Hornilloko Comandancia Marinan atean josita ipini eben paper handi bat hil honen 18rako iragarrita egoan alemaniarren iragarkiagaz. Berehala ihesi eben herrira barruan geunkezan lemari eta sugile denek. Hurrengo egunean etorri ziren barriak, baina gaua heldu zeneko nork edo nork esan eutsen euren emazte, arreba eta enparauei zelako iragarkia egoan Comandanciako atean josita, eta hor aramaritekuetan datoz hor hamabosten bat atso besoetako zain baltzak erakusten ebezala, ontziburua jo gurarik, euren gizonak engainatuta eroan nahi izan dabezela-eta.

        — Baina ene emakumetxuak, neuk be eurek legez arriskuan ibili behar badot —inotsen buruak...

        Baina honeek ezer ez eben aditzen:

        — Venga los papele de nuestro marío.

        — Ez emakumetxuak, paperak eta dirua bihar goizean zeuen gizonei emongo jakoz.

        Ka... bakea izango bazen eurei emon behar jaken diru hori, eta gau hartan bertan ostera be geratu ginen ez lemari eta sugile barik.

        Ontzia ia zamatuta egoan, eta gizonik ez itsasora urteteko. Gurago eban hango jende-moduak gosez hil euren etxeetan itsasora joan baino.

        Urten ginen itsasora eta, ikaragarrizko eguraldiak atrapatu ondoren, hamabigarren egunean sartu gara hona. Larri gengozan jakin arte zelango albisteak ziren hemendik, eta hain zoritxarrez guztizko samingarriak dira.

        Ingalaterrako uretara heldu ginenean lehenengo topo egin genduzanak Bristol-go gidalari edo praktikoak izan ziren, eta itaundurik urpekorik ikusi den hemengo itsas barrenetan, erantzun euskuen halan beharrean be, hil honen 19an euren haize-ontziaren aurretxuan zelan urten eutsien urpeko aleman handi batek. Honeek, jakina!, urpeko hori ikusi ebenean beldurtu ziren, eta haize-oihalak zabalduta ihes hasi ziren, baina alemanek berehala atrapaturik esan eutsien:

        — Mutilak: oraindino ez gara hasi ikatzontziak ez zuek lakoak hondora jaurtitzen. Zoazte ardura barik eta esan zeuen aberkideei geure torpedoak daukaguzela gordeta beste ontzi batzuentzat, eta ez zuentzat txiroentzat.

        Hau esanagaz batera urperatu ziren, eta inork ez daki urpetik norantz joango ziren morroiok.

        Hau jazo zen Nash Point deritzon lurmuturrean. Pentsatu zeinkie, Bristol Chanel deritzon itsasoaren barru-barruan.

        Urruntxutik haize handia egoelako joian greziar ontzi eder bat bere herrirantz. Ingelesek besteren bat zelakoan kanoikada bategaz trimindu eutsien gaina, eta honez gainera itsaskide bat hil. Hemengo Cardiff alboko Gaztelutik jaurti eutsien dunbadi hori.

        Bakean dagozen estatuetako ontzietan ziper daragoie ontzi-hegalean hizki handiekin ontzi-izenak idazten, eta honen gainera izenaren alboan margotuten dabez euren ikurrinen koloreok, urrunetik igarri daien nongoa den ontzi hori.

        Geure honi eta beste hemen dagozen Bilbao ontzi guztiei be ipini deutsieez hor kana eta erdi luzerako hizki zuriak eta ikurrin koloreak.

        Gaur ostera, guk hizki handiekin izenak ipinten daragoigun artean ingelesek euren ontziei kezulo, txanelak eta enpaiduak baltzez margotzen daragoie. Honez gainera, izenak borratu inork jakin ez daian zelan deritzon ontzi horiei. Honengatik askok dino kirtenkeria hutsa dela, ze, urpeko alemanek seguruago jaurtiko dabe hondora izenbako ontzi bat beste enpaiduak baino.

