MAY GOROSTIAGA POZO

 

INTUJAI TEATRO

 

 

      Oholtza gaineko esperientziak informazio handia ematen du. Segur aski, oholtza gainetik ezin hobeki ikusten dira amildegiak, erortzeko arriskuak, eta baita salto egiteko aukerak ere. Badira, urteak pasatu ahala, arriskuz beteriko hutsune, amildegi edo tripazorri horien aurrean bereari nola edo hala eutsi eta aurrera egiten saiatzen direnak, kosta ahala kosta jubilazioaren ortzimugara hurbildu nahian. Badira, baita ere, aukerez beteriko hutsune, amildegi edo tripazorri horien aurrean oholtzatik jaitsi eta bertan zerbait eraikitzen saiatzen direnak, hutsune bakoitzean eraikuntza bat, eta eraikuntzen arteko artxipelagoak. Esango nuke bigarren multzokoa dela, zalantzarik gabe, Tolosan elkarrizketatzera abiatu naizen antzerki aktibista.

      May Gorostiagak (Tolosa, 1971) “kultikultore”tzat du bere burua. Pailazo, narratzaile, aktore, irakasle, sortzaile eta antzerki zuzendaria da. Hogeita bost urtetik gorako eskarmentuarekin, umorearen iturri klasikoenetatik edanez, adierazpide berriak arakatzen jarraitzen du. Egoera ezberdinetatik irribarrerik inozenteena edo konprometituena sorrarazi nahi duten hitzen eta egoeren zirikatzailea da. Bea Larrañagarekin batera Intujai Teatro proiektua osatzen du. Intujai Teatrok era guztietako alorrak lantzen ditu, antzerkiaren naturaren bidez bizia erein, polinizatu eta loratu dadin. Antzerki jaialdi ezberdinak antolatzen dituzte: Antzeztaun, Amarotzeko Antzerki Astea, Zikloia... Ahozko narrazioaren zaleak izanik, Ahoz Aho (Ahozkotasunaren Nazioarteko Jaialdia) antolatzen dute urtero.

 

Antzerkia gutxiesten al du euskal gizarteak? Zer nolako prestigio soziala daukala uste duzu?

Antzerkiak, eta kulturak oro har, ez du prestigio sozialik. Besteak beste, antzerkiaren infantilismoa ematen da, batez ere zenbait arlotan: txotxongiloak, clowna eta ipuin-kontalariak. Antzerki-hezkuntzan ere gertatu ohi da: antzerki ikastaroak eskaintzen direnean jendeak aintzat ematen du haurrentzat bakarrik zuzenduta daudela. Bestalde, badirudi antzerkia telebista eta zinearen “anaia edo arreba txikiena” dela. Niri askotan esan didate: “Ea noiz ikusten zaitugun telebistan”, edo: “Ea noiz egiten duzun pelikula bat”. Askotan informazio faltagatik gertatzen dela uste dut, eta guk horretan ere ardura badaukagu, antzerkigileok geure burua “ezberdintzat” edo “berezitzat” dugulako, eta ikus-entzunezko aktoreengandik bereizi nahi izaten dugulako. Zentzu horretan, beste galdera bat izan liteke ea prestigio hori nahi dugun, edo zer prestigio mota nahi dugun... Izan ere, zer da prestigioa? Baldintza ekonomiko hobeak izatea, hori da eskatzen ari garena? Zeren, desberdinak eta bereziak garela uste badugu, beharbada gure modu propioa aurkitu behar baitugu egiten duguna sustatu eta baloratzeko. Hala ere, egia da zerbait falta zaigula: gure filosofia edo diskurtsoa gizartearengandik oso urruti dago, batzuetan egiten dugun produktua gerturatzea lortu eta ikusleen artean arrakasta edukitzen duen arren.

 

Antzerkigileok geure burua “ezberdintzat” edo “berezitzat” jotzen dugula esan duzu, eta horrek ez diola mesederik egiten prestigio soziala eskuratzeari. Zergatik?

