AITA GERRARA JOAN ZEN

Artista nintzen ardo garrafoiak betetzen, ariz eta ariz ongi ikasia. Barrikatik dekalitrora, eta neurria ematen zuen ontzitik kristalezko zahagira. Badakizue eskola zaharrean nola egiten den lan hori: ezpainak mangerari josi eta airea kolpean tiratu aho barrenera, mahatsaren muztioari bidea libre uzteko. Lantegi horretan aldiro xurrupa bat sartzen nuen zintzurretik beheiti. Ofizioak hala behartuta. Ez nion, halere, inolako higuinik hartu mama goxoari horregatik.

        Mutiko zoldazu bat nintzenetik hasia nintzen aitari laguntzen bodegako lanetan. Beti hotz egoten zen ardo-almazen hura erresuma berezia zen. Hiru erreldutan zeuden barrikak, militarrak formazioan bezala, baina gainerako guzia nolanahi paraturik zegoen: garrafoiak, neurtzeko ontziak, onilak, botilak, sufre pastillak, klarion puskak... Eta bertako erregea gure aita zen. Goiz partean han aritzen zen egin beharreko lanetan, eta arratsaldeetan, ostatuko mostradoretik ihes egiten zuenean, harat joaten zen, baso bat ardo edan bidenabar zigarroa amak ikusi gabe erretzera; handik itzultzen zen eztul ttikia egiten eta matelak normal baino gorrixeago. Gauaz arratoiak etortzen ziren Urrabiatik, eta han ibiltzen ziren zer harrapatuko. Haiek ere hala aisago libratzen ziren heriotzatik, batzuetan han bertan gau osoa pasatu eta goizaldera ibai bazterreko sasietara itzultzean aitak ikusi eta eskopetarekin tiro egiten baitzien, ziraldoka joaten zirelako.

        Tafallatik etortzen zitzaigun jeneroa, mutur luzeko kamioi handi batean. Txoferrak paraje urrun haietako kontuak ekartzen zituen edariarekin batera. Baita bidean izan zituen komeriak ere. Belaten elurra, Ostitzen trafikoko guardia zibilak edo Sunbillan automobil frantses bat Bidasora eroria. Gizon zakar hark amari grazia egiten zion, «guapa» erraten ziolako behin eta berriz. «¡Qué mujer más guapa tienes, Ramon!». Eta aitak «etzakela txorakeriarik erran» erantzuten zion keinu batekin, eta zerbait merendatzeko gonbita egiten zion segituan, baina hark ez zuen deus hartu nahi izaten lana akabatu arte. Hori bai, egin beharrak eginez gero, orduan kontent gizona eta bestarako prest. Salto batean gainetik pasatzen zuen dendako mostradorea, bere sasoia erakusteko, eta gero pare bat sardina zahar kentzen zizkion lurrean bazter batean egoten zen atabal bereziari. Ikusgarria zen nola kentzen zien azala: paper latzean bildu, eta esku itxiarekin danba-danba kolpe pare bat eman behar zen tokian hain justu.

        Erdi kantari herrira bueltan abiatzeko prestatzen hasten zelarik, aitak goraintziak ematen zizkion honelakoarentzat edo halakoarentzat, baita gerran lagun izan zituenentzat ere, «Igual conocerás a alguno que estuvo conmigo en el frente, gente de Lerín, de Artajona...». «Uy, uy, uy, ¡la guerra! ¡De eso no me preguntes, Ramón! Mal asunto es ese...», eta gero irri aire bat, hitz serioei karga kentzeko, eta han joaten zen, ongi ilundurik frankotan, baina begiak ere biztuak.

        Aitari gerran nola ibili zen galdetzeko aprobetxatzen nuen halakoetan, baina aipatze hutsarekin kopeta iluntzen zitzaion. Guk ez genekiela zer zen hura. Hiru hitz bertzerik ez zituen erraten. «Badakizu zer izan zen hura? Hotza, gosea eta miseria!». Halakoetan ere eztul nerbioso hura jartzen zitzaion, eta nik pentsatzen nuen ez ote zuen oroitze txarren bat ordutik trabaturik zintzurrean. «Hagitz gauza txarra! Tristea!». Eta joan egiten zen ospa.

