3.1.
(Mikro)komunitate feministak
gorpuztu

 

      Arrazakeriak tentsioak zein ezinegonak sortu ditu Euskal Herriko Mugimendu Feministan, eta poztekoa da, horrek adierazten baitu antiarrazakeria jorratzen ari diren kolektiboekin harremanak abiatu ditugula. Eta garrantzitsuena da ezinegona borondate bihurtu dugula, antiarrazakeria geure agendan kokatzekoa, geure buruak deseraikitzekoa.

      Izan ere, gogoeta-prozesu honen helburu nagusia hauxe dugu: Euskal Herrian sustraitutako mugimendu feminista antiarrazista eta euskalduna artikulatzea, borroka ugariren intersekzioan kokaturiko sare sendoak dituena, herrietan deszentralizatutakoak, adostasunetatik eta desadostasunetatik eraikitzen dakiena. Askotariko subjektuz osatutako komunitate feminista horrek, gainera, hainbat gaitan batasuna, mintzakidetza eta intzidentzia lortzeko gaitasuna izan dezan nahi dugu.

      Birkokatze horretan, birpentsatze horretan, begirada kaleidoskopikoagoa garatzea ere garrantzitsua da, lekuan lekuko errealitateaz jarduteko (orokortzaile ez aritzeko, homogeneizatzaile ez aritzeko, unibertsalizatzaile ez aritzeko). Oso erroturik dugun pentsamendu mendebaldarraren ikuspegi hori arrakalatzeko.

      Noranzko horretan urratsak egiteko, gutxien-gutxienik hiru egiteko hauek ditugu:

 

 

3.1.1.
ELKARRIZKETARI ETA
BIDE PARTEKATUARI EUSTEA

 

      Ez gara gauza guztietan ados egongo, baina “izendatzaile komun minimoa” topatzea da gure lehentasuna, elkarren aitortzatik jarduteko baldintzak sortzeko. Nola egingo dugu halako bide bat? Lehenik eta behin, nahasi egin behar gara, burbuilatik atera (gure kasuan, burbuila zuritik), elkar ezagutu, aitortu eta baloratu. Praktika feministak edo praktika dekolonialak ezin dira mahai-inguru baten bueltan gauzatu edo askatu, behar-beharrezko dituzte gertuko harremanak, lekuan lekuko antolakuntzak eta bizikidetza-esperientzia mamitsuak. Beraz, behetik gorako logikak eta harreman komunitarioak indartu behar ditugu, auzoetatik eta herrietatik ekinez, biribilean jardunez. Sindemiak^[40] jarritako mugek eta premiek horretara garamatzate ezinbestean. Ana Murciak adierazi bezala, “borrokek gorputza, lurraldea eta komunitatea izan behar dute abiapuntu”.

      emmk V. nazioarteko ekintzaren barnean ireki zuen Zubi guztien gainetik, Mugarik ez! Transnazionalik ez! prozesuak aukera eman zigun jardun feministan, antiarrazistan eta dekolonialean sakontzeko. 2020an, emakume* arrazializatuek osatutako talde ez-misto batzuk lotu ziren prozesura zubi berriak sortuz. Haien eskutik mugimendu feministan hainbat gai jorratzeko proposamen teoriko-metodologikoa eratu zen: egiturazko arrazakeria, migrazio-politikak, mugak edota pribilegio zuriak. Txosten hori, formaziorako zein eztabaidarako tresna baliagarri bilakatu zen.

      Bide horretan, teoria eta praktika uztartuz, eguneroko bizimoduan ditugun zapalkuntza-egoerak eta horiei aurre egiteko estrategiak josi behar ditugu, eta bide horretan urratsak egiteko, Pastora Filigranak gonbidapen eta kokapen argi bat egin zigun:

 

      Intersekzionalitatearen korapiloak egunero praktika politikoan arazoak edo auziak sortzen dizkigu. Topaketei hasiera eman dien kideak, clownak, bikain irudikatu du auzi garaikide hori, zapalkuntzen olinpiadaren irudia aipatzean. Badirudi batzuetan zapalkuntzen olinpiada batean ari garela. Zapalkuntzak zapalkuntza, interzekzionalitateak intersekzionalitate, nire kezka nagusia da borroka zehatzetan (etxebizitzaren aldeko ekintzetan, polizia-errepresioaren kontrako ekimenetan, lurraren aldeko aldarrietan…) nola egin zapalkuntzen olinpiada horiek traba izan ez daitezen.

