Urrezko vespa

                        I flew on the wings of a butterfly

                        Through a dream of such beauty,

                        That my soul called out in a cry,

                        «How can such joy truly be?

                        How can these little wings still fly

                        Me on my long journey to eternity?»

                                                        THOMAS WATSON

Erromako Fontana di Treviren ertzean bermaturik nengoen, Clararekin besarkatuta. Udaberriko arrats epel ezin gozoagoa zen, Italiak baino oparitu ez dezakeen horietakoa. Iturri gaineko etxeen hormak larrosturik zeuzkaten eki errainu agonikoek. Ezagutzen ez nion soineko arin batez beztiturik zegoen Clara, eta maiteminaren begirada bota zidan, hura ere ezezaguna. «Egin dezagun orain» xuxurlatu zidan. Plazer ikara hedatzen sentitu nuen bere hatsak ferekatu zidan belarri aldetik bizkar guztira. Osorik urrezkoa zen vespa batean esertzera gonbidatu ninduen, eta hurrengo istantean Panteoiaren barruan genbiltzan, kupula zoragarriaren marmolezko zoruan bira eta bira, ni bere gerrialde malguari helduta, bera zorionezko irri gero eta ozenagoak barreiatzen. «Une hauxe bizi nahi nuke, behin eta berriro» esan nion, baina vesparen abiada azkartuz zihoan eta ondokoa erantzun zidan: «Ez dago betierekoa den ezer»... Ondoko unean «Har nazazu, mesedez» erregutzen ari zitzaidan, ia auhenka, hotel bateko ohe zabalaren maindire zurien artean erdi gordeta. Clararen zango luzeei oratu, niregana erakarri, eta bere alu bustian murgildu nuen zakila, zorionaren itsasoa bailitzan, eta orduantxe... esnatu egin ninduen nire ondoan bidaiatzen ari zen gizon gorbatadun lodikote batek nahigabe galtzetara isuri zidan ur basokada izoztuak.

        Londrestik etxera nindekarren hegaldian izan nuen amets hura, Penguin Books nire eleberri guztiak sakelako formatuan argitaratzen hasi berritan. Nahasi ninduen, zeharo. Urteak neramatzan Clara ahantzita. Claraz oroitzea edo ahaztea izan zen, urte luzeetan, nire animoaren barometro zehatza. Oso ondo nengoen bolada bakanetan baino ez nuen lortzen hura erabat ahaztea. Eta gauzak izugarri ondo joan behar zitzaizkidan oso ondo sentitu ahal izateko. Ez dut esango zoriontsu. Oso ondo erabiliko dut, zintzoagoa iruditzen zait. Ez bainaiz inoiz berriro zoriontsu izan Clarak errukizko begirada amultsu batez estimatzen ninduela baina nitaz inoiz maiteminduta egon ez zela aitortu zidan egunaz geroztik.

        Horrexegatik nahasi ninduen ametsak. Bolada oso ona zelako niretzat hura. Ezin hobea. Historikoa euskal idazle batentzat, hedabide guztiek luze eta naro komentatu zutenez. Penguinekin argitaratzea munduko edozein idazlerentzat arrakasta unibertsalaren sinonimo da. Literaturaren panteoian sartzen zaitu.

        Freud-en Die Traumdeutung aspaldi irakurria naiz eta nire ametsak behin baino gehiagotan interpretatu izan ditut, zorte gorabeheratsuarekin. Emaztearekin Erromara egindako ezkon-bidaiaren oroitzapen adabakiz osaturik zegoen, nagusiki, egin berri nuena. Diferentzia zen emaztearen tokia Clarak hartzen zuela ametsean. Deskodetzeko ez nuen zailtasun handirik izan oraingoan. Bazitekeen literaturaren panteoian bizirik sartu izana, baina nire inkontzienteak zera esan nahi izan zidan ametsaren bitartez, benetako lorpena, zoriontsu egingo nindukeena, ez zela hori. Panteoia, bere edertasunak itsutzen baninduen ere, hilobi bat zen. Nire bizitza ustez arrakastatsua porrot galanta zen benetako maitasunik ezean. Clara ezean.

Orain etxean nago. Alboan daukat emaztea, lo. Eta nik ordu parea daramat begiak irekita. Clara burutik kendu ezinik.

        Clarak erakutsi zidan desira eta ezinaren arteko muga. Edo behintzat hala ulertu nuen berarekin gertatutakoa. Ezinezkoa zitzaidan nahi nuen oro eskuratzea. Ebidentea dirudi, baina ez da hala. Batzuek oso goiz ulertzen dute ezingo dituztela zenbait gauza —edo gauza asko, tamalez— inoiz eskuratu. Ni hemezortzi urte betetzean jabetu nintzen egia xume horretaz. Eta Clara izan zen nire irakasle gupidagabea. Lehen aldiz ikusi orduko jakin nuen ez nuela ezagutuko bere mailara iritsiko zen emakumerik. Eta ez nintzen erratu. Izan dut nire maitasun errazioa, ez beste batena baino eskasagoa, baina ez du lortu emakume bakar batek Clarak nire baitan eragindakoaren oihartzun apala izatea. Eta badakit, inolako zalantzarik gabe, Clarak osoki zoriontsu egingo ninduela. Onartu banindu.

        Alabaina, nirea ez da nerabezaroko maitasun ezinezkoaren topikoaren adibide bat gehiago. Ez. Badakit AUKERA galdu egin nuela. Bizitzan behin bakarrik izaten den hori. Ez da egia milaka jende dagoela munduan zeinarekin maitemindu eta zoriontsu bizi zaitezkeen. Zorte asko dutenek bizpahiru aldiz maita dezakete benetan laurogei urteko bizitza batean. Gehienek behin bakarrik. Zenbaitek inoiz ez. Eta okerrena zera da: liluragarria izan arren, ez dela aski maitatzea. Maitatua ere izan behar zara, lilura ez dadin oinaze bilakatu. Eta bigarren zorte horixe da niri Clararekin huts egin zidana. Kosta zitzaidan, baina, hori ulertzea. Hain nengoen harriturik maitasunak nire baitan eragindako lurrikaraz, non ez nuen ulertzen halako sentimendu bortitza eragiten zidan pertsona batek nola ez zezakeen sentitu une berean nirekiko gauza berbera.

Ez dakit non dagoen. Zein hiritan. Zein herrialdetan. Ezkonduta dagoenez. Haurrik daukanez. Antzezle izateko bere ametsa bete duen. Bizirik dagoen ere.

