—4—

 

Igandera iragan zen larunbata - ibiakoitza - neskenegüna eta, zergatik ez, zapatua deitu egun dudatsua, kasik nihaur ohartzeke. Donapauleko Airetik kiroldegitik soinu gogorrek aztoraturik brinbili-branbalaka ilki nintzen eta burdina zurizko eskaileretan jarri.

      Ohitura genuen Donapauleko Ikastolak antolatzen zituen ekitaldietara hurbiltzeko, aldi berean, behinekoz, mundu nahasiaren herots zapaltzaleen ahanzteko eta euskarazko irakaskuntza bideratzen zutener lagungo etilikoaren eskaintzeko ilunpeko kontuarretan. Su ta Garren entzunari balio kultural handia emaiten nion une hartan, eta nerener erraiten nuen Donapauleko «plaza» zinezko katedrala zela rockarendako.

      Kanpoan nindagon. Euria amoroski hasi zen goizeko bostak et’erdietan. Jende frangoren artean, garagardo botila xumea eskuetan, Mailux ikusi nuen pasatzen, heinbat ederra zen gizon baten gibeletik. Mailux ohartu zen, hor, ttottoturik nintzela. Bierra ttatta bat luzatu zidan.

      — No...

      — Asia nun gaixua! Ean ahala ean dinat.

      Ez zuen nere ezetz harrigarriak mikorik ere Mailux gaitzitu, eta lehen hurrupa bailitzan, botila orlegia tutunetik behera hustu zukeen. Heinbat ederra zen gizona deitu zuen Mailuxek esku-ahurraz, ezpainetako haguna kenduz:

      — Jean! Haui! Heen diuk Amaia.

      Jean zelakoak amiñi bat kexu iduri zuen, edo egiazki asperturik. Hitz enoatuz mintzatu zitzaidan:

      — Gau hun. Eun hun! —eta Mailuxi zuzenduz, segitu zuen:— Ale! guazen etxeat!

      Orduan, gehiagokorik gabe, Mailuxek bi pott pausatu zizkidan mateletan, eta agurka urrundu zen, haize hotz bustia eta kiroldegi barneko aire tepoa nahastekatzen ziren ate metalikoaren ondotik. Trenpua orekatu arte leku berean egoitea erabakia nuen. Bakardadearen ziztek ez nindezaten sobera zauri, pentsamenduketan urtu nintzen eta oroitu Su ta Garretik landako taldearen musika ez zela terriblea, baina dantza eginarazi zigula bederen, larunbata igande bihurtarazteraino.

      Gaxu kausitu nuen tauladaren aintzinean, hits, soinularier so, hain hits. «Burrat» baten hartzera gomitatu nuen, eta aitortu zidan poxi bat trixte zela. Bitxi zen.

      — Trixte? Zendako trixte?

      — Eztainat.

      — Eztun normal trixte izaitia gaur bezelako pestaatian!

      — Hi aise bizi hiz.

      — Baia? Haui dantzatzeat!

      Baltsa bat zen. Aspalditik ez nuen baltsarik jastatu, eta plazer handiarekilan sartu ginen biak jendeen artean. Eskualde orotarik heltzen zitzaizkigun kuskakoak, tuñakoak, zango-punttak lehertzen zizkiguten, baina zenbait urratsen buruan Gaxuk irri bat marraztu zuen:

      — Laket zatan dantza.

      — Ageriun ba!

      Inguratzen ari ginen, itzulikan, eta mundu hastirela biribil bilakatzen ari zitzaigun, hitzaren kraxtumak libratuz.

      — Dila sei aste, eninan dantza bezik golkoan, Pettanekin!

      — Pettanekin? ta nun dun Pettan hua uaikuan?

      — Juan dun! Juan zatan no...

      — Beste batekilan?

      — Hoi ta bera...

      Karkazailka hautsi zen Gaxu. Maite zukeen gizonaz abandonaturik begiak azkenean dirdiran zituen. Noiztenka mintzatzeak amodioak baino on haboro egiten zuela erraiten zidan. Banekien nik horrela zela, baina bihotza nekez askatzen zitzaidala ere bai. Ixiltzera hezirik izan nintzen.

