Opariak

Erretegian oilaskoak jaso eta bagoaz. Hiru aldiz esan diot Trukori ez dela egun egokia, baina gaur behar omen du.

        — Ama zain dago —argitu dit.

        Hogeita hamasei gradu markatzen ditu termometroak. Eskuan daramatzat ekografiak, urtu beharrean. Inoiz pentsatu izan dut sabelean daramadana ere urtu litekeela, zuria beltzarekin nahastu eta ez dela ezer geratuko: masa gris bat.

        Hamar minutu dira Bilbo atzean utzi dugula, eta dagoeneko autoan oilasko-usain beroa zabaldu da. Sudurrera eraman dut eskua baina tripak gora datoz. Lepoa atzera bota eta loak hartzen saiatu naiz, ea azkar iristen garen. 110 kilometro orduko abiaduran goaz Altzaterantz, Trukoren jaiotetxera. Polikiago gidatzen du haurdun nagoenetik. Eta isilik. Ama zain dago, ez du besterik esan.

        Ekografietako mamuak zakila duela ospatzera goaz Altzatera. Horregatik oilaskoak maletategian. 260 gramoko pisua du fetuak, baina nik irabaziak ditut sei kilo.

        Hogeigarren asteko ekografia egitera joan ginenean honela esan zigun erizainak:

        — Zakilik ez badu, neskatoa da.

        Ohatilan etzanda, burua sabel hanpatuaren parera altxatu eta galdetu nion:

        — Munduaren erdia deskartez identifikatu behar ez izateko, ezinezkoa al da ekografia bidez alua bistaratzea?

        — Zer?

        — Ezer ez.

        Eta gero, deskubritu zuenean:

        — A, hementxe dago.

        Lasaitua nabaritu nion ahotsean, zerbait inportantea aurkitu uste duenaren harrotasuna. Amerika, penizilina, apendize bat nire triparen barruan.

        — Kaka —esan nuen.

        — Zer? —harritu zen Truko.

        — Apustua galdu dut.

        Tematu egin baitziren Altzateko izebak.

        — Mutila da —esan zuten hirurek batera.

        Baserri zaharraren atarian egurrezko aulkietan eserita zeuden, gora begira. Ahizpa gazteenaren errainak bekainetako ileak kentzen zizkien asteazkenero, eta euren bekokien gainean lehortzen ari ziren piperrei begira esan zidaten: Mutila da. Inguratu nintzenerako.

        Errainak irribarre egin zuen, eta nik kontra egin nien, nire sabel barrenekoaz nik baino gehiago ezin jakin zezaketela demostratzearren.

        — Beti asmatzen dute —abisu eman zidan errainak.

        Ordainlekua atzean utzi dugunean galdetu diot Trukori:

        — Nahikoa izango al da sei oilaskorekin?

        Bekokiko izerdia xukatu eta sorbaldak altxatu ditu. Jasangaitza da oilasko-usaina. Leihatila zabaldu dut, baina paper-fabrikakoarekin nahastu da oilasko-kiratsa. Barruko sapa kanpoko sargoriarekin. Azkar sakatu diot leihoa ixteko botoiari, eta hala geratu gara gure berotan, gure kiratsetan.

        Zakilak Trukoren familiakoentzat zer esan nahi ote duen bururatu zait. Urtean behin Errioxako ardandegietara joatea eta, andreek hitz egiten duten bitartean, isilik egotea, hori baino ez zait burura etorri. Eta bat-batean otu zait, beharbada ez dudala gustuko izango nire semea. Lehen aldiz pentsatu dut aukera horretan.

        Ataurrean aparkatzerako ikusi dugu «Ongi etorri, Beñat» letra urdinez idatzita duen pankarta, baserriaren atarian alderik alde.

        — Beñat hori nor da, preso bat? —esan diot Trukori.

        Trukok begirada apartatu eta autotik irteteko imintzioa egin du. Uste dut behin aipatu geniela, agian, umea mutila izatera, bazitekeela Beñat izena jartzea. Akaso. Baina autotik irteten ikusi gaituztenerako saltoka eta Aupa Beñat! oihukatzen hasi dira Trukoren ama eta haren hiru ahizpak. Aitak eta bi osabek atzealdeko jarlekutik begiratzen digute. Emazteek koloretako globotxoak astintzen dituzte. Eta atearen alde batera ikurrin bat zintzilikatu dutela ikusi dut; «Gora Beñat!» idatzi du norbaitek gurutze zuriaren marra etzanean. Jasanezina da beroa.

