De kruisafneming

 

Amancay Gaztañaga

 

 

Ez da ezer gertatzen, ez dator inor,
inor ez doa, terriblea da

 

      Ez da arraroa antzerki absurdoa pertsonak xaboi bihurtzen zituzten garai baten ondorio zuzena izatea. Bigarren Mundu Gerrak arrazoian eta logika sozialean jarria genuen konfiantza eten zuen.

      Giza kondizioak tragikomedia bat estreinatu berri zuen; jainko, lege eta zentzu gabeko mundu batean bizi beharrarena. Bi pertsonaia berri dira protagonistak hemen, hutsune existentziala eta ezereza.

      Gauzak horrela, ulergarria dena eszenifikatzeak balorea galtzen du, noski. Sortzaileak behar berezi batean murgiltzen dira; hitza bere erreinutik bota eta irudien poetika goraipatzea.

 

 

Zerutik eroria

 

      Azaroaren bosta izango zen, bost eta erdiak pasa. Oso ongi gogoratzen dut ordua, egun horretan plazaren erdian zerutik behi arrosa bat erori zelako, justu bostak eta hogeita bostean. Zurito bat edaten ari zen txikitero kuadrilla baten mahai gainera jauzi zen behia.

      Van der Weydenen gurutzearen jaitsiera zirudien hark: txikitero bat burezurra hautsita, bestea behiaren ipurdi azpian harrapatuta, hirugarrena negarrez, zuritoak lurrean, mahaia apurtuta, jendea oihuka (normala), behia hilzorian marruka, influencer bat zuzeneko story bat egiten…

      Bost minutu geroago Ertzaintza agertu zen. “Eskerrak!”, esan zuen batek. “Alde hemendik, txakurrak!”, beste batek. Kontua da ertzainek, zerutik beste behi bat eror zitekeen beldur, plazako kafetegian sartu gintuztela toki horretan patuak elkartu gintuen hamar lagunok.

      “Gertaera bitxi hau kontrolpean izan arte hemen zain egon beharko duzue”, esan zigun agente andereak eta gu, euskaldunak garenez, zintzo geratu ginen kasua argituko zuen zerbait edo norbait horren zain kafetegian.

      Ez nuen ongi hartu entzierroa, noski. Gainera ni plaza horretan egotearen arrazoia bilera garrantzitsu bat zen. Antzerkiko hurrengo proiektua finantzatu behar zuen mezenasarekin geratuta nengoen. Nire soldata jokoan zegoen. Kontuak kontu, eta haserrea erraz pasatzen zaidan horietakoa naizenez, poztu egin ninduen behiaren kontu hark kafetegi eta ez pintxo-taberna batean harrapatu izanak. Kafetegi batean beti dago bizkotxoa.

      Establezimendu hura mimo handiz zaindua zegoen. Barraren atzean bi emakume kolonbiar eta barraren gainean milaka dultze, bizkotxo eta pasta. “En fin, ez da dena pena izango”, pentsatu nuen.

      Nire aurrean andre-gizon bat kexuka zebilen. Seietako meza entzutera iritsiko ez zirela eta, zergatik ez zieten uzten kafetegia eta elizaren artean zituzten hamar metroak egiten. Selfiea atera zuen influencerrak aldiz, arriskutsua izan zitekeela zioen. Azken finean, ez genekien nondik erori zen behi arrosa hura eta zeruak besterik izango ote zuen prest gure gainera jaurtitzeko.

      Jendea elizara joaten zela eta zertarako pentsatzen ari nintzela iritsi zen nire txanda. “Kafe bat eta… ze bizkotxo dituzue?” galdetu nuen. “Pues tenemos este de chocolate negro con pepitas de cocholate blanco que está riquísimo y este otro de zanahoria que mi mamá ha hecho esta mañana temprano”, erantzun zidan Jennyk. Gero jakin nuen Jenny zela bere izena eta Kolonbiatik hiru urte atzera etorria zela. “Ba jar iezadazu kafesne bat, soja esnea baduzue?”, nik. “Sí. Tenemos de soja y de avena”, berak.

