2.
Hari-bilketak

 

 

Entzukizunak erantzukizun:
norengana jo?

 

      Andoaingo bulegoan, Emagin elkarteko kideok egindako solasaldian, askotariko ikerketa feministetan aritutakoei ezagutza-matazaren hari-muturrak luzatzea erabaki genuen, entzuteko tarteari ere leku egiteko. Denbora-gabeziak, presak, epeak eta lan-zamak sarritan traba zaizkigu, eta aditzearen ariketa oztopatzen dute. Hain zuzen ere, besteen ahotsak arretaz entzutea dugu ezagutza-prozesuaren gakoetarik bat. Nahiz eta ezagutza-mataza hauxe ere presak eta denbora-gabeziak estu korapilatu duten, abiaduraren zurrunbiloa geldiarazi, eta ikerketa feministak jorratu dituzten lau ahotsengana jo dugu. Elkarrizketa horietan bildutako hausnarketak eta emozioak ekarri ditugu atal honetara.

      Ezagutzaz ahalik eta modu zabalenean aritzeko asmoz, hainbat esparrutako kideak elkarrizketatu ditugu: Saioa Iraola, Bilgune Feministako kidea; Amagoia Gurrutxaga, Zarauzko gutunak liburua ondu duen kazetaria; Nerea Elias Mujika eta Maria Ajuria Hernandez, Ikerketa aplikatuetan diharduten Farapi kooperatibako kideak; eta Jeanne Rolande Dacougna, GARAIPEN elkarteko kidea, eta besteak beste, (De)construyendo identidades, imaginarios y prácticas. Mujeres migrantes africanas en la encrucijada tesiaren egilea. Ikerketa feministetara hurbiltzeko bide eta begirada zenbait gurutzatu nahi izan ditugu, eta zalantzarik gabe, elkarrizketatuen ibilbide emankorrek ezagutzari buruzko auziaren argi-itzalak nabarmentzen lagundu digute. Hitza eman diegu, gure ikuspegiaren ertzak zorrozteko, eta baita ertz berrietan sakontzeko ere.

 

      Saioa Iraola. Iraolarekin astelehenean jarri dugu hitzordua Andoainen. Bileraz josia du eguna, baina eguerdi aldean tartetxo bat egin dezakeela esan digu. Bilgune Feministak eta Emaginek partekatzen dugun bulegoan elkartu gara, 13:00etan. Elkarrizketatzaileetako bati ihes egin dio trenak, eta lasterka harrapatutako hurrengo autobusean helduko da, ordu erdi beranduago. Denboraz larri gabiltzanez elkarrizketari ekin diogu. Aldez aurretik eskatu zizkigun galderak, erantzunak Bilgune Txikiarekin^[12] partekatu eta eztabaidatu nahi zituelako. Mahai gainera atera ditu orriak, oharrez beteta; une horretan bertan atea zabaldu eta estropezuka sartu da berandu zetorrena. Momentu batean elkarrizketa eten dugu: besarkadak eta muxuak. Segida eman diogu hasitakoari. Denboraz larri ibili arren, Saioak goxo eta patxadatsu hitz egin digu. Ia ez diogu gidoiari heldu, hitza hartu eta haria jarraitzen du, orrian zirrimarrak egiten dituen bitartean. Denbora gutxi badu ere, ez du alde egin nahi esan beharrekoak esan gabe. Berak du hitza, baina gutasun batetik mintzo da, eta ahots gehiago azaleratzen dira bere ñabarduretan. Goxo gaude. Baina orduaz galdetu du bat-batean. 14:15erako amaitu nahiko luke. Bere hausnarketetatik abiatuta galdera berriak sortu zaizkigu, eta gustura aritu gara berbetan, nahiz eta guzti-guztia liburuxkan ezin sartu. Azken bi galderei erantzunez amaitu dugu elkarrizketa, erlojua mehatxuka dugula. Grabagailua eta koadernoak jaso bitartean tupper-a hartu du Iraolak. Bulegoa itxi dugu eta bazkaltzera joan da. Guk elkarrekin egin dugu buelta, autoan oraingoan, eta errepidearen bihurgune batetik bestera, ezagutzaren mataza batzuk askatzen eta beste batzuk korapilatzen jarraitu dugu.

 

      Amagoia Gurrutxaga. Amagoia Gurrutxagarekin ere negu beteko astelehen heze eta hotzean elkartu gara Zarauzko Kanpineko tabernan. Gogotsu gaude elkarrizketarako eta, kafe batekin barruak berotu bitartean, mahai gainera atera ditugu astean zehar ondutako galderak biltzen dituen orria batak, eta grabagailua besteak. Urduritasunak hartu du bigarrena, arraioa, ez dut grabagailua probatu!, eta badaezpada mugikorra ere grabatzen jarri du. Elkarrizketaren nondik norakoak azaltzen hasi garenean, Amagoiak aitortu digu arraroa egiten zaiola elkarrizketatuaren lekuan egotea, ohikoa duen umorez. Izan ere, hamabost urte baino gehiago igaro dira lehen elkarrizketak egiten hasi zenetik. Zarauzko gutunak lana gauzatzeko egindako ibilbideaz galdezka hasi eta ezinbestean 36ko gerra eta gerraosteko gertakariak elkarrizketaren hari nagusi bihurtu dira. Nokaz mintzo zaigu, eta graziaz, pasioz zein amorruz josten ditu hitzak. Zuzen eta argi. Gustura egon gara Amagoiaren kontuak entzuten eta ordubetekoa behar zuen elkarrizketari bi ordu geroago eman diogu bukaera. Algaraka hasi gara grabagailuaren memoria bete egin dela eta mugikorra ia bateriarik gabe gelditu zaigula ikustean. Presarik ez, ordea, eta beste ordu erdiz luzatu gara, memoria historikoaz, memoria hori errelato hegemonikoen intereserako manipulatzeaz, ahanzturaz, eta ahanzguraz hizketan. Amagoia agurtu, eta barrua korapilatuta, Emagineko bi kideok 36ko gerrak gure gogo-gorputzetan utzi duen arrastoaz hausnartzen egin dugu etxerako bidea, bakoitza bere autoko isiltasunean murgilduta.

 

      Nerea Elias Mujika eta Maria Ajuria Hernandez. Hurrengo elkarrizketa Farapi elkarteko Nerea Elias Mujika eta Maria Ajuria Hernandezekin egin dugu. Donostiako Mundaiz kalean duten bulego atsegin batean elkartu gara. Antropologia aplikatuan aritzen den kooperatiba txiki bat osatzen dute, eta euren ogibidea, besteak beste, erakunde eta elkarteentzat ikerketa feministak egitea da. Lanorduetan hartu gaituzte, elkarrizketari dagozkion arreta eta garrantzia emateko asmoz. Maria amatasun baimenean dago eta Irai txikiarekin agertu da elkarrizketara. Lankideek ezagutzen duten arren, pozik hartu dute umea, eta ohiko kontuak bereganatu ditu Iraik elkarrizketa hastean. Umearen presentziak, elkarrizketa baldintzatu eta osatu duelakoan gaude, uneka azaleratu diren beharrek zaintzaren aferaz hitz egitera eraman baikaituzte. Besteak beste, gai horren inguruan egindako ikerketa ugaritan ikasitakoaz mintzatu zaizkigu, baita euren kooperatiban zaintza-mota anitzen beharrak nola kudeatzen dituzten aipatu ere. Haurrak eskatzen duen arretak gure elkarrizketa zeharkatu duen moduak gogorarazi digu ezagutzaren hariei tiraka eta bueltaka dabiltzanen bizitzek ere zaintzari erantzun behar diotela. Zentzu horretan, ezagutzaren matazan korapilo berri bat nabarmendu duen metafora polita iruditu zaigu Nerea, Maria eta Irairekin izandako elkarrizketa bera. Ideia interesgarri gehiago bilduta, besarkada batez agurtu, eta jasotakoa taldekideekin konpartitzeko gogoz desegin dugu Mundaiz kaleko bulegorainoko bidea.