        Orain pentsatu dau Ontzijaubeen Elkarteak ametralladorak ipintea ontzi denei, eta honeek urten daiela hiru edo lau elkarregaz bata bestea jagoteko, eta urpekoei aparetako ahal badabe.

        Italiar ontziburu batek esan deusku gaur, hainbat ontzi ikusi dabezela itsasoan berak italiar ikurrinagaz, eta seguru dakiela ingelesak zirela, Italiako ontzi denak berak ezagutzen dabezela-eta.

        Ingalaterraren ospea euki dauen estatu batentzat nahikoa beheratasun da beren ontziak lapurrontziak antzina ibilten ziren legez izenik barik ibiltea, eta euren ikurrina hainbat bider goraldua kendutea, eta honen ordez beste edozein tokitakoa erabiltea.

        Honeetariko ontzi batek lainoagaz edo jota, hondora botako baginduz, nori erreklamatuko leuskio gure ontzijaubeak ontzi honen balioa? Zeuen bularretan ipini eizue eskua, irakurleak, eta pentsatu zertara gabiltzan itsasoan gabiltzanok.

KAFETEGI BAT GEHIAGO

        Mari Eperdiren kafetegiaren albotxuan ipini dabe beste bat. Joan naiz gaur ikusten, eta ikaratu naiz ikusirik bere jaubea dela Malen Ipiski mundakarra, hiru bider ezkondua berau, eta azkenengo senarra manilarra dauena. Azkenengo erara zabaldu dau kafetegi hori, hara zelan: atetik sartukeran ikusten dira lau mahai kedarra baino baltzagoak, launa kilo koipe badabela euren hegaletan. Bederatzi katilu, beste hainbeste untzetik eskegita, topin baltz bat beti irakiten, eta topin horren alboan dago ben-ben Ipiski amantal goitik-beherakoagaz. Amantal horrek argi egiten dau koipearen koipeagaz, esan leike alpaka dela.

        Kafea hartzen zagozen artean gura badozu alaitxuago egon, emon eiozuz Ipiskiri sei penny, eta berehala hasiko da orkesta han alboko aldean dagoen gela batean.

        Kantualdi aukerakoak jo be egiten ditu piano zahar hark zulotxu batetik penny bat jaurtita, eta bien bitartean Ipiskik ekiten deutso dantza alaietan, erakutsi nahirik bere atorrak, Mundakatik urten dauenik hona jaboiaren txistilik ikusi ez dabenak.

EZIN GAITUEZ IKUSI GU

        Mari Eperdiren kafetegian lehengo egun batean jazo jakunagaz pixka bat beragaz haserretuta gabiltza. Horregatik entzutea euki doguneko beste kafetegi bat edegi dabela, oinestua baino arinago joan gara bertara lau euskaldun. Halan beharrean be bertako mahai batean egozan galiziar bi gugaz lehengo egunean borroka euki ebenak Eperdiren etxean.

        Isilik egozan morroiok. Ipiski bera be geure albotxuan jarri zen. Halakoren batean gure lagun bati otu jako kitarra jota kantu batzuk egitea.

        Hau entzunik, galiziarrek badinosku:

        — ¿Á quén le chamais astoa?

        Kantu horretan astoa hitza aditu eben, edo behinik behinean berehala hasi jakuzen jo goiak jo beheak eurei astoak direla esan deutsegula, eta abar. Alferrik ziren Ipiski eta senarraren ahaleginak bakea ipinteko. Eta zenbat eta bigunago guk erantzun, eurak gogorrago etozen gure gainera. Azkenean nire lagun aulestiarrak gehiago iraun ezinda, galiziar bat jo eban kitarragaz buru-buruan, eta samaraino sarturik utzi eutsan tramankulu hori. Beste galiziar horrek berehala egin eban ihesi, osterantzean Ipiskiren katilu denak aurpegian eukazan.

        Txarrena izango zen urre gorridun topina. Eskuan neukan neuk ba hau be kolkotik zehar jartzeko ahal nebanari.

