Dastategian

Leiarraren ordez oholezko xafla zegoen behin behinekoz jarrita dastategiko leihoan. Ikusten zenez, aurreko gauean txakurrek desarratu zizkiguten tiroek bestelako lana egin zuten, Sanikola elizaren fatxadan jo eta, errebotez, errugabekoenei egin behar kalte.

        Elizako aitzinaldera hurbildu nintzen, jakinguratsu, egunkaria erosi behar nuelako atxakiaz, Elbira dastategian sartu eta kafeak eskatzen ari zen artean.

        Han ziren balazoen hatzak, atearen eskuinaldean dagoen marmorezko plakan haiek utzitako haginkadetan, egun ere ikustea daukazuen bezala.

«Aqui fue bautizado el s(?)ervo de dios Fray Saturnino Bilb(?)o»

irakur zitekeen bertan, balek letra bi desitxuratu bait zituzten. 1936.ean hil zuten frailearen deiturari halako kutsu euskalduna erantsia batek; besteak aldiz, jainkoaren era horretako sierboek eta tramankulu industrialetan erabili ohi diren serboek elkarren zein antz handia duten —ordurarte ezkutua—, horrekin gogoetan hasteko abiapuntua eskaini zidan.

        —Fraideak, afusilatu faxistak barne, jainkoaren jakinduriak erabiltzen dituen serbomekanismoak ditun, Elbira. Zeruan ematen diren aginduak bete eragiten dituzten tramankulutxoak besterik ez ditun sotanadunak, gainerako serbomekanismoen aldean abantailatxoa badinate ere azken hauek, zera, ez dutela hari-eroale fisikorik behar, nahikoa dutela zerutik Izpiritu Sainduaren bidez heltzen zaien fluxuarekin.

        Harriturik begiratu ninduen Birak. Ez zuen ezer ere ulertzen. Goizeko goiz-ordu hartako freskurak horditu egin ote ninduen, atzera ere bartekoa berpiztuta, hala mutu galdetzen zuen keinuaz jezartzeko lekua erakutsi zidan. Dastategiko zokondoa zuen aukerarik zegoenerako mahaiaren gainean ziren kafesne biak, opil banarekin, lasai har genitzan.

        —Hik ez dun ezer ulertzen baina, barteko tiroek aldaketatxoa ekarri zionate elizako plaka horretan izkribatuta dagoenari. Siervo hitzaren ordez servo irakurtzen dun orain.

        —Eta hik uste duk nik serboak edo serbondoak zertzu diren dakidanik, ala? Motor potrozorri ustelduaren gainera mezuak eroaten gora eta behera ibilten den neoproletarioa besterik ez nauk; eta kitto, Antoito.

        «Mezularia» zela jakiteak harritu-begirakuneaz altxa erazi zizkidan begiak, une hartantxe ahorako bidean kafesnetan mela-melata neramaran boilotik Elbiraren aurpegiari memelo itxuraz zuzentzeko, zerbaitek txarto kuadratu eta erantzun bila banenbil bezala. Itxaron nezakeen azkena zen hura.

        —Bai mutil, mezularia. Badakik horko negozioa. Egun osoa eman deiren bateri itxaroten eta datorrena datorrela ere, hartu, ifernuko ipurtzulora zein alboko kantoiraino joan eta hurrengorarte, Bonaparte. Noski motorra geuk ipini behar diagu; gasolina baita. Jefeek beti izaten diate entxufaturen bat eta berari eman behar, besteok, sudurtzuloetan sartuta atzamarrak, mokoen peskan denbora ematen dugun artean. Dena dela, nahiago diat lan hau aterik ate inkestak betetzen ibiltea baino, ze dendako «dependienta» ez nauk sartuko, ezta? Ala hik zer uste duk izan behar garela emakumezkook, dendariak edo bestela ministrariak, baina kamiolari sekula ere ez? Klaro, hi ere neofeminista edo haiz eta, ezta?

        Goizeko lehen ordu hura konfesio eta aitorpen sakonen ordua zela iruditu zitzaidan. Ondo zaila izaten da larrukideen artean gutxienezko galdera pare hori ez egitea, lana eta nongoari buruz, hain zuzen. Hala ere, eta hainbeste «neo» gorabehera, ez ote zuen gerra aizkora deslurperatu neskak, horretaz ez nengoen batere ziur.

        —Halakoxe zeozertan hasi beharko dinat neuk ere. Euskaldunako Batailan zaldi barik geratu zirenetarikoa naun. Horrexegatik eragin didan barregurea serboaren zer horrek. Garabiak urrunetiko aginduen bidez maneiatzeko mekanismoak ditun serboak, neuk erabilten nituenak. Kakazaharra! Azalpen eta esplikazio pedanteak ematen hasi naun atzera ere.