      Oloak alergia eragiten dit. Istorioa laburra da eta zain gaudenez kontatu egingo dizuet:

      Autoesplotazio lanegun baten ondorena zen, sofan lasai nengoen Netflix-eko edozein kaka kontsumitzen eta olo esnez eginiko jogurta jaten. Bat-batean nire lankidea zen tipo baten mezua jaso nuen. Hiruzpalau esaldi partekatu genituen eta momentu batean… pum! Bere zakilaren irudia nire mobilean. Oloa eta zakila, zakila eta oloa… kontua da, nire gorputzak zirkuitulabur arraro bat egin zuela eta ordutik alergia diodala olo esneari. Eta tipo horri, noski.

      “Ba… kafesne bat soja esnearekin eta azenario bizkotxoa mesedez” esan eta dirua atera nuen. “Ahorita”, erantzun zidan Jennyk, “mamá la señora pide un café con leche de soja y un trozo de tu bizcocho”. Plazara eramaten zuen leiho ondoko mahaian eseri nintzen, oraindik ere, señora deitzen zidaten bakoitzean nire gorputzak sufritzen zituen konbultsio txikiak kontrolatu nahian.

      Plazan behi arrosak marruka jarraitzen zuen, “noiz akabatuko dute animalia gajo hori”. Txikiteroa behiaren ipurdi azpitik ateratzeko garabi berezi bat ekarri zuten. Anbulantziakoek bigarren txikiteroa ohatilara nola lotzen zuten kuxkuxean ari nintzela ikusi nuen bera. Zerura begira zegoen.

      Atentzioa eman zidan bere elegantzia faltak. Agenteak zeruko zati bat seinalatzen zion eta gero lurra eta gero txikiteroen mahai apurtua. Bere buruak agentearen hatzaren mugimendua lasai jarraitzen zuen, eskuak bizkarrean gurutzatuak zituen, eta bonbin bati eusten ari ziren. Buelta eman zuenean harritu egin ninduen bere aurpegiak, ez zen gaztea eta ezta zaharra ere, nahiz eta ile urdinak bere melenita osoa betetzen zuen.

      Agenteari bonbinari eusteko eskatu eta gabardinatik koaderno txiki bat eta arkatza atera zituen. Zerbait idatzi zuen bertan. Gero bonbina eskuetan hartu eta berriz ere zerura begiratu zuen. Ezezko keinu bat egin zion agenteari. Orduan, bat-batean, kafetegira so egin eta gure begiradak gurutzatu ziren. Begia kliskatu zidan. Lotsatuta sentitu nintzen eta beherantz begiratu nuen, azenario bizkotxo zati bat ahoan sartzen nuen bitartean.

      “Kafe eta pasta puta batek sei euro?”, esan zuen gazte batek. “Eta hau nork ordainduko du, guk?” erreplikatu zion ate ondoan zegoen gizonak. “Administrazioak derrigortu gaitu hemen zain egotera; beraz, beraiek ordaindu beharko lukete, nik ez dut ezer pagatuko”, oihukatu zuen beste batek bere iPhone 13 berria begiratzen zuen bitartean.

      Jendea berotzen hasia zen, zain egotearen ohitura falta. Nire lana izan balute, entrenatuta egongo lirateke. Ni beti egon izan naiz dirulaguntza baten zain edo lan eskaintza baten zain edo programatzaile batek obra programatu zain edo politika kultural baten zain edo nire irudia heteronormaren kanonetan integratuago egotearen zain… Baina ez zen beraien kasua eta kontua da Jennyren amaren bizkotxoaren erretilua lurrera bota zutela. Jenny eta bere amak letxe handiz erantzun zioten agresio horri (normala) eta kristoren zalaparta muntatu zen.

      Ikusi duzue Unforgiven, Clint Eastwood-en pelikula? Ba horrelakoa izan zen bere sarrera kafetegian. Atea ireki zen eta isilik geratu zen barrura sartu gabe. Bonbina eskuan. Kanpoan zegoenean baino txikiagoa iruditu zitzaidan emakume hura.