      Baina uste dut auzi horri heltzeko, garrantzitsua dela gurutzatze horiek nola funtzionatzen duten ulertzea. Gure kontsigna feminista askotan gurutzatze horiek irudikatzen ditugu: adibidez, “Patriarcado y capital, alianza criminal” leloa aipatzean, edo “Patriarcado, capital, racismo y colonialidad, alianza criminal” leloa aipatzean. Leloez harago, garrantzitsua da halakoek nola funtzionatzen edo eragiten duten egunero gorputzetan eta bizitzetan. Saiatuko naiz hori azaltzeko ohar gutxi batzuk egiten.

      Ekonomia global batean bizi gara, neoliberalismoa izenekoan, modu krudel honetan funtzionatzen duena: gizateriaren zati batek sistematikoki beste bi gizateria-zatiren baliabide material zein immaterialak arpilatzean oinarritzen da, kapital-metatze etengabea dakarrena gero eta jende kopuru gutxiagoren eskuetan, beste pertsona-multzo handi batzuen esplotazioaren kontura. Gizateriaren % 90ek geure lan-indarraren bitartez lortzen dugun ordainsariari esker eskuratzen ditugu bizitzeko oinarrizko baliabideak (izan modu zuzenean, izan zeharkakoan). Egoera konplikatu egiten da pertsona guztien lan-indarrak ez duenean berdin balio. Lan-indarrak ez du berdin balio, baina horri lotuta dago bizitza-indarra eta, ondorioz, izan badira gehiago balio duten bizitzak, eta gutxiago balio duten bizitzak. Bi irizpidek merkatzen dute lan-indar hori: okupaturiko gorputzak (adibidez, emakume* izatea edo gorputz ez-zuri izateak) edo okupaturiko lurraldeak (adibidez, lurralde periferiko batekoa izateak). Egon badago mundu honetan izateko, egoteko eta habitatzeko modu ideal bat eraikita: gizon, zuri, katoliko, mendebaldekoa, hiritarra. Idealetik urrundu ahala, lan-indarra merkatzen da, eta gizaki horien bizitzaren balioa ere gutxitzen da. Horren ondorioa da gaur egun lan prekarioenak ideal horretatik gehien urruntzen diren pertsonek egitea: emakume* arrazializatu eta ez-zurienek. Desoreka horiek sostengatu ahal izateko diskurtso batzuk garatu behar dira: patriarkatua, arrazakeria, kolonialismoa. Diskurtso horiek ordena global hori zuritu nahi dute, eta ardura pertsona jakinetan jartzen dute, eta ez egiturazko ordena global horretan. Adibidez, esfortzuaren inguruko diskurtsoak, edo “merezi dituzten gobernuak dituzte” bezalako mezuak. Hortaz, ez da bakarrik ordena ekonomiko bat, gizatasunaren inguruko zapalkuntza-sistema oso bat eraikitzen duelako (edo ordena ekonomiko bat baldin bada, ordena ekonomiko horrek aurrera egiteko zapalkuntza-sistema jakin batzuk ditu beharrezko, eta beraz, gorputzak zeharkatu dituzten azpiratze batzuk sortu eta errotu ditu).