        —Tranki, ez ezak arrantzarik egin, bestela trabesti usaina hartuko diate eta. Ekartzak beste egunkari xaboitsu hori mostradore gainetik eta ea lasaitu egiten garen.

        —Xaboitsua? —ez nuen ezer ere ulertzen.

        —Jel-ez beteriko horixe, bai. Ez duk txistea harrapatu ala? Jaun-goi-ko-a-e-ta-la-gi-za-rra. JEL.

        Mostradoreaz bestealdean kafeak zerbitzen ziharduten emakume biek susmo txarrak hartzen hasiak zirena begibistako zen. Ipurdia aulkitik altxatzean belaunen oso gainetik geratu zitzaidalarik larru beltzezko «gona tubo» hura lar agirian susmatu nuen setazko galtzerdiek nekez disimulatzen zuten berna osteko bizarra, harik eta mostradorera heldutakoan beherantz tiratu ahal izan nuen arte.

        Diti nabarmenegiak nituen. Emakumezkoak zelan konpontzen ote diren bularralde neumatiko horiekin, halakorik ulertzea gaitz egiten zaidan arren, zentzazio fisikoa behintzat banuen goiz hartan.

        Barrako emakumetariko bat ustegabean harrapatu nuen, begiak nire bularraldetik behera iragaiten ari zitzaizkion unean. Laster kendu ba zituen ere, masailetan hedatu zitzaion gorridura ezkutatzearren ea beste ezer nahi genuen galdetzera behartuta ikusi zuen bere burua.

        Elbirak salbatu ninduen, nire buruari susmatzen nion ahots garramaztuaz ezer esan izan banu sekulako erridikulua egin bait nukeen.

        —Gintonika eta basokada ur. Ura txorrokoa mesedez.

        Larunbat goizeko bezeroak ohituta daude gau pasa egindakoen ateraldi harrigarrienak entzuten. Ordukoak, hala eta guztiz ere, gure gorabeherekiko talaian jarri ziren, begiak zorrotz eta belarriak erne. Barrako beste puntan zegoen hari, emakumezkoen dastategietan «depredadore» ihardun izaten duten gizonezko alkoholiko horietarikoa zen bera, atera egin zitzaion denek nork bere barruan zerabiltena.

        —Gizonezkoak eme eta emakumezkoak ar. Ar eta eme, ai eta ene, aiene! Ditietako mine...

        Galdu egin zen aho-gorapilo berak asmatu berrian. Isiltzeko agindu zion barrako beste sargentoak bestela ez ziola beste inoiz ere ezer aterako eta. Birak Egin-en paperezko uretan murgildu zuen burua, nik neuk xaboitsuari —halako txisterik!— ekitearen plantak egiten nituen bitartean.

        Eritzi-orrialdera heltzean ohizko haren izenak sinatzen zuen artikuluak bizkortu zizkidan begiak.

        «Bizkaiko Kristiñauok eta lapurretak»

        Edo holako zeozer zen tituloa. Hasiera ere gogoratzen dut.

Bizkaiko Kristiñauok kezkatuta gagoz

        «Gure kezka ez ete den gurea bakarrik, bear dan legezko gizon eta emakume guztiena baino, hara gure itauna. Eliza Kristiñauona da, zer esanik ez. Lapurreta barriz gizarte osoaren arazoa da. Lapurreta elizaren batean egiten denean be, arazoa gizarte osoarena da. Ez da, aitzitik, katedralean izandakoa lapurreta bakarra...».

—Antza denez lapurretaren bat izan dun katedralean, Bira. Begiak egunkaritik kendu eta begira geratu zitzaidan.

        —Zer? Ez diat entzun. Mozkortu madarikatu matxista hori, emakumeon dastategietan beti; ez ahal zaitu autobusak edo trenak harrapatuko! —ez zidan jaramonik egiten—. Barkatu. Lapurreta izan dela katedralean? Hemen ere bazekarrek. Aizak.

«Balio sinbolikoa eta sentimentala bainoezduten jantziak lapurtu dituzte herenegunIondone Jakueren katedralean. Harrigarria bada ere, lapurrak —edo lapurrek— alde batera utzita baliozko hainbat bitxi, erdi aroko apaiz-jantziak bakarrik eraman zituen. Lapurretari ez zaio ziorik antzematen. Hala ere, egunotan zenbait lekutan egindakoekin zerikusirik duelakoan dira kontsultatu ditugun iturriak, lapurreta guztiotan, baita Katedralekoan ere, sinaduratzat edo utzita, K-M hizkiak agertu dira eta».

