Aurkibidea
Ezin izanaren teoria baterako
Koldo Izagirre
Zentsuraren sistema
Liburuaren aurretiazko zentsura
Aurretiazko zentsuraren aurretik
Zentsura ez du frankismoak asmatu
Dirigismotik permissio negativa-ra
Zentsura euskal liburuei (1936-1983)
Katalunia ez dago horren urruti
Pedro Rocamora, aitabitxi bitxia
Antonio Tovar, falangista eta euskaltzalea
Rocamoragatik izan ez balitz...
"Kempis'en Gurutze-Bidea Franco'renpean"
Peru Abarkak aztoratu zituen bazterrak
Frankismoa "bertsolaritzaren" alde
Zentsura Peru Leartzako-ren alde
Orixe Peru Leartzako-ren kontra
Itzulpenik ez du nahi frankismoak
Aldizkarietan ere gaia da arazo
Ipuin jatorrak? Zentsurarentzat ez
Beste izakia: hiru arrazoi aurka
Dinamika dinamita bihurtu zuten
Arestiren literatur lanak osorik
Politika editorialaren lehen urratsak
Hizkuntza, Etnia eta Marxismoa: bi liburu
Ukronia: sorpresa eta haserrea
Euskadi eta Euskal Herria: bi herri
HIRUGARREN ALDIA: 1976-83
FRANCO HIL OSTEAN ERE BAI
Istiluak, euskal liburutik erdarazkora
Altuegi doan usoari tirorik ez
Aurkibidea
Ezin izanaren teoria baterako
Koldo Izagirre
Zentsuraren sistema
Liburuaren aurretiazko zentsura
Aurretiazko zentsuraren aurretik
Zentsura ez du frankismoak asmatu
Dirigismotik permissio negativa-ra
Zentsura euskal liburuei (1936-1983)
Katalunia ez dago horren urruti
Pedro Rocamora, aitabitxi bitxia
Antonio Tovar, falangista eta euskaltzalea
Rocamoragatik izan ez balitz...
"Kempis'en Gurutze-Bidea Franco'renpean"
Peru Abarkak aztoratu zituen bazterrak
Frankismoa "bertsolaritzaren" alde
Zentsura Peru Leartzako-ren alde
Orixe Peru Leartzako-ren kontra
Itzulpenik ez du nahi frankismoak
Aldizkarietan ere gaia da arazo
Ipuin jatorrak? Zentsurarentzat ez
Beste izakia: hiru arrazoi aurka
Dinamika dinamita bihurtu zuten
Arestiren literatur lanak osorik
Politika editorialaren lehen urratsak
Hizkuntza, Etnia eta Marxismoa: bi liburu
Ukronia: sorpresa eta haserrea
Euskadi eta Euskal Herria: bi herri
HIRUGARREN ALDIA: 1976-83
FRANCO HIL OSTEAN ERE BAI
Istiluak, euskal liburutik erdarazkora
Altuegi doan usoari tirorik ez
Zentsoreak itzultzaile
Administrazioak ez du erraz asmatzen itzulpen kontutan. «Drogarik gabe atsedenik ez» izan da azken hilabete hauetako kasu sonatua. Lehenago, 1978an, Espainiako Konstituzioa indargabeturik gelditu omen zen euskaraz.
Baina hemen eta orain ez gara ari itzulpen ofizialez. Baizik eta zentsoreek, kontrolaren barneko funtzionamendurako, egin ohi zituzten horietaz. Luzaroan inork ez ditu ezagutu. Kasu gutxi batzuetan izan dugu haien berri frankismoaren garaian, epaiketaren bat gertatzen zenean edo.
Egia da eta azpimarratzea komeni da: euskal zentsoreek erdaldunek baino indar handiagoa dute. Erdaldunek ez duten indar erantsia dute, eurek dutelako testu mailan azken hitza. Ez erabakian baina bai testuaren interpretazioan. Hau da, beraiek bakarrik dakite euskaraz. Beraien hitza azken hitza da.
Zenbait testu konfliktibo tarteko, txostena egiteaz gain, frogarako, zatirik puntakoenak-edo itzuli egin ohi zituzten.
Frankismoaren lehen urteetan autoreak berak itzuli behar zuen, puntarik puntara, bere euskarazko lana. Euskaraz zekiten zentsoreak jarri zituztenean «kendu» zitzaien lan hori.
Liburu gutxi batzuk aurkitu ditut osorik itzulita. Gehienetan pasarte istilutsuak bakarrik itzultzen zituzten, zentsoreak proposatzen zuen ebazpen negatiboaren froga erabakia hartu behar zuen nagusi hierarkikoaren begien aurrean jartzeko.
