Lapurdi

1

ASTEAZKENA

Idaztekoak eskatu dizkiodanean, idazten dudanarekin kontuz ibiltzeko aholkatu dit arduradunak. Segurtasun arrazoiengatik. Gaineratu du beranduago izango dudala neska-lagunari gutuna igortzeko aukera, orain goizegi dela.

        Kontu pertsonalak idazteko beste asmorik ez dudala esan diot. Hala ere, ezinegona egin zait idaztera jarri naizenean, besteetan baino denbora gehiago eman dut orrialde zuriaren aurrean hausnartzen.

        Esan gabe ere badakit muga-pasoaren inguruko ezer ezin dudala idatzi. Ezta beste guztiaz ere, noski. Nire buruaz mintzatuko naiz, inguruan ikusten dudanaz, bizipenez, sentimenduez. Pertsonak aipatu beharko ditut, nahitaez, izenik eta ezaugarri fisikorik eman gabe ordea, ezta adinik ere. Nire kokalekuaren aztarnarik ere ez dut emango. Espero dut ez dudala jakin behar ez denik salatuko orriotan. Zer gerta ere.

        Badakit horrela interesgarriena orriotatik kanpo utziko dudala. Zirrarek eta tentsioek, pozek eta beldurrek ez dute kaier honetan lekurik. Beraz, atzo artekoak nire garunean eta bihotzean gorde beharko ditut, suz irarriak, betirako. Gaurtik aurrerako batzuk ere bai agian. Seguruen. Ezezaguna da aurrean dudana. Ezezaguna eta aurreikusi ezina. Egoera desatsegina zait. Egoera aldatzeko zain egon behar hau. Besteren menpe. Ez dakit noren eta zeren menpe. Batetik bestera, eskuz esku, ahotik belarrira doazen mezu-kate segida geldoen zoriari lotuta.

*

        Ekintza ondo ateraz geroztik, nahirik gabe, desiorik gabe bezala nago. Data, ordua, hitzorduak, besterik ez nuen ibili azken denboretan. Eginda dago. Ondo atera behar zen. Hori zen dena. Eta ondo atera zen. Ondorengorako plan zehatzik ez nuen. Ez da egia. Ez nuen egoera hau aurreikusten. Ez nuen horrela irudikatzen. Orain oso aspaldi izan zen egun hartaz geroztik ezer irudikatzen ote nuen ere ez dakit. Egoera honetan zer egin nahi nukeen ez nuen aurreikusi. Muga pasatzea marra bat igarotzea bezalakoa izango zelakoan nengoen. Berdin ez, baina antzeko jarraituko lukeela denak uste nuen. A.rekin egon nahi dut. Hori bai. Azalpen batzuk emateko. Bera da bakardade sakon honetatik atera nazakeen bakarra.

*

        Nire etorkizuna ez dago jada, oraingoz, nire esku; zenbat iraungo duen ez dakidan itxaronaldi hau bukatu bitartean, bederen. Orain beste dimentsio batean nago.

*

        Muga-pasoa bukatu eta mugalariek beste hiru errefuxiatu bizi diren etxe honetara ekarri naute aurrena. Iritsi garenean goibeldu egin nau etxearen giro ilunpetsuak; pertsianak erdi itxita zeuden, eta goizaldeko argia ez zen ia sartzen barrura. Etxekoak oraindik lo zeudela esan dit arduradunak, egindako keinuagatik ulertu diot ez direla oso goiztiarrak.

        Kafea egitekoak non dauden azaldu eta joan egin behar zuela esan dit.

        Ez dut kaferik egin. Zigarro bat erretzen egon naiz, leihotik begira. Bizidunez betetzen hasi da kalea (hau esan dezakedala uste dut). Dendariak, autoak, eta gero, haurrak amekin, eskolara bidean. Gure etxean leihotik begira erre nuen azken zigarroarekin gogoratu naiz. Bertatik ikusten nuena oroitzeko begiak itxi ditut.

        Begiak ireki ditut, baina ezin dut deskribatu orain ikusten dudana.

        Airean sumatzen dudan usaina ezezaguna egiten zait. Egunaren argitasuna ere berria eta berezia da. Zaratak, ahotsak. Etxetik hain urruti ere ez egonda, beste herrialde batean nagoela iruditzen zait.

        Hainbesterako eragina ote du hizkuntzak? Lehenago ere ibilia nintzen inguru hauetan, orain sentitzen dudan arroztasunik nitaz jabetu gabe.

        Elsa Scheelen etorri zait gogora. Halako bakardade sentsazio bat. Zurtz. Hemen nago, hain hurbil eta hala ere gainditu ezineko trintxera batek bereizten nau atzo arte nire mundu zaratatsua zen horretatik.

        Bat-batean eta ustekabean aurrean horma ikusezin bat jarri dioten autoa naiz.

        Ez ahal da luzerako izango. Garuna txindurritzen ari zait moteltasun honetan.

*

        Egongelan ez dut libururik aurkitu. Interviú zahar batzuk daude zoruan pilatuta. Atzoko Egina denbora-pasen orrialdean dago zabalduta mahai gainean. Ez dut periodikoa irakurtzeko gogorik. Peter Handkeren liburua, El peso del mundo hartu behar nuen aldean. Potoloegia zelako —eta nor doa ekintza bat egitera liburua aldean duela?— han gelditu zen, ohe ondoan, zoruan. Hatz-markak hartzeko eramango zuten agian.