      Taldeak fandango xotil bat jo zuen. Dantzan ari ginenak errondan jarri ginen, eta Gaxuren sahetsean nindagon. Buruan bat-bi-hiru-lau kondatzen nuen bitartean, fandangoa benetako amorosen dantza zela neritzon, fandangoa, dantza mistikoa, otoitzaren eta eresiaren parekoa, zorion-oparia, irri lainoa edo gogo minartuen kontsolagarria. Fandangoa bururatzean, etenduraz nere sorbaldan pausatu zen Gaxu, eta ametsetarik jalgi gabe «arin-arin!» oihukatu genuen.

      Egiaren erraiteko, arras dantzari traketsa nintzen; ordea, aurrera segitzen nuen, mundu madarikatuaren kontrako herra guziaz, nere gogoaren husteko lehiaz. Hori baitzen dantzaren erromina: bizitzea zitaltzen ziguten jaidura txarren ezabatzeko saiakera. Arin-arina bukatu zen, eta besondoa kopetan izerdiaren lehortzeko iragaiten ari nintzelarik, Gaxu nere aldetik joana zela ikusirik, trixtura sakon bat sentitu nuen.

      — ...berriz nihaur.

      Zena zela, axolarik ez zuen. Slowaren ordua zen, eta mutikoek saldoka uzten zuten kontuarra, fandango-arin-arinetik landa hatsanga ziren nesken gomitatzeko. Paretik, gelditu gabe, ainitz lerratu zitzaizkidan, baina ez zuen garrantziarik, usaturik bainintzen: mutikoek, mozkor izanagatik, dantzarako neskarik «pollitenak» behar zituzten, eta nere trakako itsusiak bazterrean egoiten ziren. Bapatean kolpetxo bat nabaritu nuen bizkarrean, eta azterketaren idorra ukatuz itzulikatu nintzenean, Gaxu miretsi.

      — Haui! Dantza dezaun ohono!

      — Guk? Slow bat? Mentsa hiza?

      — Zendako ez?

      — Ba, funtsian...

      Hastapenean bata bestetik aski urrun ginauden, hunkimen landerosen beldurrez. Gero... hurbilago... hurranago... lotsa hiltzeko gunean... zola hezean biribilkatzen ziren hainbat bikoteren moldean. Gaxuren gorputza nerearen kontra sumatzean irus nintzen, beroa zen, eztia zen, tinki atxikitzen ninduen Gaxuk, baina ahalge kotsia hazten zitzaidan buruan. Neukan gaizkialdiaz ohartu zen Gaxu:

      — Haui... araiz...

      — Eheeemmm...

      Gaxuren begier —urdinak...— itzaturik nituen nereak, eta musu baten haren ezpain eskainietan hegaldarazteko tiriaren aurkako borrokan higatu nintzen. Hasperenez hanpatu zen gaua, eta bezperan arra-itxuratu hamalau hilabeteko arropa xuritan jauntzi neskato ttipiaren argazkiak bete zidan kasko-zokoa. Musika hurria ixildu zen. Gaxu mintzatu zitzaidan, kaiertze zurbailen antsia apurtuz:

      — Etxeat banian. Laneko nun sarri!

      — Iandez laneko?

      — Ba, no, eriak, iandez eo asteunez, beti eri tun!

      — ...jein hiza Baionaat, E.H. Sukarra-ren intzuteat?

      — Beharba.

      — Korrika 8. kari!

      — Bardin ba.

      Jendartean urtu zen Gaxu. Piztu zidan amodio-desira aitortu gabean nindagon. Ordea, banekien, amodio nahikundea edo maitasun buluzia, norbaiten norberaren aldamenean begiratzeko ez zela aski estakuru ona. Hori baino grina handiagoak premiatzen zuela niolarik, ate ondoko eskaileretan jarririk nintzela, gizon bat behaztopatu zen nere zango desplegatuetan.

      — Mozkor hoik beti poxulian!

