Atoiuntzia

Neguko goiz hotzetan madarikaziotzat jotzen genuen laino berbera bedeinkatu egiten genuen udako egun sargoritsuetako ate bilakatzen hasi zenekoan. Pizti akatu berriari larrua erauztean darion lurruna dirudi su gabeko ke horrek. Eta erreka, infernuko galdaratan erretzen den sugea da, narraz etorten itsasoraino, urrinetako mendietan sumatzen den paradisutik jainko kupidagaberen batek jaurti duen pekataria bailitzan, zikinkeria kiratsuen garraiari ihardutera betirako kondenatuta.

        Goizeko lehen orduetan suteak pizten zituzten ibarretako untzioletan langileek, bidoien barruan egurrak sartu eta sopleteaz iziotuta. Atoiuntzitik begiratuta, erreka ezezagunen baten lehenengoz sartu eta alboetako indigenek zelatan genituela ematen zidan. Gero, uretan gora joan ahala, ubidea estuagotu eta eguna argiagotu egiten zen. Lainoa deuseztatu eta eguna argiagotu egiten zen. Lainoa deuseztatu eta goiz birginala agertzen zen, ekurutasun miragarriaz, herdoilaren menpeko paisaia haretan.

        —Hori zubi hori egunean hamaika bider igiritzen eta zarratzen ezagutu dot nik oraindino asko ez dala —Eusebiok sarritan esaten zuen, Deustuko zubiaren azpian igarotzean.

        Atzean uzten genuen Euskalduna jada bertanbehera lagata dagoen hura, piztitzar fosilduak diren garabien histura metaltsuari eta teilatu arrakalatuetan hazten den bedarrari mututasunez berbetan. Gure eguneroko helburua apur bat gorago zegoen. Mila bederatziehun eta laurogeita ez dakit zenbatgarrenekoan izan ziren uholdeen bitima hura «Consulado de Bilbao» itsasuntzia, erreka erditik kentze lanetan laguntzera joaten ginen.

        —Hor dago kabroi hori, urten gura ez eta guk potrotatik eutsita ateratzeko eskatuten —gure zereginari ekin aurretik, goizero tema berbera izaten zuenEusebiok.

        «Consulado de Bilbao» hura erreka erdian zetzan, hondoa jota, udaletxearen aurre-aurrean, halako moduan non apurka apurka sekulako barrikada bilakatzen ari zen, errekak garraiatzen zituenetariko asko kraskoaren aurka jo eta bertan geratzen hasita bait zeuden. Aintzina «Ciudad de Ceuta» izaniko haren barru dotorea basaz eta denetariko hondakinez beteta egon eta azalera ekartea ordurako ezinezkoa zenez, kraskoko xafladura zatika ebakitzea eta bertan deuseztatzea erabaki zuten. Horrexetan laguntzera joaten ginen, hain zuzen.

        Gure zeregin nagusiak bi izaten ziren; husten ziren botilak, azetileno eta oxigenozkoak, eroan eta berriro ekarten genituen, beteta. Bitartean, urpekariek euren zeregina bete artean defuntu aristokratiko hura ahalik eta kanpoen egon zedin, sokez estekatu, makinari abante erdian jo eta tenk eginda eukitzen genuen, azalean. Halakoetan ginela, kubiertara etorten zen gure untziko nagusia, Martzel.

        Egunero lehen zigarrotxoa piztu, ababorreko karelean jezarri eta agindu egiten zidan:

        —Ekarrik litrona hori, ea goiza behar dan moduan emoten hasten garan, txo!

Miretsi egiten nuen Martzel, hogeitamar urteak ondo beteta zuen gure patroia. Hirukote ederra osatzen genuen Eusebio zahar gailegoak, Martzelek eta hirurok. Denak elkarren ezin ezberdinagoak ginen.

        —Hori Consulado kabroi hori! Ez jok abentura gitxi ezagutu madarikatuak. Merkanteko kapitainen habia izan zuan azkenengo hamar urteotan eta lehenago be, egin dozak horrek hamaikatxo itsasote. Transmediterraneako korreotxoa izan zuan, Estrechoan. Horregatik «Ciudad de Ceuta» izena.

        Itasoko gorabehera guztiez arduratuta bizi zen Martzel, hala teknikoez nola historikoez zein bestelakoez ere.

        —Ez jakiat faxistak garraiatzen be ez ote zuan ibili ama putearen barkua gero. Klasekoa eta klasista izan dok beti bera —hala esan Martzelek eta behingoan erantzuten zion Eusebiok.

        —Zantarra zara gero! Hori diozu Ofizialen kluba izan dalako. Zu be zara ofiziala.

        Eusebiok euskara apurra zekien, itsasaldietan eta itsasaldietan euskal marinelekin ibili eta belarriz ikasita. Bada, Martzel ere ofiziala zen, eta ofiziala izan behar du oraindio ere, bere burua horren eritzita ez bazuen ere. Sindikatu Librekoa zen. Eusebio berriz, ELAkoa, harrigarria bada ere, ze, berak esaten zuenez,

        —Galego nazionalista naiz ni. Emoten deutsot botua peneuberi hemen eta gure partiduari emongo deutsot Galizan, jubilatua naizean.