 

      Jeanne Rolande Dacougna. Jeanne Rolandekin ere Donostian elkartu gara, beste egun eta bulego batean. Bulego batean elkartu gara. Garaiz iritsi den Emagineko kideak atea jo du eta irribarre zabalarekin jaso du Jeannek, azal beltzarekin kontraste ederra egiten duen hortzeria zuria erakutsiz. Ezinbestean Ondarroako VI. Emakume* Abertzaleen topaketak etorri zaizkio gogora gure kideari: Jeanne Rolandek, Garaipeneko kide gisa hitza hartu, eta Hola, soy Jeanne Rolande, una euskaldun de pata negra esan zuenekoa. Aretoan barre algara lotsati bat eragin zuen, baita bertan geunden emakume zuriok interpelatu ere. Emagineko kideari irribarrea berritu zaio hura gogoratuta, eta segituan sumatu dugu, oraingoan ere, zorroztasun, zuzentasun eta goxotasun berberarekin hitz egingo digula Jeannek. Beste kideak autoa aparkatu bitartean, Emagini buruz eta Lisipe bildumari buruz aritu gara: osatzen ari garen ezagutzen mataza eta liburuxkan bildu nahi ditugun gogoetak izan ditugu hizpide. Laguna iritsi denean ekin diogu elkarrizketari, eta emakume beltzen errealitateaz eta horren inguruan egindako lanaz mintzatu zaigu Jeanne. Gure alboan, bikoiztutako mundu (guretzat) ikusezin batean bizi diren emakumeez ari da, eta zuriok haien errealitatearen aurrean dugun itsutasunaz eta gorreriaz jabetu gara. Ez ditugu ikusi ohi, ez ditugu entzun ohi. Jeanneren hitz-jario zuzen bezain goxoak gure arrazakeria agerian utzi digu, eta gure aulkietan eserita, Bartzelonako Las Oscuraseko kideekin sentitutako deserosotasunak gorpuztu zaizkigu berriro. Euskal Herriko azal zuriko emakume feministok ez dugu gure buruak arrazakeriaren aurrean “zuritzerik”. Deserosotasun eta guzti, plazera izan da elkarrizketa; entzundakoez gain, sentitutakoek ere hainbat gogoeta eragin dizkigute eta. Gure pribilegioak hain nabarmen gorpuzteak sentiarazten digun deserosotasuna eraginkorra izan daiteke, betiere eraldaketarako bidean jartzen badugu. Ezinbestekoa, ezbairik gabe, ondu nahian gabiltzan matazak kolore eta testura anitz har ditzan.

 

 

Ehungintzaz:
nola sortzen dugu ezagutza?

 

      Lau ehungile horien ahotatik euren elkarte zein esperientzien berri jaso dugu. Horretarako, Emagineko taldean, nahiz parte hartu dugun jardunaldi edota mintegietan, azaleratu izan zaizkigun korapiloetatik tiraka jarri ditugu solaskideok, besteak beste. Badakigu, ez dira erantzun errazeko galderak. Hala ere, horien bila joan gara bidaia baten antza hartu duten elkarrizketa hauetan barrena. Bagenekien erantzun zehatzak bildu beharrean galdera-sorta berri batekin egingo genuela topo; baina aspaldi ikasi dugu ziurgabetasunak arakatu gabeko leku interesgarrietan koka gaitzakeela. Eta halabeharrez, lehen saltoak korapilo nagusira eraman gaitu: zer da ezagutza?

      Iraolak askatu du lehen hari-muturra: “Ezagutza zer den eta zer ez definitzeko guk geuk ere oso ikuspegi androzentrikoa dugu. Zein da jakintsua? Gu nork liluratzen gaitu? Ongi hitz egiten duenak, akademikoki titulua duenak, doktoretza duenak? Gure arreta hor dago. Hor badugu erronka bat: uztartu behar dira egoeraren inguruko diagnostikoak eta kokapen politikoa, baina esperientziak ere badu garrantzia”. Identifikatuta sentitu gara, izan ere, askotan, akademia edo merkatu arautua kritikatu ohi ditugu esperientziaren eta ezagutzaren artean sortzen duten arrakalarengatik, baina guk geuk ere, batzuetan, horixe indartzen dugu gure jardunean. Erronkari heldu dio segituan: “Aurrera begira badugu erronkarik, ezagutza zerk definitzen duen azaltzea. Esperientziari eta prozesu-eztabaida kolektiboari garrantzia eman behar diogu. Bilgune Feminista horretan saiatzen da etengabe”.

      Farapi kooperatibakoak hainbat argibide ematen saiatu dira: “Guk guztia Farapi moduan sinatzen dugu. Ez dugu meritu pertsonalik. Akademiarekin beste ezberdintasun bat, gure lanaren errekonozimendua da, ez gaude puntuazio baten menpe. Gure erabiltzaileek — pertsonek, udalek— egindako lanari ematen dioten balioa da guretzat garrantzitsuena. Zein puntura arte izan zaien erabilgarria egindakoa, edo praktikarik aldatu duten egindako lanaren ondoren. Ezagutzen hierarkia bat ikusten dut argi eta garbi. Guri ere kosta zaigu hortik kanpo aritzea”. Eta bide beretik jarraitu du Bilgune Feministako kideak: “Nik uste dut Bilgune Feministan anonimoa dela sortu dugun ezagutzaren adierazpenen egiletza. Anonimoa baina kolektiboa. Anonimoa oso inpertsonala iruditzen zait. Horrek ez du esan nahi, momentu batzuetan publiko egin diren hainbat material edo ikerketa-lan izen-abizenekin sinatu ez direnik. Prozesu horietan sistematizazio- eta idazketa-lana bereziki pertsona horiek egin dutenean, adibidez. Ez hainbeste ezagutza hori sortzea, baizik eta hori idaztea, hori lotzea, hori sistematizatzea beraien esku egon denean. Nik egiletzaren kontua, gure kasuan, bozeramailetzarekin ere lotzen dut. Nik uste dut gu bai saiatu izan garela txandakatzen. Adibidez, elkarrizketak ez egitea beti pertsona bertsuek, gure artean txandakatzea. Beharbada Bilgune Feministako aurpegi batzuk ezagunagoak dira beste batzuk baino, baina hori ere ez zait iruditzen negatiboa denik. Hau da, niri iruditzen zait mugimenduetan ere erreferente politikoak behar ditugula. Nik badakit erreferente bat naizela, Bilgune Feministako erreferente politiko bat naizela, baina nik badakit, mahai inguru batean hitz egiten dudanean, edo gaurko elkarrizketa honetan bertan, ez dagoela soilik Saioa Iraolak bakarrik pentsatzen duen eta sortu duen zerbait. Urte hauetan guztietan besteekin irakurri, aditu eta eztabaidatutakotik nik neronek sortzen dudan diskurtso edo ikusmolde bat dela. Eta iruditzen zait erreferente politikoak egon behar direla, baina horrek ez du esan nahi kontu honi arretaz begiratu behar ez diogunik: sinatzen dugun edo ez, noiz sinatu behar dugun eta noiz ez, zergatik sinatu behar dugun orain eta zergatik ez. Eta zer ondoriotara iritsi gara? Bada, garrantzitsuenetakoa hauxe: kontziente garela horrek duen inportantziaz, hau da, kontziente garela erakunde baten ordezkari izateak eta momentu batean erakunde baten izenean hitz egiteak duen garrantziaz. Eta horregatik planteatzen ditugu neurri horiek”.

