ASTEAZKENA

Kanposantura sasi eta txilar zurien artetik ailegatzen da. Garoak eta belarrak zarratzen dute bidea, hiltzea karga da hemen. Aitaren egin dut birritan sartu baino lehen, Semea behar den tokira eroan ote dudan. Masusta usaina dago. Harritzar borobilak nonahi. Hargin mordoa omen zituen garai batean Galiziako herri honek. Hil-harri asko apurtuta daude. Fulgueiro, Bouzas, Vilar eta Ulloatarren panteoietako marmolak agintzen du hesiaren barrualdean. Zeresanik gabeko deitura harroak. Hilobi batean inskripzio amaigabea dago: Aos mártires da liberdade mortos o 26 de abril de 1846. Liga Gallega na Coruña. Bila segitu dut, lantzean-lantzean horma-hobiei begira. Ez da hura topatu nahiko nukeen inskripzioa. Jakingo banu, gainera, nireak zer dioen! Lehenbiziko bi hitzak soilik dakizkit: Que vida. Horiexek eta erronka egin nahi didaten eten-puntuak!

        Elizaren inguruan lur azpiko hilobiak bereiz daitezke oraindino, gehienak gainean badaude ere, luze, zeruari begira, batez ere panteoiak. Beste epitafio bat: Descanse em paz. Á memoria de Xosé Tosar coa gratitude do noso pobo pola sua exemplar entrega e sacrificio. Aukeran luzeegia. Eta ulergaitza. Baina ez, inondik ere, aurkitu behar dudana. Nirea zein hizkuntzatan mintzo den ere ez dakit. Toki honetan iratze gorriak ere bazkatzen dira galegoz. Haize zirimola umelek ez dute berbeta makurrarazterik lortu.

        — Hi ez haiz hemengoa, Gerena —xuxurlatu dut nire artean, Coruñako Liga Galegoaren martirrek eta Xose Tosar eskuzabalak entzuteko beldurrez.

        Herria ikusten da hilerritik. Zein den kanposantuago, berdin dio. Apur bat urrunago, Gerenaren lehengusuaren etxea. Bugainbilea moreak aurrealde erdia jaten dio, bizar ederra. Aldamen batean, desagerrarazitako huntz bat fosildu egin da paretan, beste bugainbilea bat agian. Grisak dira hormak, pintura pixka baten beharrean, fosilaren baimenez. Ondoko herrietan gorrikarak, berdeak eta horiak ere badaude, indianoen seme-alabak turismoaren molde berrietara emanak. Honetan, ordea, ez da palmondorik ikusten. Seinale on. Harri zapal eta zabaletako estratak daude. Eta harrizko iturri maskordun harrigarri bat. Teilaren ordez pizarra teilatuetan. Eta Gerenaren lehengusuarenean, limoiondo franko.

Taberna ilun batean topo egin dut Gerenaren senide bakarrarekin ordu batzuk lehenago. Telebistan Shin Chan, builatsu. Harritu egin du bisitak, ez dut aurretiaz abisatu. Baina abisatu nahi izan banu, ezingo nuen. Herri honetan bizi dela baino ez nekien. Azalpenak, dena den, geroko utzi ditut. Bakarrik argitu dut zer dela-eta etorri naizen.

        — Sestaoko lehengusuagatik, bistan da. Baina idazteko asmoa ere badut.

        Ez zait egokia iruditu inskripzio, epitafio, esaldi soil edo antzeko zerbaiten xerka nabilela horren goiz aireratzea. Hura baita Gerenak lagatako ondasun bakarra. Berba bi eta puntu suspentsiboak. Gezur ttipiari, bada, barkagarri iritzi diot.

        Telebistari zeharka begira eta Celta larrutzen dabiltza bezeroak edanean, taberna-zuloan apopilo. Orduak salatzen ditu. Hirurogeita hamarretik hurbil daude bi; beste biak, mende erdiaren bueltan. Gerenaren lehengusua da gazteena, zahar hala eta guztiz.

        Ohartu naiz, ni sartu orduko Shin Chan galegoak ikus-entzuleak galdu dituela.