        Aspertzen ari naiz. Lehen aldiz bizitzan.

OSTEGUNA

Harritu egin ninduen etxeko inork euskara ez jakiteak.

        Musean egin genuen arratsean.

        Gaur egun osoa Radio Nacional de España entzuten eman dugu. Ez da egon berri gehiago atzoko ekintzaz.

        Hauek diote kideak honezkero babesean daudela, lasai ederrean. Kontu horietan adituak direla ematen du. Ondo atera dela-eta ospatu egingo omen dugu larunbatean.

        Ez didate galdera gehiegi egiten. Nahiago horrela. Gaztelaniaz hizketan ere ez nabil eroso.

        Frantsesa ikasteko metodo bat eta Larousse hiztegia aurkitu ditut egongelako arasako apalategi hutsean. Frantsesez ba al dakiten galdegin diet. Frantses kutsuarekin hasi zaizkit hizketan, gaztelaniaz, pailazokeriatan. Barrezka eman dugu tartetxo bat. Ez, ez dakite frantsesez, metodoa eta hiztegia nire aurretik egon zenak eskatu zituela, baina liburuak iritsi aurretik eraman zutela beste norabait.

        Hozkailua ere ia hutsik dago. Garagardo batzuk badaude bederen.

        Lanik egiten ote duten ere galdegin diet, alferrik, bistakoa baita ezetz. Horrekin ere txantxa batzuk egin dituzte.

        Garagardoak edan ditugu.

OSTIRALA

Arduraduna etorri da goizean goiz, bihar etxez aldatuko nautela iragarri dit. Ez dakit nora eramango nauten baina nahiago dut hemendik atera. Muga igarotzean sentitu nuen poza desagertu egin zait etxe honetan eman ditudan ordu eskasetan. Hau al da errefuxiatua izatea?

        Etxekoak ditut buruan. A. bereziki. Nola egongo ote den, kezka, errudun sentimendua. Ez diot idatzi. Nahiago dut gutuna bideratzeko aukera dagoela esaten didatenean idatzi. Gutuna ezezagun batek irakur dezakeela pentsatzeak ere idazteko gogoa kentzen dit.

        Berri berezirik ez irratian. Igandeko derbia eta azken ekintzagatik bihar egingo duten ospakizuna beste konturik ez darabilte etxekoek.

        Metodoa eta hiztegia eraman ditzakedala esan didate. Kexu dira, beste norbait ekarri arte musean ezingo dutelako egin.

2

ASTELEHENA

Arnasa hartu dut etxe honetan. Bikote gazte eta jatorra da. Eskerrak neskak gaztelania pixka bat badakien. Mutilarekin oso ondo moldatzen naiz, baina ez dakit nola egiten dugun elkar ulertzeko! Frantsesa ikasi beharko dut, bai. Diodan nazkarekin.

        Boris Vianen Le déserteur jarri dit mutilak. Dena ondo ulertu ez dudan arren gustatu zait, soldaduskari intsumisioa aldarrikatzen du. Boteredunei horrela hitz egin behar zaie, beldurrik gabe. Ulertarazi diot ni ere intsumisoa naizela. Arrazoia zehaztu beharreko lekuan «politikoak» jarri nuela.

        Ez dut ezer. Soineko arropa, liburu bat, ideia eta asmoz beteriko kontrabandozko kaiera, etxeko loreontziko xortatik azken egunean hartu nuen krabelin iharra. Besterik ez. Bihotza sentimenduz puztuta lehertzear. Oroitza A.ren azalean egiaztatzeko antsia. Burutik ezin kendu, han utzi ditudanak. Harrezkero ikusi dudan guztiak osatzen duen argazki sinesgaitza, etengabe igarotzen diren kotxeen zarata, pasabide eta paisaia debekatuak eta arrisku mutuarazlea. Besterik ez. Hatz-mamiekin bere betazalak laztantzeko beharra, malkotan dukeen zauria sendatzeko. Ez dut ezer, inguratzen nauen nire herri arrotz honetan. Usain ezezagunen lurrina, pintzelkada lanbrotsuz eta iluntsuz agertzen zaidan etorkizuna besterik ez. Eguzkiaren arauak ezagutzen ez dituen erloju geldoa, harekin elkartzeko unea hurbiltzeko ezgauza dena. Beste ezer ez dut ekarri handik.

        Goiz afaltzen dugu eta telebista pixka bat ikusita segituan goaz ohera, goizean goiz abiatzen baitira lanera.

        Irratitxo bat erosteko eskatuko diet. Larunbataz geroztik berririk gabe nago. Ez dute Egin erosten, segurtasun arrazoiengatik esan didatenez, zuhurtziaz.

ASTEARTEA

Etxetik alde egin nuenetik lehen aldiz lasai lo egin dudala iruditzen zait. Hamaikak pasatxo jaiki naiz. Doi-doi izan dut astia etxekoak iritsi aurretik dutxatzeko, egongela txukundu eta gosaltzeko.

