GUDA

        Dabiltza borrokan elkarregaz bederatziehun milioi gizon, eta geldi eta bakean dagoz zazpiehun milioi, eta geldi dagozen asko be gertuten daragoie beren armak badaezpada bihar edo etzi borroka hasi behar badabe.

        Azkenengo garaipena ez dakigu nork eroango dauen. Behinik behinean ezkutapen itzelagaz ikusten doguzelako gauzak.

        Behinik behinean garaile alemanek urtengo balebe be, ezin esan geinke euren burutasunak ondo urten deutsenik, ze euren ustea zen behingo batean Parisen sartzea eta handik sakelkadak atera ondoren harro-harro euren etxera joatea. Baina zer! Danbadak arma atzetik urten deutse gizagaixoei.

        Bai, halan dira gauzak! Alemanek uste eben, soldadu bikainak-eta asko eukelako munduaren jaubeak zirela; ez ziren. Barriz horretara bardin pentsatu eban Ingalaterrak, bere itsas-armada handiari begiraturik. Horra ba, bioi tokatu jake elkarri oratutea, eta hor ba mutilok!

        Sartu ziren Amerikako Estatu Batuak be alemanei agirika. Denok uste genduen barrabaskeriaren bat urten behar dauela honeen eta alemanen artean. Baina zer? Ezebez, estatubatuarrek gogor egin eutsieen alemanei, honeek oraindino gogorrago egin eutsieen eurei, eta kitu.

        Behinik behinean inondik inora ezin dodaz aditu ez yankitarrok ez alemanok. Harrotasuna eta tema badago Washingtonen, tema eta harrotasuna Berlinen. Horixe baino ez!

        Euren harrotasun guztiekin be joango balitzaz elkarren hagin artera, eta batak besteari zakatzak atera, ederki etorriko litzake zakatzak elkarri ateragaz guda arrano hau amaituko balitz. Baina ez jakiat!

        Alemanen alde dabiltzanek dinoe Ingalaterra hasi dela ziper lanean bakea lortuteko hainbat arinen, eta horrez gainera jakiak be urritzen doazela. Horrexegaz ez nago batera morroiokin, ba jatekoa ugari ageri da hemen. Orain bai, egia da asko garestitu dela.

        Barriz Elkartuen alde dabiltzanak ez dira nekatuten esaten Alemanian goseak hilten dagozela denak eta abar. Eta gudariak be honezkero nekaturik tiro bat jaurti nahi ezinik ei dira, eta argi dago! Han be bake eske ei dagoz denak.

        Horra ba bake-eske direla eta bakerik ez da inondik ageri. Hau barrabaskeria!

        Orain bai, egia da, Ingalaterra ez dabil ugaritasuneko itsasoan uger, eta hau holan ikusirik, ez da sinesgaitza egunkariek alemanengatik dinoena.

        Honeek estatu biok, ba lur jota eta odol hutsituta geratu behar dabena badakigu arin-arin euren gorabeherak itunduten ez badituez.

        Italiarrak barriz aurrera doaz Austriako herrietan, austriarrek egin ahal leikezan ahaleginak alferrak izango ei litzatez italiarrok atzera-morko eraginik handik aterateko. Behinik behinean hareek Triesterantz doaz eta hor konpon.

        Errusiarrok barriz, honeei seboa emon deutse eta euren mugarriraino joan dira.

        Dardaneloetan Elkartuak sendo ei dabiltza. Orain hiru hilabete hemen ogia merketu zen penny-erdi, bost egun barru edegita egozala Dardaneloak-eta. Baina ez jakiat noiz jango dogun handik ekarririko gariagaz eginiko ogia. Oraindino fresko jagok ha.

        Frantzian eta Belgikan beti dagoz bardin. Agintariok hasi leikez honezkero negurako guda-etxeak egiten, ze amaitu orduko etorriko jakelako negu itzela be.