        — Idaztera? Manuel Rivas bezala orduan.

        Une horretan aitortu dute noizbehinka bisitatzen duela herria.

        Ez diet hasiera batean sinetsi. Esan gura dut ez diedala lehenengoan konprenitu, geroago ez diet sinetsi. Batera mintzatu dira, batzuk galegoz eta besteak espainolez, harik eta Gerenaren lehengusuak erabaki duen arte:

        — Bai, Coruñako idazle handia.

        Ahaztuta nuen galegoa. Garazi ekarri dit akordura, dardarizo lazgarria.

        Handik lasterrera tabernatik irten eta hots egin diot lagun bati.

        — Manuel Rivasen telefono-zenbakia behar diat.

        — Idazlearena?

        — Bai, ondo aditu duk.

        — Eta zertarako nahi duk?

        Tabernatik kanposanturatu egin naiz. Ez da tximeleten aroa oraindik, baina bat baino gehiago ikusten da. Harrigarria. Nonbait irakurri dut gero eta gehiago daudela edonon.

        — Licenidoak —aurreratu da Bento Figueira, basoerdia barra gainean uzteaz bat. Hazi egiten ditu basoan salmentarako. Ugaldu dira ezkontzetan arrozaren kaltetan, askatu egiten dituzte zoriona ekarriko dutelakoan.

        Hala ere, larregi.

        — Zuk zergatik uste duzu aukeratu zuela Rivasek gure herria?

        — Aukeratu?

        Atzera ere ahantzia nuen. Hausnarrean ari naizelako plantak egin ditut.

        — Tximeletengatik?

        Ateraldi txatxua, bistan da, Shin Chan baino dibertigarriagoa omen naiz.

        — Eta non geratu behar duzu? Bihar Aste Santua hasiko da.

Bihar hasiko da.

        Eta ez dago ostaturik herri honetan, susmoak banituen ailegatu aurretik. Berrogeita hamahiru lagun daude erroldaturik, auzoetakoak barne. Gerenaren lehengusuak, Xenarok, harrotasun pittin batez xuxurlatu du, eutsi egin diote azken hamarkadetan.

        — Rivas etortzen delako omen da.

        — Herri ilustratua egin zarete hari esker.

        Gizonak barre egin dio bigarren ateraldi zozoari, hagin gabea da. Haren etxera behartu nau segidan, ba omen daukagu batak besteari zer kontatua. Mesfidantzaz baino areago, beldurrez eskertu diot.

        Aise aurkitu dut Xenaro Mouro Gueren, uste baino aiseago. Gerena baino zaharragoa da, eta den baino zaharragoa dirudi. Zimeldurik. Batek jakin Manuel Rivasen belenekoa den. Tabernatik irtetean ibilmoldeari erreparatu diot. Herrenka dabil, eskuin hanka du oker, kasik bihotzekoak eman dit. Ezusteko galanta izan da. Dena den, pausoan nabarmentzen zaio harrotasuna. Horretan badu antza lehengusuarekin. Aldeak ere baditu, gehienak. Mozkote ardo-kolorea ez da berbetan iaioa. Deus ez Iñaki Gerena Narbaizarekin konparaturik.

        — Gueren deitura ez da Galiziakoa.

        Banekien bertaratu baino lehenago. Sestaoarraren azalpenak nahiko ez bazitzaizkidan, Xenarok argitu dit, zurtuko ninduelakoan. Ze huraxe baita lehengusu biena. Gueren. Gerena, Iñakik berak moldatu zuen, Gerenabarrena bazela jakin ostean. Eta agirietan Gueren agertzen zen arren, inork gutxik zekien abizenaren kontua.

        Etxerako bidean, iruditu zait Xenaro zain dudala Rivasi buruz noiz galdetuko, zer dela-eta bisitatzen duen herria. Badaki lehen aho-zabalik geratu naizena, eta zelan ez geratu, baina ez daki zein den benetako arrazoia. Lehenago egona naiz finisterre honetan, Ortigueiran, O Groven, Tuin, Lalinen, Fozen, eta zin egingo nuke inork ez zuela idazlearen berri. Eta hemen, ordea, Celta bezain famatu eta estimatua omen da. Harrigarria eman badezake ere, neuk ere ez nekien deusik haren gainean Garaziri Las llamadas perdidas ipuin bilduma sinatu arte. Lolo lagunari esker irakurri nuen lehen liburua, ¿Qué me quieres, amor? Geroago El lápiz del carpintero. Eta ondoren Las llamadas perdidas, baina ez Garazirena, harena Cataniatik bueltatu eta gutxira galdu baitzen.