Pena ematen dit nire emazteak. Badakit itsusia dela hori esatea. Baina ez da sentimendu ahalkegarria, ez beretzat, ezta niretzat ere. Maite dut nire emaztea. Adiskidea maita daitekeen eran. Eta ez da gutxi. Lagun onak gara. Pena ematen didana ez da adiskide bat bezala maite dudala. Pena ematen didana da berak nik Clara bezala maite nauela. Hori da triste jartzen nauena. Clararekin inoiz ibili ez naizen arren, bere alarguna naiz, berarekiko maitasun hilaurtuaren alarguna. Edo ez. Izan nadin zehatzagoa. Benetan pena ematen didana da nire emazteak badakiela, beti sumatu izan duela —ez baita intuizio gutxikoa—, alargun batekin ezkondu zela. Ez diot inoiz aipatu Clararen izenik. Dotorezia hori behintzat izan dut, eta hertsiki lotu natzaio sekretua zaintzeari. Eta ez dut uste beste inorengandik inoiz haren berri izan duenik. Baina badaki bere baitan, ziur nago, gu bion artean mamu bat dabilela betidanik, malenkonia arrasto ezabaezin hori utzi didana begien hondoan. Halere, beti ahalegindu naiz alaia izaten gure elkarbizitzan. Alaia izaten bikote soil ginelarik. Alaia izaten haurrak izan ditugunetik.

        Ondo portatu naizela uste dut. Ezin izan dut maitatu berak maitatu eta oraindik ere maite nauen eran. Baina beti izan dut eskaintzen zidan maitasunaren balioaren kontzientzia erabatekoa. Eta, ahal nuen neurrian, beti ahalegindu naiz merezi zuen erantzuna ematen: adiskidantza, leialtasuna, presentzia, laguntza. Ez dut beraz emaztearekiko kexurik. Ez diot inoiz ezertxo ere leporatuko. Nire bizitzaren porrota, esaterako. Hegazkinean izandako ametsak begien aurrean ezarri didan porrota. Aitzitik. Emazteari esker ona baino ez diot zor. Errotik eta irtenbiderik gabe huts egindako bizitza hau eramangarria bihurtu didalako esker ona. Besterik ez.

        Aldiz, bizitzari bai. Bizitzari erantzuki bakar bezain larria —larriegia— zuzenduko nioke. Clara nirekiko sorgor egin izana. Eta nekez barkatu ahal izango dut eragindako kaltea.

Kuriosoa da zer-nolako lerroak idazten ari naizen. Berrirakurriz ohartzen naiz ez dudala, hau idazten hasi aurretik, sekula idatzi eduki autobiografikodun testurik. Gertatu izan zait, noski, oso gauza intimoak etzatea paper gainean, baina, betiere, fikzioaren atzean ezkutaturik, eta beste askotan guztiz oharkabean. Emazteak, aldiz, autofikzioa deritzana modan jarri aurretik praktikatzen zuen, eta behin baino gehiagotan azaldu naiz, nire izen eta guzti, edo doi-doi kamuflaturik, bere testuetan. Beti gustatu izan zait nitaz idazten ari denean botatzen didan begirada kokina. Goizero idazten dugu, bederatzietatik gehienez ere ordu bietara. Buruz buru jartzen gara liburutegi-egongela zabalaren leiho aldean, nor bere ordenagailuaren aurrean, te berdez beteriko potea lagun. Ez dugu goizero inspirazio maila bera, baina lanbide honetan —lanbidea baita, hau ere, partez— pazientzia eta egoskortasuna dira dohainik baliotsuenak. Bazkalordua iristen denean, ordea, literaturaz ahaztu egiten gara. Erabat. Bizi beharra baitago. Eta haurrek behar baikaituzte.

        Uste dut emaztea eta biok literaturzaletasun konpartituaren gainean eraiki dugula bikote bizitza. Ez naiz maitasunaz ari. Lehenago aipatu dut hori. Bikote bizitzaz ari naiz. Ni ez nintzen oraindik idazle emaztea ezagutu nuenean. Bera bai. Eta berak bultzatu ez banindu ez nintzatekeen, ziurrenik, inoiz idazten hasiko. Animatu egin ninduen, nigan neukana aurresentiturik, edo maitasunak itsutzen zuelako, ez dakit. Beharbada, baita ere, Trantsizio giro hartan, zilegitasun gehiago ikusten zion euskaraz idazteari, eta bera ez zenez gai, bada, neuregan proiektatu zuen bere libido literarioa. Kontua da idazten hasi eta nire lehen liburuarekin —ipuin liburu bat— jo egin nuela itua. Erdi-erdian. Sariak, berrargitarapenak, itzulpenak, mediatizazioa... horiek oro ia borrokatu gabe eskuratu nituen. Emazteak ez zuen halako zorterik izan. Ez du inoiz izan, egia esan. Apika gaztelaniaz idazten duelako. Lortu du urteotan zenbait testu kokatzea, aldizkarietan batez ere, eta liburu bi ere plazaratu ditu, bata Madrilgo argitaletxe abangoardista batean, baina ez da berea benetako karrera izan. Jarraitzen du idazten, eta idazletzat daukat nik, berak bere burua bezalaxe, baina, bizi, itzulpengintza literariotik bizi da. Azken boladan, nire liburuak gazteleratzetik, besteak beste. Beti harritu nau nola onartu duen egoera. Nola uneoro gainditzen dakien frustragarria izan behar duen egoera hori. Dituen argitasun literarioa eta ahalmenak ezaguturik, logikoena litzatekeelako nik baino izen handiagoa izatea berak.

        Egia da, bestalde, ez zaiola inoiz liburu borobilik atera, asko saiatuagatik, gai ezin originalagoak aurkitu arren, bere idazkera gutxik bezala menderaturik ere. Ez dauka azalpen errazik kontuak, baina liburu gezak irteten zaizkio. Ez diot inoiz halakorik aitortu. Ezta beharrik ere, bera baita horretaz ohartzen lehena.

        Niri, berriz, ez dakit nolako sorginkeria dela medio, orain arte beti atera zaizkit liburu onak. Apaltasun faltsua bazter dezagun: benetan, liburu onak idatzi ditut. Ikusi besterik ez dago nola funtzionatu duten beti. Salbuespenik gabe. Horrela da. Batzuk Musen kuttunak izateko jaioak bide gara. Barka bekit estereotipoa, baina ez dut esplikazio hoberik aurkitzen.