        ETAk Felipe Huarte industriala Irunen libre utzi zuen egunean ere gure etxera etorria zen tafallarra. Berako eltzetzuak ostatuan zeuden, txikito bana edaten. Bi lagun etortzen ziren hilabetean behin ondoko herriko kuarteletik, euren zapelokerra buruan, Alkasoroko jendeak deusen beldurrik ez izateko, gurean klase horretako militarrik ez genuelako. Niri ez zidaten batere lasaitasunik ematen, baina ardo saltzaileari ez bide zitzaion sobera inporta haiek han izatea, zernahi errateko, isilka eta gordeka ibili gabe. Eguneko notizia hura zela eta gure aitari gitarra jotzen hasi zitzaion, «¡Ya sabríais vosotros dónde lo tenían guardau!». Guardia zibilek burua bueltatu zuten, halako atrebentziarekin mintzatzen zen gizona hobeki ikusteko, baina hark trankil ederrean segitu zuen, eta niri pentsarazi zidan Belatetik beheitiko jendeak konbertsaziorako bertze lege batzuk zituela.

        Ez dakit Alkasoron inork ote zekien non eduki zuten gordea Iruñeko gizaseme hura, baina nik ez behinik behin. Periodikoetan letra handiz eta argazkiz ongi horniturik eman zuten berria. Gure herritik hurbil agertu zen; horrexegatik bakarrik egin genion bertze batzuei baino kasu gehixeago. Izanez ere, guk bertzelako interesak genituen. Igande hartan Athleticek Realari bi eta bat irabazi zion San Mamesen. Diario Vascon leitu genuen partidaren kronika. Nahiz eta Boronatek lehenbizikoa sartu, Lasak eta Rojok salbatu zuten nire ekipoa. Aitak orduan ere ez zuen hamalaukorik egin kinielan. Arratseko Telediarioan Nixon amerikarren presidentea agertu zen, Vietnamgo gerra akabo zela errateko. Hark ere huts bere pronostikoan.

        Nolanahi ere, egia da politika saltsaren gaineko zerbait-zerbait hasiak ginela sumatzen Irungo institutuan. Egun haietan makinaz eskribituriko paper batzuk agertu ziren patioan. «Panfletoak» zirela erraten zuen Gabikak, baina ez nuen sobera entenditzen han paratzen zuena. Horretaz aparte, gure autobusetik egunero ikusten genuen Irungo sarreran urte batzuk lehenago atentatuan hil zuten polizia baten etxea. Ahantzi ezin zen izena zuen gizonak: Meliton Manzanas. Lehengusu Ernestok aspaldi kontatua zidan gizaseme horrek gauza ikaragarriak egiten zizkiola preso hartzen zuten jendeari.

        Urte hartan berean, Aste Santuko bakazioak baino pixka bat lehentxeago, anaiaren lagun batek telefonoz deitu zuen etxera. Aitak hartu zuen eta, istanteko, aurpegiko kolorea mudatu zitzaion. Hariaren bertzaldetik erraten ziotena aditu eta gero, «Nor zara zu?» galdetu zuen haserre bezala, «Ramontxoren lagun bat?». Anaia zaharrena unibertsitatean estudiatzen ari zen, Iruñean. Hagitz nota onak ateratzen zituen eta gurasoek esperantza handia zuten, haiek ezin izan zutena agian ere hark egiten ahalko zuela. Amarengana joan zen lasterka, «Karmen! Hatoz! Jarri zaite agudo! Ramontxoren lagun bat! Iruñetik!». Errateko manerarengatik ama ohartu zen zerbait grabea zela, eta lasterka joan zen sukaldetik ofizinaraino.