Autokritika moduan esango nuke gizartean pedagogia egin nahi badugu, eta gure profesioa zer den eta zertan datzan aditzera eman, gremio moduan lotzen gaituzten puntu komun horien alde borroka egin behar dugula eta, horretarako, jarrera sektario bat izatera eraman gaitzaketen ideiak baztertu: norberaren eskola, diziplina edo maisua goraipatu eta besteena gutxiestea edo besteengandik erabat desbinkulatzea, adibidez.

 

Konta iezadazu antzerkiarekiko gutxiespena sentitu duzuneko anekdota bat.

Atzo “bolo” bat izan nuen: teknikaria bertan zen ni iritsi nintzenean, aulkiak jarrita zeuden, fokuak ere bai, dena behar den bezala zegoen. Hori da nire anekdota... Ja, ja, ja! Ohikoa ez baita hori izaten... Ohikoa dena da gurasoak haurrekin iritsi eta zer ordutan bukatuko dudan galdetzea, tabernan zain egongo direlako, ikuskizun erdian etortzea haurrak beste haurrak zapaltzen berari bokata emateko... Edo behin taberna batean egin nuen emanaldi batean gertatu zitzaidana: obra bukatu eta tabernako jabeak esan zidan: “Beste ordu erdi bat egingo duzu, ezta, motel?” Ja, ja, ja! Baina beno, zer da hau? Nola? Doan egiteko, gainera, nire gustukoa denez... Eta bai, nire gustukoa da, baina baita nire lanbidea ere. Askotan, lan bokazionala denean, batzuek uste dute ordainduta gaudela gure gustukoa delako, eta hori oso gogorra da.

 

Zein izan da zure esperientzia administrazioarekin?

Gure herrian administrazioarekin gertatu zaiguna da antzerki obrak egiteko gutxitan deitu digutela, baina “zuloak tapatzeko” bai: hau da, artista batek huts egiten badu, azken momentuan, bezperan edo bi egun lehenago, guri deitu izan digute... Eta beti egon gara hor. Beste antzerki konpainia batzuekin hitz egin dut honen inguruan eta askori gertatu zaigu, oso ohikoa da: “etxekoak” edozer egiteko prest gaude beti, eta, hala ere, ez gara geure herrian baloratuta sentitzen.

      Prestigioak hainbat foku ditu: alde batetik, ikusleak, eta beste aldetik, administrazioa. Lehenago aipatu dudan autokritikari dagokionez: guk geure buruari askotan jarri nahi izan diogu “marjinatu sozialaren” etiketa, berezitzat edo arrarotzat hartzen dugulako geure burua, eta horrek gizartearen prestigiotik urruntzen gaitu. Administrazioari lotuta, berriz, kexa asko ditugu. Zinegotziak aldatu egiten dira eta ibilbide luzea duen proiektu bat berriro hasieratik azaltzen hasi behar zara. Adibidez, hogei urtez antolatu izan dugun jaialdi bat, herriko alderdia edo pertsona aldatzean zerotik hasi behar izan dugu esplikatzen… Nekagarria da oso.

 

Zure iritziz, nola eman diezaiokegu buelta egoera honi?

Lan handia dago atzetik. Hainbat fronte dugu lantzeko. Batetik, gizarteari kontatu behar genioke zer egiten dugun, antzerkiaren barruan dauden adar, eskola eta filosofia ezberdinak azaldu, antzerkia zer den definitu, antzerkigile guztiok geure artean ados ez gaudela jakinarazi... Izan ere, arlo berdinean lan egiten badugu ere, antzerkigileon artean oso ezberdinak baikara! Txotxongiloetatik, clownetik, antzerki fisikotik edo beste ibilbide artistiko batetik datozen konpainiek ez dute zerikusirik euren artean: geure helburuak eta prozesuak ez dira berdinak, iturri berdinak edo antzekoak ditugun arren. Erreferenteak diren maisuak eta filosofiak hor daude, baina modu ezberdinean ere interpretatzen ditugu.