      “Hemen geratu behar duzue zain, ez dago beste aukerarik”.

      Aitortu beharra daukat bere ahotsak barregura eman zidala. Ez dakit zergatik, oso serioa zen baina aldi berean erridikulua… edo agian “n”ak ahoskatzeko forma izan zen… Estilo kontua, esango zuten interpretazio eskola batean. Kafetegiko jendeak, ordea, marine amerikar batek agindu bat eman izan balu bezala, zintzo beraien mahaietan eseri eta geldirik geratu ziren, zain.

      Berak atea itxi, barrara gerturatu eta te bat eskatu zuen. Kafe bat atera zioten. Nire mahaira etorri zen. Bonbina mahai gainean utzi, gabardina kendu eta nirekin eseri zen, parez pare.

      Momentu horretatik aurrera gertatu zen guztia oso arraroa denez, hemen utziko dizuet nire mobilean, handik bi astera, grabatuta topatu nuen elkarrizketaren transkripzioa. Ez galdetu noiz jarri nuen martxan grabagailua, ez dut gogoratzen. Ezta zergatik jarri nuen ere. Kontua da, Godotekin hitz egin nuen guztia bertan grabatuta geratu zela.

 

 

Godot eta Didi

 

(Euskal Herriko kafetegi bat. Mahai baten bueltan bi emakume: didi eta godot. didik kafesneari zurrutada. godotek barre egiten du.)

 

godot: Programatzaile batek?

 

didi: Bai, bai… hori omen da nire arazoa, ulertzen ez diren gauzak idazten ditudala eta berak bere publikoa zaindu behar duela.

 

godot: Ez nekien publikoa programatzaileena zenik.

 

didi: Agian zuen garaian ez, baina gaur egun bai, beraiena da.

 

godot: Publiko dohakabea…

 

didi: Nik esan nion berdin zitzaidala, sortzen jarraituko nuela. “Bidea guztiona da, tamalez, lotsagarria da baina hala da”, erantzun zidan.

 

godot: Didi…

 

didi: Bai, izen hori jarri zidaten.

 

godot: Bitxia…

 

didi: Becketten fanak ziren gurasoak eta niri izen hori tokatu zitzaidan. Egia esan behar badizut, obratik gutxien gustatzen zaidan pertsonaia da Vladimirrena.

 

godot: Eta hori?

 

didi: Ba ez dakit, ez da zerbait arrazionala.

 

godot: Eskerrak…

 

didi: …tripetatik datorrela esango nuke, ez zait gustatzen eta kito.

 

(Biek edariei zurrutada.)

 

godot: Ze te goxoa atera didaten.

 

didi: Ez da tea, kafea da.

 

godot: Nik tea eskatu dut ba.

 

didi: Ba kafea atera dizute.

 

godot: Nik tea eskatu badut eta hau bada atera didatena orduan hau tea da.

 

didi: Hori ere egia da.

 

gogot: Ez nuen inoiz horren te goxorik edan.

 

didi: Badakizu zurea dela historiako ghostingik famatuena?

 

godot: Zer da hori?

 

didi: Ba, agertuko zarela esan eta ez agertzea.

 

(Biek edariei zurrutada.)

 

godot: Batzuek esango lukete hau ez dela interesgarria.

 

didi: Zer?

 

godot: Gu biok.

 

didi: Ya…

 

godot: Akotazioan bi emakume jarri duten momentutik interesa galdu dugula.

 

didi: Nik idatziko dut akotazioa hemendik bi astera.

 

godot: Bai, badakit.

 

didi: Ez nuke gure generoa jarri behar?

 

godot: Nik ez dut horrelakorik esan.

 

didi: Zuk esan duzu elkarrizketa honek interesa galdu duela, nik hori hemendik bi astera idazten dudan momentuan bertan.

 

godot: Eta hala da.

 

didi: Bai, badakit. (godoti bizkotxo zati bat eskaintzen dio) Nahi?