EZIN LEIKE URDINA IZAN

        Hemengo policemanek ni alemana ez naizela ezin dabe sinetsi; aldi batean Newcastle deritzon Ingalaterrako hurian espetxeratu ninduen alemana nintzelakoan, eta larri ibili nintzen aske geratzeko.

        Lehengoan ostera Ardrossan deritzon itsas hurira egin genduen, eta herri txiki horretan hainbat adiskide egin neban aldi gitxian. Sarritan joaten nintzen etxea zen Murray deritzon irlandar batena. Urten genduenean handik euren gomuta euki daidan, sendi osoaren irudia emon eusten. Haren ordez nik neurea emonik urten nintzen itsasora.

        Nik itsasora urten eta lasterrean, sendi guztia eroan eben Police Court edo polizi-etxera. Honeek denek juramentupean erantzun eben espainiarra nintzela. Orduan poliziok esan eutsen emoteko nire irudia, eta irudi horregaz egin dabez hainbat, ni ezagutu naien toki guztietan.

        Lehengo egunean ni herritik naizela, etorri zen polizia bat gure ontzira nire izena jakiten, eta nire argitasunak ikusten. Ez eben sinetsi eta joan ziren Bautista-ren ordez ipini ohi dodan Batxi ondo ala txarto idatzia den jakiten Santanderko ontzi batera.

        Algortako katarrak 'holandesa' deitzen deust, baina holandesa barik alemana ete naizen nago, nik neuk ezebe jakinge.

ITXAROPEN OSOA

        Elkartuek garaipenagaz urtengo dabela itxaropen osoa dago hemen. Noizik noizera edo, hobeto esateko, egunero dakarrez egunkariek hiru-lau ontzi hondora joan direla eta holan, baina honegatik zirkinik be ez dau inork egiten. Urrunago joan barik, herenegun hemendixik urten eban ontzi eder bat galdu dela gaur etorri da albistea, baina barri hori herriak hartu dau ezertariko ikararik baga.

        Lau aste barru turkiarrek larri ibili behar ei dabe. Hareek ez ei daukie honezkero ez gudaririk, ez jakirik. Gainera barriz Italiak be ontziak bidali ditu Dardaneloetara, eta barriz Bulgaria be laster hasiko ei da joten. Irakurlea, noiz amaituko ez ete da guda ikaragarri hau?

BIARRITZEKO ONTZIBURUA

        Atzo heldu zen hona Biarritz deritzon haize-ontzi handia. Hainbat euskotar dauka barruan, baina frantsesak direla esan deuste. Horra ba, ni jakingura naiz, eta gaur barruratu naiz, eta bai eztabaida itzelak euki be bertako ontziburuagaz eta agintariekin.

        Esan deustenez, Frantziako gobernuak agindu ebazan Bartzelonako fabrika batera hainbat mila oinetako soldaduentzat, eta atzera bidali beharra izan dabe kartoizko zola-eta txarto eginak izan direlako. Eta beste fabrika batzuetara be frantsesek eskariak egin dabez: uhalak, estalkiak, galtzerdiak, eta abar. Baina zer? Uhal ordez katu-narruzko zintak bidali ei deutsieez, estalki ordez edozer gauza, eta galtzerdi ordez barriz txarrikeria bat. Horra ba, orain Frantziako gobernuak, haserreturik, Bartzelonako gauzei ateak itxi deutsoz, eta bartzelonatarrak uleari tiraka ei dabiltza. Baina, norena errua? Eurena, erbi ordez katua sartu gura izan dabelako.

        — Guk —esan deust— geure eskariak espainiarrei egin beharrean Ipar Amerikara egingo doguz, hareekin usterik egin ezin leikelako saldu-erosi arazoetan. Horregatik ez da jagiko Espainia, bere semeek hautsa begietara jaurtiten deutsielako.