      Bestetik, administrazioarekin edo instituzioekin lan sakona egin behar da, goitik behera aldatu beharko genituzke gauzak. Ni, sortzaile bezala, askotan derrigortuta sentitzen naiz gai zehatz batzuen inguruan bakarrik sortzeko. Demagun: aurten dirulaguntza bat dago Europatik “estralurtarrei” buruz idazteko; ondorioz, datozen urteetan sortzaile guztiok horren inguruan idatziko dugu, nik beste gai baten inguruan egundoko ideia badaukat ere ez baitut inolako laguntzarik lortuko. Sortzaile bezala ez naiz libre sentitzen. Eta hori askotan gertatzen da.

 

Aipatu dezakezu azken urteotan “modan” egon den gai horietako bat?

Izan daiteke arrazakeria, generoa, klima aldaketa, elikadura, errepresioa, zapalduak, haurtzaroa... edo jubilatuak! Ni erabat ados nago guztiokin, zilegitasun osoa dute eta gai oso onak dira; baina, nire ustez, ez da monopolizatu behar. Zer egingo dugu dirulaguntza potolo bat badago gai zehatz baten inguruan sortzeko? Geure betiko-bihotzeko ideia aukeratuko dugu, nahiz eta ez dugun ezer lortuko? Monopolizazio horrek ez dio batere laguntzen sorkuntzari. Sortzaileon artean askotan konpartitu dugun gogoeta da.

      Beste alde batetik, espazio publikoak daude. Antzoki publiko pila bat daude lema honen atzean: “Ez dugu antzerki konpainia egonkor bat izango”. Konpainia bat edo gehiago izan daitezke, eta ez dut ulertzen, espazio publiko bat bada, eta ordu pila bat hutsik baldin badago, zergatik erabiltzen da bakarrik zinea proiektatzeko edo ikuskizun bat dagoenerako. Oso kooperatibistak gara Tolosan, auzolana sustatzen dugu, auzo pila bat daude beren lokalekin: lokal sozialak, kultur etxeak, auzo-elkarteak... Espazio horiek txukundu edo egokitu genitzake bertan emanaldiak egiteko, adibidez. Askotan guk eramaten ditugu oihal beltzak, foku parea eta ekipo txikia horrelako espazio batean emanaldi bat egiteko. Instituzioen ardurapean dauden espazioetan, aldiz, ezin dugu egin… Halako eraikinetan egiten den inbertsioa ez dago justifikatuta, gero ematen zaion erabilera oso eztabaidagarria delako. Beste leku batzuen kasuan, aldiz, erabilera handia ematen zaien arren, ez dago azpiegitura egokirik. Atentzioa deitzen dit, baita ere, zenbat milioi gasta daitezkeen titular guztietan agertzen den proiektu “eder” batean, eta gero ez zaion behar besteko erabilpenik ematen, edo kultura eta artearen arlo batzuk bakarrik lantzen diren bestela. Eta, sarri, hasieran eman zitzaion ikuspuntua aldatu egiten den sentsazioa daukat. Adibide bat ematearren, Tolosan topic (Tolosako Nazioarteko Txotxongilo Zentroa) daukagu, eraikin handia eta polita, nazioartekoa, baina etxekoek ez dugu sarbide erraza bertan emanaldi bat antolatzeko edo instalazioak erabiltzeko: garai batean estreinaldi bat egin nuen bertan eta aretoaren alokairua ordaindu behar izan nuen!

      Ez ditut beste herri batzuk aipatzen ez ditudalako askorik ezagutzen, baina badakit antzeko gauzak gertatzen direla gehienetan: “tramankulu” handi hori daukagu, oso ezaguna, inbertsio handia duena... Baina, gero, hona hemen paradoxa: kultura aurrekontuetatik zer portzentaje eramaten du “tramankulu” horrek? Hau da, ez naiz eragin zuzenaz ari, zeharkako eraginaz baizik.

 

Zertaz ari zara zehazki “tramankuluez” ari zarenean?