      Gogoeta hauek hona ekartzen ditugunean, Espainiako estatuan kokatzen ditugunean, hau gakoa da: nire ustez, Espainiaren proiektu nazionalista bera, XV. mendearen bueltan sorturikoa, paradigma kolonial indartsu batean ardazturik sortu zen. Hortxe daude ijitoen kontrako legediak, baina ez dira arrasto bakarrak. Izan ere, bortxazko paradigma horren oihartzuna dira gaur egungo egiturazko arrazakeria, Atzerritarren Legea, katolikoa ez denarekiko mespretxua edota espainol sentitzen ez direnekiko jazarpena. Azken finean, XV. mendean abiaturiko proiektu politiko-militarrak ideal bat babesten du (espainoltasuna, zuritasuna, katolikotasuna), eta hortik kanpo dagoen pertsona oro jazarri egiten da. Orduan abiaturiko proiektu totalitario horrek irauten du gaur egun, eta iraun ahal izateko bortxa sistematikoa sortzen du bestetasun horien kontra.

      Adibidez, ijitoen kontrako jazarpena oso latza izan da Espainiako estatuan historikoki. Nire ustez, bi arrazoirengatik: batetik, kapitalismotik urruntzen zen bizitza-eredu bat zutelako, autogestioan oinarriturikoa (lan-indarra saltzetik urruntzen zena); bestetik, kulturalki ere bestelako ohiturak zituztelako. Jazarpen etnikoa hainbestekoa izan denez, erromani hizkuntza ere galdu da Espainiako estatuko lurralde gehienetan (Europako beste lurralde batzuetan gertatu ez bezala).

      Munstro komuna irudikatzea garrantzitsua da, guztiok ari baikara munstro horren kontra borrokan, nahiz eta leku ezberdinetatik egin. Adibidez, ijito-herriaren sabeleko minak eta euskaldunen sabeleko minak munstro beraren kolpeen ondorio dira (nahiz eta prekarietatearen ikuspegitik oso leku ezberdinean egon ijito-komunitateak eta euskal komunitateak). Ziur asko, bi kasuetan praktika komunitario-kultural horiek mehatxu dira proiektu neoliberalarentzat. Nire gogoeta-proposamena hauxe da: birpentsa ezazue ea zer praktika komunitario diren neoliberalismoari hainbesteko min egiten diotenak.

      Borroka fronte komunak beharrezko badira ere, ez dut uste homogeneizazioa ona denik. Entsalada bat egin behar dugu, elkarrizketa-giro bat sortzeko, kolpatzen gaituen munstro horri kontra egiteko elkarrekin. Jakina, elkarrizketa-giro hori sustatzen lehenak kolpe txikienak jasotzen dituzten horiek izan behar dute, hain ahuldurik ez daudenak, hain zaurgarri ez direnak.

 

      Munstro komun hori elkarrekin irudikatu eta izendatu behar dugu, bide partekatu bat ere irudikatzeko, baina gure arteko bereizkeriez eta zapalkuntzez aritzea saihestu gabe. Argi dago gero eta subjektu feminista gehiago garela, askotarikoak, eta une honetan mugimendu antiarrazistarekin, migratzaileen elkarteekin, dekolonialitatea lantzen ari diren kolektiboekin aliantza estutzea beharrezkoa da, bai euskaraz eta Euskal Herriko egoeraz aritzeko, baita beste gai ugariren inguruan mintzatzeko ere. Finean, kultura-, jatorri-, arraza- eta etnia-aniztasuna ere bereizkeria terminoetan ulertzen ditugu, eta horiez guztiez jardutea beharrezkoa dugu.

      Barne-aniztasuna eta barne-bereizkerien kudeaketan, azkenaldian bereziki arraza, etnia edota jatorria izan ditugu hizpide. Gutxiago jorratu ditugu, aldiz, adinari edota klaseari loturiko faktoreak. Horrek ekarri du zenbaitetan gu/besteak banaketa indartzea, eta kasu batzuetan eremuen homogeneizazio faltsua sortzea. Beraz, komenigarria da aniztasunaz ari garenean, geure buruei galdetzea: Zer aniztasun? Zer bereizkeria? Zein ardatzi begiratzen diogu eta zer erantzun ematen diogu?

