Susa literatura - Euli-giro

— Erabat lehortua dago fikus hori. Gaizki sentitzen naiz landareak ihartzen uzten dituzten lekuetan. Bota egiozu niretzat atera duzun basokada ura. Hobeto sentituko naiz.

— Lizarralde anderea, zure senarraren heriotzaz hitz egin behar dugu.

— Gaizki atera da dena, kontu gehiago izan behar nuen.

— Zer da oker joan dena?

— Bakarrik utzi dut azken unean. Ez zen nire asmoa.

— Tori.

— Ez, ez dut negarrik egingo. Luzerako daukagu?

— Norabaiterako presa duzu?

— Tomas ikusi nahi nuke.

— Zure senarra gorputegian dago autopsiaren zain.

— Autopsia egingo diozue?

— Haren heriotza argitu behar dugu. Horretarako zaude hemen.

— Ez da autopsiarik behar. Oso sinplea da dena. Sinplea izan behar zuen.

— Amalia Ibarzabal ezagutzen duzu?

— Jakina, auzokoa dut betidanik.

— Zer harreman duzue?

— Ona, bizilagunen artekoa, landareak ureztatu izan dizkiot uda partean. Askotan utzi behar izaten du etxea semeagatik. Preso dago Arlesen. Batzuetan liburuak eta urdaiazpikoa ematen dizkiot harentzat. Badakit debekatuta dagoela kartzelara jatekoa sartzea, baina urdaiazpiko pixka batengatik... Uste dut Amaliak blusaren azpian gordetzen duela.

— Ibarzabal andereak deitu digu. Beranduegi, tamalez.

— Bai, nire errua da. Barkatuko ahal dit.

— Zer da Amalia Ibarzabalek barkatu behar dizuna?

— Amaliak ez. Tomasek. Zergatik ez ote dut...

— Lizarralde anderea, uste duzu zure senarra gai zela bere buruaz beste egiteko?

— Ez.

— Zergatik?

— Elbarria da.

— Pilulak har zitzakeen.

— Ez dugu botikarik hartzen.

— Tetraplegikoa zen, ezta?

— Paraplegikoa, gerritik behera.

— Nolatan?

— Kotxe batek harrapatu zuen.

— Pozoiren bat har zezakeen, bere buruari gaindosia eragin.

— Ez zuen halakorik nahi.

— Nola dakizu?

— Batak bestearen berri genuen, kontu guztietan.

— Orduan, zer motibo izan zezakeen? Depresioak jota zegoen? Arazo larriren bat zeukan? Diru-kontuak?

— Ondo zegoen; inoiz baino lasaiago, esango nuke. Ez dugu gastu handirik. Baina nolabait bukatu behar da, zaharrak gara, egin ditugu egitekoak. Zu gaztea zara oraindik; zer dituzu, berrogei urte?, berrogeita hamar?

— Beraz, seguru zaude bere buruaz beste egin duela.

— Bai.

— Bere asmoen berri eman zizun...

— Autoan egitea erabakita geneukan.

— Elkarrekin prestatu zenutela esaten ari zara? Bere buruaz beste egiten lagundu badiozu, hori erailketa litzateke. Zure senarra hil duzula aitortzen ari zara?

— Nola pentsa dezakezu halakorik? Ez, ez diot nik lagundu. Elkarrekin prestatu genuen, biok batera amaitzeko. Baina bakarrik utzi dut. Barkatuko ahal dit!

— Lizarralde anderea. Dena kontatu behar didazu.

— Ari naiz.

— Amalia Ibarzabalek goizeko hamaika eta erdietan deitu digu zure senarra autoan hilda topatu duela abisu emateko. Txirrinetik deitu omen dizue, baina zabaltzen ez zenutenez garajeko atetik sartu omen da, irekita izaten omen duzue.

— Tomasek han lan egiten du: itsasontzien maketak. Egun osoa ematen du garajean sartuta. Amerigo Vespucci fragata bukatu du asteon. Belaontzi ederra, Amerigo Vespucci. Benetakoak hiru mila eta berrehun metro koadro haize-oihal zituen. Asko da hori. Tomasek kontatzen dizkit halako gauzak: bidaiarien kontuak, hondoratzeenak, kortsarioenak. Nik ez dut abentura-libururik irakurtzen. Livornokoa omen zen Amerigo Vespucci, Toskanakoa.