“Tramankulu” diodanean eraikin edo proiektu handi bati buruz ari naiz. Eta oso ondo dago egiten dutena, ez da beren kudeaketari edo egiten dutenari kritika bat, baina esango nuke noizbait mahai gainean jarri behar litzatekeela zer ehuneko eramaten duten horrelako “tramankuluek” eta zenbat geratzen den beste guztiontzako. Eta hori nahi dugun ala ez. Gizarte-kultur zentsuan gaudenok hori egin nahi dugun ala ez. Hori guztia bideratuta etorri baitzaigu, ez dugu guk aukeratu. Eta beharbada publiko pila bat dauka, baina ikusleria formatu nahi badugu gauza ezberdinak erakutsi behar dizkiogu, filosofia ezberdinak ezagutarazi.

 

Deskriba dezakezu “tramankulu” baten funtzionamendua?

Sarritan eraikuntza handiak dira, areto bat baino gehiago dauzkatenak. Ikastaroak ematen dituzte, eskola programa daukate, baina ez dago udalak kudeatuta, askotan bitartekari bat dago tartean eta herritarrok ez dugu erraztasunik bertan sartzeko eta parte hartu ahal izateko. Beren programazioak inbertsio publikoarekin sustatzen dira, hau da, ustez guztiona den diru publikoarekin. Orduan, horrelako tramankulu bat dagoen herri batean bizi banaiz, eta bertan zerbait egiteko zailtasunak ditudala ikusten badut, eta ez badaukat ondo finantzatutako beste aukerarik, zer lortzen dut nik proiektu horrekin? Zer irabazten dut nik kultur eragile bezala? Ez dut ondo ulertzen. Eta segur aski publikoa oso pozik egongo da, ez dakit zer talde ezagun etorri delako, eta berriro diot, oso ondo dago hori, baina zer herritar mota sustatu nahi dugu? Kultur kontsumitzaileak direnak huts-hutsean, edota baita kultur sortzaileak ere?

 

Administraziotik eta instituzio publikoetatik kulturaz eta kulturan inbertitzeaz hitz egiten denean kultur kontsumoaz ari direla iruditzen zait, eta ez direla kultur sortzaileez ari, edo ez hainbeste.

Hala da. Baina, zenbat lanpostu sortzen ditu kulturak? Horiek ere zenbakiak dira. Eta hor ikusiko da zer zentsu dagoen, zenbat pertsona ari garen kotizatzen kultur arloan. Askotan begiratzen dena da zenbat pertsona joan diren ikuskizun edo jaialdi batera, eta nire ustez foku gehiago ere badaude: adibidez, zer eman dio ekimen horrek gizarteari? Askotan, gure lanean batez ere, foku minoritario pila bat daude: joera bat markatzen dute, edo hortik aurrera gauzak aldatzen joaten dira, nahiz eta lehenengo urteetan publiko gutxi izan. Edo norbaitek hori ikusi eta eragin bat dauka beste kultur arloetan. Batzuetan badirudi zera uste dutela: “Bi mila ikusle izan ditu; ondorioz, ekimena oso arrakastatsua izan da”. Zenbaki hutsak dira: programatzen diren emanaldietan, artisten % 50a emakumeak eta beste % 50a gizonak behar dute izan, berrogeita hamar minutuko iraupena izan behar dute obrek… Hau euskararekin ere gertatu ohi da: badaude herri batzuk non programazioaren % 100a euskaraz antolatzen den, eta urtean hiru ikuskizun antolatzen dituzten. Beste herri batzuek, aldiz, programazioaren % 80a daukate euskaraz, baina urtean 55 emanaldi antolatzen dituzte. Zer da hobea?

 

Zentzu kuantitatiboari kualitatiboari baino garrantzi gehiago ematen zaiola uste duzu?

Bai, batez ere instituzioen partetik edo dirua kudeatzen dutenen partetik. Puntu estetikoa bilatzen dute.

 

Espazioaren inguruan, Tolosan antzerki konpainia egoiliar edo “erresidente” kontsideratzen zaituztete? Eduki duzue Tolosako Udalarekin harremanik zentzu horretan?