      Bide komuna marraztu nahi bada, botere-desorekak edota bereizkeriak gorpuztean oinazeek eta zauriek zeharkatzen gaituztenez, elkarrengana hurbiltzeko eta elkarrizketa abiatzeko premiazkoa da alde bakoitzak prozesu politiko eta emozional bat egitea; bizitakoak kokatuta, bide kolektibora ireki ahal izateko. Hortik aurrera, prozesu partekatuei eusteko ardura partekatua ere bada; hau da, joan-etorriko bidea da. Zoru komuna, gure irudikoz, borroken uztarketan datza. Beraz, beste borroka-ardatz batzuekin gertatu bezala, ez gatoz bat borrokak mailakatzearekin, mailakatze horrek batzuetan diskurtso esentzialistak sor ditzakeelako, eta arrazaren ardatza jorratzean ere borroken arteko gurutzaketan sakontzeari ezinbesteko deritzogu.

 

 

3.1.2.
PRIBILEGIO ETA ESKUBIDEEN
LANKETA ZORROZTEA

 

      Pribilegio zuriaz ari garenean, maiz azaleratu zaigu eskubideak eta pribilegioak egoki izendatzeko premia: kolektibo batzuek pairatzen duten eskubideen urraketa, bihurtzen al ditu beste kolektibo batzuen eskubideak pribilegio? Adibidez, kide migratzaileek bere tituluak homologatzerik ez izateak, eragiten al du hemen jaiotakook izan dugun hezkuntza-eskubidea pribilegio bat izatea? Nahaspila antzua izan daiteke galdera bera. Argi dago hainbat eskubide ditugula, izate hutsagatik, baina jendarte injustu honetan horiek ez zaizkiola jendarte osoari bermatzen; eta hor hasten da lehia. Jakina da kapitalismoan ez dagoela denontzako eskubideen bermerik, baizik eta baliabideak lortzeko lehia. Beraz, lizuntzen ari den mendebaldeko ongizate estatuak batzuoi (eta sekula ez guztioi) bertan bermatu dizkigun eskubide batzuk, abantaila bihurtzen dira lehia horretan. Esaterako, pertsona batzuk ilegalak direnean eta bere ikasketak homologatzerik ez dutenean, beste batzuk egoera gure alde baliatu dezakegu, besteak beste, etxeko langile moduan baldintza prekarioetan kontratatzeko. Adibideak erakusten duen moduan, pertsona orok zaindua izateko duen eskubidea bermaturik ez duen sistema batean, zaintza bera bermatzea pribilegio bihur daiteke.

      Horrek esan nahi al du bidea eskubideei uko egitea dela? Ez, kontrakoa baizik. Merkatuan oinarritutako herritartasun-eredu arrazista eta patriarkala aldatzeko borrokatzea da bidea, eskubideak orokortzearen alde borrokatzea. Enplegua, ezkontza edota jaiotze-lekua ezin baitira izan eskubide batzuk eskuratzeko bide bakarrak.

      Bi motatako pribilegioak egon daitezke: batetik, sistemak pribilegio bihurtu dituen eskubideak (adibidez, etxebizitza); eta bestetik, existitu behar ez luketen pribilegioak (esate baterako, neskame bat izatea, zure ahotsa besteena baino gehiago entzutea); alegia, besteei eskubideak kentzetik eratorritakoak, edo bestela esanda, batzuen zaurgarritasunaren bizkar eraikitako abantailak. Beharbada lehenengo motatakoak pribilegio moduan izendatzea ez da egokia, eskubideak baitira, eta hala argitu beharko genuke hemendik aurrera, terminoaren perbertsioa ekidite aldera.

      Adierak gorabehera, ulertu behar duguna zera da: eskubideen urraketaren atzean zer-nolako egitura dagoen, eta zer-nolako lotura duen egiturazko zapalkuntza jakin batek gure ezkutuko pribilegio zuriekin. Lotura hori ikusmiratik ez galtzea da giltzarria. Konparazio batera, indarkeria sexistaren inguruko hausnarketa egin izan dugunean, icebergaren metafora erabili dugu, eta argi identifikatzen ditugu halakoetan ikusezinak diren biolentziaren adierazpenek zer-nolako lotura duten zuzeneko biolentziarekin, egitura ekonomikoarekin eta dimentsio kulturalarekin. Iceberg bera indarkeria arrazistaz aritzeko irudikatzen saiatzen bagara, zer gertatzen da? Nekezagoa zaigu iceberg horren alde ikusezinez jabetzea, ezta? Elementu esanguratsuak badirela dakigun arren —hala nola Atzerritarren Atxikitze Zentroak, Atzerritarren Legeak, Europako migrazio-politikak…—, gure egunerokoan errealitate arrotza zaigu hori. Pribilegioen ardura nola hartu, hor dago beste gako bat. Zer egin dezakegu zuri bezala egiturazko indarkeria arrazistaren aurrean?