        Neska bat omen zen deitu zuena. «Biño, zer egin dute?» galdetu zion amak. Iduri zuen ez zuela sinesten ahal aditzen ari zena. Telefonoa utzi eta aurpegia bi eskuekin tapatu zuen. Aita ez zen deus errateko ez egiteko gauza. Anaia preso hartua zuten poliziek. Bera eta berarekin bizi zen bertze lagun bat komisariara eraman zituzten gauaz. Amak begiak xukatu zituen painelu loredun batekin. Gero, zutitu, sudurrean zintz egin eta aginduak ematen hasi zen. Osaba Anjelen izena aipatu zuen, baita alkate zaharrarena ere, baina gero horrena urrikitu zitzaion, «Ez egin kasurik! Horrekin ez dut deus jakin nahi!». Aitak zira jauntzi zuen segituan. Norbaiten bila abiatu zen, gure txakur buztanluzea ondotik saltoka zuela. Ama ofizinako atea itxi eta telefonoz deika hasi zen batera eta bertzera.

        Nik txikitoak zerbitzatzen segitu nuen, gertatzen ari zenaz sobera ohartu gabe. Jende mordoxka zegoen. Joakin txorakerietan ari zen Luziano Perrexilekin, harakinaren anaia eta Urbano musean ari ziren bertze bi beratarrekin, Oilartegiko Jabier serio-serio bazterretik begira, eta han ziren, baita ere, Xankailo, Juanito eta Lino bederen. Halako batean Matias xaharra agertu zen. Jendea marmarka hasi zen. «Gaur badiagu zerbait ere!», erran zuen Joakinek, «Ilargi betea!» segitu zion Luzianok. Etxalartar xelebre hura ez zen aspaldi etorria alabaren Alkasoroko etxera bizitzera, baina agudo famatu zen herrian. «Matias, egizu zaldalearena!», erran zioten. Eta gizona lurrean etzin zen, hankak goiti, animaliak iraulka bezala, eta haien gisara bizkarra lurraren kontra mugitzen hasi zen ezker-eskuin, «Astoaren zaldalea, arre mando!» erranez. Haiek irriak jendeak! Gero baso bat ardo eman zioten sari. Astoari zaldalea, alegia. Eta hura, harrotuago!

        Anaiaren detentzioa unibertsitateko lagun batekin tratua izateagatik etorri omen zen, eta hura ETAkoa izaki Ramontxok eta jakin gabe. Egun batzuk komisarian eduki zituzten bi lagunak, eta handik kartzelara. Amak joan-etorri batzuk egin zituen Iruñera, osaba Anjelekin haren Citroenean, eta telefonoa ere ederki berotu zuen, «Lolita, me vas a poner conferencia» herriko telefono-zentralean aritzen zen emakumeari agindua emanda. Iruñeko osaba batek laguna omen zuen kartzelako zuzendaria, harekin joaten baitzen ehizara Kintora, eta hortik esperantza, hark lagunduko ote zigun. Horrelakoak hartu nituen airean, euren artean ari zirelarik beti zerbait eskapatzen zitzaielako. Baina etxean guri zuzenean ez ziguten hitzik ere erraten kontu haren gainean. Misterioa eta sekretua.

        Arratsalde batean Gabikaren amatxi sartu zen dendara, jenderik ez zegoela ikusirik. Amarekin erausian aritzeko gogoa zuen, gasna puska bat erosteko aitzakiarekin. «Zer erran dizuete? Nola dago mutila?» galdetu zion. Gero, hainbertze urtez inori erran gabekoak kontatzen hasi zen. «Gaur balitz bezalaxe oroitzen naiz! Nola sartu ziren erreketeak treintaiseisean, urguilu harekin, Dorreluzeko Pedro Lizaso buru!». Gerra denboran haien familia osoak muga pasatu behar izan zuen juxtu-juxtu, bizirik segitu nahi bazuten, senarra Berako fabrika handiko sindikalista zelako.

        Bertze egun batean oinetakoak saltzen zituen biajante gazte batek koloretako hiru misto kaxa atera zituen gure sukaldeko mahai gainera, kontu handiz, burua behin eta berriz gibelera eginda, inor begira ote zegoen. Propagandakoak ziren, eta erregalu eman nahi zizkion amari. Bat zuria zen, bertzea berdea, eta hirugarrena gorria. Deskuiduan guardia zibilek inori hirurak batera harrapatuz gero, kastigu segurua zuen!