        Trukok, nire aurrean, baserriak erakarrita harantz zuzen doan itzal bat dirudi, zaldi fidela, jaiotetxearen grabitate-indarrari ezin itzuri eginda. Gaurkoa zakil-festaz mozorrotutako ongietorri-festa da Altzaten. Ongi etorri Etxera, alegia, letra larriz. Haurrak landareak bezala ugaltzea posible balitz, baserri aurreko lur-sailean landatuko lituzkete barrenetxeatar txikiak ernatzeko haziak, hortxe, amonaren errautsak zabaldu zituzten leku berean.

        — Kaixo —esan diet—, ekarri ditugu oilaskoak.

        Trukok musu eman die amari eta izebei. Saltoka eta txilio txikiak egiten jarraitzen dute. Nahastu egiten dira lauren ahotsak, eta ez naiz hitz bakan batzuk baino ulertzeko gai. Morroskoa. Amona. Opariak. Osabek txapela ukitu eta kokotsa altxatu dute, zer? esan nahi duela iruditu zaidan keinu batekin. Trukok kolpe bana eman die bizkarrean. Dena ondo, deszifratu dut, txapla-txapla. Hitzik ez. Aitari begiratu dio, elkarri begira egon dira une batez, eta zigarro bana atera dute patriketatik, ataurreko koskan eserita erreko dutena. Ez dakit aita-semeena koreografia sinkronizatua den edo bi astronauta diren planeta arrotz batean, nor bere eskafandraren barruan zigarroa erretzen, zentzumenak kez inguraturik; kea aurki lezaketen beste edozer gauza baino interesgarriagoa den ziurtasun osoarekin. Zigarroak amaitutakoan ere elkarrengandik metro betera eserita jarraitu dute, eguzkitan dantzan dabilen hauts pinportaren bati so. Ez dago jakiterik noiz utzi zioten elkarri hitz egiteari, zein egunetan, zerk bultzatuta, baina argi dago gizonen arteko ituna dela, andreen esne-berriketaren erdian lubaki bat, errespetuzko keinu bat. Etxe honetako gizonen egonarriak zirrara eragiten du benaz; hain daude geldi, edozein unetan zerbait larria egingo dutela sumatzen baita.

        — Zeinen ondo, Añes.

        Oilaskoen poltsa eskuetatik kendu dit amak. Eta gero gehitu du:

        — Gutxitxo izango da, baina lasai, bada gisatua sobera.

        Sei oilasko ekarri ditugu. Bederatzi gara. Termometroa berrogei gradura doa.

        — Zatoz —esan dute lau ahizpek batera—, zerbait dugu zuretzat.

        Etxera sartu naute. Opariz beteta dago sutondoa, eta bada airean edonor umetzen duen zerbait, gabon giro eternal bat. Begira dauzkat laurak.

        — Ireki —agindu didate.

        Banekien zer zetorkidan. Hotzikara batek zeharkatu nau. Ez didate begirik kentzen.

        — Ea gustatzen zaizkizun. Zurekin pentsatuta aukeratu ditugu.

        Ez nituzke ireki behar, baina ez naiz lau ahizpei kontra egiten ausartzen. Eta Truko ez da inon ageri.

        Banekien. Esan nion. Horrela hasten da. Opariekin. Trukoren anaien neska-lagunak ditut gogoan. Denak bizi dira baserriaren aldamenean egin dituzten etxebizitza berrietan ezker-eskuin. Amonaren lur-sailetan eraikitako bizileku modernoetan. Anaiak, errainak, ilobak, denak hektarea beraren barruan. Barrenetxeatar guztiak pilan-pilan, eta haien emazteak. Denak. Haiek opariak onartu zituzten. Etxeko zapatilak, Altzaten eroso egoteko; zetazko pijama, bertan lotan geratzen zirenerako. Hortz-eskuilak, tanpoiak, ileko plantxak. Nahikoa zuten zerbait behin eskatzea, hurrengo bisitan opari-paperez bilduta topatzeko. Haiek onartu egin zituzten, eta intimitate oso bat jaso zuten opari; eta harekin batera zilbor-heste bat, amonaren jaiotetxetik gehienez ehun metro urruntzen uzten diena.

        — Gero zabalduko ditut, benetan. Komunera joan behar dut.