Definizio horretan ez gara sartzen. Guk elkar-trukeak, batez ere, Amarotz auzoko elkartearekin ditugu. Elkarteak espazio publiko batzuk kudeatzen ditu aspalditik, eta orain dela hogeita bost urte Amarotzeko Antzerki Astea sortu genuen. Bi urte geroago elkarteak lokal baten erabilera eskaini zigun: gaur egun, bertan jarraitzen dugu. Lehenengo tailerra helduentzako izan zen, haurren tailerrera inor etorri ez zelako. Gaur egun clowna dugu helduentzako, antzerkia haurrentzako, eta urtean zehar ikastaro trinko batzuk: gutxienez clowneko bat, eta Ahoz Aho jaialdian atzerritik nazioarteko ipuin-kontalari maisu bat ekartzen dugu euskal narratzaileok formatu gaitzan. Azken ikastaro hori izan ezik gainontzeko guztia euskaraz eskaintzen dugu, ikasleon gehiengoa euskalduna delako. Ahozkotasunaren barruan ere eskola ezberdinak daude, eta ezjakintasun handia dago.

 

Garrantzitsua agian ez da gaiaren inguruan kontrolatu ala ez, baizik eta ezjakinak garela onartzea: adibidez, nik ingeniaritzaren inguruan ez dakit ezer, horregatik ez naiz horren inguruko epairik egitera ausartzen. Nola da posible jendearen iruditerian hausnarketa txiki hori ez egotea?

Bai, edo onartzea, besterik gabe, gutxi dakigula. Nik askotan jartzen dut futbolaren metafora. Barkatuko didazu atrebentzia, ni futbol zelai batean jaioa bainaiz, nire aita Berazubi Estadioko kontserjea zen… je, je! Futbol munduaren barruan batzuk “Champions”en ari dira, baina badaude baita ere futbol sala, futbolina... Eta ikusia dut Rio de Janeiroko kaleetan tipo bat, hankarik gabe eta bere muletak baliatuz, baloi batekin malabarak egiten! Konparaketa bat egiten badut antzerkiarekin, ikus genezake lotura: batzuk “Champions”ean daude, oso profesionalak dira, eta kirol-eraikin handiak betetzen dituzte astean behin, nahiz eta aste osoan hutsik egon. Beste batzuk, ordea, 3. mailakoak dira, eta aldi berean beste lanbide bat izan behar dute. Eta, azkenik, badira ere izugarrizko malabarak egiten ekintza minoritarioak antolatzen dituztenak, umeentzako eskolak ematen dituztenak, nondik noizbehinka profesionalak ateratzen diren… Eta zaleek zein kontsumitzaileek ere badaukate beren lekua. Entrenatzaileak altan emanda daude eta kobratzen dute: hori denok baloratzen dugu, badakigu horrela dela. Umeen artean partidak baldin badaude, eta arbitroa joaten bada, arbitro horrek kobratu egiten du, eta logikoa ikusten dugu. Baina askotan hori guztia antzerkiaren esparrura lekualdatzen badugu, ez dugu logikoa ikusten.

 

Nola sentitu izan zara horrelako jarrerekin?

Etapak izan ditut: hasieran amorrua, gero dezepzioa, askotan sentitu dut ez dela nire borroka eta nirearekin jarraituko dudala... Zeren, beno, errealitate hau existitzen da baina beste leku eta jende askorekin oso baloratuta sentitu naiz. Denetik izan dut. Orain dela ez hainbeste, gremioko lagun konkretu batzuekin elkartzen ginenean, monotema izan ohi zen: gertatzen zitzaizkigun gauzez kexatzen ginen. Eta ez da justua, elkartzen garenean zergatik ez gara mintzatzen sorkuntzen inguruan, edo beste gai batzuen inguruan? Gure diskurtsoa horrelako gertakariek kutsatuta baldin badago, espiral hori ez da sekula bukatzen. Eta kezkagarria da. Geure artean beste gauza batzuen inguruan hitz egin behar dugu, hau honezkero gainditua egon beharko zen.