      Guztiek oso argi dute zertarako sortu nahi duten ezagutza: errealitatea aldatzeko. Aho batez jaso dugu erantzun hori, feminismoan jarduteak, bai mugimenduetan, bai kooperatiban, bai elkarte profesionalizatuetan, berezko ezaugarritzat eraldaketa duela sinetsita. “Ikerketa zertarako? Errealitatean eragiteko, gauzak aldatzeko. Antropologia eta ikerketa aplikatua egiteko. Ikerketa egitea ez da helburua, baizik eta errealitatea aldatzea”, tinko adierazi digute Eliasek eta Ajuriak, eta segidan kooperatibaren sorrera sinesmen horrekin lotu dute: “Zalantza dut noiz sortu zen Farapi. Antropologia ikasketak zituen pertsona-talde batek sortu zuen, momentu hartan zegoen irtenbide bakarra akademia zelako eta antropologiak beste potentzial bat zuela ikusi zutelako. Bost bazkidek sortu zuten. Ordutik mutatu da eta egun hasierako kide bakarra gelditzen da. S.L. bezala sortu ginen, eta 3-4 urtean kooperatiba bihurtu ginen, nolabait gure enpresa jarduna ulertzeko moduak kooperatiba sozialen munduarekin bat zetorrelako”.

      Hari muturrari jarraitu dio Jeanne Rolandek: “Nik oso argi nuen. Ez nuen ikertzeagatik ikertuko, edo artikuluak idatzi eta publikatzeagatik. Argi nuen feminista afrikarrek garatzen duten intelektualitate aktibista kontzeptua. Ezin dugu ikertzeagatik ikertu, ikerketa feministak konpromisoak hartu eta eraldaketa sozialerako deia egiten du. Ikertzaile feministatzat izendatzen baduzu zure burua helburuek eraldatzaileak izan behar dute, askatzaileak. Hori da feminismoak bilatzen duena. Zentzu horretan jokatu behar duzu. Akademiak ezartzen dituen kanonei desafio bat da… Ezin duzu esan neutrala izango zarenik, ikertzen duzunarekiko hotz, ez, ez. Busti egin behar da. Edo ikerketa feminista egiten duzu, edo beste zerbait egiten duzu. Nik argi nuen nire erreferenteak zein ziren, intelektualitate feminista afrikarra eta ikerketa feminista. Beraz, ikerketa objektuarekin, jendearekin, nahastu eta haien kausak babesteko bidea eta modua aurkitu behar nituen. Gainera, kasu honetan lotura bikoitza dago: alde batetik, nire helburuak eraldatzaileak izatea, eta bestetik, ni neu ikerketa objektuaren parte izatea. Zentzu horretan, arazo batzuekin ere egin dut topo, ni neu emakume afrikarra izanda, emakume afrikarrak ikertzen… Non dago ikertzailea? Non dago emakume beltza? Non dago… Hainbat gauza gurutzatzen zaizkizu”.

      Ikerketa beste toki batzuetatik egin nahi dutela nabarmendu dute Farapiko kideek, ikerketa-prozesua darabiltelako errealitateak aldatzeko, baina aitortu digute zaila egiten zaiela ikerketa feminista zer den definitzea. “Guk egiten dugun antropologiak abizena du: aplikatua. Erronka nagusiena ere hori izan da. Gehienok akademiatik gatoz eta saltoa dago ikerketa akademikotik... Nola eraman edo jaitsi praktikara ikerketa, eta praktikatik eraldaketara?”. Ezinbestekotzat jo dute zertarako galderari erantzutea, eta ikerketak zer diren eta zer ez ezbaian jartzea: “Ikerketa-prozesu kolektiboak egiten ditugu azkenaldian: guk tresna batzuk ditugu, baina gu ez goaz aditu gisa, herri horretan antolakuntzan dabilen jendearekin egiten dugu lan, haiek landa-lana egiten dute, eta edozer gauza proposa dezakete”. Azken horretan jarri nahi izan dute indarra; hots, jendearen inplikazioak aldaketa sozialak sustatzeko duen ahalmenean: “Guretzat ikerketa ez da helburua. Tresna da, gerora gauzak eraldatzeko tresna”.

      Amagoiak ez du bere lana ikerketa-lan bat bezala definitu. Guk, aldiz, ez dugu zalantzarik, ikerketa-lan bat egin du. Are gehiago, egiteko modu horrek ikerketa instituzionalizatua auzitan jartzen du. Testigantza banku bat bezala definituko luke bere lana, eta helburu nagusia elkarrizketen bidez garai jakin bateko bizipenak jasotzea zela azpimarratu digu: “Nik hau ez dut planteatu ikerketa bat bezala, kontakizunen bilketa bat bezala baizik. Ez nekien gero zer egingo nuen zehazki bildutakoarekin. Ez dut metodologia zehatz bat jarraitu, denei gauza berak galdetu eta abar. Orduan ikerketa hitza… ez dakit. Egia da aurreko kazetaritza liburuekin baino lan gehiago egin dudala honekin… Ikerketa kazetaritza dei dakioke, agian? Elkarrizketak egitea zen helburu nagusia, eta, gero, horrekin zer egin ikustea.