        Mutilak mahonezko arrantzale-galtzak ekarri dizkit, nireek atzealdea saretua dutelako eta dioenez alboetako poltsikoekin oso itxura militarra dudalako. Ez diot ondo ulertu baina iruditu zait bizarra egiteko aholkatu didala baita ere.

        Ez dut beraiekin bazkaldu, ez nintzela gose esan diet. Uste dut neskak asmatu duela jaiki eta gosaldu berria nintzela, egin dizkidan galderengatik.

        Segituan joan dira eta berriro bakarrik etxean. Maite dut etxe honetako isiltasuna. Ez naiz beraien gelan sartu.

        Telefonoa ez erantzuteko oroitarazi didate; ez nuen asmorik.

        Irratia erosteko esatea ahaztu zait. Ea arratsean gogoratzen dudan. Arduradunari diru pixka bat eskatuko diot. Hori ere handik ekar nezakeen aldean.

        Hemen ezin dut zigarrorik erre leihoan.

        Bazkalosteko telesailak ikusten egon naiz, gauza handirik ulertu gabe.

OSTEGUNA

Aza-hostoa halakoa!

        Gaur eguerdian ez zirela bazkaltzera etorriko eta ea jatekoak egiteko moldatuko naizen galdetu didate. Baietz esan diet. Amak irakatsi moduan prestatu ditut ilarrak patatekin. Arrautza frijitu bat ere jan nahi izan dut baina ez dut olioa inon aurkitu, sukaldeko arasa eta zoko guztiak miatu baditut ere (baita hozkailua ere!). Orduan gogoratu dut Frantzian sukalderako gurina erabiltzeko ohitura omen dutela. Gorringoa mamitu egin zait eta nire bizitzako arrautza frijitu nazkagarriena jan dudala esan dezaket, baina tira, kultura berrietara zabalik egon behar dela diotenez...

        Afalorduan entsalada eder bat prestatu dute, eta hara non nik lixibatzat nuen botila horia hartu duen neskak harraska azpitik eta oparo bota duen letxuga gainera. Olioa!

        Gurean olioa botila gardenetan egoten da, eta lixiba aldiz, hau bezalako horietan, esan diet. Estralurtar bati bezala begiratu didate. Ez dut uste ulertu didatenik.

        Ez naiz ausartu arrautzak gurinetan egin ditudala esatera, baina bihar goizean gosaltzeko orduan konturatuko dira, gurin plakatxo erdia erabili baitut.

        A! Letxuga azkenbururako uzten dute, gaztarekin jateko. Gazta goxoak dituzte. Caprice des Dieux («Jainkoen gutizia» itzuli dut hiztegiaren laguntzaz) dastatu dut gaur lehen aldiz.

ASTELEHENA

Gaur ere ez da azaldu arduraduna. Etxeko mutilak egutegian seinalatuz ulertarazi dit larunbatean zela pasatzekoa.

        Hasi naiz frantsesez esaldi batzuk nola hala josten.

ASTEAZKENA

Arduradunaren berririk ez.

        Kezka nabari dut etxekoengan. Lehen egunean bezain jator ari dira nirekin, baina bada ondo ez dabilen zerbait.

        Ea norbait hil dudan galdetu dit mutilak.

        Neskak ez egiteko halako galderarik egin dio errieta. Eta niri, «No le respondas».

IGANDEA

Egoera okertu da. Irribarre gutxi, umore txartuta dabiltza biak. Neskak, nire larridura baretzeko, «No es tu culpa» esan dit. Baina fardel astun bat bezala sentitzen naiz goizetik.

        Bi asteko atzerapena du arduradunak. Kezka ez dute ezkutatzen. Atzoko atentatuak ez ditu gauzak konpontzen. Neska negarrez egon da, hil zuten errefuxiatua ezagutzen zuela iruditu zait.

OSTIRALA

Argi hitz egin dute nirekin. Datorren astelehenean familia datorkie eta hemendik alde egin beharko dut. Nora? Hori da kontua. Bi astetarako hartu nindutela. Arduradunaren berririk ez dute, ezta bera lokalizatzeko modurik ere. GALen kontuarekin errefuxiatuak oso aztoratuta omen dabiltza.

        Bukaeran, lasai egoteko esan didate, ez nautela kalean utziko, aurkituko dutela beste babes-etxe bat niretzat, nola edo hala.

        Ez dut lortzen frantses-ariketak egiten kontzentratzea. Telebistari begira edo lo ematen dut egun osoa.

        Enbata ekarri zidaten lehengoan. Argazkiez gain gauza gutxi ulertzen dut. Manifestari askok bete zituzten Baionako kaleak. Lehen baino gutxiago begiratzen dut leihotik.

        Etxekoen berririk ez dut. A.ren berririk ez dut. Arduraduna etorri arte ez dut izango gainera dagoeneko hari idazteko baimena ote dudan galdetzeko aukera. Alferrik da hauei nire beharren berri ematea. Saiatzen naiz egongela txukun mantentzen eta ahalik eta traba gutxien egiten.