— Zergatik ez diozu Amalia Ibarzabali atea ireki txirrina jo duenean?

— Belarriko aparatua jarri gabe neukan.

— Ez duzu aparatua egunero ipintzen?

— Jauna, esan dizut. Tomasek eta nik prestatuta genuen... eta ez, ez dut aparatua ipini, ez zait beharrezkoa iruditu gaur goizerako.

— Hiltzeko?

— Hala esatea nahiago baduzu...

— Eta elkarrekin buruaz beste egiteko asmoa bazenuten, zergatik ez zeunden zu autoan goizeko hamaika eta erdietan?

— Ez naiz etxekoandre ona. Ez naiz inoiz izan. Ez dakit nola moldatzen diren besteak, niri gogoa bestetaratzen zait beti. Horrek sutan jartzen du Tomas.

— Non zeunden goizeko hamaika eta erdietan, Lizarralde anderea?

— Goian, sukaldera igo naiz. Autotik irten eta sukaldera igo naiz. Tuntun halakoa.

— Damutu egin zara.

— Ez. Oso seguru nago. Baina dilistak sutan utzi ditudala gogoratu naiz. Su txikian utzi ditut goizean eta erabat ahaztu ditut gero.

— Inozoa naizela uste duzu, Lizarralde anderea?

— Ez, jauna.

— Zertara dator orduan dilisten kontu hori?

— Alaba bazkaritara etortzen da ostegunetan eta dena prest utzi nahi nion. Alabarekikoak ondo zaintzen saiatzen naiz. Erdi zorabiatuta nengoela gogoratu naiz dilistekin. Garunaren mekanismoren bat izan behar du, jauna. Narrazioetarako ideiarik onenak ere justu loak hartu aurretik bururatzen zaizkit beti. Eta gero jaiki beharra, kamisoi hutsean, hozteko ere...

— Idazlea zara?

— Idazle-idazlea... ez, baina argitaratu izan dizkidate istorio batzuk, ez oso txukunak hala ere. Alice Munro, hori bai amona distiratsua, eta gure adinean. Gu, zera, ikasketarik ere ez dugu-eta.

— Zure buruaz beste egitera zindoazela dilistekin akordatu eta asmoa bertan behera utzi duzula sinetsarazi nahi didazu.

— Halaxe izan da. Egosten utzi ditut eta alaba ez da ordu bi eta erdiak arte etortzen. Ez naiz moldatzen presio-eltzearekin, dena lehortzen zait. Etxea erre zitekeela pasatu zait burutik. Garretan ikusi dut. Gure betiko etxea. Nire ordenagailua, eskuizkribuak, Tomasen maketak. Ez dugu askoz gehiago oinordetzan uzteko. Familia xumea gara, jauna.

— Eta senarra hiltzen utzita atera zara autotik?

— Itzultzeko asmoa nuen. Amalia agertu ez balitz...

— Zuen alaba bisitan etortzen den egunean suizidatzea pentsatu zenuten.

— Badakit horrela esanda ankerra dirudiela, baina oso ondo pentsatuta geneukan. Dena gutun batean azalduta utzi diogu. Begira, ez da beste inor etortzen aste osoan eta, agian tontakeria irudituko zaizu, baina ez genuen nahi..., kiratsa eta deskonposizioa... Inoiz ikusi duzu ahaztutako hilotzik? Harrigarria da astebetean nola hondatzen den giza gorpua.

— Badakit, bai.

— Ahalkea izango da, baina, jauna, ez genuen egunetan egon nahi autoaren barrenean, nork, noiz eta zer egoeratan aurkituko gintuen jakin gabe. Alabak ezagutzen gaitu, uste dut gehiago harrituko litzatekeela eskailburuan behera amilduta absurdoki hilko bagina, edo aldaka hautsita. Erorikoetan hiltzen omen da zaharrik gehien.

— Eta Amalia Ibarzabal zertara joan da zuen etxera?

— Gure alabarentzat pakete bat ekartzera.

— Zergatik izan behar zuen berak zuen alabarentzako pakete bat?

— Zergatik konplikatu ote da dena...

— Paketea. Zergatik zeukan Amalia Ibarzabalek zuen alabarentzako pakete bat?

— Banatzaile batek bere etxean utzi omen du. Ez nion entzungo hari ere. Gure alabak arropak erosten ditu Internetetik.