      Garaipeneko kideak lagundu digu soka tenkatzen, akademian orokortuta dagoen ikerketa-ildoa jarri du jo-puntuan, eta bertan eraikitako ezagutzak herritarren esku jartzearen garrantziaz aritu zaigu: “Ni ez nagoenez akademian ez dut ikerketaren ikuspuntu hori konpartitzen. Nik ikerketa aktibistan sinesten dut eta argi daukat eraldaketa soziala bilatzen dudala, emakume beltzen ahalduntze-prozesuak babestu nahi ditut, horretarako tresnak sortu, politika publikoetan kontuan har dadin hori guztia. Horrek ez du esan nahi ez dudanik artikulurik publikatuko, lanaren hedapena hor ere egin nahi baitut. Lana zabaldu eta ezagutzera eman nahi dut beste pertsona batzuei edo eragile sozialei baliagarria izan dakien. Orain emaitzen aurkezpen erronda bat egiten ari naiz. Nire jardunbidea akademiakoaz bestekoa da. Emakumeengana eta eragile sozialengana hurbildu beharra dagoela uste dut, eta horregatik ematen ditut hitzaldiak, nahiz eta hiru artikulu ere publikatu ditudan. Batzuetan, akademiako jendeak oso goian gelditu eta behera ez jaisteko joera du. Denok irabaziko genuke trukerako guneak sortuko bagenitu. Izan ere, hainbat afera aktibismotik hobeto ikusten dira, eguneroko arazoak gertuagotik ezagutzen ditugulako. Akademiaren prisma desberdina izan daiteke, ordea. Interesgarria litzateke guk emakume konkretu batzuen bizi-baldintzak hobetzeko lehentasunezkoa den hura zehaztea eta akademiak bere egitea. Akademiak ahotsa eman diezaieke aldarrikapen horiei, zilegitasun gehiago izan ohi duelako, gehiago entzun ohi zaiolako, sinesgarritasun gehiago izan ohi duelako… Izan ere, nork, zer eta nondik esaten den garrantzitsua da, batzuei besteei baino gehiago entzuten baitzaie. Horretarako beharrezkoak ditugu espazio komun horiek. Afrikan AGI (African Gender Institute) horretan ahalegindu da. Lan-metodologia hori garatzen ahalegindu dira, akademia eta herri mugimenduak elkarrengana bilduz. Eta nik horretan sinesten dut, askoz iraultzaileagoa eta eraldatzaileagoa dela iruditzen zait, azkenean garrantzitsuena den horretan eragitea ahalbidetuko baitugu: jendearen bizitzak hobetzea, alegia”.

      Zuzen eta argi iritsi da Jeanne Rolande erronkara, eta herri-mugimenduen zein unibertsitatearen arteko arrakalak gutxitzeko hainbat argi-izpi bideratu ditu. Akademiaren eta herri-mugimenduaren arteko gune hibrido horien garrantzia, eta teorizazioaren zein praktikaren arteko oreka ere hausnarketagai hartu ditu Iraolak. Hain zuzen ere, gogorarazi digu ezagutza-prozesuak mugimendu feministan nola garatu diren: “Jakintza feminista sortu izan da mugimendu feministan eztabaidatuz, jakintza partekatuz, bizipenak konpartituz eta testuak irakurriz”. Gaur egun feminismora iristeko bide berriak ireki direla ere aipatu digu, eta gure etengabeko kezka batekin egin dugu topo; hots, militantziaren eta ekinbide kolektiboen gutxitzearekin nahiz gutxiespenarekin. “Hor, nire ustez, klabea da teoria eta praktikaren uztarketan gertatzen diren arazoak kontuan hartzea. Mugimenduko militanteok ere erortzen gara teorizazioak sortzen duen apar edo lilura horretan: teorizazioa inportantea da, baina praktikarik gabe, proposamenak garatzeko giharra faltan izango du feminismoak”.

      Teoria eta praktika uztartzeko ezinbestekotzat jo du errealitatea aztertzea, metodologia parte-hartzaileen bidez askotariko emakumeen esperientziak jasotzea eta praktikak proposatzea. Adibide batekin hobeto azaldu nahi izan digu: “Militantziatik sortzen dira gure ikerketa asko, izendegiaren ikerketa kasu. Hori batzar batean detektatu genuen: gai konplexua identifikatu genuen eta izenen aferan sakontzeko formazio-saioak antolatu genituen. Hortik aurrera, lantaldea bildu eta eztabaidatzen jarraitu genuen. Ondoren, hori sistematizatu genuen, ideia berriak jaso genituen eta proposamen zehatzak bildu. Ezagutza sortzeko modu zirkular bat dugu. Zirkularra eta deszentralizatua, ez goitik beherakoa, baizik eta biribila”.

      Irudi geometriko oso iradokitzailea da biribila. Biribilak ez du, ez hasierarik, ez bukaerarik; ez lehenengorik, ez azkenekorik. Horizontaltasunari gorazarre egiten dion elementua da, osotasunari. Balio digu ikerketa-prozesuak eta ezagutza sortzeko jardunbide kolektiboak irudikatzeko. Hara!

 

 

Ikerketaren harra:
nola eta nork elikatu?

 

      Askotariko bideetatik iristen gara ikerketak egin edota sustatzera. Askotariko bideek pizten dute ikerketarako harra. Eta, elkarrizketetan, horien lagin txiki bat jaso dugu. Askoz gehiago izango dira ibilbideak (ikertzaileok, militanteok edota langileok egindakoak); anitzak elkarte eta erakundeek arakatutakoak. Denera ezin iritsi, ordea, eta hona hemen elkarrizketetan harilkaturiko lekukotza zenbait.

      Gurrutxagak bere lana testigantza-banku izendatu du. 2001etik 2016ra arte aritu da 36ko gerrako jazarpenaren inguruko testigantzak jasotzen. Lana ez zaio bukatu oraindik. Testigantzak biltzen segitzen du: eta segituko. Memoriaren zati handi bat galdua delako dagoeneko. Argi geratu denez, ardura sozialak bultzatu du 36ko gerrako lekukotza hauek biltzera. “Memoriaren galeraren kontzientzia hain-hain terriblea sentitzen nuen; oraindik ere angustiatu egiten nau. Zenbat gauza geratu diren bidean jaso gabe, inportantziarik ez zaielako eman… Larritasun horretatik ateratako zerbait da lan hau”. Kuriosoa iruditu zaigu nola iritsi zen arreta jartzera hasieran agerikoak ez zitzaizkion jazarpen eta bizipenetan; hau da, emakumeek pairatutako jazarpenetan. “1991n kazetari lanean hasi nintzen, eta, adin batetik aurrerakoei egindako edozein elkarrizketatan gerra gora eta gerra behera hasten zitzaidan elkarrizketatua. Hura ikusita, eta pixkanaka-pixkanaka, neu hasi nintzen galdetzen. Gero, zehazki Zarauzko kontuak biltzen hastea erabaki genuenean, gerra beterako gizonezko gehienak hilda zeudenez, haien andreengana heldu ginen, argazki eske-eta. Hastapen haietan, nolabait gizonen kontakizunaren bila genbiltzan. Baina hasten zara emakume haiei entzuten eta konturatzen zara andreok ere kristoren istorioak dituztela kontatzeko… Atzeraguardiako hilketen inguruko kontakizunak esaterako. Halako batean, baina, azpitabu bat ere agertu zen: jazarpen sexualarena. Jasandakoak kontatzea debekatu zitzaien gerra galtzaileei, badakizu. Bake sozialaren izenean. Sexualki jazarriei, zer esanik ez”. Interesgarria iruditu zaigu Amagoiaren esperientzia: hitza nori eman, hari entzun. Hortaz, hain agerikoak ez diren bizipenak, errelatoak eta ezagutzak biltzeko, auzitan jarri behar nor entzuten dugun. Zentzu horretan, Jeanne Rolandek ere helburutzat izan du itzalpean eta isilpean iraun duten bizitza-esperientziak azaleratzea. Jeanne Rolanden jardunak gure jardunbideak zalantzan jartzen ditu, emakume beltzen errealitateari iskin egin diogulako, itsu eta gor.