      Emilia Larrondo honela mintzatu zen Argiako erreportaje batean: “Bertako zein migratzaile izan, pribilegio maila ezberdinak daude. Eta pribilegioek bati ematen dioten tokitik zenbait ekintza gauzatzeak, sarri, laguntzen du beste pertsona horrekiko dagoen arrakala murrizten” (Lekunberri, 2020-11-29). Hartara, praktika zehatzak martxan jarri ditzakegu: erroldatze masiboak, etxeko langileen kontratazioen baldintzak aldatu, etxebizitza beharrei erantzuteko sareak eratu, eta abar. Dena dela, banakako ekintzak arindu dezake arrazakeria, baina ez ditugu modu horretara bakarrik egiturazko arazoak desegingo. Agenda feminista antiarrazista bat behar dugu, harreman-ereduak iraultzeko.

 

 

3.1.3.
ETXEKO LANAK,
BOTEREAREN BARNE-LANKETA

 

Honela aritu zen Iratxe Retolaza pribilegioen inguruko gogoeta horretatik tiraka:

 

      Zapalkuntza hirukoitzaz aritzean hala mintzo zaigu Maria Merce Marçal idazle katalana, askotan gogora ekarri dugun modura: “Menturari hiru dohain zor dizkiot: emazte sortu izana, / Klase sozial apalekoa eta herrialde zapaldukoa. / Eta hiru bider errebelde izateko urdin uherra” (2014).

      Arrazaren auzian, argi dago, zurion errebeldia-ariketa ez da etorriko menturak eman digun dohain batetik, edo sortzez jaso dugun larrutasunetik. Arraza-gatazkan errebelde izatea, gure kasuan, desboteretze-ariketa bat izango da, desboteretze-prozesu bat egitea izango da. Pribilegio-posizio batean gaudela jakinda, pribilegio-posizio hori nola eta zertarako erabili nahi dugun kontzienteki erabakitzea: zertarako erabiliko dugu, zuri pribilegioak indartzeko? Edo posizioa erabiliko dugu geure ikuspegi, gorpuzte eta imajinario batzuk zalantzan jartzeko, geure zuri posizioa ahultzeko. Posizioa ahulduko zaigu, baina, gurea ez den joko-taula batean, gure zoru feminista berri horretaranzko bidean, posizioak indartuko ditugu.

 

      Boterearen berrikuspen kritikoa behar dugu, epe luzera eztabaidatzen eta ekiten duen komunitate feminista izango bagara. Nahasten garenean, diferentziek interpelatzen gaituzte. Adibidez, bilera bat larunbat arratsalde batean denean eta azaldu den emakume* baten asteko atseden ordu libre bakarrak direnean; edo bilera osteko “potea” batzuek ordaintzerik ez dutenean; edo norbaitek “zergatik euskaraz guztiok gaztelaniaz badakigu?” galdetzean. Une horietan, gure zapalkuntzaz edota pribilegio-posizioaz ohartzen gara, eta horrek mugiarazten gaitu. “Entzuketa aktiboa behar dugu. Ezin diogu beldurrik izan elkarrekin batzeari, kuestionatzen jarraitzeari, praktika antiarrazistak bilatzen jarraitzeari. Buelta asko eman behar zaizkiola atzerapausoa emateari. Atzerapausoak zerikusia baitauka erritmoekin, espazioekin”, Cony Carranzaren hitzetan (Lekunberri, 2020-11-29). “Bretxak kendutakoan, gertutasunak eraiki ahalko ditugu horien tokian. Desparekotasunak landu ezean ez baitago gertutasunik” Afaf El Halouiren hitzetan (Lekunberri, 2020-11-29).