        Ontziburuak inostan:

        — Zuek beti izango zarie bardinak, ez zarielako inoiz eskarmentetan. Hartu-emonak txarto zeunkezelako Kuba galdu zenduen. Itunduten ez zarielako daukazue amai barik guda Marokon. Zuek betikoak zarie, inoiz ez zarie konturatzen ezegaz. Oraintxe era euki dozue pixka bat ondo geratzeko zeuen salerostea zabaldurik. Eta zer? Hegaz egin ezin dauen txori bat baino oraindino beherago gelditu zarie.

        Zintzo-zintzoro hitz egiten izan deust ontziburu horrek, eta sinetsi dot esan dauena, eta zer erantzun be jakin ez dodan legez, neure ontzira etorri naiz gogoetez beterik...

HEGAZKINAK

        Hemengo hegazkin-etxetik gaur hiru txorigizon urten dira tramankuluetan eta kaian dagozen ontzien gainetik hegazkada ederrak egin dabez.

GUDONTZIAK

        Hor lau oin inguru uretan sartzen diren gudontzi pilo bat egiten daragoie hemen. Zapalak eta zabalak eta osoz laburrak dira, eta euren makina petroliozko indarraz ibiliko da. Ez dakit norako izango diren ontziok, baina seguru esan leike Dardaneloetarako izango direla.

ITSASTARRAK

        Mediterraneo itsasoko ontzietan sugile eta lemariak lortu dabez, goizean, kafea eta ogia; gosaritan, hiru jaki eta ardaoa eta ogia; eta bazkaritan, lau jaki, eta ardaoa eta ogia eta kafea. Purorik ez dot uste damotsenik.

        Hori hareek lortu dabenean Mediterraneo itsasoan hemengoak be txor-txor hasi dira, eta aldi gitxi barru hor joango dira oporrera beharbada.

        Ia ba, ontzijaubeok, zabaldu sakelok, gitxienez behar direlako hiru laurleko morroiok elikatzeko (bakoitzarentzat).

IRUDIAK

        Hemengo Sunday Pictorial deritzon egunkariak gaur dakar daniar ontzi Thistleboork-eko itsastarren irudia. Ontzi horri bost minutuko epea emon eutsen alemanek, eta ontzikoak txaneletara atera ebezan elikadura apurrak, ez ekielako zenbat aldi itsasoan egin beharko eben. Itsaspeko mutilek guztiak ostu eutsiezen, eta eskerrak berehala ontzi batek harrapatu ebazana, osterantzean elikatubage larri behar eben.

SOLDADUSKARA

        Hirurogei mila dira soldaduskan euren guraz egun gitxian barruan sartu direnak. Ikusirik hain abertzaletasun handia beharginen artean, guztiz alaitu da Kitchener.

        Lloyd George barriz ez dago inori erantzunak emoteko. Lehengo egunean hurreratu jakozan batzuk itaunka eta koipekeriekin, eta hauxe izan zen bere erantzuna:

        "Zuhaitz luze batetik bestera lotuta ikusiko bazendue alanbre bat eta alanbre gainetik gizon bat doala igaro nahirik, bere ardura osoa horretan ipinita, zer egingo zeunkie? Ez da egia arnasa barik, bihotza dardarka egongo zintzakezela, harik eta gizon hori beste aldera igaro arte? Eta ez zintzakeze isil-isilik egongo, zeuen hitz zaratagaz bere zereginean aditasuna galduta, jausi eta hil ez dadin morroi hori? Ba, niri be utzi bakean alanbre hori igaroten oraintxe nabilelako".

ABERRITIK URRUN

        Ikusten doguz euskotarrak munduko alde guztietan zabaldurik, euren lege zintzoari azkenengo aizkorakada emon eutsienik hona.

        Lehen be zaleak ziren gure aberkideak herritik urrun ibilten, baina lege zaharraren azkenengo txatala eroan euskuenean batez be, deritzotenez gure gurasoek aberria ez ikustearren zoritxarrean-edo, asko eta asko aldendu ziren Argentina eta Amerikako beste zoko askotara, aberrian ez eukena bilatzen.