        —Galego potrozorria, hik ez dakik behargina eta ugazaba ezin egon direna partidu berean ala?

        Aldarri egiten zuten arren, ez ziren urrunago heltzen euren arteko zalaparta politikoak. Makinak gainbegiratu behar zituela, eta alde egiten zuen Eusebiok, edo presako zereginen bat bete behar zuela otu izaten zitzaion Martzeli.

        —Hi hoa sokak zelan dagozan ikustera —agintzen zidan.

        Urpekarien maniobrei begira geratzen nintzen luzaroan, sokak jagotearen plantak egiten nituelarik. Ur uherretan sartzen zelan ausartzen ziren, harritu egin zitzaidan bihotza halako baten bat gainazal ilunaren azpian galtzen zeneko. Consuladoren txopa aldean atrekatutako gabarra erabiltzen zuten basetzako urpekari eta teknikariek. Ez zuten Athletic-entzat atondu zuten dotorea, ez gintzaizkien txapeldunei txorkatiletara ailegatzen, eta hala eta guztiz ere ikusle jakinguratsuak izaten genituen beti begira, zubian gora eta behera ibilten diren oinezkoetarikoak, atso-agure jubilatuak, kolegiotik irtendako neska eta denda-mutila, langabetuak, treneko bidaiariak, udaletxeko eskileretan protestatzen ia egunero iharduten zuten taldeak eta, oro har, kalean zernahi dagoela ere berorreri begira munduko zerik garrantzitsuena bailitzan geratu izaten diren adituak. Hiriko faunaren argazkia burutu nuen uda haretan, Itsasketa Eskolako lehen ikasturtean egonik, neuk gurata praktikak egiten sartu nintzela. Hamazortzi urteko mutila, bedeinkatu egiten nuen goizeko lainoa eta gogotsu musukatzen nituen litronaren ezpain kristaltsuak. Borobila zen mundua, ederra sunda eta kiratsa darion erreka suge antzekoa, entzungarriak Eusebio eta Martzelen arteko autuak eta, zelan esan, bake zaratatsu eta sakoneko hura ezerk ere ezin hautsiko zuela ematen zidan. Begitandu egiten zitzaidan, bada, egunen baten harro esan ahal izango nuela:

        —Geuk atera genduan «Consulado de Bilbao» ha hondotik, zatika. Bilbon Elia Kazanek zinea egiteko aurkitu ahal izango eban atxakia zuan barku hura, ederra.

        Eta esaldiaren azken zati hori Martzeli hainbatetan entzunda niola, Elia Kazan bera nor den argi ez dudala, ez nion halakorik esango etorkizuneko nire entzuleari, balizkoari. Balizkoari, bai.

Hamazortzi urte nituen orduan, Abra I atoiuntzian ibili nintzeneko udan, hogeitabi ditut orain, oroitzapenok idazten ari naizenean. Praktikak egitearren orduan, piloto nabilen lehen itsasuntzian gaur, ura sumatu izaten dut beti hor behean, sakonetako arrain itzelen baten igeriketak dardarazita beti, bizirik, ezkutuko mezuren bat iragarri guran akaso. Horrexegatik ote da, bada, indar ezezagun batek ekarten nauena ozeano erdian aspaldiko jazoerak idaztera, edo ez ote da sasoi haretan zoriontsu bizi izan nintzelako? Zoriontsu, bai, harik eta bala txarto desarratu batek dena erro berrietara ekarri zuen arte.

        Zoriontsua izaten nintzen eguerdiro udaletxearen alboko taberna haretan —Arratiarra ote zuen izena— bazkaltzera jezartzen ginelarik. Etxeko neska hain hurrean ikusteak berotu egiten zidan odola.

        —Hor daukozu neska ederra, Martzel, txopa eta proa artean ibiltzeko moduko bapora —adarra jo gura izaten zion Eusebiok.

        —Baten batzu hobe izango leukee euren emazteari jaramon egitea, neskei begira ibiltea baino —erantzuten zion Martzelek.

        —Zer, altxaten jatsu zuri ala? —neuri jo gura izaten zidan adarra gero.

        —Berari igoten ez jakolako zinok hori —neure alde egin guran.

        Andrak, ahor gure gai nagusi bietariko bat. Bestea portuko egoera izaten zen. Grebaren baten ondorioa izan behar zen Martzel atoiuntzi kakanarro eta zikin haretan erabiltzea. Errepresalia hutsa.

        —Kaguendios Euskalduna —esaten zuen beti, errekan behera gentozela, arratsaldean ja, untziolaren aurrean igarotzean.

        —Hor guk atera dogu barku merkante handiena mundukoa —atoiuntzientzako lana egoten zen sasoiak gogora ekarrita Eusebiok.

        —Eta gero astilleroa popatik hartzen joan daian itxi dozue, sindikatu salduok. Ez da arraroa, ze hortxe eman eutsozan zorionak Sotak Alfonso XIII.ari, txapel okerrek huelgetan erabili eben trebetasunagatik emon be. Nola aldatzen diren gauzak, kamarada!