— Baina zuekin bizi da?

— Ez, esan dizut, ostegunetan etortzen da.

— Eta zergatik ez ditu paketeak bere etxean jasotzen?

— Lanean egoten delako. Ordu asko sartzen ditu. Dioenez, gauzak ez daude txantxetarako. Arkitektoa da. Zorionez, hark baditu ikasketak. Jauna, zenbat denboran egon beharko dut hemen?

— Nola izena du zuen alabak.

— Ane.

— Ane Agirre-Azaldegi?

— Bai, marratxorik gabe, dena batera, letra xehez.

— Ez du axola.

— Urduri jartzen naute ortografia-akatsek.

— Esadazu, gaur goizean esnatu zarenetik ertzainen patruila zuen etxera iritsi den arte zer egin duzu?

— Gosaldu. Egunkaria irakurri. Jantzi. Bazkaria prestatu.

— Xehetasun guztiak nahi ditut, Lizarralde anderea.

— Goizeko sei eta erdiak inguruan esnatu gara.

— Zure senarra ere bai?

— Ohe berean egiten dugu lo.

— Tira, jarraitu.

— Oraindik eguna argitu gabe zegoen. Ia beti esnatzen ginen egunsentia baino lehen. Zahardadea txarra da, badakizu?, lo egiten ere ez dizu uzten. Tomas pozik zegoen, eta ni ere bai. Esan nahi dut ez geneukala beldurrik eguna iritsi zelako. Maiatzaren 22a.

— Zerbaitegatik?

— Elkar ezagutu genuen eguna da gaur, eta Tomasen urtebetetzea.

— Gaur egiten zituen urteak?

— Laurogeita sei.

— Noiztik zeneukaten zeuen buruaz beste egiteko asmoa?

— Aspalditik, hilabeteak izango dira eguna hautatu genuenetik. Elkarrekin hiltzeko ideia ez da inoiz arrotza izan dena den, beti aipatzen genuen, baina txantxetan bezala, jolas erromantiko bat zen... Beti haserretzen nintzen Tomasek ni baino lehenago hilko zela esaten zidanean. Zaharragoa zela eta huraxe zela naturalena, zenbat aldiz kontu horrekin. Halakorik ez aipatzeko eskatzen nion, eta barre egiten zidan. Bandido arraioa. Gorpu hotz bat besarkarazten bazidan ez niola sekula barkatuko, halaxe esaten nion, halakorik egiten bazidan neuk akabatuko nuela bigarren aldiz. Eta begira. Sartre eta Beauvoir bezala, azkenean.

— Zer esan nahi duzu?

— Jean-Paul Sartre eta Simone de Beauvoir. Idazleak ziren. Bost hamarkada elkarrekin eman ostean (gorabeherekin, baina nork ez du gorabeherarik?), zahartzaroan elkarrengandik urrundu ziren. Sartre itsututa zegoen eta oso hondatuta; nire ustez horregatik apartatu zen. Ez da erraza norberaren dekadentzia inorekin konpartitzea. Telebistan oso polit aurkezten dute dena, baina gernu-jarioak, hortzordeak, orbanak. Zaila da maitasuna edo dena delakoa garbi mantentzea, jauna. Azken zazpi urteetan ez zuten kasik elkarren berririk izan. Baina Sartre biriketako edemak jota hil zenean Simonek bisita egin zion ospitalean, eta esan ohi da Sartrerekin, haren gorpuarekin, sartu zela ohean.

— Asko haserretzen zineten?

— A ze galdera. Zer da asko? Ez dakit, jauna. Beste guztiak bezala. Esan izan dizkiogu izugarrikeriak elkarri. Nik gehiago Tomasi berak niri baino, ez naiz tenple handiko pertsona. Horregatik idazten dudala uste dut, gauzei bere denbora emateko. Amorrua paperean etzateko. Oporretan haserretzen gara, batez ere. Etxean nork bere txokoa dauka, ez diogu elkarri traba handirik egiten. Afizio isilak ditugu biok, eta horrek ere laguntzen du. Italiara egin genuen bidaian egun oso bat eman genuen muturtuta. Uste dut egoista nazkagarri bat zela esan niola. Nazka-nazka egin ninduen, bai. Eskerrak gidak hitz egiten zuen! Fulvio izena zuen, estimatzen dira berbalapiko horiek halakoetan, ez pentsatzen laguntzen dute. Ponpeiako hondakinak erakutsi zizkigun, zita-etxea, vomitoriuma, anfiteatroa... Eta Tomas isilik. Ez dakizu nolako bekozkoa jartzen duen gontzetatik ateratzen denean. Ibilbidearekin jarraitu genuen turista saldoaren erdian. Sugarrek estalita elkar besarkatuta hil zen bikoteari begira geratu ginenean, eskua eman zidan.