      Burua altxaturik Santxo ezagutu nuen. Haraintzineko Santxo. Eskolan elkarrekin ibiliak ginen. Santxok, Gaxuk eta hirurok bepc etsamina hutsegin ginuen bakarrak izan ginen urte haitan. Santxo arras alegera zen gaurkoan.

      — Ze aiz hor Amaia?

      — Purgatzen! Freskatzen to!

      — Laneat abian nun. Gixuneat, kamiunaakin!

      — Sableka?

      — Ez Mauleko üzina baten kundu...

      Eskutik hartu ninduen Santxok, eta kiroldegiko zelaia zeharkatuz, kantonamenduko haurzaindegitako erabiltzen ziren edfaren bulego ohietarik, plaza nagusira heldu ginen. Lantzurda ari zen. Euriaren hotzak hezurrak daldarazten zizkidan. Txortolen eroriari so nindagolarik, argiaren eta uraren batasuna eder zitzaidan unean besarkatu egin ninduen Santxok. Urrats bat egin nuen.

      — Eztiat horren beharrik.

      Bitxiki behatu zidan, mamu izigarri baten bisean-bisean bailitzan. Ausartu nintzen lehentxeago aipatuaren haria irutera, ez bainuen loegiteko gutiziarik, eta Aturri-hegiak ezagutzeko lehiaz nintzelako.

      — Jiten ahal niza hiekin Gixuneat?

      — Ez.

      Are gogorrago bilakatu zen Santxoren aurpegia. Nabari zen gaiak arduratzen ninduela, baina nere helburuak ilun zegozkion, martxoko goiz garaiz hau bezain ilunak. Nik ere top-secret eremuak banituen. Gaitziturik utzi ninduen Santxoren ezetzak eta Gambetta karrikaren izkinan desagertu zen. Lantzer pean hiriko argiek zehargitzen zituzten euri ttanttak zenbatzen narraikan.

      Donapaleun nintzen. Lantzurdaren adiskidego xoilean. Bestan barna kurutzatu jendeak oro beren zereginetara plantatuak bide ziren jadanik. Segurtasun izpi bat neukan: iraganaren aztaparretarik nehork ez zezakeen ihesegin, iraganak musu baten mikatzaz edo fandangoaren joriaz beti harrapatzen gintuen, «edozein herritako jaixetan».

      Hobeko nuen, menturaz, iraganarekilako bake-agiriaren sinatzea, adibidez, Xardoien espartinen aferaren zilatzeko, baina exilioak eta ahanzmenak irresponsable moldatu ninduten. Konturatu gabe ordea, hiritik ilkitzen ari nintzen. Aiziritze aldeko Erreitiaren zubirantz bideratzen..., desbideratzen ote..., Maulera itzultzeko asmorik ez... zubi gainetik, ibai beltzari so gelditu nintzaion, ixiltasunak balakatzen zuen lantzurda eztiaren tenorean. Ura lohizu zetorren mendi-magal etsituetarik. Gauaren mututasunak, bizitzailez hustu herrialde hau hormaz kateastuko zuen laster.

      Mintzatzen hasi nintzen. Nihaur. Nere buruarekin. Galdeak eta arrapostuak. Batez ere galdeak. Ele ments garratzak estekatu ninduen: non ziren Gaxu?, Mailux?, Santxo?, Jeff? eta gaineratikoak? Non aditzak?, atzizkiak?, aurrizkiak? Zertarako ikasi nuen eleketan bada? Erabil nekezia bortitzegia zen..., basamortu erre ametsetan galdu nintzen. Bakardadea bederen kontatzekoa neukan. Jendeen aintzinean hitz bat ere ez zitzaidan ateratzen. Eta bakardadea metatzen zen, zikina karrika hegietan bezala. Egunkarian behin irakurri Euskal Herria 2010 taldearen aurriritziak bete zidan burua, gutarik bakoitzaren bakardadea eta ixiltasuna iragartzen zuela, desolazione eremua zen barnekalde honetan.

