Berunezko soldatutxoak kolekzionatzen zituen ministroa

        1982ko udako egun batez idatzia.

        «Donostia Hiria VI Ipuin Lehiaketa»n akzesita jaso zuen 1984ean.

        Ipuin honetan agertzen diren pertsonaiek errealitateko norbaitekin antza txikiena ere balute, abisatu, gustora ezagutuko genituzke eta.

                        «Kartzelek istorio isilak dauzkate, eta bokisek, eta baita

                        berunezko soldaduek, hutsik daudelarik. Hutsik!»

                                                                                      Jean Genet

Orain dela urte asko, hainbat, liburu zaharrenek ere errejistratzen ez dutela, gertaera krudelak bizi zituzten lurralde hauek. Bazegoen orduan, orain basamortu bihurtu den paraje batetan, laku zabal bat; uraren kolore beltzak adierazten zuen bere sakontasuna eta azaletik altxatzen zen lainoak kutsatzen zituen bazter guztiak.

        Lakuaren urak eraikuntza erraldoi baten zimendarriak miazten zituen. Murraila labain batzu goratzen ziren bertan berrogei bat metrotaraino. Harriak, Orienteko edo Plutoieko lurretatik bereziki ekarri zituen norbaitek; agian, jauretxearen lehen biztanleak. Eta itxura leun bezain irmozko harri horiek eskeintzen zioten balizko bidaiari nekatuari aldegiteko abisu gardena. Ez zen inoiz, sekula santan kanpotarrik ausartu Jauregiko pasealeku oparoetan oin buzunduak ipintzera. Bertan bizi bait zen Ministroa; «Ministro jauna», Gazteluko zerbitzari errukarriek deitzera beharturik zeudenez.

        Gizon ilun eta misteriotsu bezala agertzen zen feudoko biztanleentzat metale estrainoz egindako kupula purpura horien barnean bizitza eramaten zuen Ministro hori. Zerbitzariak, amaren bular-esnea dastatu zuten bezain pronto, soldadu gormutuek, horretarako espreski heziak izan zirenak, seasketatik lapurtzen zituzten haurrak ziren. Zerbitzari onenak, gormututu ondoren, soldadu izatera ailegatzen ziren.

        Negar isil eta epelezko egunak izaten ziren horiek herritar pobreentzat; hauek zeukaten kontsolagarri bakarra, haurtxoek, beraiek jasaten zuten hotza eta gosea pairatuko ez zutela pentsatzea zen. Lanerako balio gabe gelditzen ziren zerbitzariak, Jauretxean bertan zegoen hilerri txiki, abandonatu eta sasitu batean lurperatzen zituzten, horiek hiltzeko nekerik hartu gabe ere.

        Bost urtetan behin jeisten zen instant batez Gazteluko atetzar herdoila gormutuek gidatutako zalditeria karkaxteko. Herritarrek une beldurgarri hori itxaroten zuten bihotza otsoentzako tranpa batetan balute bezala eta jaioberriak zeuzkaten etxeetan, negarrerako trapu beltzak ateratzen zituzten ganbarako kutxa zaharretatik, umeari azken adioak egiten zizkioten eta gelan uzten zuten. Ongi ederki bait zekiten zereginik ez zegoela zaldi eroen lehen irrintziak aditzen zirenerako.

        Aldi bakoitzean, txandatuz, sexu bateko ala besteko haurrak ebasten zituzten soldadu doilorrek, nork daki Ministro jaunaren zein agindu kapritxosori obedituz. Erraz konpreni daiteke, herrian egiten ziren ikerketa guztiak umegaien sexua aurrez erabakitzeko metodoak aurkitzera zuzenduak zirela. Zientzia ez da, halere, perfektoa gaur, eta denbora haietan aurrerakuntza asko ezagutzen bazuten ere, berbera gertazen zitzaien. Gau haietan, zaldi oinotsen oihartzunak ez entzutearren etxe guztietako bideoak ozen ipintzen ziren.

        Herria, Jauregitik bost kilometrotara zegoen kokatua, lakuaren ur kutsatuetatik aparte, Gaztelua ikuitzen zuen ura usaindu ere nahi ez balute bezala. Zingira zabalaren ertzak jarraituz, sasi eta ezpelez itotako ertz tenebratsuetan barrena, eta beste biztanle guztiengandik aldendurik, etxola txiki baina txukun bat ikus zitekeen. Tximinitik gora kea zeriola, paisaje desolatu harekin kontraesan sakona egiten zuen. Basamortuko oasi bat bezala zen, lakuaren zeruak bele, erroi eta putrez josiak zeudela ahaztutzera gonbidatzen zuen txoko perfumatua. Baina ez, ez zen espejismo engainakor bat.

