Prometeo postmodernoa

Javier Barandiaran

      1816, “udarik gabeko urtea”. Mary Wollstonecraft Godwin Genevan dago, Percy Bysshe Shelley bere lagunarekin, Villa Diodatin, Lord Byronen etxean. Gau batean etxetik atera ezin eta, asperdura uxatzeko, zera proposatu zien Byronek bere gonbidatuei: horrorezko kontakizun bana idaztea. Maryk asmatu zuen istorioa nobela moduan argitaratu zuen 1818an, eta jolas bezala hasi zena Mary Shelley —ordurako ezkondua baitzen— literaturaren historian ordezkatuko zuen obra izaten bukatu zen: Frankenstein, edo Prometeo modernoa.

      Shelleyren fikzioan Viktor Frankenstein gazte burges bat da, zeinak, anbizioak eta handikeriak janda, gizateriari biziaren eta heriotzaren gaineko boterea oparitzen ikusten duen bere burua. Bere kabuz, gaur egun tutorial batzuk liratekeena estudiatuta, lanean jartzen da: hilotzetatik abiatuta eta moztu/kolatu teknika erabiliz, giza itxurako gorputz bat osatuko du, zeinari bizia ematea lortuko duen. Baina sortutako izakiak existentziara begiak irekitzen dituen unean, Frankenstein izutu eta ihesi doa, gizagaixo jaioberria bertan abandonatuta. Erreakzio horrek Frankensteinen, bere familiaren eta bereziki Kreaturaren beraren zorigaitzei hasiera emango die.

      Irakurketa anitzeko liburua da. Badago bertan gizakiaren handinahiaren inguruko hausnarketa inplizitu bat, baita gizakiak naturarekiko eratu dituen botere harremanei buruzkoa ere. Zinez liluragarria den beste irakurketa posible batean, bere sortzaileak mespretxatuta eta baztertuta den izaki errugabearen arrangura deskubritzen dugu, biktimak berak kontatua. Bada umore ukitu bat ere Frankensteinen aldrebeskerien kontaketan, Jainkoa izatera jolastu nahi duen baina bere ekintzen ondorioen ardura hartzeko kapaz ez den Mr. Bean baten pareko axolagabearen erretratuan.

      Eta horretaz guztiaz gain, bada kreazioaren ekintzaren deskribapena ere: ezerezetik entitate bat —izaki bizidun, fikzio edo obra bat— sortzerakoan martxan jartzen diren motor edo mekanismoen disekzioa. Agertuko zaigu anbizioa, giza ariman gordetzen den edozein errealitate organiko zein ez-organikoren gaineko edozein botere mota pilatzeko desioa. Agertuko zaigu egoa, gizabanakoak bera gabe mundua leku txarragoa litzatekeela frogatzeko —edo baieztatzeko— duen beharra. Agertuko zaigu bizirauteko grina, transzenditzekoa, iraungipenari izkin egiteko estutasuna, aztarnaren bat uzteko nahia.

      Baina bada aurrekoekin batera martxan jartzen den beste makineria bat ere bertan: beldurrarena. Sortzea mundura norbera ordezkatuko duen doble bat ekartzea da, zalantzek lagundutako ekintza bat. Sortzerakoan beldurra pizten da: huts egiteari, mailuarekin atzamarrean jotzeari, erakutsi nahi ez den hori erakutsiko lukeen munstro bat sortzeari beldurra.

      Erika Frankensteinek badu anbizioa, badu egoa, badu mundua bera gabe leku okerrago bat izango litzatekeela baieztatzeko behar bat. Biziraun, aztarna utzi, transzenditu egin nahi du, deuseztapenari ihes egiteko aukera baten bila dabil bera ere. Erika Frankensteinek lanari ekin dio eta, tutorial batzuk ikasi eta gero, giza itxura duen gorputz bat osatu eta bizia eman dio: panpina, bere ordezkaria antzerkiaren historian.

      Asmatu duzu: Erika Frankenstein zalantzek janda dago. Salto egin, beste erlaitzera iritsi ez eta patioaren lurraren kontra plast egitearen arriskua ikusten du, fluoreszente. Bere Kreatura baztertua izango ote den beldur da.

      Erika Frankensteinek, berriz, bere lehengusu Viktorrengandik bereizten duen ezusteko zerbait egiten du: bertan geratu. Panpinak begiak irekitzen dituen unean, ihes egin beharrean, haren ondoan gelditzen da, bere gorputzaz laguntzen du, zaindu eta eusten dio sustoagatik eror ez dadin —jaiotzea susto bat baita, ikaragarria—. Beldurra sentitzen du, baina ez du ezkutatzen. Alderantziz, erakutsi eta partekatzen du. Eta hori egitean sorkuntzaren mekanismo osoa agerian geratzen da. Sortzailetik obrara doan bidea orain eta hemen egiten da. Panpinak berak kontatzen ditu Erikaren anbizioa, egoa eta transzenditzeko nahia. Transzendentea dena obratik kanpora bultzatua da, ordea, eta transzendentea ez denak presentzia ematen die gorputz guztiei: sortzailearenari, Kreaturarenari, ikusleenei.

      Erika Olaizola Prometeo postmoderno bat da, inori lapurtu ez dion sua inori emango ez diona. Bere gorputzaz eutsiko dio su horri, obraren mekanismoa argira ekarriz, eta bide batez bere maskara, bere beldurra eta haien itzalekin errepresentazioan presente egiten diren emakume eta gizonen buruak ere argiztatuz.