LUCIA

Pianoaren aurrean eseri denean, ingurura begiratu du. Beti egiten du. Metalikoa da gaur leiho zabaletik sartzen den argia, neguko egun eguzkitsuan. Lorategiko hortentsia ihartuak ikusten ditu, eta, loreen abarren gainetik, kaleaz bestaldeko etxeetako teilatuak. Hauen gainean hodei urratuak. Ezkerrean apalategia du, konpositore handien biografiez betea. Apalategi erdian bere argazkia, Il Maestrorekin, Paduako musika eskolan. Atzean chaise longue morea, eta, ondoan, lanpara txikia mahaitxo gainean. Eskuineko paretan bi koadro, lore inpresionistekin biak. Besterik ez. Zabala da gela. Etxeko zabalena.

        Bakarrik dago, lasai. Ekarri du aulkia, neurria hartu dio, eta oraindik pixka bat gehiago ekarri. Eskuak dolcemente pausatu ditu teklatu gainean, koadrozko manta belaunen gainean pausatzen duenean egiten duen moduan. Pausatu ditu Misharen bilo urdinxkaren gainean esku ahurra pausatzen duenean egiten duen moduan.

        Eskuak klaskatu ditu, eta lehen notarekin dardara modukoa atera dio pianoari, «esna zaitez!» oihukatu balio bezala. Baina hasierak lasaiak dira Chopinen Nocturne-etan.

Ezkerraz ari da Lucia. Ezkerraz bakarrik. Eskuak berotzen ditu horrela, baina hori baino askoz gehiago ere bada. Partitura bitan zatituta, erdibituta, musikaren barrenetan bila dihardu. «Desegituraketa» esaten dio. Gustuko du musika horrela disekzionatzea, notak bakartzea, isolatzea, nota bakoitza tarte txuriez inguraturik ikustea. Atzean dagoena aurkitu nahi du.

        — Birtuosismoa, partituraren irakurketa pertsonala egiteko ahaleginik gabe, errepikapen mekaniko eta hotza baino ez da —esaten zion irakasleak—. Nocturne bat, Lucia, desberdina izango da, beti, zugan edo nigan. Ezin dugu jo milaka piano-jolek milaka aldiz jo izan duten bezala. Musikak, horrela, ez du merezi. Hori errepikapen hutsa da eta, artistaren ikuspegitik, onartezina.

        Luciak ulertu zuen piano-jole bakoitzak bere Nocturnea bilatu behar zuela. Eta hori egiten du ia egunero, pianoaren aurrean esertzen denean. Iruditzen zaio itzultzaileek lan horixe bera egiten dutela esaldi bakoitza behin eta berriro aztertzen eta testu zatiak bakantzen dituztenean, idazlearen adjektiboaren benetako adieraren bila. Arte adituek ere horixe bilatzen dutela, Velazquezen koadroen teknika ulertzeko pintura geruzak ordenagailuarekin aztertzen dituztenean. Horrek ez du itzultzailea idazle egingo, edo arte aditua Velazquez bihurtuko. Baina pentsatzen du berak: idazleak adjektibo horixe zergatik erabili zuen ondo ulertuta, ederragoa izango da itzulpena.

        Horregatik hasten da beti ezkerraz. Ahal balu, esku baten notak bakarrik ez, hatz bakar baten doinua ere erauziko luke melodiatik, mandarina bati aleak erauzten zaizkion bezala. Ahalegintzen da batzuetan.

        Lortzen duenak ez du zerikusirik laborategiarekin edo mekanikarekin. Ezker esku horretatik paisaia berria iristen zaio, etxeko lorategitik, bat-batean, hortentsia landare guztiak desagertu eta lore bakarra gelditu izan balitz bezala.

        Irakasleak dohainak zituela esaten zion, artista bat zuela bere baitan.