        Nor arraio izan zitekeen haraino bizitzera joandako eroa? Dudarik gabe herrikoek maite ez zuten norbait edo norbaitzu: hiru emakume, baraien ideia aldrebesengatik eta legez kanpoko gustoengatik (norbaitek gau batean, leihoetako elurra kasualidadez kentzen ari zela, idazten harrapatu zituen, esaten zenez) herritik boteak izan zirenak.

        Hirutatik bik, Ministroaren soldaduen injustizia haragitan sufritua zuten. Beraien haurtxoak ordurako gormutuen lerroak loditzen zituzten dudarik gabe. Hori, elkarren arteko adiskidetasuna areagotzen zuen elemendua zen. Etxola hartara joatea erabaki zutenean, hirutatik bat haurdun zegoen, eta orain umea egin berri aurkitzen zen. Bere adur txarrerako noski, hiru egunen buruan, boskarren urtearen aldia ixtera bait zihoan. Eta gainera, mutilei tokatzen zitzaien orduko txandan, etxeko poza mutila izanik.

        Nagusi eta urteen igarotzeaz adimentsuen egin zenaren izena Jolanda zen, izen estrainoa, arazorik ere ekarri ziona. Urtetan bigarren zihoana eta hirutan argienaren izena Nuria zen, beste zoritxarreko izen bat! Eta hirugarrena, gaztetasunaren freskotasuna gordetzen zuenarena berriz, Arantza, izen zistagarria bere gaitzerako.

        Haurrari izen polit bat bilatu zioten ez zitzan arazorik izan, Eneko, baina guztiek deitzen zuten «Ene-Korazon!». Izen polita, baina hiru egunen buruan ezertarako balioko ez ziona, esana bait dago soldaduak gormutuak zirela. Jolandak, tokatu zitzaion garaian sufritu zuena bizi-bizi zeukan eta haurtxoa beraiekin gordetzeko ahal zuten gutxia egin beharra zegoela deliberatu zuen. Horrelaxe jakinarazi zien besteei eta nola ez sutsu ados jarri zirela. Pentsatzen hasi eta arazoaren koxka Jauretxearen jabea zela argi eta garbi ikusi zuten, eta beraz Jolandak gardenki esan zuen:

        —Hara joan beharra dinagu, hango putre hori ikustera, erruki dadin konbentzitzera —hizkera benetan itsusia emakume honek erabiltzen zuena!

        Beste biak ere, Nuria eta Arantza, horretan zeuden, baina segituan tristatu ziren, jakina bait zen Gaztelua menderaezina zela, aitaren seme-alabarik ez zela bertan sartu ez bazen gormutuen zaku barnean kloroformaturik.

        Jolandak urteen poderioz kaskezurra gogortua zeukan eta halaxe esan zuen betire hizkera trakets horrekin:

        —Hara joango naun, eta Ministroa konbentzitzeko poema batzu eramango ditut, jakina bait da Ministroak oso gizon kultoak direla eta hemengo hau ez da gutxiago izango, ez da? Eta gainera, hemengo norbaitek idatzitako edozer irakurtzeak kilika egindo dio bere jakinminean. Gainera —gehitu zuen—, ez larritu, jantzirik politenak ipiniko ditut eta Gazteluko ate aitzinera begiak ohial batez estaliak eramango ditut, kontura dadin Ministro likits hori ez dudala han ikusitako ezer zazpi haizetara zabaltzeko asmo tentelik, oso bestelakoa dela nire helburua.

        Hala ba, arratsaldeko lehen ordutarako Jolandak ehun folio zikinduak zituen poema ederrenekin. Konputagailuan sartu eta txukun-txukun atera ziren; perfume piska bat eta laxo arrosa bat ipiniz gero abiatu zen Jauregirantz.

        Txalupa batetan sartu eta arraunei eragin zien fermuki, arraunketa ohitura zaharra zen herritarrentzat; ilundu baino lehen iritsi behar zuen Gaztelura, eta bide luzea zeukan aurretik. Petrolioan bezala sartzen ziren arraunak eta doi-doi iritsi zen Gazteluaren atetara, lakuaren azaletik bruma hori susmagarri bat altxatzen hasi zen une berean.

        Ministroak, Jolanda barne-telebista monitoretik ikustean ezin izan zuen gaitzetsi harridura hasperen edukatu bat: «leñe!»; eta haren asmoak jakin zituenean ez zuen ateak irekitzea beste erremediorik izan, hori egiteak burura susmo txarra eta ondorio beltzen irudia ekarri bazion ere.