Clararen bila hasi naiz. Googlen tekleatu dut bere izena goiz batez, emaztea bere ordenagailu aurretik altxatu eta sukaldera joan denean, te berde gehiago egitera. Tamalez, Clararen izen-abizenak dituzten emakume asko daude munduan, konprobatu ahal izan dudanez. Homonimo horien argazkiak begiztatu ditut, irudiak bakarrik selekzionatuz bilatzailean. Ez dut nire Clara ikusi, izugarri aldatu ez bada behintzat. Emaztea itzuli da sukaldetik eta nabigatzailea itxi behar izan dut, seigarren argazki orriarekin ari nintzelarik.

        Gau batez, emaztea kanpoan zela baliatuz, berriro ekin diot bilaketari, haurrak oheratu ostean. Ordenagailua piztu eta Telefonicaren orrialde zurietara jo dut zuzenean. Ez dago Clararen arrastorik gure eskualdean. Eta ezin has ninteke Estatuko probintzia guztiak banan-banan arakatzen eta deiak egiten bertan azaltzen den Clara nirea ote den egiaztatzeko. Besteak beste, telefono fakturetan dei horiek zerrendaturik agertuko liratekeelako; eta emaztea ez da ergela.

        Clararen arrastoa aurkitzeko modu bakarra dakusat. Oraindik ere hemen nonbait bizi omen den bere lagun onenarengana jotzea. Vanessa deitzen da eta izan genuen garai batean hartu emanik. Batez ere Clararen inguruan ibiltzen nintzenean. Bere inguruan ibil nendin oraindik atsegin zitzaionean. Ez da baina ekimen erosoa. Nola taxutu aitzakia sinesgarri bat Vanessaren aurrera azaltzeko? Clararen berririk duen galdetzen badiot nekez gorde ahal izango dut nire bisitaren zio egiazkoa. Eta lotsaren putzua ozeano bihurtuko zait. Izan ere, Vanessa izan baitzen nire baztertzearen lekuko nagusia. Vanessa herabea. Clararen lagun leial bezain isila. Vanessak ondo asko daki txoratuta ibili nintzena Claraz. Hilik geratu nintzela ezetza eman zidanean. Larunbat gaua zen. Alokaturiko VHS bat ikusten ari ginen hirurok, Clararen gelako ohe gainean. Ghost, Patrick Swayze-rekin. Eta, halakoetan ohi zuenez, Clarak nire magalean pausatua zuen burua, hankak ohearen beste muturrean —Vanessaren izterren gainean— zeuzkan bitartean. Niretzat postura deserosoa izan arren, ez baineukan bizkarra bermatzeko paretarik, orduak iraungo nituzkeen horrela, mugitzeke, alderantziz ikusten nuen bere aurpegiari begira. Telebistaren halo urdinkara dardaratiak sortzen zuen ilunantz abegikorrean, tarteka, nire eskua hartu eta bere ile luzeetan sartzen zidan, usaindu egiten zidan, lotarako zapi kuttuna bailuen. Hilabeteak generamatzan horrela, intimitate maila horretan. Eta ezin nuen gehiago. Etxera itzuli eta nire ohe hotzean sartzen nintzenean, aitaren aurpegi luzearen langa gainditu ondoren berandu nentorrelako, bada, azalaren poro guztietatik Clara zeridan. Aitortu behar nion maite nuela, ezin nuen gehiago luzatzen utzi sufrikario ezti hura. Horregatik, gau hartan, Vanessa ondoan genuela ahantzirik, beste behin ere eskua hartu eta bere ileetara eraman zidanean, beherantz makurtu eta musu bat ematen saiatu nintzen. Ukatu egin zidan. Burua nire magaletik kendu, Vanessaren aldera bildu eta «Ez dut ulertzen, adiskidetzat zintudan» esan nahi zuen begiratu erdi harritu erdi errukitsua bota zidan. Han bertan hil nahiko nukeen, tximista batek jota, edo telebistaren pantailak irentsita.

        Aldi berean, guztiz artifiziala eta, are, groteskoa litzateke nire bisitaren benetako arrazoia gordetzen ibiltzea. Ez daukagu, Claraz kanpo, inolako loturarik Vanessak eta biok. Modu zentzudun bakarra, hortaz, inguru-mingururik gabe zuzenean galdera egitea da. Eta horretarako prestatu egin behar naiz. Psikologikoki, esan nahi dut. Ez dakit egiteko gauza naizen ere.

Horra, izan naiz Vanessarekin. Hilabete luzea joan da erabakia hartu aurretik, baina azkenean bere telefono zenbakia markatu eta kafe bat hartzera gonbidatu dut, etxetik urrunen dagoen hiriko auzoan. Asko zahartu da. Zahartu baino, kaskartu. Haurrak, noski. Ni ere aldatuta ikusiko ninduen. Ez du oso lantzean behin baino jasotzen Clararen berririk. Bizitzak urrundu egin ditu bata bestearengandik, inoiz haserretu ez badira ere. Vanessa hirian geratu da eta supermerkatu batean lan egiten du. Hasieran kutxazain gisa aritu zen eta orain dela gutxi postu administratibo bat eskaini dio zuzendaritzak. Onartu egin du, pozik. Clara abokatua da, kontatu didanez, eta Bartzelonan bizi da. Ez dago ezkonduta. Egon izan zen. Ez oso luzaz. Freixenet familiako oinordeko batekin. Baina, antza, degeneratu bat zen tipoa, gizajo bat. Ez dit xehetasunik eman Vanessak. Ez omen dauka haurrik.

        Agurtzeko tenorea iritsi denean, bi musu eman dizkiot Vanessari, ikastetxe garaiko ohitura berpiztuz. Eta gero, eskuak hartu dizkiot nire esker ona adierazteko. Ez dakit zergatik. Kalkulatu gabeko keinua izan da. Agian beldur nintzelako ez ote zitzaion irribarre trufatia loratuko Claraz galdetzerakoan. Baina ez du halakorik egin. Errespetuz aritu zait, leuntasunez esan dizkit Clarari buruzkoak. Triste antzean esan dizkidalako sentipena ere izan dut, apika oraindik ere nire borreroari loturik ikusi nauelako, berriro sufritzeko prest, orbain zaharrean labana sartzeko gogoari eutsi ezinik. Edo, beharbada, nitaz maiteminduta egon zen sekretuan? Eta horrela darrai, hortik bere tristezia. Auskalo. Edonola ere, pertsona duina eta atsegina iruditu zait Vanessa, hobeto ezagutzea merezi duten horietakoa. Ez ninduke harritu behar, beti halakoa izan delako ziurrenik, baina Clararengan jartzen nuenez —dudanez— uneoro nire arreta osoa, bada, presentzia transluzidoa zitzaidan Vanessa, gaurdaino. Sepia bat.

