Hildakoaren aboza

Berak ez zekien bidea. Pentsatu zuen Antxonek, Irungoa izaki, ezagutuko zuela eta beharbada. Klaseari huts egina zen hura ere, tabernan aurkitu zuen, Anitari apunteak kentzen. Bai, joana naiz frangotan. Esplikatu zion zer zen. Ez dago problemarik. Noiz esan duzu?

        L. kexu zen hainbeste egun itxirik egon izan beharraz. Ez omen zuen argirik ere izan. Igande goizero bezala, mendizaleak ziren, zangoak luze eta burua egunkaripean, seirak laurden gutxitako trenak zeramatzan pasaiari bakanak. Iluna zegoen oraino. Lau aldiz irakurri behar izan diat Germinal frantsesez. Esan zion lehenago ezinezkoa izan zela, Asanblearenak jende guztia bildua zeukan. Berririk ote zegoen. Hura azken zuloa zela, materialea ere ez zen inoiz behar bezala banatzen.

        Zain zeukaten Antxon geltokian. Umekeria zen, baina ezizenez aurkeztu zituen elkar. Mendiko oinetako beltz handien artean, L.ren sport zapatilek gonbidatu ezak ziruditen.

        Autobusa ere mendizalez betea zen. Hirurak zihoazen isilik, L. ez oso lasai seguruenez. Argitzen hasia zuen Beran jaitsi zirenean, eta kafe bana hartu zuten irekia zegoen taberna bakarrean. Komisaldegiaren aurretik iragan behar zen nahi eta nahi ez Altzaten.

        L.k oraindik ere ilea motzegia zeukala iruditzen zitzaion, triku hark salatu eginen zituela. Bidezihorrez abiatzea erabaki zuen Antxonek. Ez ote zen hobe gainontzekoak ibilten ziren bideetarik joatea, eta hori ez duk sekulan jakiten ahal. Familia oso batek aurrea hartu zien. Perretxikozaleak ere bazebiltzan. L. urduri zihoan, zin egin zuen ez zuela gosalduko gailurreraino heldu artean. Ez zen bide apita, baina bihurria. Haritzak. Pagoak. Hor bertan duk antena. Sargori zegoen, eta motxilen zamak, nahiz arina, blai egin zizkien bizkarrak. Han hemenka elur hondarrak ageri ziren, izoztuak laiotzean.

        Azken puska harri lakarrezko meta bat zen. L.k lehen bait lehen ailegatu nahi zuen, harri kozkorretan lerratu eta luiziak sortzen zituen. Ah alua, gosetu egin haiz, Antxonek.

        Haize hotza zebilen goien. Buila zetorkien zimenduzko etxape hartara jo zuten. Neska mutilez betea zegoen, beraiek baino gazteagoko batzuk ere baziren. Oilasko izter bete lapikotzarra ireki zuen norbaitek. Petardoak lehertzen ziren nonahi. Txanpainaren tiroak. Algarak eta oihuak. L.k erlojuari behatzen zion betiro. Antxonek lasai egoteko esan zion, ordua zela, ordua zela bai gosaltzeko.

        Ordu bietan ez zen inor azaldu antenapera. Ez zioten begietara behatu nahi L.ri. Kontaktoak huts egina zuen. Baina lasaitzen ahal zen, ez ziren Larhuneraino iganak atzera berarekin itzulteko. Behin izandako zita batez oroituko zela uste zuen batengana joan zen Antxon. L. eta biak Iparraldera beha gelditu ziren. Besterik ez bada, bakarrik jaitsiko nauk. Huraxe zen kontaktoa, baina ahaztu egin omen non jarri behar zuen identifikatzeko. Hirurak inguratu zitzaizkionean eta hik zer daukak? galdetu zion gerora gogorrenetakoa izanen zen kontakto potroso hark, Antxonek esan zion bezala.