        Ez dakit zergatik esan dudan benetan. Ergela. Komunerako bidean Trukoren bila aritu naiz, baina ahizpen kalaka baino ez da aditzen etxe osoan. Kanpoan geratuko ziren gizonak. Harrigarria zeinen isilak diren. Mutuak ia. Atea kisketaz itxi eta sakelakotik deitu diot Trukori, ahizpen artean ito egiten naizela esango diot, nire ondora etortzeko, eta berak irekitzeko opariak. Baina ez du hartzen. Autoan utziko zuen.

        Komunean esertzearekin batera, atzealdeko garbitegi zaharrera ematen duen leihoa ireki eta zigarro bat piztu dut. Kiwi-arbolak, elorri bat eta pikondo gutxi batzuk daude harraska zaharraren aldamenean. Eguna lotuta ematen duen Adi zakurraren txabola. Pikondo baten adar sendoenetik zintzilik zabu bat. Mutiko ilehori bat irudikatu dut Adiri makila tiraka eta pikondoan zabuka, soina luzatu eta behatz-muturrekin adarreko azken pikua ukitu nahian. Aitonarekin kiwiak biltzen eta amonarekin kiwi-marmelada gozoa prestatzen. Askako arrain gorriak eskuekin harrapatzen eta txori-habiak bilatzen. Zoriontsua dirudi.

        Zigarrokina komunera bota, kateari tira eta jangelara joan naiz. Lasaiago. Agian arrazoi du Trukok, agian exajeratu hutsa naiz eta lau ahizpak gibel-asmorik gabe ari dira.

        — Maitasuna adierazi nahi digute, besterik ez —esan zidan Altzaten izan ginen orain hurrengoan.

        Etxe berri haietako bat oparituko zigutela iragarri ziguten kafearen orduan. Astearte buruzuri batean. Eta Trukok ez zuen zirkinik egin. Zer den oparitara ohituta egotea. Amonaren lurrak desjabetu zituztenez, pisu haietako bat omen zegokion biloba bakoitzari, eta gurea atondu zutela propio hartarako gordetako isileko batzuekin. Giltzak astindu zituzten airean.

        — Eskerrik asko —onartu zien Trukok—, baina oraingoz ondo gaude Bilbon.

        Oraingoz esan zuen, Bilbon geratzea aspaldi hitz eginda geneukan arren, hipoteka hartzekotan ginen arren, gure semea bilbotarra izango zela ongi murtxikatuta geneukan arren. Eta nik gorrotatu egin nuen nire mutil-laguna. Ahula, pentsatu nuen, biguna. Belaxka.

        — Zuek ikusi —esan zuten ahizpek koruan.

        Eta autora gindoazela galdetu ziguten:

        — Noiz etorriko zarete hurrengoan?

        — Laster.

        — Gaizki tratatzen zaituztegu, ala?

        Ondotxo nekien niri zuzendutako galderak zirela. Ez nien erantzun, ordea. Trukori utzi nion diplomazia praktikatzen.

        Eta hementxe gaude berriro.

        Jangelara sartu naizenerako eserita daude denak. Nor bere lekuan: andre-gizonak aurrez aurre, Truko izeba ezkongabearen parean eta nire jarlekua harenaren ondoan, ertz batean, mahaian asimetria itsusi bat sortuz. Nire bikotea une batetik bestera iritsiko den norbait dela ematen du, musu emango didala eta Trukoren aldameneko hutsunean eseriko dela. Presidentzian amona zenaren aulkia dago, hutsik. Zutitu da Trukoren ama eta, orain aulki hutsari begira orain nire tripari, esan du:

        — Amona bizi balitz.

        Ez naiz gai esateko esaldia baieztapena, desira-perpausa ala mehatxua izan den. Ez dakit atzetik eten puntuak, harridura-ikurra edo puntu eta apartea behar dituen.

        — Eseri hemen —lagundu dit gero.

        Bere aulkia eskaini dit, bizkarraldean eta ipurdipean bigungarriak dituena. Eskertu diot keinua, bigundu nau ni ere, bai baitakit Altzaten aulki-aldaketak ez direla hola eta hola egiten, baina nahiago betiko lekuan, gonbidatuen aulkian.

        — Eskerrik asko —esan diot, eta esatearekin batera giharren bat laxatu zait lepoan.

        — Erre egin duzu?

        — Ez.

        Ezustean harrapatu nau. Sudurra nire ahora gerturatu du. Begira geratu zaizkit denak.

        — Bai, erre egin dut, komunean —aitortu dut.

        Auskalo zergatik, gizonei begira esan ditut hitzok; ezer erantzungo ez didatela badakidalako, seguruena.