        Vanessa hain atsegina egin bazait Clara existitzen dela baieztatu didalako da, baita ere. Batez ere. Eta orain badakit. Clara ez da amets bat soilik, oroitzapen hutsa, iraganeko mamua. Aitzitik. Bizirik dago. Gauza franko bizi izan du azken aldiz ikusi nuenetik. Beste edonork bezala, gorabeherak ezagutu ditu, sufritu du, zahartu dateke, edertasun pittin bat galdu duke. Beharbada bizitako guztiek bizitzari buruzko ikuspegia aldatu diote. Beharbada ez du aurrean daukan jendea modu berean epaitzen. Jendea epaitzeko irizpideak aldatuak ditu, menturaz. Beharbada ez lituzke berriro hartuko iraganean harturiko erabakiak, aukera izatera.

Plaza de Catalunya eta Filologia fakultate zaharraren arteko kale batean dauka kabinetea Clarak. Bere plakari begira egon naiz gaur goizean. Senar ohiaren abizena ere badarama bereari itsatsita. «Clara Ruiz-Freixenet». Harritu nau. Kataluniako ohitura ote? Ez zen gizon baten itzal bihurtzeko bokazioa zuen neska, nik ezagutu nuenean.

        Oraindik ez bide du plaka aldatzeko astirik izan. Edo ez du aldatzeko asmorik. Senarraren abizena gordetzeko interesa izan dezake, berarekin eman zelako ezagutzera abokatu gisa. Edo izen horrek berez daukalako balio sozial handia, Clararen senar ohiaren kasuan gertatzen denez. Freixenet abizenak, izan ere, ate asko irekiko ditu Bartzelona batean.

        Pixka bat beherago, fakultaterantz joz, pareko espaloian dagoen jatetxe begetariano batean bazkaldu dut, kabinetearen sarrera zainduz. Denbora asko daukat. Bihar baino ez da hasiko fakultatean antolatu duten nire obrari buruzko kongresua. Emazteari esan diot ezinbestekoa zela ni bezperatik bertan egotea, antolatzaileekin azken xehetasunak lotzeko. Lehen aldia da nire omenez halako tamainako kongresua antolatzen dutela. Hego Amerikatik ere hiru unibertsitario etorriak omen dira, nire obraz hitz egitera. Eta ez zait inoiz hain gutxi axola izan.

        Urrundik bada ere, eta inoiz berarengana hurbiltzeko adorerik izango dudan ez dakidan arren, Clara ikusteko irrikaz nago. Baita ikaratuta ere.

        Ez da azaldu. Arratsalde osoa pasa dut jatetxe begetarianoan. Jatetxea ez ezik kafetegia eta produktu ekologikoen saltokia ere bai baita tokia. Izan da mugimendurik portalean, baina Clararen arrastorik ez. Oporretan egongo da.

        Aspaldian Bartzelonan egon gabe nengoen eta maiatzeko arratsalde amaigabea portu aldean eman dut, luxuzko yate eskergen artean. Aberastasunaren ikuskizuna lasaigarria zait, tarteka, baina oraingoan umore txarrez jarri nau. Auzune gotikoan afaldu eta hotelera joan naiz, biharko nire hitzalditxoa idazteko asmoz eta, bide batez, tentsio apur bat berreskuratzearren. Ez zait ezer atera eta azkenenean pay per view-an film amerikar bat erosi behar izan dut logaleari itxaroteko.

Xarma ukaezina du Filologia fakultate zaharrak. Harrizko hormen okrea eta patioetako laranjondoen berde iluna. Marisa, Filologia departamentuko katedraduna, agertu zait harrera egitera. Aspalditxotik ezagutzen dugu elkar. Emaztea eta bion etxean ere egona da behin, EHUko mintegi batean nire obraz hitz egitera etorri zenean. Eraikinaren bisita eginarazi dit, azalpen historikoak emanez. Kafe bat hartzera joan gara ondoren, eta kongresukideak aurkeztu dizkit, banan-banan. Mundanitateak ez ditut inoiz gogoko izan, baina gaur bereziki bortxatu behar izan dut neure burua adeitsu eta umoretsu agertzeko. Profesionala izan naiz, zerbitzu minimoa ziurtatu dut, baina ez nago hemen. Urrezko vespa hazten ari zait garunean, tumorea bailitzan.

        Anfiteatroan ez dago gazte askorik. Egungo kongresuetan gertatu ohi denez, irakasleak eta doktoregaiak bakarrik azaldu dira, baita unibertsitatetik kanpoko zenbait kulturzale nahiz Bartzelonako euskaldun. Halere, jarlekuen bi herenak bete dira. Dakidan katalan apurra mentalki errepasatu dut gosaldu bitartean, entzuleak segituan neureganatzeko, eta «Bon dia» ozen batekin ekin diot neure jardunari. Zurrusta iturritik bezala ateratzen zaidan nire ohiko erretolikarekin jarraitu dut ondoren, literaturaren gardentze prozesuaz gizarte mediatikoan, hain famatu bihurtu diren nire pertsonaien arazo ortofonikoez, eta abar. Clararen agerpenak erauzi nau automatismoen trenbidetik. Hitzik gabe geratu naiz bat-batean, nire aurrean, lehen lerroan, bi metro eskasera zegoela ohartu naizenean. Eguzkitako betaurrekoak, orrazkera, janzkera. Beste bat da. Eta betikoa da. Ahotsa dardaraka jarri zait, eta eztul eginez disimulatu behar izan dut galdua neukala esaten ari nintzenaren haria. Saiatu naiz jarraitzen, baina ikusirik ez nuela lortzen bi esaldi behar bezala kateatzea, bertan behera utzi dut hitzaldia. Nahiago izan dut entzuleak frustraturik uztea atsekabeturik baino.