* * *

Autobusaren barrunbak lozorrotua zen, eta geldialdiak iratzarri egin zuen. Cerezo de Abajo irakurri zuen errepide ondoko txarteletan, eta kontrolen bat izanen zela pentsatu zuen, hantxe geldi erazi zien Herrera de la Manchara joan ziren azkenean. Baina jendea zutitzen eta ogitartekoak ateratzen hasia zen, ez zen kontrolik. Orain presoak sakabanatuak zituzten, ez zuten solidaritatezko martxarik egiten ahal, batasuna hautsi nahi zien, errenditu. Herrikoetarik, bi Almerian zeuden eta bat Puerto de Santa Marian.

        Irten egin zen. Gustora hartu zuen haize freskua. Nagiak atera zituen. Denek deitoratzen zuten heriotzea, bina egunkari erosiak zirenak bazeuden. Rafaren ama izan zen egunkariekin etorri zena, eta titularra ikustean denak amilduak ziren herriko plazatik errepiderantz, prentsa banatzaileak Carlosi paketeak uzten zizkion bazterrera. Estankoa zabaltzerako Egin erdiak salduak izanen zituen. Makatza hurbildu zitzaion, zahatoa eskainiz.

        Gomentario desberdinak egiten ziren gosaldu bitartean. Zenbaitek ez zuen sinesten, informazio-kutsaketa zen, ajentziek zikindutako albistea. Baina gainontzeko egunkariek ez zekarten halakorik, ez zen ajentziakoa, ezta Cerezon bertan erositako El Paísek ere, eta harrigarria zen gezurra izatez gerotan. Atentatuaren hipotesiaren aldekoek berriz isildu egin behar izan zuten Makatzaren haserrearen aurrean. Arjelinoek bazekizkiten gauzak egiten, eta horretxegatik zituzkeen eman zauritutakoen izenak ere, kutsaketa eragozteko, istripu alu bat eta kito. Baina inork ez zuen sinetsi nahi, denek nahi zioten heldu posibilitate zororen bati, bizirik irtena azken orduan, larriki zauritua baina. Denok hil behar dugu, Makatzak ordea. Istripu alu bat eta kito. «Perdió la vida».

* * *

Oraindik orain idatzia zuen artikulua etorri zitzaion burura, hildakoari egin zioten elkar hizketa erdaraz argitaratu zutelakoz hildakoaren ahoz eta gogoz bestera. Ez zuen arrazoirik ez zeukala pentsatu nahi, baina jabetzen zen kritikatzen zuena, euskaraz ez argitaratua, bigarren mailako zerbait, bazterrekoa, hurrengokoa zela, eta hala izanen zela beti euskararena: haren heriotze hurbilak erakusten zuen testamentua egin erazi bezala ziotela kazetariek, orduan bertan zutela hil. Hitz egin, hil egin.

        Orain, hila zelarik, ohar bat zekarren Eginek «hitzak zeuzkan zinta ez dugularik azken orduan eskuratzerik izan»... Haren hitza galdua zen. Hila izaki, mututua zen betirako. Bazirudien hilik eskuratua behar zukeela euskaraz izateko eskubidea, baina galdua zen haren hitza, eta orain osatu egin behar zitzaion esana: «...azaroaren 26ko Eginen erdaraz argitaratu genuen testoa euskaratu beharrean suertatu gara.» Arrazoia zuen Makatzak, ahal dena egiten da noski, baina itzulpen traidoreena. Zeinen bidaia luzeak egin behar dituen hildakoak!

        Egia zen zabarkeria hauek ez zirela konponduko kazetariak madarikatuz, sakonagokoa zela gaitza, baina isildu egin zen, bazterreko problemak kale erdira irten zitezen baino lehen konpon ahal zitzaten desiratuz. Bazterreko problemek ez dute kale osoa hartu behar. Eta isildu egin zen, betikoek dena kritika ez zezaten apurretik.

        Bazekien fakultatean lankide arrazionalen irrifarre maltzurrei ironiaz, defentsan, erantzun beharko ziela, eta entzun beharko zuela manipulazio linguistikoaz, eta hildakoaren grabaketa galdua zela euskaraz ez zegoelakoz... Hain pizkorrak! Irteteko ziren sartu kartzelan! Eta madarikatu egin zuen bere burua, zenbaitetan horren desarmatua utz zezaten onartzen zuelakoz, kale osoko problemen lehentasunaz.