      Beraz, jabetze- eta desjabetze-prozesuak beharrezkoak ditugu mugimendu feministan, norabide ugaritan. Abiapuntu egokia litzateke zapaldu-zapaltzaile edo kolonizatu-kolonizatzaile garela onartzeko apaltasuna izatea. Alegia, ni zapaldua eta ni hegemonikoa gorpuzten dugula onartzeko. Euskaldunok muga hori ongi ezagutzen dugunez gero, kokaleku emankorra izan daiteke errealitate berrietara salto egiteko. Eta jakina, aurrera egiteko, konfiantzak ereitea da gakoa.

      Ana Murciak adierazi bezala, ezberdinen arteko elkarguneek erritmo pausatua behar dute, elkarrenganako konfiantza eraikitzeko. Ana Murciak ohartarazi digu emakume* migratzaileek euskal herritarrekin espazio partekatuak sortu dituztela hainbat herritan, elkarrekin errotze-prozesuak eraikitzeko, eta elkar babesteko sareak sortzeko: objektu eta baliabideen trukerako guneak sortzea, emakume* migratzaileen ezagutzen transmisio-lana egitea, lurraren zaintzaren kontzientzia-lana egiten ari dira (birziklatze-prozesuak), autonomia izateko trebetasunak garatzea (jostea, sukaldatzea...)... Ana Murciak euskal kulturaren inguruko ohar hau ere egin zuen, emakume* migratzaileen premiez aritzean: “Euskal kulturara hurbiltzeko modu bakarra aniztasunetik estrategiak sortzea da, emakume* migratzaileoi euskal kulturaren historiaren eta ibilbidearen berri emanez, euskarari beldurra kentzeko baliabideak emanez, eta abar”. Mugimendu feminista eta abertzaleari eskatu zion bi aldarri hauek agendan sartzeko: Atzerritarren Legea bertan behera uzteko aldarria, eta emakume* migratzaileen euskalduntze-estrategia baten aldarria.

 

 

3.1.4.
AITAREN ETXEA
ANTIARRAZAKERIATIK
ARRAKALATZEA

 

      Emagineko Iratxe Retolazak adierazi zuenez, gutxienik hiru modutan arrakalatu behar dugu aitaren etxe arrazista:

 

      Egitura heteropatriarkalak, kapitalistak eta kolonialak/arrazistak arrakalatzeko, zoru-antolamenduan eragiteko hiru ukaldi-mota, hiru higatze-motatan jarriko dut arreta atzera begira jartzean, uste baitut hiruretan eragitea garrantzitsua dela. Lehena, diskurtsoen higatzea, asmoen bilduma bat baitira diskurtsoak eta teoriak, eta lehen urrats ere izan daiteke, praktikak auzitan jartzeko. Bigarrena, jarduteko moduen higatzea, praktikak birpentsatzearen ondorioz, harreman-erak eta prozedurak birpentsatzea dakarrelako. Hirugarrena, eta agian gutxiagotan kontuan hartzen dena, eta bereziki azpimarratu nahi nukeena, imajinarioaren higatzea: sinbolo eta mundu-ikuskeren bitartez erreproduzitzen dira balio horiek guztiak, eta beraz, mundu sinbolikoak auzitan jartzen ez baditugu, erreprodukzio-kate hori ez dugu higatuko. Mundu sinboliko horiek kultur sorkuntzan, erreferenteen eraikuntzan, hedabideek sorturiko iruditerietan, kartelgintzan, eta abarretan garatzen dira. Askotan zailagoa izaten da imajinarioak higatzea (praktikak eta teoriak higatzea baino). Sinboloak auzitan jartzean ondare kolektibo batean, afektu kolektibo batean arrakala sortzen da, eta horrek bazterrak aztoratzen ditu. Hortxe ditugu azken urteotako bi adibide argi, Onintza Enbeitak Che Guevara sinboloaren inguruan eginiko gogoetak sorturiko ezinegona^[41]; edo Maradona sinboloak sorturiko itsutasuna^[42]. Zailtasun horien inguruko beste adibide bat: Fermin Muguruza, Harkaitz Cano eta Jorge Alderetek sorturiko Black is beltza komikia, eta animazioa. Gaurko eztabaidagaiarekin lotura zuzena duelako ekarri dut hona. Komiki horretan garaturiko imajinarioa sexista ez ezik, arrazista da. Nabarmen, nire ustez^[43]. Oihartzun kultural handiko ekoizpena izan zen, eta balio zenbait erreproduzitzeko tresna bilakatu, oihartzun kritiko handirik gabe. Kulturgintza ere politika egiteko modu bat da, eta imajinarioen auzia lehen lerrora ere ekarri beharko genuke, euskaldunaren imajinarioak sortzean bestetasunak ere eraikitzen ari garelako, eta imajinario zuriak (eta gainera, arrazistak) sortzen baditugu, eta hori naturaltasunez eta aztoramendurik gabe igarotzen bada, ulertzekoa da euskaldunaren imajinario horretan batzuek euren burua islaturik ez ikustea, edo are larriagoa dena, euskaldun imajinario horrek bortxaz tratatzen dituela ikustea.