        San Joan bezperan su ederra egin genuen etxe aitzineko zelaian, Urrabiara jausten zen pendoitzaren goitiko partean. Maizalasto idorretatik eta arbaztetatik gar ikusgarriak atera ziren zeru aldera. Urbano eta Klaudio aritu ziren gehienbat sua gobernatzen, itzaltzera utzi gabe. Haiek agintzen, bertzeak laguntzaile. Gaua izar zegoen eta ez zuen batere hotzik egiten. Beheitiko auzoko jende franko juntatu ginen, adin guzietakoak, haurrak bezala zaharrak ere bai, zergatik jakin gabe ongi sentiarazten gintuen zeremonia harekin gozatzera. Salto egin genuen gehienok. Gazteenek eta balienteenek erdi-erditik, eta gainerakoek bazterretatik edo ahal zuten tokitik. Batzuek irrintzi egiten zuten, eta bertze batzuek «Iaz ere San Joan Xaharra, biba San Joan Bautista!» erraten zuten. Tturkoeneko Xolek zerbait erran zion amari beharrira, eta sura hurbildu zen gero. Mihura puska bat eta sanjoan lore batzuk bota zituen, guk haur denboran jostetan aritzeko erabiltzen genuen letania hura isurtzen zuen bitartean, «Xirrixti-mirrixti, gerrena-plau, olio zopa, kikirri salda, urun-plerun-klik!».

        Biharamun goizean aurpegia eguzki sartu zen etxeko dendara, erdi oihuka erdi kantari, «Ze, Karmen, ze berri dugu Iruñetik?». «Hik nola ikasi dun, Xole?» galdetu zion amak, harriturik. Izanez ere, argitu orduko deia hartua genuen; Ramontxok berak, ustekabean libre utzi zutela errateko. Irrintzika hasi zen Konderen andre sorgina. «Ateri ezan ttantta!» agindu zuen, ukondoa mostradore gainean.

        Anaia arratsaldeko autobusean etorri zen, eta amari negar malko batzuk eskapatu zitzaizkion besarkada batean bildu zuenean. Aitak hitzik ez zuen erran, baina ezagun zuen emozionaturik zegoela. Ostatuan zegoen jende gehiena ere alegeratu zen. Inaziok xanpaina ateratzeko erran zidan. Lizaso gazteak adios erran gabetanik alde egin zuen, ordea.

Berehala etorri zen kurtsoaren hondarreko eguna, eta Irungo Institutuari eta Axuni eta hango lagunei ciao erran genien udazkena arte. Urte hartan ezin izan nintzen sobera maiz joan presa azpiko putzura bainatzera, etxekoei laguntzen aritu behar izan bainuen, baina asteburuetan ongi aprobetxatu nuen kuadrillakoekin bestaz besta ibiltzeko.

        Ekainaren hogeita hamarrean bazkari berezia egin genuen, Elenen urtebetetzea zelako. Hamabi urte egin zituen etxeko ttikiak! Amaren haur denborako laguna, Margot, egun hartan ailegatua zen herrira eta hura ere gonbidatu zuen, senarrarekin batera. Emakume eroxka horietako bat zen, Parisera gaztetan joana neskato lanean aritzera. Hantxe gelditua zen aspaldi bizitzen, baina udaro etortzen zen herrira egun batzuk pasatzera. Ezagutzen genion hirugarren gizona zuen uda hartakoa. Harekin betikoz geldituko zela erran zion gure amari, baina bai zera! Gizon gozo bat zen, mustatxaduna, ez espainola ez euskara konprenitzeko gauza ez zena. Horregatik, norbaitekin solas egin behar eta bazkari guzia nirekin aritu zen, arrantza-kontuen gainean, horretarako afizio handia baitzuen. Madame Sophieren klaseak ongi aprobetxatuak nituen, bistan zen.

        Hain polliki defenditzen nintzela ikusirik, lagunak amari erran zion ni haiekin Parisera eramanen nindutela, haien okindegian lanean arituko nintzela, eta frantsesa praktikatuko nuela bidenabar, «Abuztu osoa gurekin pasatuko din, ikusiko dun! Ongi etorriko zaion hemendik ateratzea! Neska pollitak ezagutuko ditin! Gero, igual ez din bueltatu nahiko!». Ni isilik hura aditzen, erdi beldurka, erdi txoratua. Amak, pentsatuko zuela. Alde egin zutenean, serio galdetu zidan joan nahi ote nuen, eta nik baietz. Egia erran, ez dakit zer zuen Parisek, baina zenbat aldiz amets egina harekin! Haraino ihesi joana nintzen makina bat gautan! Uste dut amak berak kutsatua zidala, haren tripan nintzenetik. Hain eder kontatzen zioten, hainbertze kolore han, eta bera sekula joan gabea!

