—12—

 

Astearte hura goiz ilundu zen. Euri egunak jiten ziren uhar egunen ondotik, eta heze hotza larruari loturik ginabiltzan. Lo kulunka bat egin nuen Gaxuren etxeko kanapearen gainean. Begiak hertsirik neuzkan baina pentsua alhan: Maiena Ameztoiren hatzak ez zituen hidoiak idorrean gorde eta oso nekez ari nintzen aintzina.

      Biharamonean itzuli bat Ilarrerat eginen nuela erantsi nuen, kemen handirik gabe. Suerterik ez baldin banuen bizi guzia Maiena Ameztoiren atzetik iragaitea irrikatzen nuen. Anartean loak beretu ninduen. Gaxu atera zen, erosketetan denboraren galtzeko aitzakiaz. Herio hegalariaren ametsak punpean jeikiarazi ninduen. Emekiño-emekiño beztiturik, egongelako laser irakurgailuan Hertzianak kda ezarri nuen. Gariren ahotsak apartamendua bete zuen «bakean utzi arte» oihukatzen zuela, eta handik laster norbaitek atean jo zuen.

      — Eztuzia aski azantz! Poliziari telefonatiko izit arrunt!

      — Nor zira zu? —galdegin nion, bigudi parrasta bat biloetan kiribilkaturik zeuzkan andere moskotari.

      — Ze bordela! —kexu zarraikan—. Non da heengo jabia?

      — Juana uzu komixoneen iteat...

      Gariren botza laket ez zitzaion atsoa so zegokidan. Mexprexuzko sohakoaz inguratu ninduen goitik beheiti, eta erantsi zuen desagertu baino lehen:

      — Buhame zikina!

      Ongi ikasietarik nintzen. Agerpena huts utzi nuen. Trixtezia handi batek larrantzi zidan gogoa. Bere egoitzara itzuli zen emaztearen gibelera klaskarazi nuen borta. Maulen holakorik ez zela nioelarik, buntza blanbakaria igitu zen berriz. Orduan, Gaxuren haserrea miretsi nuen:

      — Mentsa hiza? Ze in dakon peko astañari?

      — Nik? Deusik.

      — Ba, musika azkartxe ezarri akon...

      — Baietz.

      Gaxuri garagardo malin hatsa nabaritzen nion. Hitzak ezpain hegian, ttattit egon nintzen, berak zerbait erranen zuela haiduru. Baina Gaxu ez zen gehiago mintzatu. Hertzainak talde ohiaren kantuan bermatzen nuen bizkitartean izpiritua, eta lekutzea erabaki nuen.

      — Amaren titien egoskitzerat banian!

      — Noat ai zala?

      — Etxeat no.

      Parean neukan Gaxu. Bizitza honetan ez nuela oro kontrolatzen bururatu zitzaidalarik, aulki batetan pausatu palto bustia soineratu nuen. Gaxu bustitasunaren iturriari hurbildu zen eztiro.

      — Maite nunala errepikatzen dun, ta partitzen hiz bate potretik gabe...

      — Bihar Ilarreateko nun. Heldu hiza enekin?

      — Bai.

      — Arrutako plazan hitzaitzen gitun beaz, beatzi oontan.

      Ixildu nintzen. Hainbeste tokitan, ukamilak altxaturik deiadarkatu genuen «bakean utzi arte» leloak ikararazi ninduen etxe munttoko atea idekitzear nindagolarik. Gaxuren irriaren oihartzunak hantu zuen eskailera, eta azkenean, dudaren gatik, zoriontsu nintzen. Zorion itsasoan ordea, tristuraren zamaz purruskatu ugarte bat baneukan. Orohar, iros nintzen egunero iratzartzeaz eta Gaxurenganako pairatzen nukeen amodioaz. Hertzainak taldearen presentziarik gabeko garaien hasierak ziren gureak. Gogorretan gogorrenak.