MARI EPERDI-REN ESKARIAK

        Espetxean sartu barik uzteko guri, edo uztea nahi badogu Mari Eperdik esan deusku isil-isilik ordaintzeko beherago doazen trasteak, lehengo egunean geuk apurtu genduzela-eta.

        Burduntzali bi, zazpi katilu, kafeontzi bi, hiru bonbila, mahai bi osoroztu, neskameari txartes bat erosi, eta beren betondokoa osatzeagatik medikuari bost ogerleko ordaindu. Isilik egotearren berehala emon deutsaguz, baina halan eta guztiz be, haserreturik dabil, euskaldunik ez dauela etxean ikusi nahi ei dino.

        Nahi ez badau ez gara joan be egingo, joan ez arren be ez geunkelako galduko ehuneko lau. Baina mutilak, tamainako atsoak urteten dabe Almoike-tik eta Mundaka aldetik behinik behinean... Malen Ipiski eta Mari Eperdi esposizinora eroateko modukoak dira.

ONTZI BAT GITXIAGO

        Bilbaoko Uriarte n.º 4 izan da saldua ingelesei 18.000 libra esterlinan. Diru mortxakada ederra, ezta? Beren 24 lagunak hemen geratu dira, ogipide barik.

KANOIAK ONTZIEI

        Ziper daragoie ingelesek kanoiak ipinten euren ontziei. Oraingoan larri behar dabe alemanen urpekoek. Bikainetarikoak ei dira morroiak baina daukiezen etsaiak be asko dira.

BELDURTIENTZAT ZIRIKADAK

        Empire antzokian ederrak emon deutsez artista batek hemengo baten batzuei.

        — Ez dozue joan nahi Frantziako zuen anaien ondora?

        — Ez.

        — Orduan zoaze zeuen etxeetara eta zeuen prakak kenduta ipini eizuez atorra zahar batzuk, epel arranook.

        Honelakoak esan ondoren ondo lotsatuta utzi ebazan asko eta asko. Azkenean, lore eder bat aterata, soldadu bati damotso, eta epel guztiei kakazotz egiten deutse barre karkaxada artean. Hahori dok ederra! Kirikiño, badakizu zer den kakazotz?

EKAU DIRU GEHIAGO!

        Horixegaz urteera horregaz etorri jakoz gaur gure ontziburuari sugile eta lemari eta enpaiduak.

        — Gizonak, ez zineten geratu ba konforme Hornillon damatsuedan alogeragaz, eta horren gainera ez zenduen firmatu paper bat Comandanciako agintariaren aurrean? —dinotse buruak.

        — Bai baina...

        — Hemen ez dago bai bainarik, holakoxeak zarie zuok, etxean zagozenean hilean ogerleko bategatik be gertu, eta gero sabelak beteten dozuezenean oraindino gehiago nahi. Idatziko deutsat neure ontzijaubeari, ia emon ahal leikezuen gehiago. Osterantzean denok zoaze herrira —berresan deutse.

        — Pue no vamo todo a tierra —esanda ihesi dabe, eta batek be ez dauka txiki bat irabazita.

        Honeek dozak morroiak!

ONTZI GUZTIETAN BARDIN

        Irabazten daben alogeran gainera, ehuneko 35 eskatu dabe hemen dagozen ontzi gehienetako itsaskideek. Ontziburuek telefonoz esan deutsiee jaubeei ia zer egingo daben. Batzuei erantzun deutse emoteko ehuneko 25, beste batzuei oraindino ezebez. Behinik behinean honeek ez dagoz itsasora urteteko diru gehiago ez badamotse.

        Gogor jagozak honeek morroiok. Txiki bat barik be, han doaz herrira, lebatz ederrak atrapatu ondoren eurei deritzanean datoz barrura. Nik ez dakit nork damotsen edaria dubarik.