 

godot: Bai. (Zati bat ahora sartu eta berehala platerera botatzen du, nazka aurpegia jarriz) Gozoa da!

 

didi: Bizkotxo bat da.

 

godot: Bizkotxoak gaziak zirela pentsatzen nuen.

 

didi: Zure lehenengo aldia da?

 

godot: Eszenan agertzen naizela?

 

didi: Ez, bizkotxoa jaten duzula.

 

godot: Bai.

 

didi: Zer, eszenan agertzen zarela?

 

godot: Ez, bizkotxoa jaten dudala.

 

(Tiro hotsa kafetegi kanpoan.)

 

didi: Eskerrak, akabatu dute behingoz.

 

godot: Lucky ekarri dit burura.

 

didi: Behiak?

 

godot: Ez, bizkotxoaren testurak, Luckyren zaporea gogorarazi dit.

 

didi: Hori izan da beti nire pertsonaia faboritoa.

 

godot: Lucky?

 

didi: Berarekin bakarrik identifikatzen nintzen. Ikusi ditudan errepresentazioetan ia beti emakumezko batek antzeztu du, baina obra idatzian gizonezko “afeminatu” bat zen.

 

(Isilik geratzen dira.)

 

didi: Eta botatzen zituen parrafada horiek maite nituen.

 

godot: Luckyk?

 

didi: Asko gustatzen zitzaizkidan. Antzeztokian jendea urduri jartzen sentitzen nuen, bakarrizketa hasi orduko, “noiz bukatzen da hau?”. Imajinatu Luckyren parrafada betiereko bat. Bere txapa hori infinituraino entzutera derrigortuak izango bagina… a ze plazera…

 

godot: Parrafada hori patriarkatua da, ezta?

 

didi: Nola?

 

godot: Parrafada horrek patriarkatua errepresentatzen duela. Horrela ikusi izan dut nik beti.

 

didi: Ostras, ba egia, horregatik ez zidan horrenbeste eragiten txapatzar horrek, txapak entzutera ohituta nagoelako.

 

gogot: Zentzua du.

 

didi: Bai.

 

(Beste tiro bat kafetegi kanpoan.)

 

godot: Horregatik ez nintzen inoiz agertu… ghostingaren kontua, horregatik egin nuen. (didik ez ulertzearen keinua egiten dio) Imajinatu zer izango litzatekeen garai hartan, jakintsu horien guztien aurrean, ni agertzea. Godot emakume bat dela argitaratzea.

 

didi: Qué chasco. Ulertzen dut.

 

godot: Horixe bera esan nion Samueli eta berak ezetz, oso inpaktantea izango zela gauza guztien erantzuna emakume batek izatea eta abar… baino nik ez nuen Mesias berria izan nahi. Badakigu non amaitzen duten Mesias guztiek.

 

didi: Liburuetan…

 

godot: Gurutzean.

 

didi: …baita ere. Jende askok Jainkoa zinela uste izan du. Jainko bat zara?

 

godot: Samuelek argi utzi zuen, “Jainko” hitza idatzi nahi izanez gero, “Jainko” idatzi izango lukeela eta ez “Godot”.

 

(Hirugarren tiro hotsa. Isiltasun totala. Bi emakumeek edariei zurrutada bana.)

 

didi: Eta zer izan da zure bizitzaz?

 

godot: Samuelena eta gero antzerkia betirako utzi nuen. Ez nuen ezer jakin nahi.

 

didi: Normala.

 

godot: Orain Poliziarentzat egiten dut lan, hobeto ordaintzen dute.

 

didi: Ya. Nik ere batzuetan ez dut ezer jakin nahi antzerkiaz, gero ordea berriz erortzen naiz bere atzaparretan. Eta hemen nago, zain.

 

godot: Nire zain?

 

didi: Ez, neska, mirakulu baten zain… prekarietatean bizitzea amaitu zain, langileak kontsideratuak izatearen zain, programatzaileak beraien tronuetatik erori zain… Ez da asko eskatzea, ezta?