        Arratsetan nekatuegi itzultzen dira eta ez dirudi ni bezalako artaburu batekin mintzapraktika egiteko gogotsu daudenik. Ia isilik afaltzen dugu, gero «nire logelara» goaz telebista ikustera. Segituan erretiratzen dira, logura ote naizen galdetu ostean. «Non, non» esaten diet. Nola izango naiz logura ez banaiz nekatzen. Aldiz, ezin dut ekidin ni bertan egongo ez banintz, afari goxo bat egin, telebista aurrean jarri eta ondoren egingo luketenaz gogoeta egitea. Etxea txikiegia da, zarata guztiak entzuten dira. Lehengoan nire zurrungak entzun zituela esan zidan neskak txantxa-doinuz. Eta nik mihiari kosk egin nion, beraiek amodioa egiten sentitu nituela ez esateko.

        Ez dut irratirik, ez dut egunkaririk, ez dut gaztelaniazko edo euskarazko libururik. Usainak ere arrotz zaizkit. Beste planeta batean galduta nago. Etorriko ahal da arduraduna asteburuan!

3

OSTIRALA

Azkar joan da astea! Nolako arnasa izan den beste etxe honetara etortzea! Uste dut irribarre egitea ere ahaztuta nuela. Hemen beste martxa bat dago. Kalekumea naiz inondik ere! Etxe-orratz baten azkenetako estaiko apartamentu eguzkitsu batean nago orain.

        Etxekoak errefuxiatuak direnik ez luke inork esango. Beste etxekoak agurtu eta arduradunak hitzordura ekarri ninduenean banerabilen nire baitan depanatzeko aurkitu zidaten etxeari buruzko kezka. Eta badakit ez dela zuzena, baina «gabatxorik ez» nioen nirekiko. Tira, une batez muslarien etxera itzularaziko nindutela ere beldur izan nintzen. Eta handik mugalarien eskuetan utziko ninduela arduradunak eta, bestaldean, nire etxean bukatuko nuela irudikatu nuen. Ateko sarraila aldatuta egongo da honezkero. Hala ez balitz ere, giltzak zakarrontzi batera bota nituen. Auskalo nor bizi den orain. Beste norbaiti alokatuko zioten. Ez dut ikusten A. gure etxean bakarrik bizitzen.

        Gosari pantagruelikoak egiten ditut orain, croissantei gustua hartua diet. Jaikitzean kirola egiteari ere bai. Eguerdian etxeratzen direnean Egina ekartzen dute, eta azken gertaerak aipatzen ditugu bazkaldu bitartean. Politikaz ere eztabaidatxoak izan ditugu. Batez ere astelehenetako egunkarian Zohardiak sinatzen dituen artikuluen inguruan. Batzuetan hona agertzen den errefuxiatu batek irribarre enigmatikoa jartzen du artikuluan agertzen den zerbaiti buruzko aipamenen bat egiten dudanean. Etxeko neskari bere jarrera aipatu nion batean, «Berak idazten ditu eta!» esan zidan txantxa doinuz. Egia izango ote da? Oraindik ez naiz «errefuxiatuen umorera» egin. Gauza gehienak ezezagunak zaizkit. Zinemaz eta literaturaz hitz egiten dugunean aiseago nabil. Nahiz eta ez dudan maite nitaz duten kultureta irudiarekin adarra jotzen hasten zaizkidanean.

        Gertatzen ari den guztiarekin ere oso lasai ikusten ditut etxekoak. Gazteak izan arren militante zailduak direla deritzot. Tenplea dute, arduradun berriak bezala (uste dut bera dela arduraduna, etortzen denean galdera zehatz eta zorrotzak egiten baitizkit, baina alaia eta irribarretsua da; egia izango da bera dela Zohardia sinatzen duena).

        Alai nabil. Idazten hasi naiz berriro. Euskal liburuak irakurtzen. Beharra nuen, gero!

ASTELEHENA

Beren gelan sartu naiz. Atea irekita egoten da. Ez dut ezer ukitu. Baina neska biluzik ageri den horman itsatsitako argazkiak durduzatu egin nau. Etxeratu direnean ahaleginak eta bi egin ditut neskari lehen bezala begiratzeko.

        Berri ona ekarri didate, goizeko bekatutxoa ahaztarazi didana:

        — Datorren asteburuan zure neska-laguna ekartzeko hitzordua antolatu dugu!

LARUNBATA

Berri txarra berri txarraren atzetik. Etxez aldatu behar dut. Orain nagoen hau ez omen da segurua. Ez dakit nik zergatik ez den segurua, eta niretzat ez bada segurua beste inorentzat ere ez da bada segurua izango; ez zait iruditzen ordea etxekoek lekuz aldatzeko asmorik dutenik.

        Monbar-en hil zituzten errefuxiatuen aldeko manifestaziotik itzultzean esan zidaten, astelehenean banoala hemendik, prest izateko puskak (zer puska ordea?, apenas dut-eta gauzarik!), goizean goiz etorriko dela arduradun berria (ezagutzen ez dudan bat omen da, baina jatorra dela eta hari eskatzeko behar dudana eta zalantzarik badut ere harekin hitz egiteko).