      Autoraino oinez bideratu nintzen, Arthez-Lassalle karrikaren juntatik, Thiers etorbidean behera. Herriko etxe aintzinean aurkitu nuen 4L zaharkitua, eta irratia piztu nuen barnean kokatu orduko. Uhin modulatuetan Euskadi Irratia eta Irulegikoa, biak borrokan ari ziren Donapaleun, bakoitzak bospasei segundako artea ebasten ziola besteari. Hiritik jalgi nintzenean, bakea desiratzen bainuen, Euskadi Gaztea jarri nuen. Mikroaren jabea U2ren hondar diskoaren aurkezten zabilan, eta Bonoren zakur hamikatu zaunka mehe luzeak ezagutu nituen, Joshua Treeren denboretakoen idurikoak. Sorotan Belek azpildu zuen Garruze trebesatzeko antsia, eta Lukuzen, Nafarroako erregeen udako gazteluaren maldan, Behauzerat hartu nuen. Behauze begimenean neukala, zeru gris menperatua urratzen zuen V zabala begiztatu nuen:

      — Kuruliak? Ddeia?

      Harridura ez nezakeen parteka. Euriaren astunak lehertzen ninduela, zutik, ortzeari so egon nintzen, kuruleak ortzaizean urtu arteraino. Txori migratzaleek golkoa irensten zidaten, eta haiek nere gogoa nola zerua zeharkatzean, ez nintzen ezertarako gai. Bortxazko lurtasuna jasaiten laguntzen ote ninduten hegaztiek? Bizio hori ez nion oraino Gaxuri aipatu. Ala, bizio guzien maneran, behar zuen gorderik eta sekretu paratu?

      Zena zela, jadanik, Amorotzeko bide-kurutzunean nindagon. Euriak indartsuago airarazten zuen erregebide bazterretako barruku handietarik zetorren behi urrina. Bapatean, esne hagunduna edateko eta Gaxuren sahetsean izaiteko mina piztu zitzaidan. Minaren ildotik oroitu nintzen, 1911ko apezpikutegiak kudeatu inkestaren arabera, horko apezaren ihardespenaz; herrian zer leitzen zuten galdeari erantzunez, lekuko artzainak idatzi zuen lumaz: «Ici, monsieur, on ne lit pas, on travaille la terre...». Pentsatzekoa zen, Ahetzeko managune osoko errealitatea zela Amorotzeko apezaren oharpena, orotan irakurtzea denbora galtze bezala konsideraturik baitzen. Gizon zenbaiter zilegitzen baldin bazitzaien astekarien hostokatzea, emazteendako gizon dibortziatu batekilan ezkontzea bezain itsusi eta legez kanpokoa zen. No woman’s land akulturatuan zehar zabilan hargatik, nere bidaia, Maiena Ameztoiren hatzetarik.

      Oragarrera heltzearekin, Kanttuteia izeneko ostatuan aterbetzea deliberatu nuen, pixkolatzeko gisan, hotzak sobera erasotzen baininduen. Kanttuteiko etxekanderea kontuarraren bestaldean zegoen, eta adineko lau gizon baziren mahainean konkorturik, menturaz arratsaldero, xopinak xopinari, hor zeudenak, munduaren arra-egiteko planetan higatzen, ez baitzen adinik horretarako. Borta bulkatu nuelarik, irri karkazailak eskapi zitzaizkien.

      — Atsalde hun!

      — Bai zuri e.

      — Ehiza hi Bettanteikua? —lauetarik batek ausartzia izartu zuen—. Kapetut! Eztea hala?

      — Bai, hangua nuzu, ba...

      — Dena Mañiño zena...

      — Ene oxama zun, Mañiño, doidoia ezautu izit.

      — Haui guekin eateat. Ze nahun?

      — Ano xortaat, ziek bezela te!