Itzulpen txar batek liburuaren debekua ekar zezakeen, edo sekuestroa, eta, zergatik ez, autorea auzitara eramatea.
Horrelaxe, juizioaren mehatxupean, ibili zen Jon Gotzon Etxebarria, Bizkaiko Delegaziorako zentsura egin ohi zuen Madinaren itzulpen txar bat medio. Etxebarriak berak kontatu zigun. Luzea da aipua, baina ñabardura bitxiz josia dagoenez, bere horretan emango dugu:
Oraintxe kontatuko dizut Madina edo dena delakoarena: Liburu hori zela eta Faustino Ramos (Bureba hil zen eta morroi hau etorri zen ordez) delegatuak dei egin zidan bere despatxura: 'que en el prólogo del libro hacía apología del terrorismo y me iban a hacer un juicio'. Nik ezetz zigorra gabe saria merezi nuela: liburua atera, gastuak egin, legepean jarri eta epaikariaren erabakia (liburuaren sekuestroa) onartzen banuen zintzo zintzo dena haren eskuetan utziaz, ohorea merezi nuela, ez besterik. Hura gero eta gogorrago. Azkenean eskatu nion hitzaurrearen itzulpena erakusteko, ez nintzela bat ere fiatzen. Erakutsi zidan eta dena atzekoz aurre itzulia... apropoz, nire ustez. Esaterako, hitzaurrearen bukaeran EUSKERATZAILEAK ipini banuen erdarazko itzulpenean horrelaxe hasten zen: A TODOS LOS AMANTES DEL VASCUENCE... eta gero aldaketa arriskutsuagoak.
Ekin eta ekin ea nor zen itzultzailea. Hark ordea esan gura ez: 'mire yo tengo muchos amigos en Bilbao que saben bien vascuence. Y como no hay traductor oficial para el vasco aquí en Infor. y Turismo, yo recurro a ellos de vez en cuando'.
Juzgadura joan zen gauza eta nik itzulpen bat egin nion azpimarratuta, euskarazkoa eta itzulpena ere bai eta zenbakiz adierazita zein hitz zetorren beste batekin, euskal hiperbatona dela eta. Onartu zidaten juzgaduan. Baina nik susmo nuen nor zen itzultzaile hura eta itzelak esan nizkion beragatik Ramos horri... Efektua egin zuen. Ni Bilbon negoen ostatuz eta non diostan etxekoandreak: apaiz bat giputza (ezaguna zuen berak eta) etorri da zugatik galdezka, urlia, zurekin nahi duela hitz egin. Nik Ramos hari ez nion izenik aipatu; baina 'berbera' etorri zitzaidan bila. Ni egun hartan Gasteizen nengoen. Ramos horrek esan bait zidan Euskaltzaindira eskatu zuela itzulpen berria dudatik ateratzeko eta nirea lakoxekoa bota ziotela. Nik Euskaltzaindiaren batzarrean Gasteizen galdetu eta ezetz inork ez zuela halako itzulpenik eskatu. Agiri bat eman zidaten; fotokopia atera eta Ramos hari bidali nion, margenean hauxe idatzita: el octavo no mentir. Min labanekoa iruditu zitzaidan tipo hura. Zera esan zidan: 'bueno ya veo que su traducción es correcta y entonces solo se incluye esa en el juzgado; así que la otra está donde tenía que estar, en la papelera'. Baina juzgaduan nirearekin batera beste aldrebeskeri hura ere agertu zen karpetan. Handik egun batzuetara polizia inguratu zen San Antonera eta nigatik galdezka. Eskerrak topa zuten mutilak, arin konturatu zen nondik zetorren gauzea, despista zituela. Ramos haren gauzak, nik uste. Ez nion bat ere barkatzen; guzurra bazen, guzurti esaten nion, eta perifrasis eta metafora gabe dena. Fama txarra ipini zidan handik agertzen ziren beste euskaltzale batzuen artean. Ez noa izenik ematen... idatziz. Gauzak ez dira batzuk uste duten bezain urregorrizkoak gure artean.
Jon Gotzon Etxebarriaren testu honetan Euskaltzaindia agertzen da itzultzaile gisa. Azken aldian gero eta sarriago hartu ohi da bide hau. Baina kasu, gehienetan itzulpen eskalea ez zen Administrazioa izaten, zentsura jasaten zuen «biktima» baizik, zentsoreen eta hauen konfiantzazko lagunen itzulpenek ez zutelako testuarekiko leialtasuna bermatzen. Liburuetan baino gehiago prentsan gertatu zen hori, istilu gehienak ere aldizkarietan ematen zirelako. Arbitroarena-edo egin ohi zuen holakoetan Euskaltzaindiaren itzulpenak.