      Jeanne Rolanden harra ere modu berezian esnatu zen. Aktibista izan da gazte-gaztetatik; Genero Ikerketetan master bat egitera jo zuen emakumeen egoeraz gehiago jakin eta hausnartu nahi zuelako, eta bere eskarmentua balioetsi nahi zuelako. Filologia Hispanikoan lizentziatu zen arren, Espainiako Estatura heltzean ikasketen homologazio-prozesuak ibilbidea oztopatu zion: Senegalen egindako lizentziatura ez zioten kontuan hartu. Dena den, Cadizeko Unibertsitateak, ez zion homologaziorik eskatu, Senegaleko unibertsitatearekin hitzarmen bat zuelako, eta beka bat eskuratu zuelako, eta, zirrikitu horri esker egin ahal izan zuen doktorego-programa. Baina, ez da hori orokorrean emakume migranteen esperientzia; askok ez dute lortzen ikasketak homologatzea eta, horrenbestez, bazterketa-egoerak betikotu daitezke. Egoera horrek ikasketetan aurrera egiteko kemena eman zion; baina, ikaskuntza-prozesu horretan bizitakoak erabateko harridura eta sumindura eragin zion: “Ikerketari zegokionez, master amaierako lan bat egin behar genuen, beste arloetakoa baino zabalagoa zen zerbait. Hor ohartu nintzen hainbat emakumeren absentziaz. Ustez berdintasun master bat zen, master feminista bat, baina han ez zen emakume beltzik aipatzen. Afroamerikarren bat bai, baina ez afrikarrik, ez asiarrik, ez ijitorik, ezta migranterik ere. Ni haluzinatuta nengoen. Masterraren bosgarren edizioa zen, eta ordura arte ez zen inor horretaz ohartu! Noski, master hartan ez zen beste herrialdeetako emakumerik egon eta bertakoak ados zeuden irakasbideekin, materialarekin eta eztabaidatzen zenarekin. Eta hau ikustean jainkoarren! Ni ez naiz herrialde honetan existitzen! pentsatu nuen. Orduantxe ohartu nintzen, lehen aldiz, ez nindutela aintzat hartzen, ez nintzela honen guztiaren parte. Eztabaidatzen hasi nintzen, beste ikuspegi batzuk azaleratzen, eta irakasleak eurak ohartu ziren emakumeen egoera aztertzerakoan sekulako hutsuneak zituztela. Badirudi herrialde honetan betiko emakume zuri mitiko horiek baino ez daudela! Duela 500 bat urtetik daude ijitoak gurean! Badira ere migrazio-prozesuen ondorioz aspaldi etorritako beste emakume ugari! Ekuatore Gineakoak aspalditik, Ginea Espainiako kolonia bat izan baitzen. Gainera, 2000. urteaz geroztik jatorri anitzeko emakumeak daude. Eta inor ez zen arduratu haiekin, ez haien esperientziak teoria feministetan kontuan hartzean, ez unibertsitateetan irakasgai den horretan. Orduan… Ezin nuen sinetsi! Eta tira, master amaierako lan bat egin behar nuenez, ni hunkitzen ninduen zerbaiten inguruan egitea erabaki nuen, eta emakume afrikarrei eta hemengo migrazio-prozesuei buruzko lana egitea erabaki nuen. Lan horretatik tiraka tesia egitera bultzatu ninduten. Ez zen aurrez pentsatua nuen zerbait izan”. Eta jarraian, tesiaren nondik norakoak kontatu dizkigu: “Bestetik argi nuen erdigunean emakume afrikarren bizitzak jarri nahi nituela, entzun zitezela. Hau falta zen. Jendeak eurei buruzko ikerketak egiten ditu, baina ez da haiengana zuzentzen galdetzera, adituengana jotzen da. Ez al ziren euren bizitza propioen aditu ere? Nondik eraikitzen dugu ezagutza? Nitaz mintzo zara, baina ez duzu nirekin hitz egiten. Zuk uste duzu ez dudala ideiarik nire bizitzari buruz, nire beharrei buruz, ezin ditudala nire bizitza eraldatzeko estrategiak gauzatu… Orduan, hori zen bereziki egin nahi nuena. Ikusgarritasuna eman emakume hauei, hitza har zezaten, eta eraldaketarako gaitasuna badutela azalarazi”. Argi utzi digu ikerketa-prozesu eta prozeduretan arrazakeria egon badagoela eta guk ere maiz jotzen dugula iturri feminista zurietara. Erronkak berriz ere mahaiaren gainean, zuzen-zuzen seinalatu dizkigu.

      Farapi kooperatibako kideen kasuan bestelakoak dira euren jardunean sortzen zaizkien kezkak eta kontraesanak. Ez dituzte ikerketak zuzenean aukeratzen, enkarguz egiten baitute lan gehienetan, baina ildo bat jarraitzen ahalegintzen dira. “Gure lan komertziala planteatzerakoan kontuan izaten ditugu beti gure interesak. Adibidez, memoria historikoaren gaia edo jaiena interesatzen zaizkigu... bultzada bat ematearren”, dio Ajuriak, eta Eliasek jarraitu du, “baina, egia da gure kabuz ez dugula lanik egin. Batzuetan pentsatzen dugu adineko emakumeen inguruan egin beharko genuke zeozer… Dena den, bagaude lan batzuei ezetz esateko puntuan ere…”. Ez daude behartuta eskaera guztiei baiezkoa ematera, baina faltan hartzen dute tarteka haien intereseko gaiekin lotutako ikerketak egitea, edo hobesten dituzten prozedurak zein denborak lehenestea. Askotan erdibidean aurkitzen direla ere nabarmendu digute; hots, ez daude akademiaren barruan, baina ez dira herri-mugimendu bat ere. Horrek arazoak ekarri dizkiela salatu dute, umorez: “Batzuentzat... somos putas porque vendemos conocimiento; beste batzuek, aldiz, jo, gu ere lan honetan gabiltza eta zuek kobratu egiten duzue eta guk ez. Orduan zein da feministagoa? edo militanteagoa?... Ez dakit nongo udalarentzat lana egiten badugu salduak gaude? Hor ere toreatu behar izaten dugu. Ordaindutako kontsultora baten txapelarekin bazoaz askoz zailagoa da esparru militantean aitortza lortzea. Lanak ez ditugu zuzenean aukeratzen, aurretik esan bezala. Baina Farapin lan egitea aukeratu dugu ikerketa eta eraldaketa feministan sinesten dugulako, eta hautu profesionala zein politikoa da, bizi-ibilbideari lotutakoa”.