 

“Egon beharko zen”, baina ez dago.

Baina beharbada ez dugu energia gehiago galdu behar horri bueltak ematen. Agian iritsi da momentua mahaiari ukabilkada emateko, eta “Nahikoa da!” esateko: Non dago artiston estatutua? Non dago “L’intermittent du spectacle”? Gauza pila bat aspalditik eskatzen dihardugu, eta ez dira iristen. Formalismo kontuengatik dela diote, alderdi bat edo beste aldatzen delako, baina ea, hemen gaude. Behin Josemari Carrereri zera entzun nion: ba al dakizu kultur eragileok Barne Produktu Gordinaren zer portzentajea garen? Ia % 4a! Pasada bat da! Gu ere ez gara kontziente zenbat garen... Eta, hala ere, kulturan inbertitzen den diru kopurua ez da % 2tik pasatzen.

      Futbolaren metaforarekin jarraituz, uste dut guk erabaki behar dugula zer mailatan jokatzen dugun: beharbada ni ez naiz “Champions”ean egoteko gai edo ez dut nahi, baina nire espazioa izan behar dut, eskubide guztiekin. Hori ere askotan sentitzen dugu: ez gaudela gure espazioan, besteenean baizik. Nik entzun izan ditut horrelako hitzak agintarien aldetik: “Tira, lokal bat uzten dizuegu...”. Barkatu, barkatu: esaldi horretan zein da subjektua eta zein objektua? Zuk lokal publiko bat uzten didazu niri, edo lokal horretarako erabilera bat adostu dugu? Gure hitzak oso garrantzitsuak dira.

 

“Lokal bat uzten dizuegu...” esaldi horren segidan al dago “Guk nahi duguna egin behar duzue”?

Noski, baldintza batzuk, edo kontraprestazioa: urtean zehar zerbait egin behar duzu doan. Eta askotan gertatu da: lokal bat “ematen dizute”, beraiek dioten bezala, eta aintzat ematen da ikuskizun bat egingo duzula urtean behin doan, lokal publiko horren erabilera “konpentsatzeko”. Mesedez! Pribatua bada ez dut ezer esango, baina lokal publiko batekin horrelako esaldiak entzun beharra...

 

Nolabait jarrera horrekin interpreta daiteke lokal publiko hori zuen etxea bailitzan hartzen duzuela, hau da, ez duzuela ezer sortzen besteen ongizaterako, ez zaretela lanean ari gizartearentzat.

Niri iruditzen zait nolabait “territorioa markatzen” dutela: guk zerbait eskatzen dugu, eta beraiek ematen digute. Orduan, haiek dira goian daudenak eta gu behean. Aber, espazio publiko honi erabilera bat eman nahi diogu, lokal bat eskatzera joaten garenean gure diskurtsoak alderantzizkoa behar luke: zerbait ematera goaz, ez zerbait eskatzera. Ez nator lokal bat eskatzera, lokal horretarako aukera bat ematera natorkizu. Askotan badirudi eskale moduan mendigatzen ari garela, eta horrela nola lortu lehen aipatutako balorizazio edo prestigio hori?

 

Espazio hori antzerki sorkuntza bat egiteko edo antzerki ikastaroak emateko erabiliko da, eta ez diote zentzurik ikusten. Zergatik uste duzu gertatzen dela hori?