        Anfiteatroko oholtzatik jaistea zegokidan, nire obraren adituei toki egiteko, eta non jarri ez nekiela geratu naiz une batez, anfiteatroan libre zeuden jarlekuei begira. Clarak keinu egin dit eskuaz, birritan, arren bere ondora joateko. Txaloen artean utzi dut oholtza, Clararen ondora jaisteko.

        Lurrina darama, eta, halere, hurbildu orduko berraurkitu dut bere betiko usaina. Zenbat urte bizi gabe! Bat-batean narrasti izatetik ugaztun izatera igaro banintz bezalakoa izan da. Odola dabilkit zainetan zehar, beroa, gorria, litroka.

        «Se me han hecho largos estos años» bota dit ahapeka, hain berea duen herabetasun gainantzeztuaz. Eta hizlariari begira bailegoen paratu da ondoren, alegia deus ez.

        Jendez inguratuta gaudela ahantzita, nahiko ozen «Ezkonduta nago» ihardetsi diot, egiak ozen esatea merezi duelako usteak edo eraginda. Ez dakit zergatik esan diodan hori. Eta esan bezain laster damutu naiz, jakin arren ondo zegoela egin berri nuena. «Badakit» jarraitu du, lasai, eta bere eskua nirearen gainean utzi du, une labur batez. Kontsolamenduzko keinua iruditu zait. Beste zerbait esatera nindoan —jada ez dakit zer— baina isiltzeko eskatu dit erakuslea bere ezpainen gainean jarrita.

        Horrela egon gara, neurgaitza egin zaidan denbora batez, oholtza gainekoei so, baina deus ere entzuteke. Eskuko poltsatik post-it bloke bat atera eta zerbait idazten ikusi dut Clara. Mezua pasa egin dit. «Zurekin afaldu nahi dut». Kongresukoekin afaltzekoa naiz. «Ados» idatzi dut post-it berean. Lehen hitzaldia amaitu bezain laster «Sinatra. Zortzi eta erdiak» esan eta alde egin du.

        Hain izan da laburra bere agerraldia ezen ez baitut gertatutakoaren errealtasunaz jabetzeko eta konbentzitzeko betarik izan.

Semea ospitalean sartu dutela, «apendizitisa», esan behar izan diot Marisari afarira azalduko ez nintzela justifikatzeko. Nago ez didala sinetsi. Arratsaldeko zazpietan lortu dut uztea nire obraren komentatzaileen sekta. Hotelera joan naiz zuzenean, dutxatzera. Ez daukat beste jantzirik. Berriro ere jarri ditut egunean zehar soinean neramatzanak. Ez dut zailtasunik izan nire ordenagailu mugikorra piztu eta geletako wifi zerbitzuari esker interneten Sinatra jatetxearen webgunea aurkitzeko. Lounge jatetxe bat da, agidanez, pijo samarra. Clara beti izan da pijoa.

        Goizean goiz daukat, bihar, itzulerako hegaldia. Hoteletik goizeko sei eta erdietan hartu beharko nuke, beranduenik, aireporturako taxia. Errezepziotik igarotzean zalantza egin dut eta azkenean erabaki dut ez taxirik eskatzea, superstizio hutsez. Nire eleberrietako pertsonaiek egingo luketenez.

        Pentsatzen dut ni izango naizela lehena jatetxean, eta, behiala gertatu ohi zenez, itxaron egin beharko dudala. Urduritzen hasiko naiz, atzazalak erauzteraino, eta ordu erdi luze baten buruan azalduko da, bere aire inuzenteenarekin.

        Puntuan agertu naiz. Kasik. Zortziak eta hogeita hamabi. Clara barruan dago. Koktel bat hartzen ari dela ikus dezaket kanpoko leihatila obalatutik. Hiru laurdenetan hustua dauka edalontzi mehea.

        Toki zaratatsua da Sinatra. Modako musika ozenegi. Zerbitzariak neska gazteak dira, beraien edertasunarengatik kontratatuak. Bezero gehienak gu baino hamar bat urtez gazteagoak dira, baina bada zaharragorik ere. Horrek lasaitu egin nau doi bat.

        Hurreratu natzaio. Altxatu eta bi musu eman dizkit. Ohartzen naiz ez diodala ezer eraman —lorerik, esaterako—. Baina ez dakit eraman beharra neukan ere. Ziurrenik ez. Ez da estetikoa, halere, emakume batekin afaltzera joan eta esku hutsik agertzea. Ez nago pozik neure buruarekin.

        «Nire bizitza desastre bat da» esan dit, zuzenean. «Badakit» atera zait. «Beno, esan nahi nuena da, zer edo zer jakin dudala zutaz». Ezin zen okerrago hasi. Amildegia gure artean. Arrotzak gatzaizkio bata besteari, nahi ez nukeen arren. Mingarriki arrotzak. Nerabeak ginen elkar ikusi genuen azken aldian. Honek guztiak ez du zentzurik. Iruditzen zait Clara jadanik damututa dagoela gonbidapenaz. Damu dela esandakoaz. Orain isilik dago. Ni ere bai. Ez dakidalako zer esan.

        Eskerrak zerbitzaria azaldu den. Aukeratu ditugu jaki-edariak. «Clara...» hasi naiz, ez nekiela nola jarraituko zuen esaldiak. Horror vacui. Zerbait esan behar eta ezin heldu hitz mutur bati. «Ez ditut irakurri zure liburuak» bete du nik utzitako hutsunea. Segituan ikusi dut itzala bere aurpegian hedatzen. Ez hainbeste aitortza zakarra egin didala ohartu delako, baizik eta orain gai bat gutxiago daukagulako elkarrizketari eutsi ahal izateko.

        Laster ekarri dizkigute ardoa eta hasierakoak. Isilik egoteko aitzakia eman digu.

        Horrela, mutu dagoela, hobeto ulertzen dut nor bihurtu den, zer sentitzen duen, zertan den. Kurioski, errazago moldatzen gara hitzik gabe. Uzten dit begiratzen, onartzen du neure begiradaz azter dezadan. Berak ere begiratzen nau, luzaz. Bere begien putzuetatik barneratzen naiz, astiro, Alizia Wonderlandera erortzen den gisan.

        Afaria lasai joan da, hasierak iragartzen zuenaren aurka. Honetaz eta hartaz aritu gara, aspaldiko elkarrizketa atseginak biziberrituz. Ez dugu berriro gauza larririk aipatu. Berandu da. Agurren tenorea. Bihar goiz altxatu behar naizela adierazi diot. Taxiaren erreserba egin beharko dudala gogoratzen zait. «Oso ongi pasa dut» esan diot. «Bai, ondo pasa dugu» esan du. Ez naiz saiatu ezer gehiago lortzen. Elkarri bi musu eman diogu. Banoa.