        Jolandak ez zuen Ministroa ikusi, begiak oihalez estaliak bait zeuzkan, baina nabaritu zuen bularren parean azufrezko hatsa, metalearen hotza zerion behatz batek ikutu zion besoa eskutatik poemak kendu zizkionean.

        Bost minuturen buruan, Ministroak higidura txiki bat egin zuen aulkian eta oihuka hasi zen, segituan salako hamahiru ateak ireki ziren eta bertatik ateratako zerbitzari andanak Jolanda aidean hartu zuen beheko espetxetara eramateko.

        Jolandak garraisi hauek entzun zituen Ministroaren ahotik, hizkera dotorean esanak:

        —Ez, ez gustatzen, poemak, zure, ez poemak, gustatzen, ez, ez —Ministroari inork inoiz entzun zizkion lehen hitzak (Ez ahaztu, zerbitzari guztiak gormututuak zirela).

        Bitartean, etxolan Nuria eta Arantza urduri zeuden. Lehen eguna amaitua zen; beste bi besterik geratzen ez zirenez, zeozer egin beharra zegoen. «Ene-korazon!»ek ere nabaritu zuen Jolandaren falta, hirurak bait ziren berarentzat ama bat bezala. Esana dugu Nuria zela argiena, eta burumuinei bizpahiru bira eman ondoren, maltzurkeria nabari zitzaion ahots leunez eta Jolandaren hizkera trakets berbera erabiliz hitzegin zion Arantzari:

        —Pentsa ezan Arantza maitia, Jolanda ez zetorren eta beste zeozer asmatu beharra zegon. Piskat pentsatu dinat eta hik badakin behin ehunda zazpi urte betez gero herriko guztiek gafak erabiltzen dituztela, beraz oso posible dun Ministro Tirano horrek ere erabiltzea. Hau dun ene plantxoa: idatziko dinat ipuin bat, berdin din itsusia ala polita, ona ala txarra, gauza dun era betezi batez egingo ditudala letrak, irakurtzeko gafak kentzea beste erremediorik ez egoteko moduan. Hala ba, ni ere jantzi ederrenez hornituko naun eta bere aurrean ipiniko. Ipuina irakurtzen saiatzean gafak kendu beharra izango din eta nik profitatuko dinat abantaila hori gafen barilatxoan telebista kamara mikroskopiko hau ipintzeko; hala, bakarrik dagoenean bere hobby maitatuenean arituko da eta hi monitoretik adi bahago konturatuko haiz zein den bere Akiles-orpoa —hasi zen Nuria historia jakituri demostrazioa eginez—, hor ikusitakoaz zer egin hik jakin beharko dun, zer asmatu eta nola jokatu Ministroaren grazia lortzeko...

        Ez zen askosaz gehio luzatu Nuria, ipuina idazteari ekin zion eta Jolanda bezala, bigarren egunaren arratsaldeko lehen orduan lakuratu zen beste txalupa batean. Haurtxoaren bizimodua bere esku zegoela jakiteaz gain beste pena batek estutzen zion bihotza, Jolandari zer gertatu ote zitzaion...

        Monitoretik Ministroak beste emakume bat ikusi zuenean, dena esan behar da, piska bat eulitu zen, ez zen oso tontoa eta, baina, hala ere, bigarren bisitari ausarta aurrekoa baino gazteagoa zela ikusirik eta eskuan zeraman idazkia txikiagoa zelaz ohartuz, sartzen utz ziezaioten agindu zuen interphonotik. Mila deabru histerikoren zarata ateratzen zuela atetzarrak pentsatu zuen Nuriak, eta konparazioak grazia egin zion. Ministroaren aurrean ipini zutenean, higidura xumeaz eskuratu zion idazkia; Ministroak harriduraz begiratu zuen, goitik behera eta ezkerretik eskubira, papera ere. Azkenik, gafak kentzea probatu zuen eta Nuriagandik hamar zentimetro t'erdira utzi zituen. Nuriak une paregabe hura profitatu zuen eta tximistaren abiaduraz ezarri zien gafei telebista kamarañoa.

        Ipuina ez zen Ministroaren gustokoa izan. Eta berriro ere hamahiru ateak ireki ziren Ministroak eskritorio azpiko botoia sakatu bezain pronto. Nuria izan zen Ministro jaunaren hitzak aditu zituen bigarren hilkorra:

        —Ez, ez, gustatu niri, ipuina, ez! —oihukatzen zuen aristokratikoki bere onetik aterata.