      Orain arteko laurek, kontzientzia eta ikergaiarekiko ardura sozialaren garrantzia aipatu dituzte ikerketarako motibazio gisa. Kontzientziaren hariari tira egin dio Saioa Iraolak eta horrek sor dezakeen konpromisoaz aritu zaigu: “Azkenean ezagutza sortzeko prozesu kolektiboak ere abiatzen dira eta hauek, oinarrian, konpromiso politiko bat izaten dute. Konpromiso politiko bat zure aztergaiarekiko, baita, horren inguruan jendaurrean planteatuko duzun estrategiarekiko ere. Bestetik, esango nuke, prozesu hauek luzeagoak direla, geldoagoak, ez hain linealak, eta aldi berean ez dutela emaitza bat eta bakarra, puntu eta koma guztiekin, izateko halako presiorik. Ikerketa-prozesua eta emaitza ez dira hain zurrunak, ez baitute ikerketa-metodologia zehatz batean sartu beharrik. Nik uste esperimentalagoa dela eta horrek ere beste libertate bat ematen digula prozesu hauetan”. Ikerketa-prozesua laxatzearen alde egin, eta gero berriz ere tenkatu du haria: “Ezagutza sortzea bezain garrantzitsua da hori nola transmititzen dugun. Zentzu horretan, Bilguneak, publikoarengan arreta jartzen du: nori zuzentzen gatzaizkio? Horren arabera, batetik, hainbat bitarteko komunikatibo aukeratzen ditu, eta bestetik, apustu inportantea egin dugu feminismoa euskaraz sortzen eta transmititzen. Guretzat inportantea da herrietan eta kaleetan ezagutza hori transmititzeko moduetan egokitzapenak egitea: ezin dugu beti txosten bat banatu eta kito. Beste bitarteko batzuk sortzeko bideak urratzen ditugu. Kontziente gara askotariko herritarrengana heldu behar dugula eta, horretarako, iritzi-artikuluak, irudiak eta esaldiak, esku-orriak, antzerkiak, batzarrak... egiten ditugu. Transmisioa oso garrantzitsua da”.

      Modu horretan Saioak ezagutzen transmisioaren haria utzi du zintzilik. Ezagutzak ekintzara egin behar du salto, eta ondorioz, eraldaketarako baldintzak sortu behar ditu. Baina nola? Jeanne Rolandek aipatu digu premia sentitzen duela ikerketa-lana emakumeengana eta eragile sozial ugarirengana helarazteko; eta Gurrutxagak ere liburuaren aurkezpenari egin dio erreferentzia, xumetik eta jendearen emozioak ukituz egin nahi zuela. Hala egin zuen, testigantzen errezital baten bidez: “Niri gorputza erabiltzea asko gustatzen zait, jendeari gauzak helarazteko beste modu bat da, emozionalagoa. Hamar duroko hitzekin egindako ordubeteko txapa batek baino gehiago mugitzen du jendea. Orduan, aurkezpena ikusita interesa piztuz gero, bada horko testigantzak liburuan badituzue”.

      Farapikoek ere ikerketen emaitzak publiko egiteko garaian sinpletasunaren garrantzia azpimarratu dute, emaitzak sinple agertzeak gaiaren sakontasuna zalantzan ez lukeela jarri behar argi utzita. “Nola bilatu oreka bat, guk ematen dugun begiradaren, guk dugun ikertzeko moduaren eta azken emaitzaren artean. Ikertzailearen begiradak eman dezake analisi oso mamitsua, baina horrek ez du zertan izan emaitzaren formatua. Emaitza sinpleak, ulergarriak, erabilgarriak izateak ez du esan nahi lanik ez dagoenik atzean. Kontatzeko moduak beste bat izan behar du.”

      Ezagutzak bildu, transmititu eta desio ditugun eraldaketak gauzatzea ez da prozesu makala, eta zoritxarrez, abiada biziko garaiotan zailtasun handiak ditugu prozesu hauek patxadaz egiteko. Hala eginda, aldaketak azkarrago errotuko al lirateke?

 

 

Tik-tak, tik-tak:
bizitza erlojuaren kontra

 

      Denbora-gabezia izan da eta izaten da aditu hauen guztien etsairik handiena. “Nire arazorik larriena denbora falta izan da. Lanean, haurrekin, militantzian… Elkarrizketak transkribatzeko lana beste lagun bati pasatu nion, oso luzeak baitziren. Ura leporaino nuen eta ezin nuen gehiago” azaldu du Jeanne Rolandek. Borondatez egiten diren lanek ere denbora etsai dutela aipatu digu Gurrutxagak, bere kasuan bi bider, denbora mugatua zuelako eta elkarrizketatu posibleak pixkanaka hiltzen ari zirelako: “Denbora falta… Egunak 24 ordu ditu, eta jan ere egin behar da, eta honek ez du jaten ematen. Hala, testigantzak pilatu eta pilatu joan gara, ahalik eta azkarren. Agiritegietara jotzea izan da hurrengo lana: Ferrol, Bilbo, Oñati, Salamanca… Horrek [agiritegienak] ez digu angustiarik sortu denbora aldetik: hori hor egongo da aurrerago ere, elkarrizketatuak, akaso ez...”. Farapi kooperatibako Eliasek ere denbora ez dutela soberan berretsi digu: “Gu ezin gara egon urte bat marko teorikoa definitzen... eta batzuetan ikertzeko denbora ere falta zaigu”.

      Denborari lotua, emakumeok bizitzako eremu desberdinak bateragarri egiteko ditugun zailtasunez ohartarazi digu Jeanne Rolandek: “Tesia lau urtetan burutu dut, jardun osoz lanean, ume txikiekin eta militantzian jarraitu nahian. Eromena izan da. Oso prozesu zaila izan da niretzat, azkenean gauza askori uko egin behar izan diet ez nintzelako denera iristen. Oso argi ezarritako epe muga bat zegoen. Nire tesia erregulatzen duen dekretuak denbora zehatz bat ezarrita zuen, eta 2017ko irailerako bukatu beharra nuen. Marko horretan sartzen ziren tesi guztiak urte horretarako amaitu behar ziren. Baldintza hauetan tesi bat egitea nekagarria izan da. Gauza askori egin behar izan diot uko. Hiru urte pasatu ditut gure seme-alaben partiduak ikustera joan ezinik, oso berandu iristen nintzen etxera, lana bukatu ostean artikuluren bat irakurtzeko, elkarrizketaren bat transkribatzeko aprobetxatu nahi izaten bainuen. Garaipenetik apur bat urrundu nintzen, ez nintzen iristen eta. Tesia prozesu oso luzea da eta horretara bakarrik egotea eskatzen dizu”.

      Agerian gelditu zaigu ikerketa-prozesu luzeek denboraz gaindi bestelako beharrak dituztela, ikertzaileek ez dutela norbanako autonomo gisa lan egiten —ezin ere, pertsona guztiz autonomorik ez baitago—. Ezagutzarena ez da ehundu behar dugun mataza bakarra, inguruarena, babesarena ere hauspotu behar izaten da. “Ni sostengatzeko koltxoi afektiboa edukitzearen zortea izan dut. Hori ezinbestekoa da. Batzuetan akademiari ere gustatzen zaio tesia sufrimendu bat bezala erakustea. Baina zaintzen zaituen jendea duzu inguruan, bestela ez zenuke bukatuko. Eta kasu honetan nire amaginarrebaren lana azpimarratu nahi nuke. Bera hor egon da, umeekin, berak jasotzen zituen ikastolatik egunero. Nire senarra asteburuetan arduratu da umeez. Nire senarraren kasuan, ordea, ez da laguntza bat izan, bere betebeharra zen, umeak badituzu zaindu egin behar dituzu. Ez zen niri laguntzen ari. Nire seme-alaben zaintzan nire amaginarrebaren lana azpimarratuko nuke. Gainera, beti bultzatu nau ikasketetan aurrera egitera, berak ere nagusi izanik egin baitzituen ikasketak”.