        Hertzainak-en kantuetako esaldiren bat edo beste erabiltzen zuen beti Martzelek, aldian aldian esandakoa azpimarratu guran bezala. «Eutsi gogor, Euskalduna» kantatzen hasten zen eta kaguen dios esaten zuen berriro, Zorrozaurrera heldu orduko. Han hasten da kilometro luzeetako lantegi bakarra, zeinari enperadore modernoren batek hasiera emateko Garaitza Arkua ezarri gura diola ematen duen. Errontegiko zubia begiestean esaten zidan Eusebiok:

        —Kolunpioak ipiniko dabez hor, kolgatuta.

        —Zure sindikatukoak eskegitzeko, baina hobe soka sendo bat ondo amarrata saman —untziko zubitik Martzelek.

        Gogoko izaten genuen aintzinako Astace untziolaren alboan geratzea, Erandion txikiteo labur bat egitearren. Abra I gurea aspaldi moila jendetsu eta bizitasunez betea izandako haretan utzita, oinez abiatzen ginen, tabernei buruz.

        —Ostiye da zelan bajatu dabeen hemengo tabernak. Lehen menuak piloak emoten eta orain mierda puta. Akordatzen naiz...

        —Kakazaharra akordatzen zara! —aldarri egiten zion Martzelek— Zenbat huelgatan egon zara sartuta, zenbatetan, zuen sindikatu mayoritario ostiyok dana hondatuten hasi orduko? Orain, amarena joan negarrez!

        Mundu guztia ezagutzen zuen Eusebiok, epa honi eta aupa besteari joaten zen eta. Martzelek ere ezagunak zituen inguruan.

        —Goazen horra —esan honek.

        —Horra, no jodas, drogadiktoak dagoz —besteak.

        —Ostidxe lakoak zaree zuek, itxura ikusi eta drogadiktoa esan, ez daukozue beste berbarik.

        —Bale, goaz orain horra eta gero nire lekura —amore ematen zuen Eusebiok.

        Gustora ematen zuen amore, nik uste udako arratsalde beroetan ditiak erdi agerian, beso bako kamisetetan, halaxe ibilten bait ziren neskak Martzelen leku ezagunetan.

        —Honek dana ikusten jok drogadiktua —esaten zidan, Eusebio komunean zegoela aprobetxatuz.

        —Zaharra da eta...—esaten ausartu nintzen.

        Egia esan, egunero agertzen zen berriren bat egunkarietan, San Inazio, Elorrieta, alde hartan egiten ziren droga-mugiden gainean beti ere. Farmakotegiak benetako gotorleku blindatuak ziren, giltza eskatu behar izaten zen komunera joan ahal izateko —ahor Eusebioren protesten zergatia— eta drogaren mamuak ikara sorta berri batez astintzen zituen halako herri proletarioak. Nik neuk speeda hartzen nuen noizean behin, larunbatetan batez ere, lagunek martxila behar zela esaten zuten eta. Portugalete genuen base operatiboa, Monumento Artístico Histórico Nacional den horko labirintoan bestelako kobazuloak bait dagoz. Turismo Sailak gidaliburuak betetzeko beste. «XX. Mendeko Kobazuloak», Kultura eta Turismo Saila, Eusko Jaurlaritza. ETAk lantzean behin kameilo bat akatzen zuen.

        —Horrek asesinoak...—esaten zuen Eusebiok.

        —Ia argitzen zaran, Eusebio, ze droga hau eta droga bestea, ta, azkenean, asesinos? Kaguen la puta, gehiegi zaree. Azkena eta ni neu banoa.

        —Nadie se puede tomar la justicia por su mano.

        Ez zekien zelan esan euskaraz. Martzel isilik itzultzen zen atoiuntzirantz. Ekaitzaldi laburra izaten zen, hala ere. Gorago dagoenaren harrotasun mingostuaz begiratzen zuen arazoa. Hikheuk zer uste dok, halaxe galdetzen zidala erizten nion begietara zuzenean begiratzen zidanean. Fruitu garraskila hura irentsi behar izaten genuen arratsero. Zoriontsu bizi nintzen, hala eta guztiz ere, atoiuntzia Santurtziko atrakalekurantz eroatean berriro baretuta ene barrua.

        Itsasbeheretan alderantzizko bidean etortearen inpresioa ematen zidaten urek, azken eguzki errainuek urazalean labantzean sortarazten zuten begi-efektuaren eraginez. Kaio burubeltzek kanpo aldeko dike erraldoiko pitzadura eta arrakaletara abiatzen ziren. Bizkaiko zubia jostailu soil ikusten nuen, zerumugari leihoa ezarri guran modura. Eta halako batean, bera ere erdi jostailutzat nuen atoiuntziak egundoko bisitaria izan zuen. Herio bera.

Urriko hilea da. Goizaldeko ordubiak edo. Gogor jotzen dute atean. Nor ote da, emazte ohiaren buruan galdera dena, hori berori, ziurtasuna da Martzelengan. Polizia, txakurrak. Halaxe da. Abran, policía. Umea lo dago.