«Ez nengoen prest horretarako». Ez dudala ulertu adierazten diot. «Hain maitemindurik sentitzen zintudan... beldurtu egin nintzen». Hotelean nago, ohean etzanda. Goizeko hirurak dira eta telefonoz hizketan daramat ordubete Clararekin. Berak deitu du hotelera. Lortu du errezepzionistak nire gela pasa diezaion, deitzeko ordu ezohikoa izan arren. «Clara...». «Ulertu ezazu. Inork ez ninduen horrela maitatu. Gizon asko izan ditut beti nire atzetik, ongi dakizunez, baina...». «Ez dakit...». Isilik gaude. Bere arnasa entzun dezaket, artega da. «Badakit ez didazula sinesten». «Ez dakit, Clara... Ez zara konturatzen nolako mina egin dezakezun...». Negarrez hasi da. «Barkatu, badakit erridikulua naizela...». Ez dakit nola aurrera egin. Edo atzera. Deseroso nago. Honek ez du irtenbiderik. Min gehiegi dago tartean, niretzat behinik behin. Oroitzapen gehiegi. «Eskegitzea dugu hoberena» esan diot, ahal bezain eztiki, «deituko gara berriz». «Ados» ahoskatu du, malkoz blaituriko mukiek eragotzita. Ez dut eskegi. Berak ere ez. «Ez zait gustatzen zu horrela ikustea, Clara. Neska independentea zara, nortasun handikoa. Beti miretsi zaitut». Egia da, beti miretsi izan dut. Aitarik gabe, ama burgesak gaizki maitatua, Clarak bere bizitza aurrera eramaten jakin du beti, irribarrea galdu gabe. «Eskerrik asko... ez dut nahi pentsa dezazun deprimituta nagoelako hurbildu natzaizula. Badakit hori dirudiela...». Ahotsa ohi baino agudoago ateratzen zaio. «Ez, Clara. Ez dut ezer pentsatzen... Pozik nago berriro agertu zarelako nire bizitzan». «Benetan?» galdetzen du, itxaropenezkoa iruditu zaidan ahots garbiagoaz. Ez dakit komeni zaidan malda honetan behera abiatzea. Isilik nago une batez, uzkur, beldur. Bere hasperena entzuten dut entzungailuan, lasaitze hasperen bat dela iruditzen zait. Zain dago. Zain dagoela iruditzen zait. Hau dut aukera. Hil ala bizi. Zoro halakoa. «Badakizu gaur ere zuregatik dena pikutara bidaltzeko gauza naizela, Clara». «Ez zaizu damutuko. Maite zaitut. Beti maite izan zaitudala ohartzen naiz». «Gorroto dut telefonoa». «Zure besoetan naukazu».

Lorik ezak desitxuratutako aurpegiarekin azaldu naiz etxean. Emazteak ez dit, halere, oharrik egin. Susmagarria deritzot jarrera horri. Galderarik egiten ez zidala ikusirik, elkarrizketa hastera behartuta sentitu naiz. «Kongresua ondo joan da». «Zein kongresu?» galdetu dit bere sukaldeko zereginetan murgilduta. Probokazio bat ote den egon naiz une batez. Dena ote daki? Baina ez, begirada nireganantz altxatu du, irribarretsu. Ezagun du pozik dagoela. Egia da egun eguzkitsua atera dela. Sukaldeko leihoa zabalik dago aspaldiko partez, eta udaberriaren indarra airean dabil, edonor kutsatzeko prest. «Sorpresa bat daukat zuretzat» iragarri dit. Ez naiz ausartzen ezer esatera, hanka sartzeko beldurragatik, baita sorpresaren beraren beldur. Gure logelara joan da. Badator berriz. Eskuan liburu bat dauka. Sakelako formatukoa. Bere izena darama azalean. Berak idatzitakoa da. Eleberri bat. Ez nekien beste bat idatzi zuenik. «Gaur iritsi da postaz» dio, harro. «Zorionak, maitea» esan dut. Musu bat eman diot bekokian. Ez dut lortu beste ezer gehitzea, hanka sartzeko beldurragatik. El hombre enamorado du izenburu. «Maleta hustera noa» esan eta sukaldetik irten naiz, nahasita.

        Maleta irekitzeke ohe gainean pausatu eta ordenagailua piztu dut, lehenbailehen. Firefox nabigatzailearen bilaketa leihatilan El hombre enamorado tekleatu dut komatxo artean, nire emaztearen izena ondoren, hau ere komatxo artean. Berrogeitik gora esteka aurkitu ditut zerrendaturik. Horietako bat —elpais.com webgunearena— klikatu eta emazteari orain urtebete egindako elkarrizketa bat irakurtzen hasi naiz. Eleberriagatik jaso duen Planeta sariaz mintzo da, baita Alejandro Amenabar egitera doan liburuaren egokitzapen zinematografikoaz. Orrialdearen behealdeko enkoadratu txiki batean nire emaztearen bibliografia eta lorpen nagusiak aipatzen dituzte. Ez dut ezagutzen obra bakar bat ere. Asmatuak dirudite denek. «Haurren bila noa!» oihu egin dit emazteak eta sustoaren eraginez nabigatzailea itxi egin dut. Balkoira hurbildu eta «Kontuz bidean» esan diot, autora nola sartzen den begiratzen dudan bitartean.

        Ordenagailu aurrera itzuli naiz. Nabigatzailea berriro ireki eta beste esteka batean klik egin dut. Datu berberak aurkitu ditut emaztearen obraz. Berria.info webgunearen hemerotekan bilaketa egin dut. Euskarara ere itzuliak dizkiote lau liburu. Baita ingelesera ere azkena. A man in love. Nazioarteko best-sellerra bihurtu da. Etxeko liburutegira jo dut.

        Bere obrak, berrargitarapen eta itzulpen guztiekin, han daude, apal oso bat betetzen dutela. Hain zuzen neureak egon ohi diren apalean. Tokiz aldatuko zituen. Alta, ez dirudi azken aldian mugituak izan direnik liburuak. Hauts mintz bat daukate denek gainaldean. Bila hasi naiz. Ez ditut aurkitzen. Ez dago nire liburuen arrastorik. Aldiz, emaztearen eleberriaren euskarazko bertsioa han dago, Gizon maitemindua. Apaletik atera dut. Mugikorra dardarka sentitu dut sakelan.