4

OSTEGUNA

Abiada aldatu du nire bizitzak, kamera geldoan baino urpekarien burdinazko zoladun oinetakoekin nabil, arnasa hartzekoarekin. Bukatu zaizkit hurrengo asterako plangintzak, zereginen zerrendak, hitzorduak. Orain niri jartzen dizkidate hitzorduak, aurrez ohartarazi gabe. Zain-zain egon eta bat-batean, orain! Pentsatzeko, oharpenak egiteko edo iritzi xumea emateko aukerarik gabe. Batetik bestera darabilten poltsa bat bezalakoa naiz. Ez dut nire aurkako gutxiespenik nabari, ez, kontrakoa, baina nire aburuak ez du ezertarako balio, ez dago nire irizpidearen beharrik. Dena zait ezezaguna gainera, eta ez nuke jakingo zer esan, zer den hobe eta zer okerrago. Irizpidea izateko esperientzia behar da, eta norberak jakin behar du zer nahi duen ekimena bere gain hartzeko. Eta nik esperientziarik ez dut azpi-mundu ezezagun honetan.

*

        Sendiko beste bat bezala hartzen naute etxe honetan, ezin naiz kexatu. Niri ordea traba egiten dudala iruditzen zait. Edo nire ohiturak dira haienekiko oso desberdinak direnak.

        Haurrekin hasi naiz frantsesa praktikatzen (eta telebistako «Un tour de manège» saioarekin! Nork esango zukeen frantses telebistan horrelako zozokeriak ikusteari gustua hartu behar niola). Gizonarekin euskaraz egiten dut eta emakumearekin gaztelaniaz; ez baitaki euskaraz.

        Gutxiago erre behar nuke.

        Kanta batzuen hitzak idatzi ditut.

LARUNBATA

Sirenak entzuten ditut autobidean. Polizia xerka dabil. Ni ere xerka nabil. Isil behar da ordea gure xendra hauetan.

ASTELEHENA

Egongelatik begiratuta eraikin bat ikusten dut parez pare, eraikinen erdigunean dagoen enparantzatxoaren bestaldean. Goizez ematen du eguzkiak aurreko etxebizitzan. Etxekoak kanpoan direnean, leihoak itxita uzten dituzte. Erridauek uzten duten zirrikituen artetik begira egon naiz. Leihoetariko batera ohe-atorraz jantzitako neska adats luze bat agertu da, eskuak leihoko ertzean ezarriz arnasa hartu du, sakonki, bizpahiru aldiz. Gero eskuekin itzal eginez honantz begiratu du. Ikusten ote du nire itzala erridauaren atzean? Badaezpada ere ez naiz mugitu. Begira egon da tarte batez, higitzeke. Ondoren, berriro sartu da eta berriro agertzean oheko tapakiak dakartza. Leihotik kanpora astintzeari ekin dio. Zeregina amaitu eta berriro ere honantz begira gelditu da. Ikusten nauela esango nuke. Agian ezagutzen ditu etxekoen ohiturak eta badaki ordu honetan etxean ez dela inor egoten. Kontu gehiago egin behar nuke. Aipatuko diet etxekoei. Ergeltzat hartuko naute agian. Edo errieta egingo didate. Neskak ezkerretara begiratu duen batean hautsontzian zanpatu dut zigarreta, badaezpada ere. Berriro begiratu du neskak, keinu xarmagarri batez atondu ditu ileak. Bat-batean leiho-xareta tolesgarriak ia guztiz itxi ditu. Istant gutxiren buruan zirrikitutik bere beso zuriak agertu dira esekigailuan ohe-atorra zintzilikatzeko. Biluzik dago, pentsatu dut, begirada goizaldeko haize freskoaren nahira balantzan dabilen ohe-atorrarekin dantzan. Zein ote da bere izena? Zergatik dago astelehen goiz batez etxean? Bakarrik bizi ote da?

*

        Arratsaldea. Bakarrik nago berriz. Laster etorriko dira etxekoak eta argiak piztu ahal izango ditut. Bitartean ez irakurri ez ezer. Ez dituzte leiho-xaretak jaitsita utzi nahi egunez, susmagarria litzatekeela diote. Pareko etxebizitza ere itzalean dago. Leiho gehienak itxita daude. Oraindik zintzilik dago ohe-atorra.

ASTEAZKENA

Gertaeren aldaera txikiak besterik ez dira ene amesgaiztoak. Gertaeren aldaera txikiak besterik ez dira ene desioak. Amesgaizto eta desio artean bizi naiz.

OSTEGUNA

Izugarrizko burukomina daukat.

OSTIRALA

Medikuak ez daki zer den. Pilula azkar batzuk eman dizkit. Ez zait joaten ordea.

*

        Hemen ez dago heroirik, kristalezkoak bihotzak, klandestinoak ametsak, beldurrarekin oheratuz, tronpatzen ditugu maiteak. Damua bart gaueko ilargi beteaz baino ez.

OSTEGUNA

Etxeko gizonak berarekin eraman nahi izan nau kalera, egurastera. Hilabete gehiegi daramadala atera gabe dio, eta horregatik dudala burukomina. Nire aurretik egon zena joaten zela noizean behin poteatzera berarekin, ez dela ezer gertatuko.

        Arduradunak ez irteteko agindu zidala eta ez naizela irtengo esan diot. Gainera, ez dut oso ondo ulertzen zer egin behar dudan nik kalean, poteoan, bizitza arriskatuz.

        Ez zait burukomina kentzen.

*

        Hemen ez dago gaztelurik, ez urruntzen zaldun zuririk, ez leihoan damarik eskuz egiten agurrik.