        Behin etorri umea eta beronen ama ikustera eta hara, txakurrak etxean. Begirapean izan dute. Vístanse. Qué pasa, loaren sakonetik irten barik oraindio. Vamos a registrar la casa. Auzoko bi dagoz txakurrekin. Ustedes luego tienen que firmar. Umea dagoen gelan begiratu nahi dute. Atea zabaldu eta konbentzitu egin dira, umea baino ez. Este se viene con nosotros. Eta emazte ohiaren galdera inozoa, errugabeak baino egiten ez dakitena, por qué, no se preocupe, solo es un momento. Gero arte. Sinestu egin die.

        Autoan ja, lehen ostiak, Marcelo, se te ha caído el pelo. Martzel, isilik. Gauez ilunago bere baitako iluntasuna. Errepide ezaguna Bilboraino. Indautxuko txakurtegia. Pasa ahí. Oinetakoei sokak kendu. Poltsikoko zer guztiak zorrotxora. Bera, ziegara.

        Behin gora. Osti zaparrada itzela eta zer dela-eta igarri ezinik. Behera. Beste ezagun batzu ikusten ditu bertan atxilotuta. Gora berriro. Habla. Comando. Konpi. Dakiena lehen bait lehen esateko. Sei, zazpi, zortzi txakurren erdian. Osti bat estomaguan honek, beste bat okotsean horrek, ukalondokadak orain, gero besondoaz sakada itzela saman, kolpe eta ukabilkada andana. No habla. Zertaz baina. Behera.

        Gora eta behera, bulegoko mahaian ahoz gora etzunarazi, burua eta hankak inon eutsi ezin eta eskegita. Behera prakak, eutsi potroetatik eta jo eta ke paparraldean. Kolpe sikuak dira, zorrotzak, diafragman bertan. Aldi berean, potroetan txitxumarkaka dabilkio bestea. No se te subirá ahora. Osti zaparrada. Behera. Gora. Zenbatetan? Kontua galdu du Martzelek.

        Gaua etorri da. Gora. Txakur guztiak bildu dira gelara. Hamabi bat ¿Sabes qué es esto? Soldaduragileek erabiltzen dituzten betaurrekoen antzekoak dira. ¿Y esto? Pasamontainasa da. Buruan ipiniko diotela eta gero gerokoak. Vas a hablar, tienes una oportunidad ahora. Pentsatzeko. Behera berriro.

        Ziegan sartuta, kaleko iluntasuna eta pausu hotsak, hemengo zuloak kalea baino beherago bait dagoz, ziurren. Beste atxilotuei ez diete osti bat edo beste baino jo. Eta ni, zer egiten da nigaz? Martzelek ezin ulertu du.

        Gora. Antifaza. Pasamontainasa. Ilun. Kanpora prakak. Esposak eskuturrean. Dandarrez eta ostika, gorago. Eskilaretan gora, moteldu egiten dira zaratak. Atea edo da hau, beste gela bat. Itxi da atea eta isiltasun lazgarria zabaldu da. Behea biguna da. Moketa? Kanpora oinetakoak. Ostika etzunarazi dute. Zer da zaratots hori, aborrots erritmikoa. Ene bada! Eskolako elektrizitate praktikak etorri zaizkio burura. Eskuz erabiltzen den elektrizitate-generagailua da, ziur dago.

        Lazgarrikeria gogoratzea bera bai lazgarria. Martzelen hitzak dira, norberari egindako tortura gogoratzen den guztietan torturatu bera berriro torturatua da. Elektrodoak gorputzaldea goitik behera, behetik gora, irudimenak agintzen dien era guztietara elektrizitatez korritzea, ipurtzuloan sartzea, barrabiletan haginkatzea kalanbrazoek, maskararen eta pasamontainasaren azpian begiak izerditan izatea eta aldarria aluru bihurtzea, ezin azaldu dira hitzen bidez. Gorputzak, hiruren artean gogor eusten dioten arren, bere jauziak egiten ditu gorputzak, fisikaren lege guztietatik kanpo bailegoen gorputza, bere legeak bailituen gorputzak, hezur-giltzarduretan energi iturri ezagunak irekita bezala gorputza. Zerbait esan beharko edo gura diela pentsatzen du behin eta berriro Martzelek. Ez dauka zer baina. Eta Matarme, Matarme, alaruetan eskatzen die. Matarte, hijo puta, no te vamos a matar por ahora. Luego igual sí.

        Sudurtzuloak ireki zaizkio inoiz baino zabalago, begien zeregina bete guran. Garagardo usaina dario honi, haginak garbitu berri da bestea. Nortasuna usaina da. Eta oinazeari ekinean, horretan bakoitzak isurtzen duen amorrua bestelakoa da. Amorruaren arabera ezagutu ditu torturatzaileak dagoenako. Piztia da Martzel, bizirik irauteko ere heriotza eskatzen. Tortura ez bizitzea ez heriotza den beste egoera bat bait da.

        Eta behin behinekoz dena amaitu denean, eskileretan behera dakartela, estrapozo egin du Martzel itsutuak. Eusten dion txakurra sumatu baino ez du egiten, ez du ikusten. Jausi egin da. Min hartu du. Hau ikara. Me ha hecho sangre el muy hijo de puta. Ostiak behin eta berriro.