        Gaua ekarri zuen lakuko karboniko bioxidozko lanbroak, beldurraren enbajada kupretuak hedatuz, eta usaina kupulako zirrikituetatik irristatzen zen bezain pronto, Ministroa bere gelatara erretiratzen zen.

        Distantzian, lakuaren beste aldean, «Ene-Korazon!» negarrez hasi zen, ez zuen nahiko ama bakarraz; bere instintoak adierazten zion zeozer falta zela, Jolanda eta Nuria hain zuen, asmatu luke psikologiko batek. Arantza berriz desesperatzear zegoen monitoreak lehen bipibipak egin zituenean, eta segituan imajina iritsi zitzaion.

        Gela dotore bat ikusten zuen Arantzak monitorean. Ministroa begiratzen ari zena, alegia. Kortinaje oparoak, fusia eta purpura tonoak konbinatuz, denbora haietako azken karraisira, udazken giro triste eta horbeltsua ematen zioten egoitzari; gero, haritzezko mahain luze bat, eta bertan lakuaren maketa bat ikusi zituen Arantzak: gaztelu erraldoia, herria bost kilometrotara eta beste puntan, bera, Arantza zegoeneko etxola; hain ederki egina zegoen maketa hura, ke horia ere altxatzen zela bertatik. Izutu egin zen Arantza, herriko zenbait etxek bezala, beraienak ere banderatxo berde-beltz bat zeukan maketan. Eta ezertarako betarik eman gabe, mugimendu azkarrez, Arantzaren harridurarako, figura batzu hasi ziren agertzen mahaiean. Ministroarena izan behar zuen metal kolorezko esku hezurtsu batek mugitzen zituen. Hurbilagotik begiratu zituenean Ministroak jakin ahal izan zuen Arantzak berunezkoak zirela, soldadu batzuren erreprodukzio fidelak ziren.

        Irudi horietatik batzuk zutik zeuden, besteak berriz zaldi itsusi batzuren gainean ageri ziren, zaldi gainean zaku beltz bat eramanez.

        Ministroak mugiturik berunezko soldadutxoak Gaztelutik irteten hasi ziren eta lakuaren ertza utzirik batzu herrirantz zuzendu ziren, banderatxo berde-beltzak zeuzkaten etxeetarantz; besteak, Arantzaren izua areagotuz, lakuaren bestaldeko etxolaruntz gidatu zituen Ministroaren esku kupidagabeak estratega abilezia paregabeaz. Arantza konturatzen hasi zen gudaren aurreko gaueko preparakuntzak zirela, entsegu orokorra; Ministroak erritu sakaratu bezala egiten ari zena eta bere barnerako pentsatu zuen Arantzak: «Hau beldurrezko pelikula txar bat bezala da!» eta ez zion graziarik egin pentsamenduak, gainera orduantxe bertan «Ene-Korazon!»ek berriz negarrari ekin zion. Kirio atake bat jasateko baldintza guztiak betetzen zituen Arantzaren egoerak, hau da, edozer gauza gerta zitekeen, eta gutxien espero zuena gertatu zitzaion: ideia paregabe bat prantatu zitzaion zerebeloaren bigarren eta zazpigarren zirkunbalazioen artean.

        Epea betetzera zihoan, hirugarren gauean soldaduak barreiatuko ziren lakuaren inguruan; eta hirugarren eguneko goizaldea bruma horiskak ezabatuz jeikitzen ari zen, eguzki gorri baten islada, lakuaren azal beltzaren kontra botatzeko. Arantzak ez zion titirik eman «Ene-Korazon!»i, eta hau, gertatzen zenaz ohartu gabe (noski, hain ttikia zenez...), negarrez hasi zen. Arantza, entzungor, eskritorioko makina gainean makur-makur eginaa, jo ta kean ari zen.

        Arratsaldeko lehen ordutarako prest zegoen Arantza trajerik dotoreenekin jantzirik etxola aurreko kaitxoan; sakelean folio mordo bat zeraman, bazpare, plastikozko zorroan gordeak. Eta horrela, bere beste bi adiskideak bezala, abiatu zen ahal zuen bezain agudo laku kiska1ian gaindi.

        Iritsi zen besteak baino denbora gutxiagoan, larrialdiak hegalak ipini bait zizkion eskutan; hauek kendu eta zain geratu zen, pentsatuz monitore batetik behatzen zutela. Begia itxiz keinu bat egin zuen monitorea egon zitekeen aldera eta bost segunduren buruan atea ireki zen.