        Konta diezadan erregutu diot, sinesten hasteak bultzatu egin nau. Erantzuna, aldiz, nahikoa hotz.

        — Hauxe duzu ipuinaren herria.

        Ez dut ulertu.

        — A lingua das bolboretas.

        Begira geratu natzaio hitzik ahoratu gabe, izu-ikaratan begiratu ere. Bolboreta zer den batek jakin, baina A lingua das bolboretas... Pinpilinpauxen mihia, argiegia da. Esan badut esan dut, licenido mordoa herri honetan garaia baino lehenago. Orain neu nago zain, erreguka, noiz zer argituko.

        Xenaro irriz lehertu da.

        — Hemen gertatu zen dena. Edo, hobeto esanda, ez zen gertatu. Ez-gertaera baten herria duzu gurea.

Manuel Rivasek Las llamadas perdidas sinatu zion Garaziri San Alejandro egun trumoitsuan, Bilboko azokako berbaldian. Dar-dar batean hurreratu zion. Hasi aurretik erosi zuen, Verdes liburu-dendan. Gauerdian Cataniara deitu zidan, hanka-puntetan zebilen batera eta bestera egongelan barna, zoriontsu.

        — Txolinduta hago?

        Ahotsa Unamuno plazako alkohol-zaleena bezain marrantaturik heldu zitzaidan. Zapata beltz irristagarriak eta gona labur elastikoa zeramatzan soinean. Horrela beztitzen zen Boulervardeko dantzaldietarako. Kafetegi zaharrak Buenos Aireseko kalezuloetako erritmoetara xurgatzen zuen ostiral arratsaldeetan. Zortziak inguruan lotzen zen tango-kidearekin, katu itxurako reiki terapeuta. Erotuta zeuzkaten aldian-aldian eskolak ematera azaltzen ziren irakasle porteñoak.

        Hariaren bestaldetik, Garaziren ahots erlastua baino garbiago heldu zitzaidan Astor Piazzolaren bandoneon alegera. Bilboko Plisetskaya dantzan ari zen oin ttipiak egurrean pausatu gabe, hegan hara eta hona.

        — Bihar egingo dinagu berba —desenkusatu nintzen.

        Nire berriak berantesten zituen, zelan zihoazkidan aferak Sizilian. Zelangoa zen, behinik behin.

        Hiria.

        — Badakin? Gerra Handiaren amaieran bonbardatzea deliberatu zitenan amerikarrek.

        Zorioneko Mundu Gerraz zigortu nuen. Baina egia ere bazen. Jauregietako barrokismoen alboan makina bat etxe barren husturik zeuden. Arnasa hartu ezinean, herio-larrian. Izoztuak ziruditen, Findus izoztuak.

        Une hartantxe ateko txirrina jo zuten. Hoteleko zerbitzaria zen, aurpegi beteko gaztea, aldean Krug Grande Cuvée botila zekarrela.

        — Nor da?

        Apur batean itxoiteko erregutu nion Garaziri, dantza mengelarekin segitzeko desio. Igel itxura aitortzen zion jaka berdea janzten zuen gizonak. Eskupekorik eman gabe agurtu eta bigarrenez eskusatu nintzen.

        — Mankata nagon, Garazi, bihar egingo dinat aupada bat.

        Gau hartan ez nintzen idazle galegoarekin arduratu. Rivas edo Marias edo Trias ulertu nuen ere auskalo, nori inporta hura? Xanpain botila izotz pusken artean ipini eta, berandu baino lehen, kaleratu egin nintzen. Cataniako plazak orroka ari ziren, basakatu bihurturik. Bezatzeko aukera bakarra nuen.