—Hala bada, ez duk bakarra izan «santosepulkroko» jantziarena —neure artean mamurtu nuen—. Zergatik eskatu dun gintonika ordu honetan?

        —Oraintxe ikusiko duk, Kanbodrio hori.

        Niregan kafeak eragin kaltegarria izango zuela nabaritzen ari nintzen. Ez dakit, beharbada gau osoa lo egin gabe igarotzeak lanik ez egiteko agindua zien emana nire giharrei. Kontua da nesken etxetik irteteak, emakumez jantzita lehenengo biderrez nire bizian, zuzenean garunetan alkohola edota gasolina injektatu izan balidate bezalako gorakada eragin zidala. Indar berezia ematen zidaten jazki haiek, gona beltzak, mediek, bularretakoaren presio leun eta estuak, makilaia-hautsen usaina nik hainbatetan beste inori igarriak, guzti-guztiek. Izarrarteko kapsula aeroatomikoan sentitu nuen nire burua. Eurei nik hain sarri begiak gutiziaz luzatutako emakumeetarikotzat jo ninduketeen. Tira! Edo aldaketaz jabetutakoak ere, izua eta oreka infinitoa elkarrenetik bereizten dituen marra lainotsua gainditu duenaren zizkua suma zezaketen nire buru-inguruan. Hanketan gora noiz behinka, dardakada antzeko zorabio hark ziztatzen zizkidan kalanbrazoek argitasuna emango bailioten, izarniaduraz koroiztaturik ikus zezaketen nire kaskailua.

        Biraren etxetik irtendakoan ate aurrean ziren txakurrek ere antzeko zeozer ikusi bide zuten. Ez gintuzten ezagutu.

        —Rubia! —esan zidan batek, ileorde gorria ezarri bait zidan neskak etxetik irten orduko.

        Ihauterietakoak ei ziren apaindura guzti haiek, Elbira «emakume fatalez» jantzi zeneko urtekoak.

        Kafearen osteko une hartan desagertu zen flashadaren eragina aldiz, uren gorataldiak areatzan dautzan lorratzak ezabatzen dituen berezkotasun bereaz desagertu ere. Akiduraren lautada idorra hedatu zen nire kanpo-barrualdeetan.

        Akidurari adi, hasieran ez nien erreparatu ere egin Elbiraren maniobrei. Ohartu nintzenerako paper zilarreztatutik hautsak jaurtitzen ari zen, nora eta edalontzietariko batean.

        Nahasturari eragiteari ekin zion, ni ur-basoa zelakoan nengoenari.

        —Gaisorik hago, ala? —galdera ganorabakoa nirea.

        —Disimulatzearren basokada berdintsuak eskatu zituen. Ez duk hiru karta eta txanpon bakarra erabili egiten den joko hori inoiz ikusi? Hik edan ezak beste baso horretakoa. Ez duk gintonika, ura baino.

        Halaxe egin nuen. Berak dzangada luzea egin zion gintonika eta beste zer ezezagun haren arteko nahasturari. Erdia-edo edandakoan neuri eskaini zidan.

        Bezeroek ez ziguten begirik kentzen gainetik. Bularretako madarikatu hura aldarrika ari zela ematen zidan, eta ditien ez-parekotasunak ere, «hara berton marikoi haundi bat», halexe esaten zuela eritzi nion. Elkarrekin ahopeka ari ziren emakumeak, kafe-birringailuak hedatzen zuen aborrotsezko murrailaren atzean ezkutatuz berbaroa. Geu ginen, nor bestela? kuzkuzeroen aitzakia han.

        Konfidantza egin nion Elbirari. Tank! akatu nuen basoan zetzan munstro goiztiarra. Egia esan, nahiago izan nukeen limoi apur bat izan balu pozoin hark.

        —Speeda duk. Laster izango dituk Hermesen hegalak txorkatiletan eta inurri bihurriak urdailean. Hobe izango duk ordu erdi batez edo edangurari eusten badiok.

        Harriduraren harriduraz zuntzunduta geratu nintzen. Ez nekien zer esan. Atzera ere katuaren edota Giocondaren irribarrea zebilen dostaka neskaren ezpainetan. Egunkarirantz makurtzean begiak lapurreten harira itzuli nintzen. Garbi zegoen elkarrekin zerikusirik zutena hirurek.

        Kaguen, kaguen, kaguen, nire artean nioen, akiduraren plazara speedezko zezena ateratzeak ekar lezakeen eskandaluaren bildur hutsez, lapurretez eta jantziarenaz paso egiten.