— Jo al zintuen inoiz?

— Ez.

— Mehatxatu?

— Ezta ere. Gizon orekatua da, orekatuegia zenbaitentzat. Haserretzen denetan isildu egiten da, egun batzuetarako sarritan, baina gutxien espero duzunean hasten da hizketan berriz, garrantzirik gabeko kontuez beti. Esne-berriketan. Ez da batere oldarkorra. Gure amak esango luke ez dela gizon-gizona. Barkuen maketak egiten ditu. Esan dizut Amerigo Vespucci fragata bukatu duela asteon?

— Zer egin duzue gaur goizean esnatu ondoren?

— Sukaldean eseri gara. Ogia xigortu dut Tomasi gustatzen zaion moduan, ekonomikaren gainean. Egunkaria irakurri dugu elkarrekin, Tomasek izenburuak eta nik letra txikia. Bista hobea daukat. Kafea edan dugu eta irratia entzun dugu pixka batean, goizeko magazina. Gero dilistak prestatzeari ekin diot. Tomasek gurutzegrama egin du, osorik. Asko poztu da.

— Hiltzera bazindoazten, zertarako halako interesa notiziekiko?

— Goizero egiten dugu: jaiki eta irratia piztu. Oherakoan itzaltzen dugu, gaueko partea bukatu ondoren.

— Gaur, itzali duzu?

— Ez nuke jakingo esaten.

— Etxera itzultzeko asmorik ez bazenuen, normalena irratia itzaltzea izango da, ezta?

— Bai. Baliteke itzali izana. Gainera, begira, irratia piztu ez bagenu ez nuen jakingo Igor Cozarri eman diotela Euskadi saria. Mezu bat bidali diot zoriontzeko, asko lagundu izan dit nire ipuinekin. Inportanteak dira kolega batzuk ofizioan.

— Egiaztatuko dugu. Eta gero?

— Tomasi lagundu diot dutxatzen, eta bizarra egiten zuen bitartean bainua hartu dut nik. Kantatu egin du bizarra egiten ari zen bitartean; aspaldi ez nion aditzen.

— Zer abestu du?

— Garrantzitsua da?

— Ez. Oraingoz ez. Zergatik ezkutatu nahi duzu?

— Ez zen, nola esan, oso abesti aproposa okasiorako. Seminarioko kanta bat, apaizei buruzko trauskilkeria bat.

— Kantatu.

— Beharrezkoa da?

— Kantatu, Lizarralde anderea.

— A la vera de un convento había un cura cagando...

— Tira, nahikoa da.

— Esan dizut.

— Eta gero?

— Jantzi egin gara, arropa txukun samarrekin, bioi iruditzen zitzaigun egokiena. Tomasi zapata berriak erosi nizkion astelehenean. Elbarritu zenetik etxeko zapatilekin edo kirola egitekoekin ibiltzen da beti, ez zaizkio batere hondatzen beti geldirik egonda. Baina larru beltzezko batzuk erosi nizkion. Bitxia da, oina izugarri txikitu zaio. Betiko neurrikoak erosi nizkion, baina elbarritu zenetik uzkurtu egin zaio oina, bi taila bai. Estu lotu behar izan dizkiot.

— Noiz idatzi duzue alabarentzako gutuna?

— Duela bi aste.

— Bi aldiz izan da zuenean bazkaltzen gutun hori idatzi zenutenetik?

— Bai. Joan den astean Maddirekin etorri zen, bilobarekin. Aste hauetan ukitu batzuk egin dizkiot gutunari. Maniak, ezin testu bat bukatutzat eman.

— Uste duzu alabak bazuela zuen asmoen susmorik?

— Ez.

— Eta jantzi ondoren, zer egin duzue?

— Zaborra atera dut, sukaldea garbitu eta sua jaitsi diet dilistei. Hori izan da dilistekin akordatu naizen azken aldia. Gutuna mahai gainean utzi dut, tulipa batzuen ondoan. Ane jaio zenean ere tulipak izan nituen etxean. Gero garajera jaitsi gara.