        Arantza ez zen oso orijinala eta burutadak beti berandu iristen zitzaizkion, «mila deabru histerikoren soinua du atetzar honek», pentsatu zuen; baina berari ere, Nuriari bezala, grazia egin zion konparazioak.

        Ministroak, umore txarrez kendu zion eskutatik folio mordoxka eta irakurtzen hasi zen ozen (beraz, Arantzak, Ministro jaunaren ahotsa entzun zuen hirugarren dohakabea izateko adurra izan zuen; orain ere ez ahaztu zerbitzariak gormutuak zirenik): «Berunezko Soldadutxoa», irakurri zuen Ministroak irrifarrerantz aldatu zitzaion ahotsaz. Eta jarraitu zuen:

        «Enekok, bere urtebetetzean erregalu asko hartu zituen. Hauetariko bat, berunezko soldadutxo kaxa eder bat zen. Soldadutxoak oso lirainak eta ikusgarriak ziren eta berdintasun handikoak ere bai. Baina bati hanka bat falta zitzaion nahiz eta besteen moduko sendoa eta liraina izan...».

        Horraino bakarrik irakurri zuen, oso alperra bait zen Ministroa; baina, asko gustatu zitzaion eta mahaietik jauzi eginaz Arantzagana hurbildu zen. Hatzamarkada batez begitako oihala kendu zion eta Arantza ia sustoz hil zen. Ministroak besoartean sendo helduz esan zion belarrira, Arantza, Jolanda eta Nuriaren hitzegiteko era traketsaz piska bat kutsaturik:

        —Ai! Arantza, zurekin bai egingo nukeela dantza!.

        Eta une berean Musika-Haritik, valsea entzun zen. Jira eta biraka hasi ziren. Arantzari gertaeren zorabioa piska bat pasatzen hasi zitzaionean, Ministroari tragoska bat nahi zuen galdetu zion. Baietz erantzun zion hark, ordurako, Ministro batek kontuan gorde beharko lituzkeen kuidado guztiak ahaztuz, eta koktela Arantzak preparatu ziezaion utzi zuen.

        Arantzak edalontziko urre kolorezko likidora, poto batetatik ateratako pastila eferbeszentea erortzen utzi zuen: «prefffssss». Zurrutada batez edan zuen Ministroak eta seko erori zen marmorezko lur hotzean.

        Esnatu zenerako, bere besaulki faboritoan loturik zegoen eta aurrean Jolanda, Nuria eta Arantza zeuden su handi bat pizten. Oraindik tontotuta zegoen eta ez zen konturatu ongi zertarako nahi zuten su hori emakume madarikatu horiek. Laister konprenitu zuen, bat bestearen atzetik, zaldi dotore eta guzti, berunezko soldadutxoak urtzen ari ziren su hori-gorrian, hiru emakumeen dantza eta kantek lagunduta. Bihotza gelditu baino lehen, begiak begizuloetatik apur bat eskapatu zitzaizkion eta ileak tente ipini; orduan, liburu bateko zita balitz bezala hitzegin zuen, trakets, keak ilundutako ahots lardaskatuz ihardetsi zien:

        —Ez ditut nik zuek bezala ikusten soldaduak! Ni, haurtxoa berunezko soldadu distiranteekin bezala pozten naiz, haiengan ikusten bait dut, noizpait herria salbatuko bada, esperantza bakarra.

        Mingaina hortzen kontra trabatzen zitzaion karraisi egin nahiean eta azkenean, bai, plof!

        Su purifikatzailea, Jauretxeko gortinaje zaharkituak zirela medio segituan hedatu zen korredore beltzetatik, hormak mendetako itsutasunetik esnatuz eta ilunaren domeinuak itzalenak bihurtuz. Ikuskizun liluragarri hari aidean eta zistu bizian egin zioten ihes Jolanda, Nuria eta Arantzak, leku gorrotagarri hori uzteko irrikaz; gainera, «Ene-Korazon» negarretan erdi-itorik edukiko zuten, han, etxolan, lakuaren beste aldean.

        Urrutiratzean, Gazteluari azken begirada bota zioten, zuzi bat bezala, oraindik izugarri ageri zen, eta inguruan, lakuak su hartu balu bezala, margoak berdintzen zizkion.

        Ez da arrastorik ere geratu Jauretxe izugarri hartaz; soldadu gormutuei dagokienez, batzu gazteluarekin ezinbestean suntsitu ziren, beste batzu berriz, gormutuak bai, baina sudur fina ere bai eta salbu ateratzea lortu zuten. Gaur arte behintzat ez dugu haien berri izan.