        Ikusten dira oraindinokarren Kuba eta Kalifornian eta abar gure aberkideak zabaldurik, hegape batean jaioriko txitak kaskonduten direnean zabaltzen diren legez, eta euren bekokiko izerdiagaz kale osoak ederturik eta salerosteari indarra emonik, herri osoak aberasturik, euskal abizendun fabrikak han-hor ageri direla; eta bakean hantxe bizi dira gure anaiak arrotz-gobernuen legeen menpean.

        Euretariko askok lehenengoz mundu-argia ikusi ebenean aberritik urrun egozan, ezbehartsuak! Euren gurasoak legez aberriko mendi-bitarteetan jaioteko atsegina izan ez ebelako, euskal odoldunak izan arren. Guraso horreek munduan zehar abiatu ziren, eta heldurik urrunetako herrietara euki ebezan umeak.

        Zenbat nahigabe, zenbat samintasun eta zotin herriaren ama sendoak aho-bete jateko idoroteko, Pampa-ko amaibako zabaletan, bide-aldi itzelak egiten egun osoetan, eta beharbada horreetariko bide-aldi batean Goikoak halan nahirik, sein eder bat mundura. Jaiobarriaren haragi samur bigunak zegaz estaldu ez! Sabela pixka bat berotzeko elikadurarik ez!

        Gure herriko asabok heltzen ziren noiz edo noiz izendatu jaken lur zatira, eta gerriak ondo makurturik lortuten eben lehen sasiz eta bedarrez hornituriko lurrak atxurtuta solo eder mamitsu bihurtzea.

        Hantxe be ezagunak izaten ziren; euren gorputzak lanen indarrez nekaturik jesarten zirenean zohiz eginiko ei ziren etxe zantarretan, lurrean belaunikaturik euren otoiak egiten eutsien Euzkadi hainbat maite dauen Jaungoikoari.

        Euzkadin jaioak izan ez arren, guraso honeen semeak euskaldunak ziren, egunero gomutatu eragiten eutsielako euren aita-amek, bateko han mendi tontortxua, besteko han errekastoa, eta abar aberrian egozanak.

        Gogoan euken bai, eta ez ziren inoiz ahaztuten euren aberria bere buru izana zelaz, eta euren aldian ez zelako, ibiliak ziren mendirik mendi atzera lege zaharrak lortuteko uste guztiaz gudan, bata bestea erahilten! Baina zer? Lehen baino oraindino txartoago geratu ziren. Kortan abere barik, baso ederrak suak erreta, aurreztuta eukiezen diru apurrak lege zaharra ekarriko ebala esaten ebanari dena emonik, geratuten ez jakela ez abererik, ez basorik, ez dirurik.

        Holan ihesitakoak dira guk urrunetan ikusten doguzen aberkideak. Batzuk aberasturik dagoz, baina zenbat neke igarota!

        Ahorik aho esanak izan diren legez gure asaben samintasunak, halantxe izan dira kontatuak gure antzinako legearen edertasunak. Horra ba hasi ginen edertasunok atzera lortuteko lanean ziper. Munduan beste herri batzuk be oraingoan ahalegin bardinak darabilez. Herri batekoak ba estatu bat eurentzat nahi dabe, eta holan nahi izateaz Ingalaterrako gobernua alaitzen ei da. Horra belgiarrei euren aberria zapaldu eutsieelako joan zen berau gudara, eta irabazle urteten badau, zer esanik ez dago, belgiarrak euren aberriagaz (oso-osorik) geratuko dira. Serbiarrak be bai, eta Bulgaria, Errumania eta Italia be bardin. Munduko herri guztiak izango ei dira bakoitza bere legeekin erabiliak, guda hau ei da ba justiziazko guda Elkartuentzat. Italia Elkartuekin joan da, "Italia italiarrentzat" esanik. Bulgariak, Serbiak eta Belgikak be bardin.

        Eta guk, euskotarrok, zer esan geinke ba? Guda amaieran jausiko ei da Justiziaren balantza behar den aldera. Baina balantza hori eskuetan daukienean, gomutatuko ete dira gugaz?