BARREGARRI

        Guztizko barregarri erabili dabe Cartagenako ontziburu bat beren azpikoek. Diru gehiago nahi eben eta jaubeak emon nahi ez. Azkenean telefonoz hartzen dau albiste hau: "Dadles todo lo que quieran y además un jamón". Menpekook jakin dabenean albiste horren barri esan deutsie buruari bete daiala agindua, jaubeak agindu dauen legez. Ontziburu horrek ez dau euki beste urteerarik joan hornikariagaz eta jamoi bana beren menpekoentzat ekarri beharra baino. Urten eban herenegun itsasora. Baina tripa onak daroaz, Cartagenara heltzen den ordu hartan bertan doaz morroiok herrira. Gero han ibiliko dira ogerleko bigatik be ontziratu gurarik. Bai ba, holakoxea dok hau mundu arranoau-eta.

AURRERA DOAZ GUDAREN SAMINTASUNAK

        Herenegun joan ziren hondora ontzi bi urpeko alemanek torpedeatuta, eta atzo joan zen beste bat 37 gizonekin, honeek denok itorik. Atzo urten ziren Frantziarantz hor 5 mila soldadu inguru South Walesko herri guztietatik.

        Lehengo egun batean, ingeles gudontzi batek jaurti eban hondora urpeko aleman bat, gizon denak salbatu ondoren.

        Hemengo egunkari denak hor ibili dira Dardaneloak gora eta Dardaneloak behera. Orain barriz berehala isildu dira, ez dinoe ezebe Dardaneloengatik; ez daki inork ba ezebe han zer jazoten den.

        Egunero dakarre egunkariek zeozer hizki handiekin idatzita irakurleari su gehiago sartzeko. Bien bitartean honeek, odol hotzezko biztanleok, nahiz albiste txar nahiz on, bardin irakurten dabez erakutsi gabe samintasunen txistilik euren aurpegietan. Beti itxaropen sendoa dabela euren gudontzietan, euren soldaduengan eta euren armetan. Gobernuaren erabakiak herri guztiak hartzen ditu ontzat, hortik da ezagun hemengo gobernuak direla herri guztiaren baimenagaz ipiniak, herri osoaren hautarkiagaz atereak.

        Honetaraxe daroa ba Ingalaterrak bere arloa, geldiroka eta itzel, albiste txar eta onari begirakun bardinagaz begiratuz, denok elkarregana ondo baturik, zein gobernu zein herri, elkarregaz ondo adituta, ingelesak bakarrik direla pentsatuta.

        Honetara doaz hilabeteak, honetara igaroko dira urteak, baina Ingalaterrak ezin leike galdu itxaropena eta gitxiago eroapena. Honek beti dino "Nik ez daukat presarik", "Nor edo nor nekatuko da ni baino arinago"... eta nik be uste dot baietz.

        Ez uste izan, irakurle euskalduna, behingo-behingo batean Ingalaterrak esango dauela izpisaturik: "Egin dodaz nahiak". Ez anaiak, ez, honeek oraindino Kirikiño berbera baino gibel handiagoko gizonak dira. Baina eurei be irabazten deutsiee andaluziarrek:

        Behin batean sevillatar bi etorri ziren Londresera, eta halako batean ikusi eben idatzita ingelesez 'Gibelandidunen Batzokia', eta morroi honeei otu jake bertan sartzea. Han doaz, joten dabe tirrintina, eta handik orduerdigarrenean agertzen jake gizon bat, eta dinotse: "Nor da hain presan deitzen dauena?". Hau esanda, ordubetegarrenean edegiten deutsiee atea haserreka hain presaz ebiltzalako, sartzen ditu gela batean, eta beste ordubete han itxaroten euki ondoren doa eurengana batzokiko lehendakari hori haserreka eta puzka. Andaluziar bioi bardin eutsen, nahiz lau orduan itxaron nahiz seian itxaron, hareek eukezan gibelak!

        Lehendakari horrek itaundu eutsen ba zer nahi daben andaluziar bioi eta, jakina!, bertako bazkideak nahi eben izan.

        Lehedakariak abizena idatzita bidaltzeko agindu eutsen morroi horreei. Handik seigarren hilean idatzi eben, eta urtebete eta erdigarrenean erantzupena hartu eben.