      Bikotekidea, lagunak, talde antolatuak... horiek aipatu dizkigu Gurrutxagak: “Bi seme egin ditut liburu honetaz erditu bitartean, eta bikotekidea hor egon da beti; lagun batzuk ere bai, nahiko bakarkako historia izan bada ere. Monotema egon naiz momentu askotan, a zer txapak sartu ditudan! Eta lagun batzuek txapa guztiak entzun dizkidate. Nolabaiteko terapeutak izan dira niretzat. Eta, halako batean, liburua argitaratzeko laguntzak lortzeko zailtasunak agertu ziren. Eskafandra kolektiboan nenbilen ordurako, eta taldekideek ere izugarri lagundu zidaten hori atera egin behar dun! esanez, adore emanez. Aranzadikoak ere hor izan ditut, agiriak bilatzen-eta laguntzeko”. Azken batean, ezagutzak modu kolektiboan eraikitzen ditugu, elkarrekikotasunak ezinbesteko garrantzia du prozesu hauetan: “Bilgune Feministan gure lan-estiloak, pixkanaka sortzen goazen militantzia ereduak, gure antolaketa-moduak, horrek ahalbidetzen digu ezagutza sortzeko prozesu kolektiboak garatzea. Gu, adibidez, hilabetean behin elkartzen gara, eta militante guztion artean hilero eztabaida txiki bat egiten dugu. Horrez gain, formakuntza ikastaro bat dugu ikasturtero. Hau da, arreta jartzen dugu horretan. Gure praktika politikoaren ezaugarriengatik eta gure lana egiteko moduengatik iruditzen zait askotariko bidelagunak ditugula egun. Bidelagun inkondizionala kolektiboen arteko sarea da, hau da, mugimendu feminista bere osotasunean. Eta hor azkeneko urteetan eztabaida-prozesu oso garrantzitsuak egin dira, adibide bat jartzearren: indarkeria sexistaren inguruan, sistema arteko indarkeriaren inguruan, egiten ari garen teorizazioa eta horrek behar dituen praktika politikoen azterketa aipatuko nituzke. Baina aldi berean baditugu akademian, beste zirkuitu eta esperientzia batzuetatik ezagutzak sortzen ari diren bidelagunak ere. Iruditzen zait askotariko bidelagunak ditugula”.

      Bidelagunak beharrezkoak dira bidea urratzeko. Eskerrak saretzeari, eskerrak elkar zaintzen dugun, eta oztopoei elkarrekin aurre egiten diegun; izan ere, badira etengabe oztopoak jarri eta praktika feminista eraldatzaileei bidea ixten ahalegintzen direnak.

 

 

Oztopoak oztopo
bagoaz aurrera

 

      Ikerketa prozedura feministek badituzte bestelako oztopoak ere. Ikerketa batzuen atzean egon daitezkeen interes politikoak aipatu dituzte Farapikoek, eta gai batzuk lantzeko beldurrak ere ekarri dizkigute gogora. Herri-jai parekideen gaiak egin du salto mahai gainera, eta hala diote: “Ikusi izan dugu gure burua hitzak alboratzen, feminismo hitza gure testuetatik kentzen. Batzuetan helburua jende horrekin lan egiten jarraitzeko aukera ez galtzea da. Kezka ez da izaten “bezero” bat galtzea, egoerak eraldatzeko aukera bat ez galtzea baizik. Testuinguruaren arabera (herria bera, arduradun politikoen jarrera, teknikarien gaitasun eta indarra udalaren barruan eragiteko, etab.), prozesuak garatzeko estrategiak eta erritmoak ere egokitu egin behar izaten ditugu. Herri batzuetan jai parekideen alde lan egiteko baldintza egokiagoak daude eta eraldaketak nahiko azkar gertatzen dira. Beste batzuetan prozesuak askoz motelagoak dira (guk nahi baino motelagoak), eta “sukaldeko lan” handia eskatzen dute. Gipuzkoako herri batekin ari gara orain, oso jai tradizionalen inguruan, eta bueno, tonu oso zainduarekin ari gara. Erabaki egin behar izaten da estrategia gisa konfrontazioa erabili edo ez…. Baina marra gorriak ere baditugu: hasieratik ikusten dugunean gure ikerketaren atzean oportunismoa dagoela, edo aurpegi zuritze bat... ez dugu egiten”.

      Ez dira bakarrak tentsio hori sumatzen; izan ere, Gurrutxagak ere aipatu dizkigu erakunde publikoekin eta politikariekin topo egitean izandako zailtasunak. “Erakundeekin harremana? Ahoa bete hortz egia, justizia eta aitortza ari dira, eta jazartzaileen izenak emateko ere erreparoak dituzte. Orain dela ia 100 urteko historia bada ere, den-denak hilda badaude ere… Belaunaldi berriei zor zaien gutxienekoa da gertatu zena jakiteko bide ematea, ahalik eta datu objektibo gehienekin. Ez da ahaztu behar gerra harekin finkatu ziren —eta zenbaitetan gaur arte luzatu diren— eliteen egituren zuztarrak hortxe daudela. Bestetik, gauza batzuk ez daude egon behar luketen lekuan, eta non dauden jakitea oso zaila da. Agiri ugari desagerrarazi dituzte. Toki askotatik. Txosten, fitxa, paper asko sortzen ziren gerra garaian —eta ondoren— tokian tokiko Jefatura Local de Falange, udaletxe, parrokia, polizia etxe, kuartel eta gainerako erakundeetan, baina agiriak karrokadaka falta dira. Agiritegiak garbituta daude”. Akademiarekiko deskontentua ere adierazi du kazetariak: “Franco hil ostean, unibertsitateak, akademiak, ez zuen lekuko zuzenen testigantzak eta informazioa biltzeko programarik sustatu. Ez zitzaion lehentasunezkoa iruditu, nonbait, gizarte osoa zeharkatu zuen gerraren eta ia 40 urteko diktaduraren ostean”.

      Jeanne Rolandek ere bidean aurkitu dituen oztopoez hitz egin digu: “Batzuetan ikerketaren tonu aktibista leuntzea gomendatu didate. Kar, kar, kar. Nire zuzendariak gomendatu zidan, intelektualitate aktibistaren kontuarekin ados zegoela, baina lan akademiko bat zela eta errespetatu beharreko arauak zeudela”. Gizon afrikarrak ere aipatu ditu: “Beharbada status quo-a aldatu nahi dela uste duten gizon afrikarrak ere izan dira oztopo. Euren pribilegioez hitz egiten zuten, pribilegioak zirenik ohartu gabe. Gauzak horrela zirela esaten zuten, ez zela euren kontu bat, tradizioak esaten zuela, erlijioak. Hor ere lan egin beharra dago, pentsaerak, sinesmenak eta baloreak aldatu, gero ekintza konkretu bihurtzeko”. Oztopoak oztopo lehen aipatutako babes-sareei esker egin dute aurrera denek, baina ziurrenik izan badira halako traben ondorioz bertan behera utzitako makina bat proiektu eta praktika feminista.

