelditze bat-batekoak zolara igorri ditu zuetarik batzuk. Nehork ez daki zer gertatu den. Erasoetatik zuek begiratzera etorririkoek ere ez dute zuen galdearentzat ihardespenik. Airean ilki dira jeepetik eta lurrean etzan, armak bide hegiari buruz noratuz. Halaber zuek kamioiaren barnean. Prest zaudete sua hasten den unerako, isilik eta adi. Hatsa ere atxiki duzue. Ahapeka ari den norbaiten marmarra. Eulien joan-jin etengabea, beren bizi laburrekoaz landakoari soraio. Izerdi lapetan zara. Bisaia, besapeak, eskuak, oro ezko eta zikin.

Auskalo zenbat denbora iragan duzuen horrela. Baiki, minutu guti batzuk izan direla erranen zenuke. Zutitzeko adierazi dizuete lejionekoek trufaka. Serios altxatu zarete, mesfidati, astakirten haien bertze blaga izanen delakoan. Sinesgogor zaretela ohartu orduko, areagotu haien irriak. Zuek ere irri karkailetan zapart, kamioitik jaitsi eta zuen aitzinatzea trabatzen duena ikustearekin batean: asto bat.

Astoño urdin bat duzue beha, egurrez zamaturik. Muturrean estekatu sokatik tira eta tira ari zaio mutiko bat. Urduri ari da mutikoa, izuak begietan dir-dir, astoa bide erditik baztertzeko eginahal irudiz debaldekoan. Sutsuki entseatu, baina ezin hura zentimetro bakar bat ere higiarazi. Oihu egin dio, makilaz jo du eta berdin. Zuek bitartean irriz. Hortzak eta ezpainak tinko, sokaren tenkatzeari darraio mutikoa.

Makilatu ordez, mintza hakio gozo galdatu dio norbaitek.

Jotzeari utzi eta zamariaren belarri bilotsura solasean zaio hasi. Xera eta xera, eztiki mintzatu zaio. Deiadarka eta joka baino aitzinamendu handiagoa egin du ferekez eta ele amultsuez. Ez aitzinamendu aski handia, nonbait, konboiaren buru diren ofizieren lasaitzeko. Mendiari behatzen diote etengabeki, leku estrategikoetan kokatu begiraleez fio ez, eta felagen begiak berengan sumatuko balituzte bezala. Inguruan ez da fitsik ageri. Irri karkailak ez dira atertzen, eta mutikoak astoak bezain tematsuki segi berean, komandantearen ahots amorratua aditu den arte: Ez bara hor iji eta aja ergelen moldean. Egin ezazue zer edo zer. Lehenbailehen. Lagun ezazue mutikoa!

Dozena erdi bat lagun astoaren inguruan ezarri, mutikoari egur zama kenarazi, eta oldartu zaizkio, bakoitzak ahal duen ataletik atxikirik. Buru-belarrietatik, bizkar-hezurretik, zangoetatik, buztanetik. Kostata baina mugiarazi dute azkenean, hiruzpalau urrats eginarazi dizkiote bide hegiari buruz, kamioien iragaiteko behar den tartea, bederen.

Berriz abiatzeko manatu du komandanteak. Konboiaren burua higitzen hastearekin batean, aitzitik, astoa ere higitu da eta gibelera egin du bide erdira. Ofizierek fitsik erran aitzin, lehen ibilgailutik pare bat lagun jaitsi eta poxelu duten animaliari buruz joan dira zuzenki. Gizon gaitzak dira biak, gorak eta zabalak, beso azkarrekoak. Gibeleko zangoak atxiki dizkio batek, aitzinekoak bertzeak. Bat, bi eta rrau. Luma bat bezain arina, mutil puska haien eskuetan. Bazterrera daramate. Eskuak sakeletan eta txistuka itzuli dira ibilgailura, eginikoaz harro. Txalo egin diezue. Zinez hartu dituzue esku zartaka, irriz oraino baina lañoki, miraz. Suge baten antzera higitu da kamioien lerroa, narras kasik.

Bazoazte eta astoen gaineko istorioak kontatzeari lotu zarete. Jesukristoren sortzean izan zuen munta oroitu du batek, sortu berriari eman beroagatik eta bere gainean eramateagatik Egiptoraino, hil nahi zutenengandik ihesi. Denak ez datoz bat. Sobera tematitzat dute astoa anitzek. Horretaz ari direlarik, kamioiaren balazten hotsak eragotzi die solasa. Ezin sinetsi, astoa berriz ere hor duzuela entzundakoan. Baina baiki, hor dago, lehenago egon den leku berean, kamioien lerroa eten, eta armada frantsesari buru egiten. Geldi zaudetelarik, bertze zenbait kamioik aitzina segitu du, harik eta konboi erdia galdu dutela ohartu eta haiek ere gelditu diren arte. Sakreak entzun dira. Soldaduek arestian bezala inguratu dute zamaria.

Lasterka hurbildu da komandantea.

Utz, utz nazazue, aldarri eginez dator, besoak inarrosiz. Urrun daitezen galdatu die. Gerrira eraman du eskua. Pistola atera, eta astoaren buruaren parean ezarri du. Tiro bakarra egin dio. Han berean erori da, zalapartarik gabe. Gela iluneko azidoen usainari usatua azken hilabeteetan, amiñi bat harriturik sumatu duzu sutautsarena.

Minutu batzuk lehenago nola, hala hartu dute gehienek komandantearen ekintza, txaloka, zerbait loriatsua balitz bezala. Terrorista bat gutiago. Eta ez da blaga. Askok uste dute felagek espresuki ezarri dutela han.

Ez dela posible? Bistan duk hi heldu berria haizela. Bertzela ezagutuko huke terrorista horien makurkeria. Ez dituk gure gisakoak. Ez dakik zein bihozgabekerien egiteko gai diren basati horiek.

Harkiei behatu diezu. Mutu diraute, bisaiako giharrik higitu gabe.

Odolak ez du asto hilaren bilo urdina zikindu, zuzenki doa lur egarrituaren bustitzera muturretik darion odol xirripa. Haren gainean da haurra, hipaka.