        «Perdió la vida», kazetari petralak! Hildako hark sekulan galdu ez zuena, hain zuzen.

* * *

Fitxa zuten guztiak bildu eta prestatzeko agindu zieten, urrun xamar zeudela destinatuak. Gauean, tropa txipi hura komenzitzeko ahaleginak alferretan egin ondoren, Bilboko hiruk eta L.k desertatu egin zuten. Ez zuen atsegin besteren banderapean soldadutza egin beharra, baina haren izenean inor akatzea... Gainera, seguru zegoen azkenean ez zutela tirako berea ez zen lurraldea martxa berdez hartzen ari ziren marrokitarren aurka, eta bai saharatarrei. Eta erorketa alu haiek herrian... Guardia zibilak bigarrenez joan zitzaizkionerako etxera, Iparraldean zegoen.

        Hilabete barru hots egin zion, eta Antxonekin joan zen bisitatzera. Lana bilatua zioten inprimategi batean. Pozik zegoen, frantses idatzia hobetu ahal izanen zuen, eta euskaldunak zituen bi lankide. Gero, hilabeteren buruan, «fite», «finitu», «futituz» eta bestez hostotuko zen L.ren mintzoa.

        Egun oso bat elkarrekin emanak ziren 76ko amnistiakoan. Ez zuen garbi ikusten itzultea, soldadutza burutu behar izanen zuen, eta gainera, berak, erakundeei ikara zien L. akatrak, Zola eta Maupassant-en zaleak, nik Komandantearen hitza, ni haren arrastoan, eta itzuli gabetanik geldituko zela bertan. Akritikoa ari zela bihurtzen, Erakundea eta ez pertsonak. Bai, baina pertsonek osatzen erakundea. Ordea pertsona guztiak dira aldagarriak, ez dago pertsona ezinbestekorik. Eta begietara behatu zion L.k, ez, epe luzera ez.

        Bakandu egin ziren bisitak. Seaskan hartu zuten irakasle, Baigorriko batekin ezkondu zen, haur bat izan zuten laster. Bizimodua bertan antolatua zuen. Madrileko egunkari batek polizia españolak «ehun bilatuenen» artean aipatuko zuen, soldadutzako argazki batekin.

        Urtebete azkenekoz ikusia zuela, besoa eta burua lotuak, GALen atentatu itsu baten ondorio arina. Lasai ageri zen, eta oraindik ere ez zuen ulertzen ahal hoztasun hura, etxetik ikastolara, ikastolatik erosketak egitera, bizimodua egin behar dugu, behintzat estatu bion basakeria frogatzeko balio du. Erakunde-Probidentziaz eta Komandante-Mesias-ez jardun zuten. Egun osoa eman zuten elkarrekin, itzuli berria zeukan Boule de suif-en orrazketa egiten oraingoan.

* * *

Hona ere tenoreko heldu gaituk, L. Heu haiz orain berantetsia. Abokatua ezezkorra da ofizioz, baina ez daki libre utziko hauten ala Carabanchelera eramanen, loteria da hau, entregatuekiko politika guztiz aldakorra omen, arrazoia huen, azterketa politikoak ez dik deusetarako balio intuizioaren artea ez badaukak, behintzat ez duk iada soldadutza bukatu beharko, eta bestea amnistiatua daukak, baina akusazioak azaldu dituk betiko prentsan, hala ere abokatuak ziok besarkada bat ematen uzten dutela, horretaraxe etorri gaituk herritik, autobus osoa L., astelehen gorrian, beharbada ez haiz besarkada gogoz izanen baina lau egun hauen eskuetan egonik, eta Audiencia Nacionaleko eskailerak igaiten ditudalarik nire artean ez zekiat nola esplikatuko diadan, ez, ez iezadaala esan artikulua ona zela, ez zekiat nola esplikatuko diadan, akrata baten obedientzia lortu zuen Komandantearen aboza itzali egin dela, argitasuna, eta ez hitza, zen aboz hura.