        Burukoak kendu dizkiote gero. Bueno, el comando seguro que ya se ha largado, o sea, habla, pedazo burro. Ostiak berriro. Eta behera. Katarsi antzekoa nabaritu du Martzelek, halako lasaitasun bat. Eta ezin kendudu burutik txikitako kanta hura, vuélvete al caserío. Ziegara dakarren txakurrak galdetu dio, donde te has hecho eso, ikaratuta. Berria hau ere. Edo zinikoa. Quieres un médico. Sí. Gora berriro. Medikua eskatu duenentz. Bai. Euren baimena barik ez dago ezer han. Y esta noche va ha ser peor, behin eutsi diola baina, birritan ezetz, hamaika edo ez dakit zenbat gradu dagozela torturan. Goiza da ja. Ziegan sartu eta beste atxilotu bat aurkitu du Martzelek bertan.

        —Zer egin diate, apurtuta hago eta.

        —Zer? eta hik zer egiten dok hemen?

        —Farmazi bat atrakatzen harrapatu gajuezak horko beste zeldan dagoena eta biok. Como estás? —alboko ziegara aldarri atxilotu berriak.

        —Monoak harapatzen banau konponduta nagok, txo. Kaguen zotz, hemen jaukat bulto hau. Edo laster operatu edo itsu geratuko nok.

Desatrekatzen ari ginen. Aurreko soka deslotu Eusebiok, atzekoa nik, Martzelek ababorrerantz jo zuen, pal-palean, burua puenteko leihotxotik kanpora, etor zitekeen edozein untziri adi. Txakurren autoen sirena-hotsak airea larritu eta barruak artegarazi zituzten bapatean. Lehorrerantz begiratu nuen, soka biltzen nuelarik. Persekuzioa. Motor gainean halako gaztea, txamarra beltza eta ile laburra. Atzean, auto kamuflatua, kanpoko sabaiaren gainean argi birakorra jarrita eta sirena erre beharrean, ketan. Abiadan biak. Halako batean, semaforoaren aurrean, ezkerretarantz jo du mutilak. Motorra uretara jausteko dela, salto egin eta lehorrean birinbolaka hasi da. Txakurren autoak semaforoa gainditzen du. Zutitu eta alde guztietarantz begiratu du gazteak. Oraindio ez gara moilatik hiru arrabete urrundu eta, hara non, korrika hasi gaztea eta gure untzira salto egiteko da.

        Sekulakoa egin zuen jauzia. Kubiertan jausi eta behea ikutu orduko erdi zutitu egin zen. Neure begien aurrean daukat orain ere. Eskuinean pipa, nondik irten duela ez dakidana, ezker eskuak burdinari tente eusten laguntzen dio eskuturretik beste eskuari. Ukalondoak kubiertan ditu, eta hankak erdi belaunbiko, Sagrarioaren aurrean bailegoen, hau da, ni gurtu izango banu bezala. Guztiz kontrakoa da beraren asmoa aitzitik.

        Kontrapikatuan begiratzen nau berak, pikatuan nik bera, eskena labur-laburra den arren, egundoko luzeena egin zait, Eusebioren ahotsak, Martzelenak, txakurren frenakadak, gainerako autoen klaxonkadek —protesta egin guran— inguratsa lehertzear dutela konturatu orduko. Begiak izan dira adi gorde dudan bakarra. Begiak, aurrean dudan morroi gazte harenak bezain ikaratuak. Ñir-ñir etsitua zebilen dantzan haietan. Ez dakit nireetan. Dardara batek astintzen zion gorputza, goitik behera, halako ahotsaz diostanean:

        —!Díle que le de breada, que queme la puta máquina o te aso, por todos mis muertos que os aso!

        Azken hitzok brankaldetik arrapaladan etorri den Eusebio ikusi eta batera esan ditu. Geldi geratu da zaharra zubiaren parean. Martzelek ere begiratu du. Martzelek begiratu eta gaztea bere egonarritik irten ezinik dagoenaren moduan geratu da, gure patroiari begira, aho zabalik.

        —Heu! —euskaraz esan du.

        —Neu, bai. Ondino akordatzen naiz, kabroi halakoa. Higatik bada, gartzelan be niagok orain. Txibato txakurkumea.

        Martzelen hitzak ene bizitzan ordurarte entzundako ulergaitzenak izan ziren. Berari begiratu lehenik, Eusebiori gero —zuk be ez dozu ezer adituten, ezta?— eta azkenean, eskena beraren osotasunean ulertu guran, barridoak egiten hasi nintzen.

        —Su ateraíok barku potrozorri honeri, bestela kartzelara ez, kanposantora botako zaituet.

        —Zer egin dok oraingoan, estankoko atso zaharren bati labaina sartu ala farmakotegian ibili haiz tximinoarentzako kakahuete bila?

        —!Alto, Policía! —aldarri egin ziguten txakurrek Astace aldetik.

        —Burdin zati ederra lortu dok eta, ja ez haiz ibiliko destorneladoregaz amenazuka, marroi guztiak heuk tragatzen.