      Sorbaldan adiskidantzazko zaplastekoak nabaritu nituen, eta banan bana etxeko berriak eskatzen zizkidatela, basoa bete zidan Kanttuteisak, arraposki. Kluka bat irentsi nuen. Ardoa karatsa zen. Armanek kantatzeari ekin zion:

 

            Orarreko gazteak beti alegera

            Zelaitik jausten dira Ixtunen behera

            Eskuan daukatela botila bedera

            Nihorez da egoiten bazterrean bera

            Aise moldatzen dira auzoen legera

 

      Armanen botza apaldu zen. Annan herriko xantre ohia zen, ostirale sainduko eresiaren abesten ardura aditua genuena haurzaroan. eta Kanttuteiko gela keztatu urinzuan, sekula ere entzun ez nituen koplak bazabilzkion airean:

 

            Inguruan direla nausitzen nabarrak

            Ez gitu nahasiko agian aharrak

            Herriko gaztekilan airosten xaharrak

            Kantari on direnak bitira bakarrak

            Liliz apain ditela haritzen abarrak

 

      Arño xoraturik zegoen:

      — Ze uk kantu hoi?

      — Radiuan behatia to!

      — Ohit bihiz?

      — Beharre ba...

      Anartean, Anbroxi marmarikan ari zen, esku eskuinaz ahur pean berrehun liberako biletea zainduz.

      — Herriko gaztiak ba! Aipa titzaun! Eztiuk gazteik gehiau!

      — Moda uk uai iuaitia, ze euntsiko dira heen?

      — Lanian to, gu bezela, bena auherrak tuk...

      — Hirian ta eskoletan iiltzen tuk ta ddio lanian ez aizan nahi!

      Solasaldia biribiltzen ari zen. Erhiaz ardo godaleta balakatzen nuen, bitrazko hegietarik hats lainoak ilkitzeko asmoz. Mekanikoki besoa altxatzen nuen, eta draga-draga ardo klika bat edan. Lau gizonen eleek burzoratzen ninduten, aspaldiko partez aztoratzen. Battitak gatza aurdiki zuen suaren bihotzeraino:

      — Bena gio xomajian dielaik etxeat biltzen tuk ba.

      — Hoi! Hoi!

      Hitzen haria iruten zuten. Europako ardoa ahosabaian mikatz zitzaidan. Ardo merkez mozkortzen ziren jendeak, eritzeko beldurrik gabe. Gero, trenputxartzean, klinika modernoetara hurbiltzen ziren, trinkili-trankalaka edo anbulantzietako ohe-plegagarrietan etzanik. Medikuek, ironiaz galdetzen zieten:

      — Vous buvez monsieur...

      — Mua, jame je bua, pa ke je sax!

      Afruntaturik ateratzen ziren, jakintsunaren ahotik «edaleak» zirelako laidoa jasanik. Halaber, ostatuetako eta plaza itzaltsuetako oporrak zituzten estakuru. Anbroxi berrehun liberako bilet ez oraino andeatuaren gainean bermatzen zen.

      — Jakin duzieia? Manexunen semia re xomajian diuk!

      — Etxen?

      — Ba, hak, sustut barkazak bena, mehexi ik; maxinak muntatuz bester lan kentzen ai zela, erraiten zaukuian; mua je risk rie...

      — Auhertzirri derria! Hak mehexi ik to! Maxinek jain gitie!

      — Nor aiko da ddio otepeiten?

      Manexunen semeaz entzutea banuen. Michelek robotak jartzen zituen eskualdeko enpresa zenbaitetan, robot bakoitzak lau langileen heina irensten zuela. Oragarreko bestetan aditua izan zen Michel injeniurra, maxinek iraunen zuteno lana segur zeukala oihukatzen, urgulutan sarturik, xomajian ziren bere adineko gazter burrat pagatzen, sakolak eman ahala, baina orain bere bete-beharra robot perfekzionatu batek konplitzen zion. Sistema kapitalistan nehor ez baitzen ordezka ezina. Maxinen altzeiruzko begitarteen mehatxuak uxatu nituen, ostatuan hedatzen zen alegrantzian komuniatzeko.