IGANDEA

Atera naiz! Etxearen atzealdean dagoen parkera joan naiz azkenean. Egia da bidexka diskretu bat dagoela eta etxeko sartu-irtena kontuz eginez gero parkean hiritar arrunt baten antza dudala.

        Dutxatu, bizarra egin eta hamaikak inguru irten eta etxearen atzeko bidezidor ezkututik ezpondatxo bat igo eta parkearen goialdean agertu naiz. Ez nuen uste hirian horrelako txokorik egon zitekeenik. Gehiago harritu nau bidexkaren alde banatan haginak (Taxus baccata) ikusteak.

        Banku batean eserita egon naiz, eguzkitan, zigarreta bat erretzen. Belardia txukun moztuta zegoen, haur batzuk ikusi ditut jolasean. Neska gazte batzuk ere bai. Oso ederrak iruditu zaizkit.

        Ez dit inork begiratu, ez zait inor ezer galdetzera etorri. Hori zen nire beldurrik handiena. Liburua ere horregatik ez dut ekarri, nire burua ez salatzeko. Hurrengoan ea frantsesezko bat eskuratzen dudan, hobeto emango dut.

        Azkar itzuli naizela esan dit etxekoandreak. Datorren igandean ere aterako naizela esan diot. Ez zait iruditu arriskutsua eta ez dut uste arau-hauste larriegia denik. Gainera, lehengoan leihotik begira nengoela bizilagun batek agurtu ninduen, eta gertatutakoagatik larrituta etxekoei esatera joan nintzaienean, barre egin zuten, lasaitzeko, lehen solairuan bizi diren errefuxiatuetako bat zela esan zidaten. Iritsi nintzenetik daudela jakinaren gainean.

ASTELEHENA

Etxekoen ezagun bat atxilotu dute. Uste dut harreman estu samarra dutela harekin. Hemendik nahiko hurbil atxilotu dute gainera. Kezkati daude. Ezagutzen ez dudan jendea etorri da. Etxekoek ez didate ezkutatzeko eskatu. Errefuxiatuak dira beraiek ere.

ASTEARTEA

Berriro hasi naiz erretzen. On egiten didala esaten diot nire buruari, sinusitisarentzat ona dela, sudurzuloak lehortzen dizkidala. Egunean bizpahiru besterik ez, kafearekin. Azkena, leihoan, gauez, denak lokartu direnean.

        Maite dut kalea begiratzea. Gauerditan dena dago isil. Inork ikusiko nauen beldurrik gabe ateratzen naiz terrazara. Urrutian entzuten diren hotsei adi egoten naiz; autobideko zarata identifikatu dut. Astegunetako eta asteburuetako burrundara ez da berdina. Trena ere aditzen dut, haizea alde dagoenean. Harat-honat doazen bidaztiengan pentsatzen jartzen naiz. Mugarantz doazenak, Parisera doazenak. Nire burua irudikatzen dut norabide batean eta bestean. Batekoa laburra izango litzateke. Hortxe, hurbil-hurbil dago etxea. Iraganaldian hitz egin behar nuke. Jadanik ez dut-eta etxerik. Etxegabea naiz dagoeneko. Oztopo ikusezin baina izugarri batek ekiditen dit etxerako bidea (noiz arte?, ez dut pentsatu nahi; lehen ere pentsatzen ez nuen bezala). Beste norabideak Etorkizun du izentzat, eta arrastaka eramango ditu deserriratzearen, deserrotzearen minak. Ez zait axola, beti maite izan dut bidaiatzea. Ez da ordea joan-etorriko bidaia arrunta izango. Joaneko txartela eskuratu dut. Itzulerakoaren salneurria garestia izan daitekeela sumatzen dut. Oraingoz bederen ez dut ordaindu beharko.

ASTEAZKENA

Urduritasun handia dago errefuxiatuen artean. Etxekoandrea zeharo aztoratuta etorri da etxe inguruan dagoen haur-jolastokitik. Bertan biltzeko ohitura dute errefuxiatuen emazteek, haurrak ikastolatik itzultzen direnean, jolas egin eta askaria hartu bitartean haien artean solas egiteko.

        Itxuraz bikote susmagarri bat ikusi dute jolastokiaren inguruan zelatan. Ama batek ezagutu omen du haietako bat, duela aste pare bat etxebizitza bateko korridorean ikusi zutena omen da. Orduan, haur batzuk ohartu ziren pistola bat zeramala gerrian eta alarma eman zuten. Alde egin zuen lasterka gizonak. Solairu horretan errefuxiatu batzuk bizi omen dira, batzuk nahiko ezagunak itxuraz, eta horietako baten aurkako atentatua galarazi (inoiz ez hobe esanda!) zutelakoan daude. Aurpegiko orbanagatik ezagutu omen dute pistoladuna.

OSTEGUNA

Astelehenean atxilotu zuten errefuxiatua deportatu egin dute. Cabo Verdera. Bederen ez dutela ez kartzelan sartu ezta Espainiako Poliziaren eskuetan utzi-eta etxekoak lasaituta daudela iruditzen zait. Ez dakit zergatik galdetu didaten ea ezagutzen dudan. Nik ez dudala inor ezagutzen erantzun diet. Barre egin dute.