Beste tekla bat ukitzearren: demokrazia parte-hartzailea. Azken urteotan horrelako prozesu parte-hartzaileetan herritarrok eta kultur eragileok izan dugu zer esanik, baina azkenean ekintza hasi baino lehen askotan erabakia hartuta zegoela konturatzen gara. Beraiek “demokrazia parte-hartzailea” deitzen diote baina azkenean halako zerbait da: “Ea nola konbentzitzen ditugun hauek pentsa dezaten beraiek erabaki dutela guk egin nahi duguna”. Argi eta garbi. Eta bai, post-it horiak eta jolas super politak egiten dira, hari laranja batetik tiratzen, eta orain pegatina bat hemen… Baina galderak beraiek egiten dituzte. Eta gidoia beraiek jartzen digute. Eta hitz egiteko gaiak beraiek proposatzen dizkigute. Ez dago espazio bat gure iritzia libreki azaltzeko, demokrazia parte-hartzailea kultur eragileon artean. Kultur eragileok dugun ezaugarri nagusietako bat da sortzaileak garela; beraz, utzi guri ardura, eta segur aski zerbait egingo dugu. Baina, noski, betiko eskemetan sartzen baldin bagara, guk geuk ez dugu sinesten. Erakundeetatik oso urruti sentitzen gara askotan, eta hau ere ez dut orokortu nahi: instituzioetan jende ezin hobea dago eta lan handia egiten dute, eta barrutik ari dira gauzak aldatzen, sumatzen dugu. Toki batzuetan besteetan baino nabariagoa da, baina hori ere egia da. Antzerkilarion artean, berriz, askotan kolektibo batek zerbait lortuz gero isildu egiten da, baldintza onak lortu dituenez ez du borrokatu nahi, lortu duena galtzearen beldur delako. Horrela ere ez dugu laguntzen.

      Antzerkigileok, kultur eragileok, sortzaileok… askotan ez gaude ados. Eta lehen esan dudan moduan, argi dago oso ezberdinak garela, baina nire ustez badauzkagu puntu komun batzuk: gauza batzuk aldatzea positiboa da guztiontzako.

 

Lehen aipatu duzu Amarotzeko auzo elkartearekin batera kudeatzen duzuela erabiltzen duzuen lokala. Saiatu al zarete noizbait udalarekin espazioren bat adosten? Ba al da antzokirik Tolosan?

Tolosan bada antzoki bat: Leidor Aretoa batetik, topic bestetik. Halere, udalak antolatzen dituen antzerki ikastarokoek kultur etxean entseatzen dute, batere egokia ez den areto batean. Zergatik ez dute antzokia erabiltzen? Edo topiceko aretoren bat?

 

Nahiko esanguratsua egiten zait udalak berak antolatzen dituen ikastaro publikoen kasuan ere herriko antzokiari erabilerarik ez ematea.

Urtean behin bakarrik erabiltzen dute, kurtso amaierako emanaldia egiteko. Ez da logikoa. Goizetan, adibidez, edo zinea ez dagoenean, zeharo libre daude edozein herritako antzoki edo aretoak. Berriro hartuko dut kirolaren adibidea: nik ez dut imajinatzen Tolosako saskibaloi taldea auzo batean entrenatzen eta partiduak dauzkatenean kiroldegira joaten. Kiroldegian entrenatu beharko lukete, beren kantxan! Imajinatzen igerilariak etxeko baineran edo iturrietan entrenatzen, eta txapelketak daudenean, orduan bai, piszinara joaten? Ez, ezta? Hori gure normaltasunaren barruan sartzen da, baina antzerkiaren kasuan ez da horrela. Antzokia espazio publikoa da baina ez da hala jokatzen: esan dezatela orduan argi eta garbi espazio pribatu bat dela, edo pribatuki kudeatutako espazio publiko bat. Horrela, nabaria izango litzateke, hainbat herritan, errealitatean, ez dagoela espazio publikorik.

 

Azkenik, identifikatu dugun egoera ikusita, zer aldatu beharko litzateke kultur arloa garatu dadin?

Batetik, kontzientziazioan lan handia egin behar dugu, besteak beste, gurasoekin: emanaldi batera iritsi eta lehenengo galdera ez litzateke izan behar zer ordutan bukatzen den, umea utzi eta tabernara joateko. Zer dago keinu horren atzean? Egun pertsona bat ikusten badugu kaletik paper bat lurrera botatzen atentzioa deitzen digu. Orain dela berrogei urte, ordea, edozer gauza botatzen genuen eta ez zitzaigun inporta: “Baten batek garbituko du”. Oraindik asko falta zaigun arren, denborarekin zaborrari dagokionez kontzientzia pixka bat lortu dugu. Ba gure lanarekin ere txip aldaketa gertatu behar da: gauza batzuk ezin ditugu gehiago onartu.