      — Ta hi? —Anbroxik hitza zilatu zuen—. Ze aiz? Ala xomajian hiz hi re?

      Ihardets nezakeen. Xinpleki azaldu nuen nere egunerokotasuna:

      — Maiena Ameztoien ondotik iilki nizu, detektibe biniz!

      — Kolonbo bezala? Ta nor hil du Maiena horrek?

      — Nihure, senarrak zi xekatzen!

      Arño karkazailka lehertu zen:

      — Nik enia seurik enion luzaz xeka!

      — Hik hiria usu aizuan dukala bitakik...

      Arño, Anbroxi eta Arman loriatzen ziren elkarri pikoka. Giroa den mendrena lasaitzen zelarik, gai seriosagoak jorratzen zituzten:

      — Baakizieia? Gue Roge eskolatik jin zaukuk anglesez mintzo!

      — Anglesez?

      — Baietz! Uai anglesa ikasten die! Frantsesaikin ezpitira urrun juain!

      — Ho Pette Ho! Nahiukana! Frantsesa bego lehen betiko!

      Arman espantuka ari zen. Anbroxik haria orratzean kokatu zuen:

      — Erran datak gue Jezikak, Rogek fotak iten zitiela frantsesez...

      — Trufa hadi, trufa, oldar hadi! «grandad is drunk» baakik haatik! Ea Amaia, hi eskoletan iilik bihiz, zer da hoi? Kunplimendu bat duaikezin?

      Ulertua nuen. Histear nindagon. Maiena Ameztoiren kausitzeko lanetan bermatzeko partez, lau zaharren kezka europeanisten aztertzen nindabilan. Armanen eskakizunari ez nintzen mutur geratzen ahal:

      — «Attatta mozkorra da» uzu...

      — A! Derrien misaia! Derru fiura! Mutiko kankaila! Sahar perdia! Sokok!

      — Etzitela hola samur Arman! Eskuara ikasi bazien ez zautzun holakoik errain! Eskuaraz beden xaharren errespetia bauzu!

      — Eskuara? Ze ai hata hi? Enbata zikina! Eskuara...      Saltsa mintzen zen. Tenoreari behatu nion. Denbora oharkabean ixurtzen zihoakidan.

      — Juan behaizit, etxeat!

      — Deia? Ba!

      — Te...

      Ahoskatu nuen xoilik, hamar liberako monera mahainean pausatuz. Xehearen zilarra begiztatzean, Arman kasik haserretu zitzaidan:

      — Bakiaman haurra, otoi!

      Agurtu nituen lau zaharrak. Armanen zapata berezietaz jabetu nintzen bapatean eta ausartzia tiran nuen:

      — Nuntik tzu espartin pullit hoik?

      — Paregabiak, biak bardinak, ttattunak tin ba... —gehitu zuen Anbroxik.

      — Nun eosiak tzu? —kurios nintzen halarik ere—. Donapaleun?

      — Pentsa! Amikuzeko oihanian batun bil ahala, buatak iek ta har...

      Ahoa bete har zegoen Arman, ezpainak plegaturik, irri-hegian:

      — Izenik ta markaik gabe tun, aski biltzia; Biaxuneateko bidian...

      — Noizez gioz han dira?

      — A hoi? Gaixua... Guk ezpitakigu...

      Airostasun etilikorik erraldoienean despeditu ninduten, eta euri zaparracla pizuak abantxu maikatu ninduen kanpoan. Euria bera ahantzia nuen Kanttuteian egon nintzen ordu luzeetan zehar. Gau berriaren lagun atera nintzen.

      Autoan pentsamendu analitikoetan higatu nintzen: ez zirena, bada, Xardoi zelakoaren espartinak Armanek oinetan zekartzanak? Jeffen begirunea merezituko nuena trafikoaren harahonata zilatzen baldin banuen? Maiena Ameztoi non zegoen gordea? Balio zuena Ilarrera joaiteak? Nor aurkituko nuen han?