        — Papera falta da —jakinarazi diet.

        Trukoren ama, oraindik jangelaren erdian zutik, mugimendu zentzugabeak egiten hasi da, zerbaiti, hitzen bati, haizeren bati, belarrondoko bati eusteko ahalegin neurrigabea egiten ariko balitz bezala. Ahoa ireki du, baina ez da handik soinurik atera. Trukok, jaiki eta sorbaldetatik goxo-goxo helduta, bere lekuan eserarazi du ama. Jesarri orduko hasi da entsalada mekanikoki zerbitzatzen, eta Trukok haurdunaldi oso ona izaten ari naizela komentatzeko aprobetxatu du. Joan omen zaizkit hasierako beldurrak. Lehenengo ekografiaren bezperan ohean esan niona kontatu du: beldur nintzela sabela hutsik ez ote neukan. Erizainak pantailan begiratu eta hemen ez dago ezer esango zidan beldur. Algara txikia egin du, eta horrelakoa da Añes, esan die, eta musu eman dit masailean. Eta gero gauetan lau aldiz pixa egiten dudala salatu die.

        — Munduko amarik onena izango da.

        Izeba bat altxatu egin da mahaitik.

        Eta orduan Trukoren ama mintzatu da:

        — Ama, ahoa betetzen duen hitza. Ama batek dena utzi behar du bere seme-alabengatik, ezta, Añes? Ama beti ama.

        Ama beti ama, Añes?, galdetu diot neure buruari. Beldurra ematen didate atzean zer ezkutatzen duten ez dakidan esaldiek. Zer da «ama»? Zer da aurrekoz atzera eta atzekoz aurrera berdin-berdina den hitz hori? Zer ote da «dena» Trukoren amarentzat? Eta haren amarentzat? Eta nire ama zenarentzat? Trukoren amonak osasuna utzi zuen. Hezurrak gastatuta hil da, lan gehiegi egin du emakume honek, esan omen zien mediku forentseak. Trukoren amak loa uzten du semeari aste osorako otorduak prestatzeko. Gure ama, aldiz, sekula tuperbarerik bete gabe hil zen. Eta sakratua zuen siesta. Margolaria zen, eta beste emakume bati ordaintzen zion etxeko lanak egiteko, gu zaintzeko: bere intimitatea zaintzeko. Hogei urte nituen hil zenean.

        — Baldin banoa —murmurikatu zidan ospitalean—, erakutsi behar nizun guztia erakutsi dizudalako da.

        Guztia. Dena. Nik gehiago ikas niezaiokeela ziur nekien arren. Baina hark ere dena eman zidala pentsatuz hil nahiko zuen.

        — Zoparik nahi?

        Zerbait baldin bazen, praktikoa zen gure ama. Ez zen inoren zain egon hiltzeko. Baina ezta bizitzeko ere. Bizi garen bezala hiltzen bagara, Trukoren ama zopa zerbitzatzen hilko dela bururatu zait.

        Etorri da joan den izeba.

        — Amonaren gelako leihoa irekita utzi dudala gogoratu naiz. Ixtera joan naiz —esateaz batera eseri da mahaian.

        Lehenengo pisuan dago amonaren gela. Zazpi urte dira hil zela, baina oraindik badu bere gela etxean, ez dute ezer ukitu ordutik. Han daude arropak armairuan zintzilik, zapatak kaxetan, makulua ohe gainean. Badakit Truko joan izan dela, eta armairua irekitzen duela amona usaintzeko. Badu bere gela etxean, eta hartu ere, ez dakit ez ote dituen berak hartzen etxeko erabaki garrantzitsuak. Oraindik. Erabaki handiren bat hartu behar den bakoitzean zer esango luke amonak esaten baitu ahizparen batek Altzaten. Lur-sail batzuk saltzekotan ziren batean entzun nien; ahizpa gazteenaren semeak nikaraguar bat hartu zuenean bikotetzat; Trukoren anaia zaharrenak Gabonetako menua aldatzea proposatu zuenean. Ezta pentsatu ere erantzun bide zuen amonak bere hil-gelatik. Eta ez zen Altzaten kontu haiei buruz sekula santan berriro hitz egin.

        Bada Trukok hamaika aldiz kontatu didan istorio bat: amonaren errautsei buruzkoa.