        «Ramon, aditu, joan beharko duzu Berako polizien etxera. Pasaportea galdetu beharko dugu mutiko honentzat!» erran zion aitari segituan. Biharamunean, hilabete hondarrerako ailegatuko zela agindu ziguten poliziek, abuztuan muga pasatzeko problemarik ez nuela izanen.

        Ilusio hura kaskoan nuelako edo, Lesakako sanferminak inoiz baino hobeak iruditu zitzaizkidan. Neska batzuekin txorakerietan aritu ginen, sobera ongi jakin gabe zer egin, baina nahiko gustura. Gau batean Ramontxo ikusi nuen, Alkasoroko bertze batzuekin batera, lepotik lotuta, «Gu gera Euzkadiko gaztedi berria» kantatzen. Orduan ezagutu genituen neskatxa haiek dexente saiatu ziren gurekin bolada batean, telefonoz deika eta kartak eskribitzen ere bai. Gu harro, baina ez genuen haiek nahi zuten ordaina emateko fundamenturik egin, eta aisa ahantzi ziren gutaz.

        Eguraldiak ere lagundu zuen besta egiteko uda hasiera hartan. Ttanttarik ez uztail hasieratik. Hagitz bero zakarra egin zuen, eta, udaberrian ere arrunt euri gutti bota baitzuen, jendea kezkatzen hasi zen. Sobera egiten bazuen ez zion inori batere graziarik egiten, baina hura ere ez zela normala erraten zuten batzuek. «Sargori honekin iturri guziak agortuko dituk eta, urik ez bada, pestea etorriko duk!» bota zidan ostatuan Urbanok, serio-serio, idortearen hogeigarren egunean. Hala ere gure etxean kontent ziren, lanean abaila ari ginelako, zerbeza saldu eta saldu.

Egun pare bat bertzerik ez zen falta Santiago egunerako, Alkasoroko bestetarako, eta termometroak marka egin zuen, egunik beroena. Bero egosia, hala erraten zuen Arraitzek. Zeruak segitzen zuen zekenkerian, eta jendea gorde egiten zen itzalean, eguzkiaren beldur. Dendetako eta ostatuetako jendea nerbioso zegoen, egun nahasiak heldu zirelako, eta gure etxeko telefonoa ez zen isiltzen, batek deitu eta bertzeak deitu.

        Aitaren ofizinako paper dantza beldurgarria zen. Han pilatzen ziren erosketak eta salmentak, zerbitzatuak eta zerbitzatu beharrak, eginak eta falta zirenak. Dena apuntatu egin behar izaten zen koadernoetan, liburuetan, paper muturretan. Nola, erotu gabe? Aita hortxe-hortxe ibiltzen zen udaro, eta doi-doia ailegatzen zen udazkeneko nolabaiteko lasaitasunera.

        Arreba gazteak eta hiru anaiok ere zerbait ari behar izaten genuen nahitaez. Eta serio demonio besten aitzineko egun bero haietan! Beharko! Amaren oihuak goizean, gu ohatzean eta hark nahi bezain goiz jaikitzen ez baginen! Gero, bakoitzak bere egitekoa izaten zuen, eta ni Joxanekin ibiltzen nintzen jeneralean, gure kamioi koxkorrean. Hura txofer, karneta atera berria baitzuen, eta ni haren morroi. Leihoan ukondoa pausaturik, bozina jo eta begi-keinua egiten genien neskatxei eta gure lagunei. Ez zen lanean aritze hutsa izaten, eta gustura paseatzen ginen horrela.