      Galdeak nahastekatzen zitzaizkidan buru zokoan, eta arrapostuak atzemaiteko astia doi; agudo etxeko borta-aintzinean nindagon. Sukaldeko leihotik argia ageri zen, eta mugimendu frango barnean. Biharamonean Bidaxune aldeko Amikuzeko oihana mirazkatzeko xedea plantatu nuen; gisala han, gau zenbaitetan harrabots handiak baziren, eta nahi nuen jakin haur-denborako ixtorio-mixterioak harrotzen zituzten laminen lanak ziren edo zeozer ikustekorik bazuten Armanen oski xugunekin.

      Sukaldean aixolbetu orduko, amak zopa beroarazi zidan, anaia auzoko laborari batekin solas ozenzuka ari zen bitartean:

      — Nun hitzartiak giela?

      — Ba, Ttarroteiko loiruan, han juntatzen gituk, ta kamiuna blokatzen diuk!

      — Atxiiko tiuk ba nunbeit, nahiutena bezik eztie iten uai artio!

      Anaiaren ele pindartsua moztu nuen:

      — Noat ai zizte? Ze behauzie blokatu?

      — Esnekariain kamiuna no! Bena sekretia un... —agertu zidan anaiak.

      Banekien haraintzin hartarik, ardi eta behi esne ekoizleak esnetegi industrialen aurkako borroketan sartuak zirela, mozkinen prezioari zegokionez. Banekien, gauez-gau Boncolac lantegia «okupatu» eta kooperatibako buruzagia ere bahitu zutela, «eperrak baditizü bere bi hegalak...» xuxurlatuz. Ekintza horietan parte hartzen zuten, elbren gidaritzapean, «zaharren» jaunttoekiko mendeetako lotsa gaindituz.

      — Memenatei gue kuntra diuk! Beldur duk eztakotela esnia bilduko!

      — Ta iazten balin baduu? Uste uka gue kuntre izain dela?

      — Fedekuak holakuak tuk, ze nahuk!

      Hitz bakegarriak erranik, anaiak whisky botila bat ilki zuen armairutik, eta auzoari luzatu.

      — Hau hun diukek, aiduru gaukelaik!

      — Biba hi! Guazen!

      Alaitasunak —borrokarenak...— sukaldea abandonatu zuen. Arraultza eta xingar - txinkor - urdaiazpikoa jastatzen ari nintzen, etxeko ardoz mukurru bete baso baten aintzinean. Ama ez zen umorerik hoberenean, kartierreko laborari kexatuek laneko ohiturak nahasten zituztelako:

      — Eun e behiak deitzi gabe juan tun!

      Behiak, prezeski, marrakan ari ziren, eta esne-tankeak huxtuka, debaldetan bezala. Hozkailuaren mihia hutsean itzulikatzen itxuratu nuen, ametsaren zurrunbiloan preso nindagolarik. Ametsaren bidea ederra zen... Bide bakarra ote?

      Kanttuteian kurutzatu gizon adinduak izpirituan tilingotu zitzaizkidan, eta nioen: herri honen geroa iluna da, herri honetako jende guzien etorkizuna hitsa, baina bada hormatze garaietan izotz artean kantan ari den txori gosetuak duen ihardok-gutizia bat gutarikoen bihotzetan, mendiak eta mendeak uxkail litzazkeena. Trixturaren zamak inharrosi ugarte hartan, funtsean, esperantxa lili zitekeen, gutien ustegabean.

      Ederra zen, ametsaren bidetik, burua aldiro makurtuz, ezizaitez hantu oldarsarearen erroa, urrun bazihoan, erroa, eta horregatik, grisaren erresumaren mina laket nuen, ororen gainetik, hazi eta besteak nola, hezi ninduen lurraldea. Gaxu barne.

      Esperantza nuen nik ere.