        Joan ziren atzera Londresera erantzupena hartuta zortzigarren hilabetean, eta lehendakariaren aurrera heldu zirenean, honek itaundu eutsen ia zeintzuk ziren euren biziko eginkizunik gomutagarrienak.

        — Ba... jauna —inoan batak—, Txinako estatuaren himnoa berrogeita hamalau liburu dira, zazpiehun paperekoa bakoitza.

        — Eta zer? —dinotso lehendakariak.

        — Ba... bost urtean egon naiz neure gelatik urten barik himno hori irakurten.

        — Txineraz be badakizu zuk ala? —dinotso lehendakariak.

        — Ez, jauna, ez dakit hitz erditxu bat be.

        Orduan jesarrita egoan tokitik jagirik, beste andaluziarrak dinotso lehendakariari:

        — Jauna, hori irakurten egon den aldi guztian, bere alboan egon naiz ni horrek irakurten izan dauena entzuten.

        — Entzuten? Bost urtean?

        — Bai, jauna.

        — Baina zuk jakingo dozu txineraz hizketan?

        — Ez, jauna. Ez dakit hitz laurdentxu bat be.

        Ikaratuta geratu zen gure lehendakaria andaluziarrek eukien gibelagaz, eta berehala bazkide izendatu ebezan Joselito eta Paquito.

        "A todo hay quien gane" esan daroe gaztelarrek, eta zuzen dagoz.

KAFETEGI BARRIAK

        Malen Ipiski eta Mari Eperdiren albotxuan ipini dau Zorrontzako emakume batek kafetegia. Ipiniagaz batera bidali euskun txartela bere etxearen iragarkiagaz.

        Gauean otu jakun joan-etorri bat egitea, eta zaust!, han goaz Zapasto-ren etxera (halan jako izena ba zorrontzar honi), Centro Naval jako izena kafetegi horri, eta guztiz ikurrinez beterik dago alderdi guztietatik, espainiar kolorez beterik dago etxe dena hori.

        Aurre aldean dagoz lau mahai zahar, eta goiko aldeko utxabalda hautsez betetako batean, hiru edo lau bonbila huts, eta euli-kakaz beteriko zazpi edo zortzi katilu baltz eskegita.

        Gu sartu garenean, Zapasto amantal zuri plantxatu ederragaz edontziak garbitzen daragoio. Eskatzen deutsagu garagardo pixka bat, eta atzamarrekin mokoak zintz egin ondoren, han doa bila. Arraioetan, hau dok atsoaren garbia! Edontzi bat pixka bat horbanduta dago-eta, kendu ezinik horban hori bere amantal horregaz, berehala jaurtitzen deutso txistua eta gero lehortu pixka bat eta han dakarkuz, geure ondotxuan ostera be turrun!, han doaz mokook.

        — Zorrontzarra dinok Batxi, dela hau patariau? —itauntzen deuste lagunek.

        — Bai, ene adiskidea —aitortu beharrean gagoz—, holakoxe atsoak be badaukaguz geure aberrian.

        Garagardoa ekarri ondoren, irribarreka ihesi deusku atso horrek, eta hor nondik barrabaskeria! Bere amantal zuri hori katigatuten jako untze batean, eta han doa behera. Orduan agertzen jakoz azpi-gona satsa baino baltzagoak zatia dariola, eta birrist egiten dauela alpaka legez koipearen koipez.

        — Ene, ez dakizue hemen zer daukadan —dinosku ate bat berehala edegita—. Han ikusten? Hautsez beteko kankanarru zahar bat dago gela horretan. Kankanarru horrek zulotxu batetik txakur handi bat botata inon diren pasodoble eta barrabaskeriak joten ditu.

        Otuten jat neuri txakur handi-zulotik sakelean neukan arandela bat jaurtitea eta, arraioetan!, bardin-bardin daragoio beren arloan txakur handia balitz legez.