 

 

Ikerketak gorputza
zeharkatzen duenean

 

      Askotariko ahotsek hitz egin dute ikerketa objektu eta subjektuaren arteko botere-harremanaz, eta hori problematizatzeko beharraz. Ezagutza eta ikerketa-prozesua kokatzeko premia, beste behin. Ezagutza, gogoa, gorputza. Jeanne Rolandek ekin dio nagusiki gatazka horri: “Harremana aldatzen zen, pertsonaren arabera. Ezin da ahaztu zuk, ikertzaile bezala, genero-identitate bat, identitate etniko bat eta beste dituzula. Hitz egiten ari zarenean, edonoren aurrean, zure izaeraren parte horiek denak jokoan jartzen dituzu, eta pertsona horrek ikusten duen horren arabera ulertzen zaitu”. Ondorioz, hainbat egoera bizi izan ditu prozesuan zehar: emakume beltzekin halako ahizpatasun-harreman bat azaleratzen zen, erreferente positibo bat zen eurentzat, eta norberaren esperientziak konpartitzeko espazio seguruak sortzen ziren. Gizon afrikarrak ere pozten ziren, ikerketa hori berak burutzeagatik, baina generoaren gaia jorratzeak gatazka batzuk ere sortu zizkien gizon afrikarrekin. Boluntarioekin, pertsonal teknikoekin eta erakundeekin arazoa arrazakeriari buruz mintzatzeko orduan nabaritu du. Ez zuten gai horretaz hitz egin nahi. Beltza izanda, bere aurrean inor ez da ausartu arrazakeria azaleratzen, eta etxean zaintzarako emakumeak kontratatzen dituztenengana joan denean ere, ez du lortu inork aitortzea emakume beltzei ez diela enplegurik ematen beltza izate hutsagatik. Hala ere, emakume beltzek sarritan yo no quiero negro bat jaso izan dute edonolako lana eskuratzeko garaian. Beltza izateak erantzun arrazistak jasotzeko aukera zaildu egin diola aipatu du.

      Beraz, ikerketak ez du ikertzailea edo ikertzaile-taldea soilik aldatzen edo mugiarazten, eragina ez da norabide bakarrekoa; elkarrizketatuengan eragina du galdetzen zaionak, eta ondorioak uzten ditu bere pentsamendu eta emozioetan, baita ingurukoenetan ere. Zentzu horretan, Gurrutxagak bere esperientzia kontatu digu: “Elkarrizketa horietan, elkarrizketatuez gain, haien ondorengoak ere egoten ziren. Eta elkarrizketok, batzuetan, baliagarriak ziren kontzientzia hartzeko: gerrak emakumeoi ere zuzenean eragin ziela jabetzeko; gerraren parte izan zirela aitortzeko; gaur arteko arrastoa utzi ziela ikusteko. Kuriosoa da, gainera, kontzientzia-hartzearen ibilbidea: anaiaren edo aitaren historia kontatzen hasten ziren lehenik, eta, gero, nik hainbat gauza banekizkiela konturatzen zirenean, orduan dena, den-dena, kontatzen hasten ziren. Tabu zitzaizkienak ere bai”. Ziurrenik Amagoiaren jarrerak, haiei entzuteko moduak, eta egoteko erak zuzenean eragin zuen konfiantza-sortze horretan, hitzekin bezainbeste transmititzen baita gorputzarekin.

      Bilgune Feministako kideak ere, gogo-gorputzaren harremanari buruz jarduteko haria askatu du: “Guk ezagutza gure gogo-gorputzetatik sortzen dugu, ez soilik gure gogotik. Eraldaketak eragiteko egiten ditugun eztabaidetan pentsatzeaz gain sentitzen dugun horretan ere arreta jarri behar dugu. Prozesu kolektibo hauetan helburua ez da soilik burutik eztabaidatzea, baizik eta beste espazio batzuk sortzea kolektiboarentzat, beste momentu batzuk. Azkenean taldean sortzeak askoz ere zilegitasun gehiago ematen dio sortutakoari, baina prozesua zailagoa izan daiteke. Elementu gehiago hartu behar dira aintzat. Eta batzuetan, gerta liteke beharrezkoa izatea eztabaidatzen ari garen puntua bigarren planora pasa eta gutaz hitz egitea”. Argi utzi nahi izan du burua eta gorputzaren artean amildegi ikaragarria sortu dugula, eta horretan ere arreta jartzea ezinbestekoa dela.

      Amagoia Gurrutxagak ere lan-prozesuak osasunean nola eragin zion kontatu digu. Erakundeekin bizi izandako gatazkak hainbat tentsio eta urduritasun eragin zizkion, eta beldurra sentitu zuela ere aitortu digu, orduko jazartzaileen hainbat izen-abizen publiko egingo baitzituen. “Argitarapena: kristoren nerbioekin. Baina ez nengoen prest duela 80 urteko galtzaileen isiltasuna eta irabazleen zigorgabetasun sinbolikoa betikotzen dituen bizikidetza ereduaren araberako liburua argitaratzeko. Francoren eredua horixe zen, aizu!”. Larritasuna eta zorabioa sentitzen omen zituen liburua editatzen ari zela. “Zerbikaletan erasan zidan. Sekulako tentsioa izan zen. Jende pila batek sekula inori esan gabeko gauzak esanak zizkidan, eta ardura handiz bizi nuen hainbesteko eskuzabaltasun hura... Nik ezin dut liburu hau atera gabe utzi, pentsatzen nuen. Zor bat neukan haiekin. Agiriak lortu nituen, gainera, lekukotzek ziotena baieztatzeko. Atera egin behar zen”. Eta atera zuen. Bakarrik. Inongo erakunde ofizialen zigilurik gabe”.

      Argi dago isiltasuna erabaki politikoa dela, bizi garen gizarte-ordenaren ondorio zuzena. Elkarrengana hurbildu eta entzutea bera ekintza politikoa dela ondorioztatu dugu, isilarazitako horri pixkanaka-pixkanaka hotsa jartzeko. Ikerketa feministetan prozesuek duten pisua, eta prozesuak berak uzten duen emaitza azpimarratzeko Jeanne Rolanden hitz hauek gogoratu nahi ditugu: “Oso bidaia ederra izan da niretzat. Batzuetan gauza asko irakurtzen dituzu liburuetan, baina emakumeekin egotea eta haiek kontatzea… Hor sortzen den lotura oso estua da. Ahizpa hitzak niretzat beste zentzu bat hartu du oraingo honetan”. Guretzat ere lau elkarrizketa hauetan egindako bidaia emankorra izan da. Bost ahots hauek, lau ibilbide hauek egiteko bestelako moduak ere badirela ikusgarri egin dute, eta hainbat mugarri zehaztu dizkigute. Iragana oraina ere badela ikusi dugu Amagoiarekin, taldean lan egitearen aldarria ozen aireratu du Saioak. Mugako espazioak posible direla erakutsi dute Mariak eta Nereak. Baztertu eta isilarazi ditugunen aurrean entzungor ezin dugula segitu erakutsi digu Jeannek. Denek, aho batez, ikerketa feminista ardura sozialarekin eta jendartearen eraldaketarekin lotu dute ezinbestean. Baita guk ere. Bihotzez, mila esker bostoi.

 

 

[12] Bilgune Txikia Bilgune Feministak duen asteroko egitura da. Hilabetean behin egiten dituen batzar ireki eta zabaletan hartutako erabakiak kudeatzeko egitura da.