Haginak zorroztuta

Harkaitz Cano

Donostiako Udal Liburutegiko Sotoan

2007ko martxoaren 15ean

        Biztanleriaren gehiengoak, teorian behintzat, bere bizitzaren heren bat lanean pasatzen duela kontuan hartuta, apur bat deigarria ere bada literaturan lanaren mundua zein gutxi agertzen den ikustea.

        Hipotesi desberdinak otutzen zaizkigu horretarako: kasu, idazle jendea gutxitan dela langilea (hau da: ez duela kasu urri batzuetan salbu, Bukowskik esan zezakeen bezala, gasolindegi batean, garbitzaile, postari edo fabrika bateko kate-lanean lan egin izan). Alegia, prozesu industrialetatik eta are zerbitzukoetatik urrun egon ohi dela gehienetan idazlea, eta beraz, «ez dakizunaz hobe ez idatzi» maximari jarraituko lioke. Beste hipotesietako bat aurreiritzi inozoei dagokiena da: uste izatea zenbait gai ez direla literarioak. Bada hirugarren aukerarik ere. Beharbada, uste duguna baino derrotatuago gaude jada eta barneratuegi dugu subkontzientean (kezkagarria izango litzateke baina!) irakurleari nahikoa lan ematen diogula liburu bat irakurraraziz eta liburu horretan pertsonaiak lanean ari badira, are gehiago nekatuko liratekeela, arrazonamendu absurdoa azken hau, inondik ere.

        Gure pertsonaiak lanean ez ikuste horri, sindrome horri, erabat idazlearen aukera dena, jakina, Tintinen Sindromea dei diezaiokegu: badakizue Tintin komikietako pertsonaia kazetaria dela, baina bere 24 albumetako bakar batean ere ez da agertzen idazmakinaren aurrean kronika bat edo zutabe bat idazten. Sekula ere ez. Gure literaturan ere sarri gertatzen da hau. Akaso konplikatua delako lanaz hitz egitea interesgarri eginez istorio bat? Beharbada, ez dakit.

        Harkaitz Zubiriren liburua salbuespena da zentzu horretan. Izan ere, familietako, baina bereziki bulego giroko (des)oreka eta indar harremanak gurean askotan ez bezala ageri zaizkigu Zakur kalen erretratatuta.

        Zerekin alderatu? Laurent Cantet-en Ressources humaines edo Lionel Bailliu-ren Fair play bezalako film frantsesen bolada ekarri dit gogora, edota Per Fly-ren Arven danimarkarra.

        Liburuko narrazio pare batean errepikatzen den espresioa da «oihaneko legea». Zakur kale izan liteke oihaneko legedi idatzi gabe horretako arau sorta bat, non narrazio bakoitza laborategi gisara erabiltzen duen Zubirik, erabat sinesgarri egiten zaizkigun pertsonaien beldurrak, zinismoa, hipokresia eta itxurakeria agerian uzteko. Ipuinez ipuin agertzen diren pertsonaietan ikusten da bizitzan diruaren brujulak gure jokabidean duen tiradizoa, egokia dena egitearen edo erosoa denaren artean aukeratu beharraren kinka, ardi larruz mozorroturiko otsoen eta otso larruz mozorroturiko otsoen artean mugitu beharra, eta, nola ez, zerbaitetan artista izatekotan, norbere bizitza ez konplikatzen zein artista bihurtu garen isla. Hori dena marrazten digu Zakur kalek, pultsu ederrez, erabat ezagunak egiten zaizkigun pertsonaien bidez, saskibaloi partida bateko entrenatzaile buruargi batek hutsartean arbelean estrategiazko jokaldia marrazten duen zorroztasun berberaz, aratz eta garbi. Edo hobe esan, zikin.

        Zakur kaleko pertsonaiak aurkezteko era erakargarria da zinez, badagoelako ipuin gehienetan zehar, narrazioak aurrera egin ahala, eskrupuluen strip-tease bat, pertsonaiak onberatasuna, pazientzia edo beste hainbat bertute (?) eranzten doaz apurka apurka, beren gordin eta biluzian agertzen zaizkigun arte.

        Bestalde esan beharra dago, eta pozgarria da benetan, aski liburu donostiarra dela, bereziki oso Grosekoa: etengabe ageri dira kaleen izenak, pertsonaien ibilbideak erraz jarraituko ditu Donostiako kale-izendegia apur bat gogoan duenak. Esplizituki liburu donostiarra da, urbanistikoki donostiarra eta gaur gaurkoa, soziologikoki donostiarra eta gaur gaurkoa. Horrek ez du esan nahi, noski, gida turistikoa denik, inondik ere (zerbaiten gida izatekotan, zakurkerien dekalogoa da). Ipuinak Donostian kokatuta egoteak traba egin beharrean narrazioari lagundu egiten dion liburu urri horietako bat da Zakur kale, hain baita askotan pisua eta kontrolagaitza marko konparaezin zaharkituaren interferentzia indarra. Eta bai, Donostia sinesgarri bat lortzen du Zubirik, familia burgesen gosariak eta katramilak azalduz, etxebizitza (kaxa deitzen die berak) hutsen zama eta presentzia sentiaraziz irakurleari. Ahalegin bat egin ondoren, hori erdiesten duten kontakizun gutxi etortzen zaizkit akordura: Saizarbitoriaren zenbait istorio eta Xabier Montoiaren azken liburuko ipuinen bat, besteak beste —Zinemaldi garaian Donostian girotutako bat daukat oraintxe gogoan—.

        Hizkuntza zuzena da Zubirirena, apaindurarik gabea, pertsonaien zinismoak eskatzen duen esanahi bikoitz edo boomerang gisako labankadaz zipriztindua. Kontaera eliptikoa erabiltzen du, baina elipsia ekintzari laguntzeko eta mamira zorrotz jotzeko bide bezala erabiliz, sujerentziari aukera bat emateko beti eta ez gatazka saihesteko.

        Ipuin liburu honetan ez dago Zakur kale izeneko ipuinik; esango nuke hala ere, Zakur kaleak liburu osoa zeharkatzen duela, ipuinez ipuin. Zakur kaleko tentsioa usaintzen da, korrontea, etxe barruetan apurka-apurka egosten diren miseria horiek direlako azken buruan gu denok haginak zorroztuta zain dauzkagun zakur beltzen kalera egozten gaituztenak.