        Ama hil zitzaienean ahizpak ez omen ziren ados jartzen. Zer egin errautsekin. Gorde. Zabaldu. Non gorde. Non zabaldu. Azkenean sakabanatu egin zituzten. Errautsen erdiak kanposantuan, aitonaren hezurren aldamenean. Ahizpa bakoitzak pixka bat hartu eta lepoan daramaten zintzilikario banatan sartu zituzten. Eta geratzen zirenak Altzateren aurreko haritzaren oinetan eta baserri zaharraren inguruan zabaldu zituzten. Baina, udazkena zer den, haize-bolada batek jo omen zuen errautsak zabaltzen ari ziren momentuan, eta Trukoren galtzetara joan ziren amonaren errautsak, han itsatsita geratu ziren, eta Trukok, zertan ari zen pentsatu gabe, astindu egin zituen bizi-bizi, eta gauean garbigailuan sartu, handik hiru egunera berriz janzteko.

        Bitxia iruditu zitzaidan kontatu zidan lehen aldian, nola banatu daitekeen gorputz bat hil eta gero: erdia hilerrian, pixar batzuk alaben lepoetan dilindan, zati bat baserriko harizpean eta etxearen inguruko zuhaixketan, beste zatitxo bat bilobaren galtzetan, apur batzuk garbigailuan...

        — Orain amonarekin hitz egin nahi dudanetan —aitortu zidan Trukok—, ez dut nora joan jakiten. Leku guztietan dago. Eta inon ez.

        Oilaskoak ekarri dituzte mahaira, eta beste izeba bat jaiki da. Oin-hotsak entzun dira goiko pisuan, eta hamar minuturen buruan itzuli da opariekin.

        — Postrearekin batera irekitzeko —esan du, eta nire aldamenean utzi ditu.

        — Amonaz ari ginen —azaldu diote itzuli berri den izebari.

        Hark irribarre egin du, eta elkarri begira geratu dira ahizpak.

        Gizonek azken oilasko-puskak ahoratu dituzte.

        Bat-batean ohartu naiz. Aurpegietan ikusi diet. Bizirik dago. Gezi batek bezala zeharkatu dit burua ideia horrek. Amona bizirik dago bere ohean. Nola izan naiz hain tuntuna. Ahizpei begiratu diet, Trukori begiratu diot, eta ziurtasun osoz jakin dut. Bizi da. Zer dira bestela joan-etorri horiek, Adirentzat omen diren janari-soberakinak, amonaren gela egunero garbitzeko ohitura. Oin-hotsak, leiho zabalduak, etengabe amona aipatu beharra.

        Siestatik komunera jaiki nintzen hartakoaz oroitu naiz. Beti itxita egoten den arren, erdi zabalik topatu nuen amonaren gelako atea; garbiketan zebilen Trukoren ama, pasilloan zeuzkan lixibak eta kristal garbitzekoak, eta xurgagailuarekin ari zen. Makinaren burrunbaren azpitik hizketan ari zela entzun nuen; baina inozoa ni, bere baitarako ari zela pentsatu nuen, ama zaharraren oroitzapenarekin. Orain ulertzen ditut otordu guztietako mugimenduak, izeba bat eta gero bestea mahaitik jaikitzen, eta gizon hauen isiltasuna, konplize ahulak, eta Truko. Nola izan da kapaz.

        — Ekarri tarta —esan du izeba batek.

        — Opariak —beste biek.

        Adi izeneko zakur lotuak. Amaginarrebei bekainak depilatzen dizkieten errainak. Airean astintzen diren giltzak. Ikurrinak. Errautsak. Ireki.

        Magalean jarri dizkidate opariak. Trukok pasatu dizkit banan-banan. Koloretako paperen azpian B edo Beñat edo BB hizkiak brodatuta dituzten pijamatxoak, toallak, txanoak, izara txikiak eta adur-zapiak agertu dira.

        Jaiki egin da izebetako bat. Oin-hotsak.

        Gero kafea etorri da.

        Gizonek zigarroak eta puruak erre dituzte.

        Ez naiz zigarroa piztera ausartu.

        Topa egin dugu Beñaten alde.

        Handik gutxira agurtu ditugu.

        Opariak autoan sartu ditu Trukok eta musu eman die banan-banan. Auto barnean eseri eta gerrikoa lotu dut. Atzerako ispilutik ikusten ditut ikurrina eta oraindik zintzilik dagoen pankarta, eta azpian lau ahizpak besoak astintzen, agurka. Atzean, isilik, hiru gizonak.

        Haizea altxatu da. Bagoaz. Bilbok gero eta gertuago behar luke.