      Bestetik, instituzioen aldetik irekiera bat behar dugu. Eta ez irekiera bakarrik, baizik eta 180 graduko buelta bat: kultur eragileok izan behar dugu kultura politikak kudeatzen dituztenak, edo erabaki-ahalmena eduki behar genuke behintzat. Funtzionarioek, zinegotziek eta abarrek guri entzun beharko ligukete, hori da lehentasuna. Erabakiak elkarrekin hartzea posible da. Gugan konfiantza izan behar genuke, horretarako gai garelako. Interes propioak alde batera utziz, geurekoiak izan gabe, elkarrekin lan egin gure profesioak merezi duen lekua hartzeko.

      Zoritxarrez, askotan, gure diskurtsoa eta ekintzak ez datoz bat. Hauxe da nire buruan dudan paradoxarik handiena: behin Donostiako Zinemaldian giza eskubideen aldeko pelikula bat ikusi nuen, hunkigarria eta erabat inspiratzailea denok berdinak garela aldarrikatzeko, eta irteeran alfonbra gorri batekin egin nuen topo, limusinatik jaisten beste galaxia batekoak ziruditen artistak, kamerak bultzaka lekua hartzen, zaleak hesien atzetik haien artean borrokan autografo bat lortzeko, ertzainak kaleko eskale bat ostikoz hortik joateko “gonbita” luzatzen… Gure ikuskizun eta testuetan mundu hobe bati egiten diogu dei, baina gure joerak betikoak dira: elkar zapaltzen dugu, ez daukagu elkartasunik. Zer behar dugun kultur arloa garatzeko? Hasteko… koherentzia!

 

* * *

 

      Asko dira May Gorostiagak ukitzen dituen gaiak, eta denek zeresana ematen dute: demokrazia partehartzailea, espazio publikoen kudeaketa, neurriz kanpoko proiektu edo eraikin handietan egiten den inbertsioa… Autokritikari ere lekua egiten dio, sortzaileen dinamika —nolabait esateko— “sektarioa” nabarmentzen du, eta herritarrei edo ikusleei begira pedagogia egiteko beharra, arte eszenikoak gehiago ezagutarazteko eta hurbiltzeko asmoz.

      Orain arteko elkarrizketen harian, tolosarra da gremioari autokritika argia egin dion bakarra. Antzerkilariok “bereziak” izan nahi dugula eta batzuetan geure buruari “marginatu sozialaren” etiketa jartzeko joera dugula defendatzen du. Nolabait, gizartearen parte izan nahi ez bagenu bezala, baina, aldi berean, gizarte horri gu jasotzen eta babesten ez gaituela leporatzen diogu. Elkarrizketa-liburu honetan azaleratzen den kritika Euskal Herrian —eta zoritxarrez, toki askotan— nagusi den gizarte-ereduari eta administrazioaren kultur kudeaketari zuzenduta dago, baina kultur eragileok gai honekiko hartzen dugun jarrera ere garrantzitsua da oso, eta beharbada ez diogu horri horrenbeste erreparatzen. Nola bultzatu gizarteak legitimatzea edo administrazioak laguntzea nahi dugun “subkultura” bat? Horretarako “subkultura” izateari utzi beharko lioke? Kontraesan batean sartu garela dirudi: gustatzen ez zaigun gizarte-eredu batean sartzen saiatu edo bazterretan iraun, erabat desagertzeko arriskua hartuz? Gizarte-eredu hori eraldatu nahi duten prozesuak bultzatu, eta horretarako eskura dauden baliabide zein laguntza guztiak baliatu?

      Seguruena erdibideko bideak egon badaude, baina hausnarketa horrek hainbat interes eta indarren gatazkaren erdian paratzen gaituela dirudi. Dena dela, egoera zaila eta konplexua den arren, Gorostiagak identifikatzen duen iparrorratza lagungarria izan ahal zaigu: koherentzia.