 

godot: Ez gehiegi, egia esan.

 

didi: Unibertsitatean, Madrilen, Esperando a Godoti buruz lan bat egiteko eskatu zidaten.

 

godot: Eta?

 

(Isiltasuna.)

 

godot: Zer idatzi zenuen?

 

(Gogoratuz.)

 

didi: “Godot es una mujer, es por eso que no llegará nunca. Godot es la respuesta que el ser humano espera para poner fin a la deshumanización. La integración de la mujer en la sociedad como un ser de pleno derecho, supondría la llegada de algo nuevo y por lo tanto, el final del sistema capitalista”. Edo horrelako zerbait, orain dela urte asko izan zen.

 

godot: Eta?

 

didi: Ez zitzaien gustatu.

 

godot: Normala.

 

didi: Bai.

 

(Plazara begiratzen dute.)

 

didi: Ez dago behirik.

 

godot: Ez dago txikiterorik.

 

didi: Ez dago ertzainik.

 

godot: Ez dago kafetegirik.

 

didi: Gu gaude.

 

godot: Bai.

 

didi: Zergatik etorri zara?

 

(Biak isilik. didik irribarre egiten du.)

 

didi: A! Ya…

 

godot: Ze, bagoaz?

 

didi: Goazen.

 

(Ez dira tokitik mugitzen.)

 

Teloia.

 

 

Prologo bat idatziko dut
non prologo bat zer den
esplikatuko dudan

 

      Ulertzen ez diren gauzak idazten ditudanez azken testu hau gehitzea okurritu zait, goian metafora bidez kontatu dudana hemen en cristiano jartzeko. Ez da prologo bat, noski, baina Shakespeareren esaldi hori maite dut. Bere mezenasari errezitatzen omen zion, honek idatzitakoa ulergarria ez zela eta salduko ez zutela esaten zionean.

      Kontua da, bere garaian, Godoten esperoan estreinatu zenean, ez zela oso ongi jaso bere mezua. Egia esan ez zen ulertu. Ezer ez. Kaka bat zela esan zuten askok eta Becketti zera leporatu zioten: ez zuela ezer kontatzen, dialogoa errepikakorra zela, sekuentziazio dramatikoaren falta ikaragarria zuela…

      Nik, galdera txoro hau utzi nahiko nuke hemen idatzita 2022ko publikazio honetan… Ez ote gaude 1952an bezala edo okerrago? Zergatik babestu nahi dugu publikoa? Zertaz babestu nahi dugu? Guk egiten duguna, idazten duguna, ez da horren garrantzitsua… edo bai? Zeren beldur gara? Zergatik ez esperimentatu, lokaztu, jolastu… Ez gara bonba nuklear bat, ezta? Ez dugu inor hilko gure obra sekuentziazio dramatiko “normal” baten faltan badago. Gehienez, norbait deseroso sentiaraz dezakegu… eta ez al da ba hori antzerkia?; zirikatzeko tresna bat, gizartea esnatzekoa…

      Publikoa ez omen dator jada gu ikustera… hori diote, benetako arazo bat dugula. Agian publikoa seme-tonto bat bihurtu dugu gure gehiegizko babesarekin.

      Nik antzerkira joan, galduta sentitu eta irudien bitartez nire gorputzak arrazoitik haratago dauden gauzak jaso ditzala nahi dut. Nik antzerkira joan nahi dut eta sorpresaz jaso, zerbait… ez dakit, zerbait sentitu, ezberdina bada ere, arraroa bada ere, momentuan ulertzen ez badut ere… Edo, behintzat, horrela sentitzeko aukera izan nahi dut.

      Programatu dezagun dena eta ez dena, ulergarria eta ulergaitza. Gustuko duguna eta ez duguna. Errealitate poliedriko honetan, ezin da fikzioa sortzeko modu bakarra egon. Ezin zaio “modu egoki” hori bakarrik helarazi publikoari. Ez da zuzena eta ez luke bidezkoa izan behar.