        Gaitz egiten zitzaidan ezer ulertzea. Atoiuntzia erreka erdira helduta zegoen eta albo bietarantz begiratu nuen. Atzean uzten genuen Erandio. Han aurrean hiria bezain handia zen lantegia, Bizkaiko Labe Garaiak, erdi bitan zatitzen duen tranbidea, Sestao, errepidea hor erdian ere, gero aintzina padura izandako orubeak, harago autopista eta errepideak berriro ere, porlan eta esmogezko sekulako jungla, eldarnio aldietan ere irudikatzen ez den oihana, pistolari zelan eutsi ez zekien gazte harek ezkutazuloren bat lortzeko alde aproposena. Oinak lehorrean ipiniz gero salbatuta ikusten bide zuen bere burua.

        Eta han erdian, iluntzeko ortzean sufre eta fosforozko sute ikustezinak isladatzen zirelarik eta beherantz zetorren arrekan zilarrezko printzez blaitzen zirenean hondakin flotagarriak, tragedia bizitzen ari zen eskenatokian, musika umoretsua bagitandu zitzaidan gure Abra I harek ateratzen zuen aborrotsa. Gainerako zarata eta hotsen erdian, atoiuntziak bere temari ekiten ziola eman zidan. Ur korronteak Galindo erreka buruko nasaren aurka joz ubilak eratzen dituen aldea baino gorago ginen eta, dantzan borobilean ari zen urazala. Bat egiten zuten urak eta gure makinaren hotsak. Barregurea etorri zitzaidan. Gilotinaren aurrera ekarri duten aiustizigaiak legez, ikararen aurrean barrea nuen defentsabide bakarra. Antzesten ari ginelako sentsazio bortitza izan nuen.

        —Patrón del barco, deténgase y dé la vuelta, patrón del barco, dé la vuelta —aldarri zegiten txakurrek, filmetan bezala.

        Gertaerak benetakoak ziren, horregatio. Martzel iraganeko unerik latzenak bizitzen ari zen, hantxe bertan, Abra I atoiuntziko zubitik mogitu barik, jezarlekuari lotu eta pantailan halako pelikula bildurgarria, beraren iraganari buruzkoa hain zuzen, bortxaz ikustarazi bailioten. «Laranja Mekanikoa» haretako protagonista dut buruan orain. Gazte harek dena proiektatu zion. Orduan, iraganaren bildur izan zen, presentearena izan beharrean. Halaxe esan zidan «antzezlana» amaitutakoan.

—Hi ez hintzan hiltzeko zorian? kabroi halakoa —aldarrika Martzel gazteari —ez heukean ez dakit ze handidura hor kaskailuan edo ez dakit non, ez hengoan hanka bat kanposantuan ja? Farmakotegia asaltatu zenutela hik eta alboko gelan egoan kolegak? Bai, baina, nire ziegan sartu hinduten. Zeren trukean?

        Ibarreko txakurrek aldarri egin ziguten berriro. Geratzeko. Ordurako munipen auto bat eta letxera bi zeuden agertuta hara.

        —Ni ez najoan ezer esan —pistola dardarkadan zebilkion, halako moduan non ikaratu egin nintzen, balaren batek hanka egingo ote zion—, eurekesan jeustien, hik niri ezer esanez gero, ba eurei esateko. Ez najoan ahorik zabaldu horregatio.

        Eusebio mugitzen hasita zegoen, gaztearen dardarkada gero eta bortitzago zela aprobetxatuz eta, Martzelekin hitz egiten zegoelarik, konturatuko ez zelakoan.

        —Arrebaren izena eman neutsan, hospitalean egiten dauala behar esan, poltsikoan neukean dirua be hiretzat, milakoa, txakurrek topa ez eustena. Hik ez heutson deitu.

        —Hi hemen hago eta ni neu be, biok gagozak bizirik eta orain berriketa gutxiago eta egik aurrera.

        —Eta ez dakik zelan nagoen bizirik, babazto hori? Heuk esandakoari jaramon eginda; zainak ebagi nijuazan, eskuturretakoak, praketako kremaileragaz. Zainak, entzun dok? Zainak! Eta zazpi egun emon nijuazan han barruan, eurek ipinita benda zantar bat zaurietan.

        Zubitik irten barik hitz egiten zuen Martzelek, adi lemari eta gazteari ere adi. Eusebiok ausartago egin zuen aurrera txakurraren azken aldarriak gazteari burua bihurtarazi zioteneko.

        —Es el último aviso, vamos a disparar.

        —Eta orain, zer berriro? Beste farmazi bat asaltatu dozue, atsoren bat akatu dok, zer dala ta daukak hainbeste txakur atzetik. Txakurrak txakurrari haginka edo? Hilko ahal haiz, putakume halakoa!

        Eusebiok gaztearen alboraino jauzi egin, bapatean, eta tiro hotsa izan zen aldi berean. Behera joan nintzen, naizen luzea. Halako zer beroa nabaritu nuen okospean. Tiro hotsa atertutakoan begiak zabaldu nituen. Odola zen, odola, halako lats luzenga gorria, untziko estaldurak eratzen duen aldats apurrean behera zetorrena. Alborantz begiratu nuen. Behean datza Eusebio, ahoz gora, alkondaran halako gorriunea duelarik, samatik gerrirainokoa.