 

      Lehen gogoeta eta proposamen-bilduma honetan, batez ere diskurtsoen higatzean sakonduko dugu, baita jarduteko moduak higatzeko proposamen zenbait egin ere, agenda feminista antiarrazista bat proposatzearekin batera.

 

 

[40]  Sindemia bat pobreziak edo egiturazko indarkeriak eragindako osasun-ekitaterik gabeko egoeran garatutako gaixotasunen epidemien edo agerraldien batura da, dimentsio anitzeko osasun- eta gizarte-krisia eragiten duena.

[41]  2018ko urriaren 9an Onintza Enbeitak Berrian “Che” izeneko iritzi-zutabe bat idatzi zuen, Che Guevararen heriotzaren urteurrenaren harira, eta zutabe hartan gizon historiko handien historiaz dakigunaren eta ez dakigunaren inguruan jarduten zuen, jakin ez dugun horren inguruko galdera zenbait proposatuz, iraganaren irakurketa feminista baten bilaketaren premia aldarrikatzeko. Testuinguru horretan Che Guevarak emakumeekin* izan bide zituen jokaera eta jarrera matxisten inguruko hainbat galdera egiten zituen. Che Guevararen inguruan galdera horiek egite hutsak hainbat pertsonarengan ezinegona sortu zuen, eta Enbeitaren kontrako mezuak zabaldu ziren sare sozialetan zein plaza batzuetan. Informazio gehiagorako ikus: “Jazarpenaren aurrean, babesa agertu dio Berriak Onintza Enbeitari”, Berria, 2019-06-21.

[42]  2020ko azaroaren 25ean Diego Armando Maradona futbolari ohia hil zen, eta sare sozialak zein prentsako medioak laudorioz bete ziren, doluminez. Ezkerreko erreferente askok egin zituzten laudoriozko eta ohorezko halako mezuak, eta hainbat kide feministak ezinegona adierazi zuten, Maradonaren iraganaren alderdi bati iskin egiten ziotelako mezu horiek, eta erreferentetzat eta eredugarritzat aldarrikatzen ari zirelako biolentzia matxista erabiltzeagatik salaturiko pertsona bat, iragan hori aipatu gabe eta, hortaz, ikusezin eginez.

[43]  Black is beltza komikiak afroamerikarren borrokaren aldarria egiten du, hala da. Baina aldarri hori protagonista europar zuri eta heterosexual baten begiradatik egiten du, eta emakume* afroamerikarrak hipersexualizatu egiten dira komikian, modu estereotipatuan egin ere, ez bakarrik gertaeren bilakaeran, baita molde grafikoetan ere. Hain zuzen ere, Angela Davisek emakume* afroamerikarren hipersexualizazio hori salatu zuen Emakumeak, arraza eta klasea (2016) saiakeran.