IGANDEA

Oheratu dira denak. Ez naiz logura. Ez dut ohean etzanda irakurtzen egoteko gogorik. Hori besterik ez dut egiten egun osoan. Frantsesa ikasi, irakurri, telebista ikusi, etxeko-lanetan esku-kolpea eman batzuetan. Leihotik begiratu. Azken zigarreta egongelako leihoan beti, arnasa pixka bat. Jolasparkean bikote susmagarria ikusi zutenez geroztik hoberena parkera gehiago ez ateratzea erabaki nuen etxekoekin.

        Kanpoan ez da mugimendu handirik sumatzen. Ez dirudi ilargirik dagoenik ortzian. Egutegian edo egunkarian begiratu beharko dut noiz den ilbetea. Auto baten argiak agertu dira ezkerraldetik, auto handia da; atzetik beste txikiago bat dakar. Maldaren erdialdera iristean, abiada mantsotu eta eskuinean gelditu da. Txikiak aurreratu ahala berriro ere abiatu da auto handia bere atzetik. Oso arraroa iruditu zait. Maldaren bukaerara iristean, auto txikiak maniobra egin du berriro ere beherantz abiatzeko. Auto handikoa atzetik duela ohartuko zen eta ihes egin nahi izango dio. Benetan itxura txarra zuela pentsatzen hasia naizenerako auto txikia handia lehentxeago gelditu den lekuaren parean aparkatzen hasi da. Bitartean, handiak txikiak egin berri duen maniobra bera egin du, maldan behera abiatu eta lehen gelditu den leku berean aparkatu du; beherantz begira oraingoan. Gizon bat irten da bertatik. Ez ditut bere hazpegiak nabarmentzen hemendik. Istant bat geroago emakume bat atera da auto txikitik. Autoetako ateak ixterakoan egindako zaraten oihartzunak bete du gaua, bi tiro balira bezala, pentsatu dut, baina ez dakit tiroek nolako zarata egiten duten. Behin bakarrik izan dut bat eskuartean eta oihal batean bilduta zegoen.

        Duela urtebete-edo errefuxiatu bati bisita egitera asteburu pasa etorri nintzen Iparraldera. Gauaren erdian iratzarri gintuzten, atxiloketak izan zirela eta etxe bat hustera joan behar zela. Joan ote nahi nuen galdetu zidan lagun errefuxiatuak, ez nengoela behartuta, gera nintekeela bertan, luze jo zezakeela. Haiekin joango nintzela esan nion. Galtzak eta nikia jantzi, zapatak, arrapaladan jaitsi genituen eskailerak. Autoan sartu ginen. Ni gidariaren alboko eserlekuan. Ez dakit nora joan ginen, non zegoen etxea. Ezkaratz baten parean gelditu ginen eta emakume bat irten zen, haur bat besoetan zuela iruditzen zait baina dena lausotuta oroitzen dut, gertatutakoa ahazteko eta ez esateko deus inori esan baitzidaten, eskuan pakete txiki bat zekarren, gidariari eman zion leiho irekitik. Gidariak niri eman zidan, «Heldu! gorde eserleku azpian!». Oihalean bilduta zegoen. Zama gogoratzen dut. Pistola bat da, pentsatu nuen, inork deus esan ez zidan arren. Agian hau guztia ez nukeen idatzi beharko.

        Gizonak galtzada gurutzatu du emakumeaganantz. Auto txikiaren ondoan musukatu dute elkar, sutsuki. Ondoren, besoak elkarren bizkarren atzean gurutzatuta ezkaratzera daraman mailadia igo dute. Barre batzuk entzun dira, ezkaratzeko atea ixten ari zela.

OSTEGUNA

Bihar da egun handia! Prefekturan aurkeztuko nau arduradunak, errefuxiatu paperak eskatzeko. Ilea luzeegi ez ote dudan kezka sartu zait. Etxekoandreari eskatuko diot mozteko.

        Arduradunak esan zidan ostiralean agertuko zela. Etxekoek adarra jotzen didate, zein asteko ostiraletan agertuko zen ez zidalako esan, eta maiz jaten omen duelako hitza.

        Nik badakit agertuko dela. Paperak egin, eta etzi A.rekin hitzordua! Aiherran kontzertu bat dago, hara joango gara.

        Etxekoek arrazoi balute arduradunaren ganorari dagokionez, beste hamabost egunez luzatuko litzateke nire «espetxealdia», «Adreiluzko Dorre» honetako egonaldi behartua.

5

IGANDEA

A. etorri zen atzo, beste lagun batekin. Ruperren kontzertura joan ginen Aiherrara. Nolako hotza egiten zuen! Kantaldi erditsuan nire aurreko bizitzatik ezagutzen dudan bat etorri zait PAFekoak inguruan zebiltzala ohartaraztera. Errefuxiatu-ehizan trebatutakoak omen direla, kontuz ibiltzeko, ez ote ziren propio nigatik etorri. Lasaitzeko esan nion, paperak egin berri nituela, hilabeterako egonaldia baimentzen didan récépissé arrosa kolorekoa erakutsiz.