        «Esan?». «Ni naiz». «Clara... itxaron, orain deituko dizut, emaztea inguruan dabil» esan dut ahotsa apalduz, gezurti. Zerbait argitu beharra daukat oraintxe bertan. Ordenagailuan nire izena tekleatu eta susmoa bete da. Apenas dagoen nire izenari asoziaturiko estekarik. Wikipediakoa klikatu dut. Idazle gipuzkoarra. 1966, Donostia. Horretara mugatzen da nire biografia. Inoiz idatzi ez ditudan bi libururen izenburuak datoz, ondoren, argitalpen datekin. Aspaldi argitaratuak dira, laurogeiko hamarkadaren amaieran. Badirudi geroztik ez dudala ezertxo ere argitaratu.

        Emaztearen izena tekleatu dut Wikipediaren leihoan. Berriro ere lehengo datu oparoak. Emaztea idazle arrakastatsua da. Ni naizenaren —nintzenaren?— pare. Ezin liteke. Penguin Books argitaletxearen webgunera noa. Ez dago nire obren aipamenik. Ez naiz existitzen.

        Nire artxiboak arakatu ditut ordenagailuan. Azken hogei urteetan idatzitako eleberri guztiak, famatu egin nautenak, desagertu dira. Wikipedian aipatzen diren nire aspaldiko bi obra horiei asoziaturiko fitxategiak baino ez ditut aurkitzen, ordenagailuarentzat zaharregia bide den Word-en bertsio batean idatziak. Ezin ditzaket ireki.

        Arnasestuka nabil, geldirik nagoen arren. Zer da hau? Asma. Asma eraso bat. Nerabezaroaz geroztik ez dut asmarik pairatu. Atzealdetik oharkabean hurbilduta, izuak bere besoez inguratu nau, birika liliputiarrak ditut. Lasaitu egin behar dut. Ea, pentsa dezadan arrazionalki, halakorik posible bada egoera honetan. Dena aldatu baldin bada, logikoki, bainugelako botikinean Ventolina edo antzeko produkturen bat aurkitu beharko nuke. Goazen. Poto. Ez dago halakorik. Ez, noski, asmarenak ez du zerikusirik gertatzen ari zaidanarekin. Liburuekin gertatzen ari denarekin. Asmarena oraintxe sortu zaidan zerbait da, estres egoera bortitzak eragina. Panikoa. Eztulka ari naiz, ezin dut eztula gelditu. Sofrologian ikasitakoa. Gauza lasaietan pentsatzea komeni da. Gauza lasaigarri bat bisualizatu. Gauza atsegin bat. Clara.

        Bere zenbakia markatu dut. «Clara...» ohartzen naiz ez dakidala nola hitz egin Clararekin. Bart gaueko elkarrizketa hain da berria, hain da... telefonozkoa. Ausartzen naiz: «Bihotza...». Arrotza egiten zait hitza, ahoskatzen ari naizen bitartean, desegokia. Emaztearekin erabili ohi delako halako hitz bat, edo aspaldian ohaide duzun norbaitekin. «Maitea...». Maitea deitu nau. Clarak. Clarak maitea deitu nau. «Ez nauzu utziko, ezta?» galdetu dit. Clara. Ezin sinetsia da. «Atzo adosturikoa...» galdetzen hasi naiz, sinesgogor. «Zatoz, maitea, nire etxea zain daukazu. Ez dut bizi nahi une bakar bat gehiago ere zu gabe». «Bizitza itzuli didazu, Clara». «Neurea orain hasiko da».

        Eskegi dugu, batera. Ez daukat denbora askorik. Emaztea laster itzuliko da haurrekin. Joan aurretik prestaturik utzi du bazkaltzekoa. Maleta ireki dut. Kongresurako eraman nituen puskez beteta dago oraindik. Izerdi usaina darie. Berdin dio. Armairutik beste zenbait gauza hartu ditut arrapaladan, eta bortxaz itxi dut maleta, ia gainean eseriz. Paperak eta dirua jakaren barruko patrikan ditudala baieztatu eta banoa. Ez. Oraindik ez. Gauza bat ahantzi zait. Ordenagailuaren ondotik hartu dut El hombre enamorado-ren euskarazko bertsioa. Orain bai, banoa. Atea ez dut giltzaz itxi. Ez dio axola. Iristear egongo dira emaztea eta haurrak. Ez dago mezu bat uzteko betarik. Zein mezu, gainera? Autora sartuta, hildakoaren tokian jarri dut maleta, denborarik ez galtzearren. Erretrobisorean daukat etxea.

Hondarribia zingiratsua behean utzi eta itsasaldera egin du hegazkinak. Jaizkibel dakusat leihatila borobiletik, brakiosauro lokartua. Itsaso gainean buelta eman eta mendialderantz jo dugu, Txingudiko badia ñimiñotua atzean utzita. Segurtasun uhala ken dezakedala adierazten duen soinutxoa. Beroa daukat eta jaka erantzi dut. Albokoari baimena eskatu diot gaineko konpartimentuan jaka uzteko. Altxatu eta gorputz enborra doi bat makurtuz besoa luzatzea besterik ez daukat. Izerdi kiratsa datorkit besapeetatik. Berriro eseri eta eskuaz aurpegia lisatu dut, bekokitik kokotsera, birikak hustuz. Bizarra hazi zait. Pirinioak hasi dira ezkerraldean. Mendi katearen beste puntan dago Bartzelona. Hankartean daukadan narruzko paper zorrotik emaztearen liburua atera dut. Irakurtzen hasi eta berehala susmoa. Hitzak ezagunak egiten zaizkit. Ezagunegiak. Normala, neu naiz liburuaren euskaratzailea:

        Gure hamargarren urtemuga ahantziko zitzaiola pentsatu nuen. Behingoz ahantzi egingo zitzaiola. Eta posibilitate horrek, tristatu ordez, arindu egiten zidan gogoa. Eguna igaro zen berak ezertxo ere aipatu gabe, beste edozein egun izan balitz bezala. Esnatzerakoan, lore sorta erraldoi batekin azalduko zitzaidan kezka izan nuen. Bazkalorduan, entsaladarekin nahasitako eraztun diamantedun bat ahoratu eta hortzek krak egingo zidaten beldur izan nintzen. Afalordua iristean, harritu nintzen haurrei ez baitzizkien, bainuaren ondotik, arropa garbi eta dotoreak jarri hiriko jatetxe onenera denok batera joateko. Haurrak oheratutakoan, zain geratu nintzen, egongelaren erdian zutik, gorputzarekin zer egin ez nekiela, nondik etorriko bere maitasunaren erasoa, inoiz berdindu ahal izan ez nuen maitasun perfektu horren erasoa, zikoitz sentiarazten ninduen maitasun erabatekoaren erasoa. Sukaldean eserita egunkaria irakurtzen ikusi nuenean, ordea, itxaropenez betetzen hasi nintzen. Atzetik hurbildu eta senarra besoez inguratzeko gogoa eta guzti izan nuen une batez. Baina ez, beti bezala, senarrak sorpresa bat zeukan niretzat. Telebista ikustera nindoala adierazi nionean, nirekin batera DVD bat ikusi nahi zuela hasi zitzaidan bat-batean. Bere maitasuna gordetzeko adina antzezle dohainik ez duenez, tranpa usaindu nion. Itxurak egiten ibilia zen, hortaz, ezertaz gogoratuko ez balitz bezala. Film oso ona omen zen. Esan nion nekatuta nengoela, eta biharamunean lanegun zaila izango nuela. Tematu zen. Telebista ikustekotan nintzela gogorarazi zidan. Aspaldian ezer elkarrekin ikusi gabe geundela argudiatu zuen ondoren, eta film hori benetan gustatuko zitzaidala. Bakarrik ikus zezakeela erantzun nion, ez zegoela arazorik, barkatzeko baina ohera nindoala. Ez zidan utzi, baina, oheratzen. Bere besoetan erdi lo ikusi behar izan nuen, filma. Bertolucciren Azken enperadorea zen. Orain aspaldi, elkarrekin ikusi genuen lehen filma. Gure hastapenetako garai zoriontsura eraman ninduten berehala filmaren lehen irudiek, jakina. Oraindik nire maitasuna berea bezain handia zela sinetsi nahi nuen garai urrun hartara. Baina nekatuegia nengoen bukaera arte egoteko. Berunezko betazalak ziren nireak. Begiak berriro ireki nituenerako filmeko kreditu amaigabeak mantso zeharkatzen ari ziren pantaila. Gauerdiko hamabiak jotzekotan ziren eta ohera nindoala adierazi nion. Orduantxe luzatu zidan gutun-azala, gure urtemugaren eguna bukatzear zegoela, baina epearen barruan, nola ez. Hegazkin txartelak ziren. Txinara betidanik egin nahi izan nuen bidaiarako txartelak. «Bihar ez duzu lanik. Oporrak hartu dizkizut. Eta haurrak nire gurasoenean egongo dira. Dena konpondu dut. Goazen maletak egitera, maitea».

        Senarra harribitxia dut. Neronek asmatutako pertsonaia maskulino ideala balitz ere ez nukeen hobeto egingo. Ez nintzateke ausartuko halako gizona deskribatzera, ez litzatekeelako sinesgarria. Ni zoriontsu egitea beste helbururik ez du izan elkar ezagutzen dugunetik. Idazle ospetsua bihurtu da baina idazten hasi aurretik ezagutu nuen nik, ikasle soil zela, inor ez. Nik bultzatu nuen, egia esan, idaztera. Betidanik literaturzale amorratua izan naiz eta, ez dakit, sentitu egin nuen bera zerbait egiteko gauza izango zela. Dohain itzela duen arren, eta mundu osoan zehar ibiltzen bada ere hainbat jende famaturekin, badakit hori guztia niregatik egiten duela, bere kabuz ez lukeela egingo. Ahal duen guztietan berarekin eramaten nau kongresu eta promozio biretara eta badakit bakarrik joaten denetan ere ez diola inoiz soberazko begirada bat eskaini ezein emakumeri. Behin baino gehiagotan aitortu dit nirekin denbora pasatzea beste helbururik ez duela bizitzan. Eta gure haurrekin. Ezin hobeto arduratzen baita haurrez, bere betebeharrek uzten dioten neurrian. Aita zoragarria da, beraien senarren jarrerak, edo jarrera ezak apika, desesperaturik bizi diren nire aspaldiko lagunek etengabe oroitarazten didatenez.

        Pekinerako hegaldi luzean behin baino gehiagotan hartu ninduen loak. Amets bakarra oroitzen dut ordea. Ezin zehazkiago. Erromako Panteoian nengoen, banku batean jarrita, kupula miresgarriari so. Bat-batean urrezkoa zen vespa bat sartu da. Julio Cortazar zuen gidari. Ez dakit nola lortu duen niregana hurbiltzea inor jo gabe, baina kontua da jende artetik sigi-saga etorriz nire ondo-ondoraino iritsi eta begira geratu zaidala, zigarroa ahoan. Irribarre egin du, erpuruaz eta erakusleaz hartu zigarroa eta zera xuxurlatu dit belarrira, bere zintzurreko «r» akastunaz: «Goazen Alexandrrriara, piba». «Baina... Biok?» «Beste norbait ikusten duzu, ala?». Bere atzean jesarri naizenean azeleragailuari eragin dio. Itzulika hasi gara Panteoiaren marmolezko zoruan, harik eta hegaldatzen hasi garen arte. Kupularen erdi-erdiko zulorantz igo gara eta, hurbildu ahala, zuloa handituz joan da. Zulora iritsi garenerako vespari pasatzen uzteko modukoa zen eta irten egin gara gau zohardira. Gora goaz. Izar epelen artera. Gugandik ez oso urruti, pinguino talde bat dakusagu hegan. Orduan mina sentitu dut saihetsean. Senarra ukondoarekin kolpeka ari zitzaidan, leihatila borobiletik zeru izartsuari begira niezaion. Bombay gainean omen geunden, bidaiaren erdia eginda.

        Ez naiz aditua ametsen interpretazioan baina mezua ondo baino hobeto jaso dut. Zerbaitek huts egiten du nire bizitzan. Ez da hau benetan desio nuena. Senarra maitagarria da. Baina ez dut inoiz lortuko berak maite nauen eran maitatzea. Ez nau asebetetzen nire bizitzak. Nire senarra idaztera bultzatu nuenean lapsus bat egin nuen. Ni neu nintzen idatzi nahi zuena. Idatzi egin nahi dut.