        Aitak eta Ramontxok lana antolatzen ziguten: honenbertze kaxa zerbeza honelako tokitara, ez dakit zenbat kaxa ardo ez dakit zein ostatutara, hamasei litroko ardo garrafoia harako alargun hari... Eta guk haien mandatuak egin. Sua itzaltzera joaten direnak bezalaxe ibiltzen ginen, jende egarritua kontsolatzen.

        Goiz hartan ostatuetako almazenak zanpeteraino bete genituen: Rusoarena, Kasinokoa, estazio ondoko denda zaharrekoa...

        Bazkalondoan amak turista batzuen etxera bidali ninduen mandatu bat egitera. Alkasorora udaro etortzen zen bikote bat zen, estranjeroak. Gizona pintorea zen, eta noiznahi ikusten genuen hor barna, pintzela eskuan pintatzen ari zen oihalari begira. Urrabia inguruko paisaiekin mozkortzen zela erraten zuen. Baina ez zen hura gizonaren gutizia bakarra. Andreari, berriz, balkoian eguzkitan egotea gustatzen zitzaion, bainujauntzi gorri batekin. Batzuentzat hori eskandalagarria zen, baina niretzat gure herria izugarri edertzen zuen. Matiasek poliki esplikatzen zuen gertatzen zena, «Ez dakit nola jasaten ahal duen halako karga gorputz horrek, begi guziak gainean hartzen baititu!».

        Bada, haraxe joan behar izan nuen siesta egiteko tenorean. «Zoazi, Martintxo, zoazi! Belga horien etxera, badakizu...» erran zidan amak. Gero anaiarekin berriz ere Igantzi eta Arantzara joatekoak ginen, egunari akabaila emateko. Poltsa batean bi botila vodka sartu, eta Pepsi-Cola kaxa bat bizkarrean harturik, ttaka-ttaka abiatu nintzen.

        Kanpoko atea irekia zegoenez deitu gabe sartu nintzen barrenera. Hura freskura atariko iluntasunean! Eskailerak goiti eulirik ere ez zen aditzen. Kuluxka sakratua izaki! Lehenbiziko eskailburuan gelditu nintzen, eta atean jo nuen kax-kax. Denbora pixka bat esperoan egon behar izan nuen. Emakumea agertu zen eta bekainak goiti egin zituen, harriturik bezala. Gero irri xorta bat isuri zuen, zergatik jakin gabe. Dutxa azpitik atera berria iduri zuen: bata more batean bildua gorputza, eta buruan eskuoihal batek ile osoa lotzen zion. Gerrikorik ez baitzuen, esku bakarrarekin behartzen zuen jauntziaren parte bat bertzearen gainean egotera, zirriturik ageri ez zedin. Inoiz baino ikusgarriagoa iruditu zitzaidan. «A, c'est toi!», frantsesez hasi zitzaidan. Goitik beheitiraino begiratu eta sukaldera joateko keinua egin zidan. Pasabidean ohartu nintzen komunean norbaitek hartua zuela haren lekua. Pintoreak, dudarik gabe. Uraren azpian txistuka ari zen, zoriontsu. Kaxa txoko batean utzi ondotik, mahai ondoan jartzeko erran zidan madamek. «Assieds-toi ici! Il fait chaud!».