        Urari ekin nion, speedaren eraginez basamortu bilakaturik nuen ahoa freskatzearren. Noiz eta, ura usoek egin ohi duten antzera samaratzean —marruma eginez—, orduantxe lotu nituen hari-mutur guztiak. Banekien nor zen guzti haren berri jakin zezakeen bakarra. Usategieta! Aingeru Usategieta.

        —Leku honetatik ordaindu gabe joango gaituk, nire ditiak! Ez zigutek begirik kentzen «europeo» horiek.

        —Aizan, Bira. Bazekinat nork izan dezakeen misterio honen giltza. Ezdun hainurrun bizi. Ordaindu eta goazen!

        —Arazoak, astronauta! Ez diagu dirurik ekarri. Nik neuk behintzat aitonaren kaskezurra baino zurituago ditiak poltsikoak eta hik halakorik ez duanez gero, esando didak!

        Nire garondoan bildu arte luzatu besoak, aurrerantz tiratu buruari, leun baina firmoki, ezpainak neureetara hurbildu eta ahoa jaten hasi zitzaidan Elbira. Ezkerreko eskuaeskuineko nire galtzarbera luzatu zuen, sasi-ditia igurtzeko.

        Barra zokondoan jezarrita zegoen «depredadore»aren begirada alkoholtsua aurkitu zuten nire begiek, zeintzu arnasa ia hartu ezinik puztuarazita nabaritu bait nituen.

        Ezertarako astirik utzi gabe, mahai azpira luzatu zuen eskua, Arenaleko Lankide Kutxako erloju musikariak bederatziak zirela «Maritxu nora zoaz» topikoaren noten bidez iragartzen zuelarik.

        Nire hankartean oso aurrera ausartu ziren Elbiraren atzamarrak.

        Larregi. Brast egin zuten emakumeek. Amen! batean geure buruen gainean geneukan okotz erabakitsua. Hala ere ez genuen ezpainik elkarrenetik aldendu, harik eta uluka hasi ziren arte, barratik, mahai aurretik, barrazokondotik.

        —Marikoi «desgeneratu» halakook —erderaz zein euskaraz berba garestiak beti garesti—. Zoazte zeuon etxeetara halako txarrikeriak egiten. Drogaditu halakoak! Hanka hemendik arin, polizia deituko dugu bestela.

        Orduantxe bereiztu ginen. Dardakadan nengoen eta zera baino lehorrago neukan ahoa. Bira aldiz, lasai zegoen. Itxuraz behintzat. Ez zitzaion besterik otu ura eskatzea baino.

        —Ura errekan zuek lakoentzat, ze, zuei, animalien askan emotea be lartxo izango litzake-ta —depredadorearen alboan zegoen gorbatadun euskaldunak—. Zuek lakoak hobe errekara botatea, baina harririk handijena amarrata lepoan.

        Sinestu egin beharko ote da, euskal-dastategiak ote diren atzeratuenak Alde Zaharrean, zalantza beroa sartu zitzaidan barru-barruraino.

        —Oraintxe goaz, «andrea» —azken hitza destainaz jaurti zion, mahaitik altxatuta.

        —Mil doszientas otxenta da ein biher dozuena.

        —Kaka behearen gainean da hemen egin behar duguna, ze ni ez naute hala botaten mosu madarikatu bat ematearren nire neskari, eta gutxiago neuk dakidan leku batean aramuak dauzkaten zuek bezalako atso zaharrek.

        Bihotzekoak eman behar ziola geratu zen emakumea. Ahizpa-edo zen beste ugazabandrea eta beste bezero baten artean eutsi zioten konortea galdu orduko. Zabalik geneukan bidea. Takoiei ahal bezala eraginez, alde egin nuen, Elbiraren atzean, ezertxo ere ordaindu gabe.

        —Ez nok hire aurpegiagaz ahaztuko, marikoi hori —ukabil jasoan atzamar nagusia mehatxukor mugituz bota zion mozkortiak Elbirari—, eta ezta hire ipurdiagaz be, puta zantar hori —azken hau neuri zuzendu zidala uste dut.

        —Non bizi duk hire lagun detektibe edo dena delako hori? Zer uste huen, hala dela eta ordaindu gabe utziko gintuztela joaten, erronkarik gabe? Benetan, puta merkea ematen duk... ala dun?

        Azken txisteak ez zidan barregurarik eragin. Speedak likidoa eskatzen zidan etsipenez. Bularretakoak lar estutzen ninduen. Erditik moztu nahi ninduen ligeroak. Ez nekien nire burua maneiatzen takoi haien gaineko talaian. Eskerrak speeda giharretara halako pozezko orea hedatzen hasi zena. Ene gorputzeko une zehaztezinen batetik jariokin urdin-gorriska hasi zen hedatzen, ene barru osoa zuzpertuz. Gorakada!