        — Beti egongo da zuk baino hobeto joko duen norbait. Baina zu bakarra zara. Eta zure Nocturne hori zurea bakarrik izango da, eta beti izango da berezia. Entzuleari hori ematen badiozu, lortzen baduzu zuk entzuten eta ulertzen duzun bezala berak ere entzun eta ulertzea, orduan berezia izango zara zeu ere.

        Ez du inoiz ahaztu.

Fryderyk Chopinek kantatzeko egin zituen Nocturneak, eta Luciak soprano baten aho kolpea aurkitu nahi luke tekla bakoitzaren atzean. Horrekin aseko litzateke. Aseko litzateke, baldin eta hori pianoari ateratzea lortuko balu.

        — Zure Nocturnea, Lucia; ez ahaztu.

Orain, begiak itxi eta lehen aldia balitz bezala jotzen ari da. Inoiz entzun izan ez balu bezala. Hainbeste aldiz jo duen doinu hau ezezaguna balitzaio bezala.

        Maite du burua horrela nekatu eta bortxatzea. Ganbara hutsik utzi, memoriatik arrastoak ezabatu eta birjina, biluzik agertzea pianoaren aurrean. Ariketa da ia.

        Txikitan etxe parean aparkatzen zuten autoekin egiten zuen. Begiratu egiten zituen —argiak hemen, marka hor, halako koloreak, honelako formak— gogoan artxibatuta edukiko ez balitu bezala. Norbaitek mundu urrun batean hartu, mundu honetara ekarri, atea lehen aldiz bere aurrean zabaldu eta esan izan balio bezala: begira, jendea ibiltzeko asmatutako gailuak! Egiten zuenean, emaitzak beti harritzen zuen. Eta froga egiten zuen gero bere logelarekin, eta bere herriko plazarekin. Ezagunen bisaiekin. Egiten zuen bere buruarekin ere ispiluaren aurrean. Batzuetan polita iruditzen zitzaion, itsusia besteetan. Beti desberdina.

        Il Maestrok bere Nocturnea aurkitu behar zuela esan zionetik, ariketa horixe bera egiten du Chopinekin. Eta emaitzak beti harritzen du.

Kalkulatzea gustatzen zaio. Kalkulatzea, adibidez, zenbat aldiz parte hartzen duen tekla honek Nocturne batean. Gustatzen zaio telefono zenbakiak kontu korronte bateko aurrezkiak balira bezala ikastea. Pentsatzea zenbat belar pitzar dauden etxe aurreko lorategian. Zenbat musu gelditzen zaizkion oraindik.

Bakarrik dago Lucia. Pianoa berea dela sentitzen du halakoetan, berea bakarrik. Orain duela lasaitasuna. Afaria eman eta gero, gonbidatuak atean agurtuta, etxean bakarrik gelditzen den bikoteari gertatzen zaion gisa berean.

Ezin izan zion bere Nocturnea inoiz erakutsi. Gau hartan, bere lehen kontzertu handian, soineko beltz luzea arrastatuz pianoaren ondora iritsi zenean, begiradarekin bilatu zuen, lehen lerroko oihal gorriko besaulkien artean, baina ez zuen ikusi. Automatikoki egin zuen eseri, soineko beltza atzerantz zabaldu eta pianoaren gainean esku hezeak jarri.

        Atzera begiratu zuen. Ez zuen ikusi.

        Jendearen marmarra iritsi zitzaionean, teklatua piano piano itxi, jaiki eta eszenatokiko atea zeharkatu zuen, astiro. Antzokia utzi, taxian sartu, hoteleko logelan biluztu eta ohe zabalaren buruko handien azpian ezkutatu zen.

        Inoiz ez zuen jakin gau hartan irakaslea antzokian izan zen.

Etxean akademia jarri eta urte batzuetara berria iritsi zitzaion. Gau hartan, Luciak Chopin jo zuen, bere omenez. Jotzen duenean, berarekin pentsatzen du maiz. Argazkia hor dago, beti.

Ezkerraz ari da.