        Gure barruko algortar batek gaur egun guztian ez dau beste beharrik egin txakur handiaren neurriko burdina zatitxu biribilak egin baino. Zapasto barriz, adurra dariola dago. Algortarrari kafea eta enpaiduak dubarik damotsoz uste izanik hainbat txanpon jaurtitzen dauela piano horren barrura.

        Hor hamar-hamabi biko dabiltza dantzan, eta honeek hartzen dabezen kafeak eta limonadak ez daukie amairik. Ha dok barrabaskeria!

        Baina hurrengo idazkian ipiniko deutsuet Zapastok zelango aurpegia ipiniko dauen bihar goizean kankanarruaren kutxa edegiten dauenean txanponak hartzeko.

MR. ROBERTS

        Gaur goizean goizeko seietan jagi ohetik eta joan naiz Mertzedes Zapastoren etxera. Itsuskiagaz ibili da ertzetako hautsak kentzen eta guzti, alai deritzadanez, atzoko negozioek ondo urten deutselako ustean. Kafe pixka bat eskatu

ondoren jesarten naiz jesarleku batean eta han nago itxaroten salda baltz horri. Kafeori berotzen den arte isildu bage daragoio Zapastok abesten:

        "Zapastok jakok umorea" dinot neure artean. Honetan hor hirurogei urte inguruko zaldun bat sartzen da. Paper bat dakar eskuan. Etxearen ugazaba da.

        — Tire, Miss Mertzedes —dinotso honek—. Ekatzu zor deustazun hogeita zortzi txilinak, aste hau be amaitu jaku-eta.

        — Astebete etxean eroan arren atzo artean ez dodaz kafetegiaren ateak edegi, eta atzo atera nebazan txanponekin pontxopetik atera nahi neukez sei izara, lau buruko-azal eta neure atorra batzuk igaro den aspalditxuon bertan daukodazanak. Eta Mr. Roberts, arren dasketzut asketsi eiztazula aste honengatik. Datorren astean dena eta gehiago emongo deutsut-eta. Hara... Mr. Roberts, edegi baino ez neban egin atzo neure denda hau, berehala bete jatan espainiarrez, eta pianotik bakarrik eskier dakit libra bi (hamar ogerleko) baino gehiago atera deustazana. Mr. Roberts, utzi eiztazu ateraten pontxopeko trasteok atzo irabazi dodazanokin, eta datorren astean, badakizu...

        — Datorren astean aterako dozuz atorrok, eta niri ekatzu asteon etxe errenta —dinotso Mr. Robertsek gogortasunik handienagaz.

        — Bai? —dinotso orduan Zapastok—, laster emongo deutsut ba, bihozbako gizon hori.

        Tximista legez han doa untzetik eskegita dagoen amantal zurira, ateraten dau giltza txiki bat handik, zuzen-zuzen doa, jakina! Kankanarrua edegiten dau... ha zen barrabaskeria! Edegiagaz batera guk errua bagenduke legez hasten da zarataka, jaurtitzen ditu inguruetako edontzi, katilu eta enpaiduok.

        Ingeles Mr. Robertsek barrearen barrez ezin dau aguantatu. Zapastok barriz geroago eta arrantza handiagoak darabiltza. Albo etxeetako denak han datoz, policeman bat be bai. Zapastok kontatzen deutso zelan diru faltsua jaurti deutsien bart pianora.

        — Diru txarra? —dino policemanak, esku bete aterariko txatalak hartuta—. Eta zein herritakoa da ba diru arrano hau, Miss Mertzedes?

        — Nik ez dakit, ene gizontxua...!

        Policemanak be ezin dau hitzik atera barrearen barrez. Zapasto han dabil lurrean biraka.

        — Zuk badakizu, gizontxua —dinost policemanak—, zein herritako dirua den hau?

        — Bai, nik... hau diruau da Bayo deritzon herrian egina. Badakizu non dagoen?

        Sekulako burukomina emon deutsot policemanari Bayo herria non dagoen topa ezinik.