        Abra I gureak Labe Garaietako nasari buruz zihoan artez, lemazainik barik, Martzel abiadan etorri bait zen zubitik txopa aldera, Eusebioz arduratzera.

        —Hoa heu zubira eta egin hadi enbarkazioaren kargu —aldarri egin zidan, Eusebio beso artean hartzen zuelarik.

        Galegoz aditu nuen Eusebio mintzatzen. Horrek, bada, hil haginean zelakoa susmarazi zidan, ze, halakoetan amaren ahotik entzundako hizkuntza gogoratzen dela diote.

        —Aqueste si que fizo xustizia da sua man.

        Dardarkadan eta izertzan zegoen gaztea. Barau sindromea ote zen nioen nire artean. Atoiuntziak aditasuna eskatu zidan, arretaz egin ahal izateko atrake maniobra. Hala bada, ez dakit geroko hitzen berririk. Brankak nasaren aurka jo eta arrapaladan alde egin zuen gazteak. Uretara joan zitzaion pistola untzitik lehorrerako bidean, ez dakit berak gurata ala ustebakoan, baina, edozein modutan ere, betirako galduta froga hura. Motorra eta biak egon behar dira errekako kanposantuan. Nork daki ez ote diren laino artean azaleratu berriro, halako egunen batean, sugeak bere baitatik gomitatuta.

        Hanka egin zuen, ikatzezko eta burdinazko meta itzelen artean. Trenaren txistu-hotsa aditu nuen han, lantegia zati bi eginez zuritzen duen trenbidean.

        —Hi,txo, egik berriro Erandiorantz, txakurrak dagozan alderantz. Anbulantzia eskatuko joat eta.

        Nautika eskolan erakusten duten seinale sistemak zertarako balio duen ulertu nuen, lehenengoz, Martzel besoez sos seinaleak egiten ikustean. Zoritxarrez, han lehorrean ez zegoen horren berririk zekien inor ere.

Astaceko nasan denetariko poliziak genituen zai. Estupak ziren nagusi, eurak bait ziren gaztearen jazarkuntzan partehartu zutenak. Anbulantzia aldiz, luzatu egin zen etorten.

        Etorri bitartean, Eusebio lehorreratu gura izan zuten txakurrek. Gogor egin zien aurka Martzelek.

        —Hasta que no llegue una camilla, ni moverlo.

        —Nos enseña el documento, si no es molestia?

        Irratiz hitz egiten ihardun zuten txakurrek. Ertzainek trafikoa bideratzen zuten, bien bitartean. Anbulantzia heldu zen laster. Martzel eta biok han geratu ginen, Eusebio gixajoa ezer esateko gai izango ote zen, itxaroten.

        —Eusebio kabroi halakoa! Ez zara hilko orain, ezta? Galizan emon behar deutsazu botua zure partidu horreri, sekula zein dan esan ez deuskuzunari, caraillo Eusebio, caraillo! —negargureak gorrituta zituen betinguruak Martzelek.

        Kontzientziarako atalasea gainditu barik baina, azpikontzientzian lehenagotik ere banekiena, hots, azaleko gogorkeriaren azpian halako elkartasun-jario bat, begirunezko korrente ezkutu bat, beti egon izan zela Eusebio eta Martzelen artean, inoizko argien erakutsi zidan gure Abra I haretan patroi izan genuen gizonaren begiradak. Ohatila agertu zen han azkenean.

        —Usté se viene con nosotros —Eusebio anbulantzian sartu eta atoiuntzira itzultzekotan zelarik esan zioten Martzeli txakurrek.

        —¿Yo? ¿Por qué?

        —Porque lo digo yo.

        Eurekin eroan zuten Martzel. Bakarrik geratu nintzen, atoiuntziaren ardura hartzekoak ziren konpainiako lankide ezezagunen begira, ertzainki biren laguntza estimagarriarekin. Ez genion hitzik ere egin elkarri.

        Astace ingurua, apurka apurka, husten joan zen. Errontegiko zubira begiratu eta Eusebioren hitzen akordua etorri zitzaidan. Kolunpioak! Arrapaladan igarotzen sumatzen nituen autoak han goian. Serantes mendia ilunetan urtzen zen zegoeneko. Atzerago, Petronor-eko tximinia garaiei tai barik darien gernu gasezkoa sumatzen zen.

        Zenbat minututan jazo zen guztia, ezin kalkula nuen. Hamar? Ordulardena? Bada, apur bat lehenago zoriontsua nintzen. Borobila zen mundua, betirako gure triangelua, munduko barkurik atseginena Abra I hura eta, zer esanik ez, betirako «geuk atera genduan hondotik» esan ahal izango genuen eta zorionaren gailurra «Consulado de Bilbao» haren alboan atrekatzea, sendo tenk egitea eta urpekariak erreka-altzo uherrean galtzen ikustea zen.

        —Hi haiz Abra I-ean praktiketan dabilena? Barkuaren kargu egitera etorriak gaituk —auto aparkatu berritik irtendakoek neuri zuzenduta.

        Neu naiz, bai —dakidan euskararik korrektoenean erantzun nien.

        Etxera joateko esan zidaten:

        —Hemengoa ikusia zegok. Hoa etxera.