      Nihaur mintzo nintzen, ama-hizkuntzaren soinu mikatz kasik ezabatuak berriz mihiperatzen saiatuz, Erreitiaren xuxurla etsitua lagun. Amikuzeko euskara bekan izan zen idatzia, ez zen gutitan baizik kantatzeko ibili, eta hatzik gabe zentzera zihoan, hatzik gabeko hemengo bizidunen gisa. Papoa lehertzen zidan mintzatzeko desirak. Aspaldiko partez. Txinako auzunean egunak eta egunak iraigaiten nituen hitzegin beharretik urrun. Oroitzen nintzen magasinetan sartzean, nere ahotsaren elkorraz harriturik nindagola frangotan. Ordea, sor-lekuan ez zen berdin, ez zuen hala izaiteko arrazoinik, ez nuen behintzat nik horrelakorik imajinatu... Gogapenetan leporaino itorik, ekialdetik zerumugan argi-hari bat agertu zen. Esperantza zena? Ala hatsaren hilurran usaina? Nola jakin?

      Euriaren samurrak jabaldu ninduen. Petik gorako tranxiduraren mende nintzen. Hezur-muina zirikatzen zidan hotzak. Erreitiaren zubitik, Herriko Etxe aintzinetik, Joyeuse zubiraino banindoan. Zein zen Joyeuse errekaren euskarazko izena? Ez nekien, eta ainitzetan legez gauzen izenaz desjabeturik nindagon. Karrika hauetan arras analfabetoa nintzela onhartzekoa nukeen.

      Zigarreta baten pizteko gutizia larria nuen Donapaleu zen ugarte ikaratian.

      — Kotxinos... Nun dut taakua?

      Galtzetako gibeleko sakeletan papera eta sua aurkitu nituen, tabako pilik ez haatik. Kolegioko ostatua arrunt idekiko zen, eta artean Krediagrikolaren atzeko aparkalekuko jargietan luzaturik pausatzea deliberatu nuen. Jendehasa nintzen berriz ere, lo egiteko tokirik ez zuen haietarik. Bustitasunetik aldentzeko aterberik ez zen. Gerokoak geroko utziz, bilo ureztatuak kopetan zintzilik, begiak hertsi nituen.

      Handik laster, jargietarik hurbil ziren sasietarik hasperenak aditu nituen. Hasperenak baino zurrunga arinak zirela aitortzekoa nuen. Norbait zegoen sasietan gaua higatzen. Gizon ala emazte? Zena zela, atsedenaldi laburraren ondotik, taberna zabaldu bezain agudo haratuko nintzen jakimina asetzeke. Ordea, sasiak igitu ziren. Bazterrak argi zeuden ordukoz. Eztul latzaren oihartzuna jin zitzaidan belarrietara. Trapuz beztitu amama xahar bat jalgi zen saparretarik. Nere jargi gogorrean bermatu nintzen. Amatxiak agurtu ninduen:

      — Eun hun!

      — Bai zurie parte hun! —ihardetsi nion jendetasuna zaintzen nuen altxor bakarra bailitzan.

      Andreak zaku trastu bat zeraman besapean, eta ebasle bat iduri ihesari eman zen. Haren urratsari lotu nintzaion, eta Krediagrikolaren parean kausitu nuen.

      — Zaude amiñaat emaztekia... Noat zu holako presa?

      — Bakiamatan.

      — Bauzia taakoik?

      — Enun Maiena Pipero io ni...

      — Etzitela kexa...

      — Bakiamatan!

      — Zaui kafeaten eateat enekin...

      Karrikan trebes andrea nerekilan ostatura bideratzen susmatu nuen. Kolegioko ostatuaren jabea aixolbe desiratuaren bortak altxatzen ari zen une hartan. Doi bat mesfidant, «eskipaia ertzoa» sartzera utzi zuen.

      Zazpietara heltzeko zenbait minutu eskas genituen. Lo gogoz nintzen. Ohe on batetan etzateko minez. Emazte xaharra ondoan neukan, ixilik, Erreitiaren zubigainean, itxuratu herria bezain ixil.