        Kristalezko ontzi marradun bat paratu zidan mahaian eta Orangina botila atera zuen hozkailutik. Nahitaez makurtu egin zen, edaria zerbitzatzeko. Ondo-ondoan sumatzen nuen, isil-isilik. Hain hurbil, nerbiosten hasi nintzen! Lotsa sentitu nuen, baina sentsazio berezia zen. Larri egonagatik, handik alde egin nahi ez! Bat-batean ezkerreko besoa buru gibeletik pasatu eta lepoan paratu zidan eskua, bizkarretik beheiti lerratzeko posturan. Kalanbre batek inarrosi ninduen. Gehixeago arrimatu zuen burua, eta bainuko bata bere gisara zabaldu zen eskurik ez zuelako gainean. Botila mahaian pausa eta bertze eskuarekin nirea bildu zuen. Ez nintzen lepoa mugitzera atrebitzen, baina begien ertzarekin bi titi eder ikusi nituen, puntak niri zuzendurik. Gorputza ezker-eskuin mugitzen hasi zen suabe-suabe, eta titiburu batekin beharriaren azpiko pottokoan balakuak egiten zizkidan, ukiera goxoak. Sua nintzen. Ez dakit nola, besoa disparatu egin zitzaidan soineko haren azpitik eta emakumearen ipurdi-mazela beroa harrapatu nuen. Fuerte besarkatu nion, gorputza niregana are gehiago ekarriz. Daldara batean jarri nintzen, eta bioi hatsa handitu zitzaigun, hitzik erran gabe. Sugeak txoria preso zuen, eta azken kolpea emateko denbora luzatuz disfrutatzen ari zen. Orduan, norbaitek oihu egin zuen urrundik, «Françoise! Qui est-là?». «Merde» aditu nuen lehenbizi, eta «Pepsi-Cola!» gero. Gizonak dutxa akabatua zuen, nonbait, eta berriz ere oihu egin zuen, «Et les bouteilles de vodka?». Hain gustura instalatua nuen eskuineko besoa izutu zen, etxe arrotzean ebasten deskubritu duten lapurra balitz bezala, eta azpi epel hartatik ateratzeko mugimendua egin nuen. «Oui!!! Tout est ici!» erantzun zion berriz emakumeak, niregandik baztertu eta berriz ere gorputz osoa estali baino lehen. Presaka zutitzen hasi nintzelarik basoa lurrera bota nuen nahi gabe. Kristal puska ttikiak sukalde osoan barna barreiatu ziren, laranjazko zukua bezalaxe. Ametsezko aingeru hura maldizioka hasi zen, eta nik martxa alde egin nuen. Pasabidean gizona ikusi nuen, komuneko atea zabalik baitzuen, ispiluari begira ilea gibelera orrazten ari zela. Hark ere gerrian eskuoihala bertzerik ez zuen. «Au revoir!» erran zidan sinpatia osoz. Saltoka jautsi nituen kanpora bitarteko eskailerak.

        Etxean, Joxan berantetsiak zegoen, segituan abiatu nahi baitzuen. Ikusi ninduenean, behatzarekin erlojua apuntatu zuen, «Non sartu haiz? Hainbertze denbora!». Marmarka sartu zen kamioian. Hankartea bustia nuen, eta odola kolpeka sumatzen nuen oraindik kopetaren paretetan. Arantzako errepidean zorabiatu egin nintzen eta goitika bota nuen bide bazterrean. Anaiak erran zuen igual sukarra izanen nuela, bero saparengatik segur aski.

        Arratsean neka-neka egina sartu nintzen ohatzera. Begiak itxi baino lehen, zintzilik nituen posterretara joan zitzaizkidan begiak. Janis Joplinek irri egiten zidan bere begi txirolduekin, antiojo borobil handiak sudurraren puntan. Ote zekien sorgin hark zer gertatu zitzaidan arratsaldean? Argia itzali eta buelta eman nuen bertze aldera.

        Eskua maindire azpira irristatu zitzaidan, anaia ttikiaren bila. Anaia ttikia! Nik ez nekien zer zen Padre Marcelo ero hark erakutsi zidan arte. Institutura joan aitzineko urtean izan zen. Eskolatik ateratzean, bere kuarto partikularrera eraman ninduen egun batean, ez dakit zer aitzakiarekin, eta, behin barrenean ginela, atea itxi eta hasi zitzaidan, «Erran niri: aritzen haiz jostetan anaia ttikiarekin? E, aritzen haiz jostetan anaia ttikiarekin?». Eta nik, «Nik ez dut anaia ttikirik! Arreba, bai, Elen du izena!». Orduan berak gogorrago, «Ze ari haiz erraten? Eta zer da hau?». Eta pitilina eta barrabilak esku batekin hartu eta estutu zizkidan. Hura mina! «Orain erran: aritzen haiz jostetan anaia ttikiarekin? Errazak baietz, bertzela fuerteago estutuko ditiat!». Ongi ikasi nuen lezioa.