        —Baina, Eusebio, nola dago? Eta Martzel, zer egin da Martzelekin?

        —Agureak ez zeukak ezer —hurrean giputza zen hitz egiten zuena, gure konpainiak Pasaian ere untziren bat edo beste zuen eta, bertakoa edo—, gehiago izan dek kea sua baino. Besteaz ez zekiagu ezer. Hoa etxera, motel!

        Konpainiakoak eta ertzainkiak atoiuntzia goitik behera miatzen eta errekistatzen zihardutela ikusi nuen autobusean sartu orduko burua itzuli eta Abra I-i agur esaten niolarik. Lehortarra nintzen berriro ere, piperlata zantar haretan sartuta.

        Arratsaldean beherantz egindako bidea gorantz egin genuen. Ez zen gauza bera zubiak goikalderik goikalde ibiltzea ala azpirik azpi ezagutzea. Udaletxe aurreraino ekarri ninduen gerra osteko bus zaratatsuak. Bertan jaitsi nintzen kalera. Zubian geratu nintzen. Hantxe zegoen «Consulado de Bilbao»ren kraskoa, beltz, basa ilunak gainez eginda barrua, marea beheran. Urazaletik gora, agerian zuen karel zorrotza. Ez zen besterik, krasko hutsa eta basa beltz hura baino. Ibarretan, hondakin-ura isurtzen zen, kirastua eta grisaska. Estolderiaren oparia antxeta eta kaioentzat.

        Begien aurrean halako mintza izan banu moduan, gure goizeroko helburua han hala ikusteak urratu egin zidan ordurarteko oihala edo, iragazkailu moduko hura, zeinak mundu borobil eta ia perfektoa helarazi izaten zidan adimenera. Labirinto erdian ikusi nuen nire burua, deblauki. Martzelen egunerokotasunaz bestaldean nik ezezaguna nuen mundu ordura arte igartezina zegoen. Eta ene artean nerabilen galdera, zein mundu ezezagun ote zen gazte yonkiarena, zein Eusebiorena, zer zuten txakurrek gure patroiaren aurka eta beste hainbat eta hainbat. Hor behean, ura beti dago dardarkadan. Harrez geroko ene gogoetetako abiapuntua eta abiaburua da. Alfa eta omega.

        Iraganari buruzko historia guztiek bezala, epilogoa behar izango luke historia honek. Ez luke bakarra izango, protagonista haina baino. Neu naiz epilogoetarik bat.

        Kanpoko untzietan ibilitako Eusebiok esan zukeen moduan, stand bay-en utzi zuten Abra I gurea. Gaurkotuagoak behar ei dituzte atoiuntziak.

        Eusebio denbora zati batez hospitalean egon zen. Sasoia baino lehen jubilatu eta Galiziara alde egin bide zuen. Hala izan bada, kostatuko zaio hemengo erreka begien atzekaldetik kentzea. Hor geratzen dena deabrua da, ahalmena ematen bihotzari. Ez du atseden egiten, harik eta begien aurrekoa eta atzekoa bat izan arte. Galegoek morriña esaten diote eta, guk, apalago, mina; errekamina kasu honetan.

        Martzelek bere patuari aurre egiten dihardu Sycheeles irladian, atuntzaleetan. Ez zuten egokiera alferrik galtzen utzi. Gertaeren biharamunean kalean utzi zuten txakurrek eta kalean, gorrian, ugazabek. Droga-trafikoa egitea leporatu gura izan zioten ziegan heroinomanoa sartu zioten berberek. Ez dakit besterik. Behin ikusi genuen elkar, Eusebioren bisitan eritegian ginela. Atuntzaleetara noiak, esan zidan. Irailak ohizko larutasuna zekarren. Azterketei ekin behar izango nien berriro.

        Historia honetan odola isuri zuen zauri bakarra geratu da argitu barik, betirako ilunetan beharbada. Eusebio nork zauritu zuen ez dugu sekula ere jakingo. Haragia haginkatu zion bala txakurren artxibategian galduta datza. Hitz egin zezaketeenak isildu egin dira. Betirako batzu. Gehidosiak akatu zuen Martzeli ziegan sartu zioten yonki gazte hura. Egunkariek ekarri zuten: duela egun batzu poliziarekin tiroka aritu zen gaztea, sobredosiaz hil. Haren pistola erreka ondoko lokatz opakoetan ehortzita herdoiltzen da. Indautxuko ziegan biek izan zuten elkarrizketa gogoratzen zait:

        —Tortura egin haute?

        —Ez jakiat ezer. Hanka sartu jabek nigaz.

        —Ba nik hire kasuan autolesioak egingo neukezak, hospitalera eroateko behinik behin.

        Zainak ebaki zituen Martzelek handik irtetearren. Zainetan iltzatu zuen heriotza ziegakideak. Esan didatenez, hantxe segitzen du «Consulado de Bilbao» oraindik ere harroak. Ezin ei dute osorik zatikatu. Behin eta berriro agortzen zaie aurrekontuetako dirua. Batek daki. Nik uste, hondoari atxeki zaio, sendo. Eta marea beheretan agerian uzten duen karel zorrotzean antxetak eta kaioak pausatzen dira. Udaletxe aurrean.