        Ezkerra gustatzen zaio. Doinuaren benetako mezua sentitzen du.

        Sarritan esaten die goizero etxera etortzen diren ikasleei:

        — Chopinen pieza guztiekin gertatzen da. Belarrira iristen den melodia tranpa da benetan, ezkerrak erakusten digulako musika. Eskuina kaskarin samarra da. Ezkerra, barnerakoia. Eskuina, neskatila; ezkerra, andrea.

        Kontraste hori maite du Luciak. Barrenak astintzen dizkio. Horregatik gogoko du Chopin.

        Begiak itxita praktikatzen du, Chopinek berak horrela konposatuko zuela pentsatzen: begiak itxita, eta ezkerraz jostatzen behin eta berriro. Harik eta buruko kutxaren batean gordeta zeukan eta berreskuratu nahian ari zen hori benetan entzun eta pentagraman idazten hasten zen arte. «Horra, doinua», esango zuen orduan. Horra, Nocturnea. Eskuinarendako gero asmatuko zuen paper polita. Farfaila.

Nocturne 72 1. jotzen ari da. Chopinek idatzitako azkenetakoa: Lento con gran espresione. Hatzetatik gora sentitzen du musika, leporaino nola iristen zaion jarioa.

        Ezker hori. «Izan dadila ezkerra maisua; jo dezala eskuinak ad libitum». Begiak itxita.

        Musikaren zetazko lepoko koloreduna belarriak inguratu eta biriketan sartu zaio, eta bularra tentetu, eta gero tripatik behera zuzenean sexuraino. Mugitu egin da aulkian. Hatzak bularraren arnasaldiarekin batera ari dira. Segitzen diote, zuzendariari segituko lioketen bezala. Hankartetik hankapuntetaraino doinua nola iristen den sumatu du, erreka bat.

        Ezker hori.

        Horregatik, bakarrik jotzen ditu Chopinen Nocturneak. Bakarrik dagoenean baino ez. Orain bezala.

        Askotan hunkitu egiten da. Estomaka sentitzen du bular parean, nola estutzen dion eztarria. Hutsa sentitzen du sabelean eta aluan. Hutsik sentitzen da. Eta orduan ezkerrak are sakonago egiten du dantzan tekla beltzen gainean, eta orduan auzokoa geratu egiten da, eta kaleaz bestaldean hortentsiek ikusten uzten ez duten leiho bat zabaltzen da. Eta giroa, paretetako koadroak, sabaiko habeak, sarrailetako zuloak, hortentsien abar arteko zirrikituak, uretarako estoldak, lur azpiko zomorroak, Fryderyk izeneko batek noizbait papereratu zituen nota horiekin betetzen dira. Orain bezala.

        Orain eskuina berpizten ari da. Ezkerra, laguntzen. Tekla txuri-beltzetan jarrita dauzka begiak. Berez ez ditu ikusten, baina eskuina zaindu behar duela iruditzen zaio batzuetan. Txolina balitz bezala. Gutxi fidatzekoa. Eta ezkerrarekin zaintzen du.

        Lana benetako konfesioa da, pasio mingarri musikatua: hasiera eta bukaera lasaiak, tartea in crescendo. Ñabardurez betetako pintura ozena.

        Luciari gustatu egiten zaio pentsatzea Chopinek bera bezalakoendako konposatu zuela.

        Luzatu eta luzatu egin du azken nota, benetan gauaren azken unea iritsi izan balitz bezala. Gela bete du piano zaharraren sentimenduak. Eta azken nota hori erabat isildu denean, azken uhina ere desegin denean, partituraren azken orria itxi du, piano, piano. Eskuetako indarrak nola akitu zaizkion sumatu du. Sumatu du azken dardara, eta plazera gorputz osoan. Plazer benetakoa. Antzoki zaharrean, okasio handietarako soineko beltzez jantzita, piano baten aurrean zutik, partituraren azken nota jo eta gero, denak txaloka balitu bezala.