— Eta nola egin duzu?

— Aurrena Tomasi lagundu diot autora sartzen.

— Gidariaren tokian?

— Ez, kopilotuarenean. Berak gidatzen ez duenez beti joaten da aldamenekoan. Gainera, berak ezingo luke arrankatzeko pedala zapaldu.

— Zergatik zapaldu behar zuen pedala? Ez al zen nahikoa autoa ralentian jartzea?

— Bai, bai. Esan nahi dut nik gidatzen dudala beti. Ez zait burutik pasatu Tomas gidariaren aulkian eseraraztea.

— Jarraitu.

— Mangera hartu dut, ihes-hodiari lotu diot eta atzeko leihatilara eraman dut beste muturra. Autoan sartu naiz. Motorra abiarazi aurretik musu eman diot Tomasi, eta eskerrak eman dizkiot denagatik. Berak irribarre egin du eta «Aurrera!» esan dit. Beti esaten du horixe autoz bidaiaren bat egitera goazenean. Arrankatu egin dut, ralentian, eta eskua eman diot. Loak hartzen ninduela sentitu dut, ez tunelik eta halakorik, logura gozo bat baino ez. Eta bat-batean dilistekin akordatu naiz.

— Tomas hilik zegoen zu atera zarenerako?

— Ez dakit.

— Ez duzu begiratu?

— Gora ahalik eta azkarren igo, sua itzali eta segituan jaisteko asmoa nuen.

— Tomasek laguntza eskatuz gero, inork adituko al zion?

— Bozina jo izan balu, baietz uste dut.

— Zenbat denbora igaro da zu autotik atera eta Amalia Ibarzabal garajean sartu den arte?

— Minutu batzuk, ez dakit... Zorabiatuta nengoen eta eskaileretan eseri behar izan dut unetxo batez. Sukaldean nengoela sartu da espantuka, ez naiz ohartu gain-gainean izan dudan arte.

— Egiazta dezakezu Tomasek bere buruaz beste egin nahi zuela?

— Gutuna nik idatzi dut, baina biok sinatu dugu. Hitz gutxikoa da.

— Bere buruaren jabe zen?

— Guztiz.

— Egiazta dezakezu hori?

— Goizeko gurutzegrama sukaldean gelditu da. Ez luke edonork osorik egingo, lanak izango nituzke neuk ere. Hilabete osoko aleak egongo dira sarrerako komodan, egunero egiten zituen denbora-pasak, gurutzegramak eta sudokuak.

— Zaude. Une bat. Gisasola, autopsiaren berririk? Ados. Jauregi eta Gomez itzuli dira? Ongi. Froga dezatela gutuneko sinadura Tomas Agirreazaldegirena dela. Dena batera, bai. Eta ekar ditzatela etxean aurkitzen dituzten egunkari guztiak. Ongi. Bai. Amalia Ibarzabal hemen da? Oraintxe. Lizarralde anderea, bukatu dugu oraingoz.

— Tomasen ondora itzul naiteke?

— Gorputegian dago, esan dizut. Laster amaituko dute autopsia.

— Ikusi egin nahi dut.

— Agente batek lagundu beharko dizu.

— Ez naute une batez bakarrik utziko?

— Arauak dira. Sentitzen dut, Lizarralde anderea. Nire doluminak.

Idazleak azken hurrupa eman dio infusio epelduari. Old Towneko argi ahulak sartzen dira leihotik. Irakurtzeko betaurrekoak erantzi eta ohikoak jantzi ditu. Eserita egon da ordenagailua itzali zain. Igor Cozarri bidali dio ipuina; estimatuko dio iritzia, zalantzak ditu egiturarekin, traba egiten diote dialogoetako gidoiek, baina editoreak «zerbait freskoa» idazteko aholkatu zion bildumaren tonu orokorra konpentsatzeko. Komunean kendu du hortzordea eta ileko sarea kokatu du. Garbantzuak beratzen jarri ditu ohera aurretik, biharamunean eskuz esku bazkalduko baitu alabarekin. Goizeko hegaldian iritsiko da. Aurpegiko krema eman eta kamisoia jantzi du argilunetan. Zabal etzan da ohean. Orain askoz hobeto egiten du lo.