        Hala ere, kontzertua amaitu bezain pronto alde egitea erabaki genuen. Erabaki txarra. Gu izan ginen Hazparnerako bidegurutzera iristen lehenak. Eta bertan abertzale eta errefuxiatuentzat propio jarritako kontrola estreinatu genuenak. Stopa ez nuelako egin aitzakia gelditu gintuzten. Ez genien ezer ulertzen. Warning! warning! tematu zitzaidan bat. Baietz, egin nuela kontu bidera atera aurretik, nik (gaur esan dit etxekoak autoaren argi-keinukariak pizteko esaten ari zitzaidala). Espagnols? Galdetu zigun beste batek, eskuinaldetik esku-argiarekin auto-barrena argituz. Hori ondo ulertu genien, ez erantzun ordea. Espainiako nortasun agiria eman genien hirurok, isilik. Utzi ziguten joaten. Eskerrak beste errefuxiatuak azken unean ez etortzea hobetsi zuen.

        Etxe inguruan utzi naute eta A. eta bere laguna joan egin dira, Hegoaldera. A.k ezin du ezagutu orain bizi naizen etxe hau. Ezta aurrekora bezala begiak itxita ekarriz gero ere.

LARUNBATA

Gurasoak etorri zaizkit bisitan. Donibane Lohizunen egin dugu hitzordua. Amona etortzea lortu dute. «Cómo no iba a venir a ver a mi ahijado preferido». Bilobaz gain semebitxi nau. Duen bakarra. Amonak ez du etxetik atera nahi izaten, asko jota goizeko lehen orduan erosketak egin eta prentsa erostera; eta Agatha Christieren eleberriak, misteriokoak erostera ere bai. «Amona, vengo a coger un libro», esaten nion, eta bilduma osoa zeukan gela iluntsuan sartzen nintzen, amak piztutako irakurzaletasunerako zuzkidura bila, liburuen hauts artean nerabe ametsetan galtzera. Donibane Lohizunera eta ni ikustera zela esan diotenean zalantzarik gabe onartu du.

        Duela ia berrogeita hamar urte bertan bizi izan ziren errefuxiatuta. Geroztik sekula itzuli gabea zen.

        Gambetta kalera joan gara. Hor izan zuten lehen etxebizitza. «Luis XIV esquina Gambetta». «Luego rue de la République, subiendo de la playa». Basterretxeatarrak auzoko izan zituztenekora. Rue Sopitera, ondoren. Azkenik, Vauban kalera. Oroimenak pizten dizkion kaleetan barrena goaz. Okindegia oroitzen du. Zapata-denda jada ez dago. Batzuetan «Cómo ha cambiado todo» esaten du, eta bestetan «Pero si está igual».

        Bost urteko egonaldia egin zuten bertan. Francogandik ihes, naziak etorri bitartean. Ia sei urte zituen aitak muga honantz gurutzatu zutenean. Ia hamarrekin itzuli zen, frantsesa ikasita eta euskara galduta. Hogeita bost egiteko ditut nik, frantsesa ikasteko astia izango dut, batek daki noiz itzuli aurretik.

        Donibane Lohizunen dut helbide ofiziala, Anai Artearen egoitzan. Sekula egon ez banaiz ere, hor bizi naizela jartzen du agiriak. Gambetta kale horretan bertan.        Hunkituta dago amona. Kontatu digu Xantakon zegoen sardina-poto lantegian hartu zituztela emakume eta neskatilak. Bizkarreko minez itzultzen zela hasieran, ohitu arte. Eskuetatik kendu ezin zutela ordea arrain usaina.

        Izeba-osabak, Mari Karmen, Frantzisko Jabier eta Joxe Mari, aitaren lehengusu-lehengusinak ere bertan bizi izan ziren, Ibarrangelutik Donostiara itzuli eta berriro ere ihesi muga pasatu behar izan zutenean.

        «¿Cuándo vas a volver a casa?» galdetu dit amonak agurtzeko ordua iritsi denean, autoan sartzear zela.

IGANDEA

Banoa Euskal Herritik. Azkar joan zait hilabetea. Prefekturan emandako paperetan Pyrénées Atlantiques-etako departamentu hau debekatuta dudala jartzen du. Hilabeteko epean Frantziako beste departamentu batean aurkeztu behar dut nire burua.

        Bihar abiatuko gara, beste errefuxiatu batzuk bizi diren Frantzia erdialdean dagoen hiri batera. Erbestera.

        Hitzordua goizeko zazpietan. Etxekoak lagunduko dit autoz, hilabete honetan kirol-poltsa handi bat betetzeko adina arropa eta liburu bildu dut. Besteak beste, nire orain arteko literatura-lan guztiak idazteko erabili dudan gurasoek oparitutako beren Olivetti zaharra ere berreskuratu dut.

        Badut beldur pixka bat, Kattu hil zuten taberna ondoan jarri dute-eta elkartze-gunea. Gainera, etxeko gizonak, maite duen bezala, xaxatu egin nau, gosaltzera Lagunekin tabernara joango garela esan dit. Astelehenetan Zabal itxita dagoenez Egin egunkaria saltzen duten leku bakarra dela gehituz. Errefuxiatu guztiak joaten omen dira astelehenero-astelehenero bertara, eta GALek bertan ekintza gogor bat egin dezakeen susmoa hedatuta omen dago. Nik, egia esan, ez dut ondo ulertzen kontu hau.