        Bertze don Jonas berats hark ere lehenago kontu horiek jakiteko gogoa biztua zigun, konfesatzera joaten ginenean galdezka hasten baitzen, «Ukitzen zara? Zera ukitzen duzu?». Zer ukitu, ordea? Ez genion konprenitzen, baina esplikatzeko galdetu ere ez. Beharrik bagenituen lagunak. Arraitz zen jakintsuena. Eskuak behar zen lekuan paratu eta keinu garbia eginez, «Galdetzen dik aber kaskatzen duken! Ez dakik zer den hori? Bostekoa baten kontra aritzea, motel!».

        Gauerdian izerditan txipatua ernatu nintzen. Kanpoan trumoia lehertua zen, nonbait. Galerna itsaso aldetik sartu. Euriaren tarrapata aditzen zen etxearen gainaldeko gaztainen hostoen kontra. Pentsatu nuen ez zela musika hoberik asmatzen ahal pertsona lasaitzeko. Soseguan, berriz ere lo gelditu nintzen, gozo-gozo.

Aste bat bertzerik ez zen falta amaren laguna bere senarrarekin Parisera bueltatzeko, eta ama nerbiosten hasi zen nire pasaportea ez zelako ailegatzen. Ez zitzaion normala iruditzen, eta aitari galdetzera joateko erran zion: «Zoazte, aber non diren mutikoaren ditxosozko paper horiek!».

        Bera muga-herria baita, guardia zibilen kuartelaz gainera, bazituen orduan aduana eta polizia zerbitzu bereziak, non eta hain famatua den Altzateko karrikan, hain zuzen ere. Lerroz lerro jarriak diren estilo bertsuko etxe zaharren artean txertatua zuen Espainiako Gobernuak bere morroiena, multzo osoaren iduri ederra txoil izorratzen zuena. Arrotz, baina harro. Halako gauza bati erraten zaio adabaki gaizki ebakia izatea. Haraxe joan ginen aita eta biok eguerdian, goizeko partitze lanak egin ondotik.

        Bi gizaseme zeuden ofizina barrenean. Begiratzeko manerak urruntasuna adierazten zuen. Ezagun zuten ez zirela gutaz fidatzen, nahiz eta ederki jakin nor ginen. Beharbada horregatik ere bai. Gazteenak txaketa marroi argia zuen soinean. Hitzik ez zuen erran, baina zeharka bijilatzen gintuen denbora guzian, muturra okerturik.

        Zaharra gure aitaren adina zen, eta ez zuen bertzeak bezain kokina ematen. Huraxe hasi zitzaigun ea zertara joan ginen, deus ez baleki bezala. Aitak berezkoa zuen goxotasunarekin eman zizkion argibide guziak. Nola pasaportea aspaldi galdetua genuen, hurrengo astean Parisera joateko, eta harriturik ginela ez zelako oraindik ailegatu. Gizona paper artean bilatzen hasi zen, itxura egiten. Halako batean karpeta moduko batetik paper bat atera zuen. «Martín Irazoqui Endara», erran zuen poliki-poliki, «Denegado!». Aitari amultsutasun guzia kolpean joan zitzaion. Kopeta zimurtu, eta ezpainak luzatu zituen, solasari bidea eman baino lehen. Ez zuen entenditzen nola ukatzen ahal zizkidaten paperak. «Pero... ¡bueno! ¿Cómo es posible?», ezin zuen sinetsi. «Mire usted...» hasi zen ilezuri hura, bagenekiela nola zegoen afera, informe batzuk agertu zirela, ikusi zutela izan genuela familian «un caso delicado»... Gazteak disimulurik gabe begiratzen zigun orduan, kasu emateko erranez bezala, deus egiten bagenuen han zegoela bera zernahitarako prest. Aita erotu zen eta oihuka hasi zen, «¡No hay derecho!», ez zegoela eskubiderik! Bi poliziak soraio. Handik alde egin baino lehen nik neronek behin ere aditu ez niona bota zuen: «¡Si yo estuve cuatro años sirviendo a la causa!».

        Eskailerak beheiti, aurpegira begiratu zidan. Gorri-gorri zegoen, koleraturik eta, nik uste, lotsaturik ere bai, erranarazi ziotenagatik. Bere extul ttiki hura egin ondotik, «Dena gezurra da!» erran zidan, «Dena gezurra da!» segitu zuen behin eta berriz, etxera ailegatu ginen arte.