Bost ordu eta erdiko emanaldi hau laburra eta guzti egin zitzaigun, hiesaren lehen denboretako gorputz eta arimen suntsipena zorrotz agertzeagatik eta muntaiaren zein antzezpenen edertasun itzelarengatik.

Izurrite garaikidea

2017ko urtarrilaren 17a

—ANTZERKIA—

ENGEL IN AMERIKA

Konpainia: Theater Basel. Egilea: Tony Kushner. Zuzendaria: Simon Stone. Eszenografia: Ralph Myers. Dramaturgia: Almut Wagner. Lekua: Bilboko Arriaga antzokia. Eguna: Urtarrilak 14.

      Beldurrez sartu gara Engel in Amerika ikustera, jakitun ginelako aurretik genuen emanaldiak bost ordu eta erdiko iraupena izango zuela, hiru atsedenaldiak barne. Paseak ginen aurreko batean ere antzeko esperientzia batetik —Roberto Bolaño txiletarraren 2666 izenekoa (2008)—, baina orduko hura laburragoa izan zen —bost ordu hala ere— eta jatorrizko hizkuntza ulertzeko ez genuen arazorik izan. Basileako (Suitza) konpainiak ekarritako bertsioa, ordea, alemanez etorri da euskara txukunezko zein gaztelaniazko itzulpen proiektatuekin. Horrek eta atsedenaldien gehiegizko luzerak —hogei minutukoak haietariko bi eta berrogeita bost minutukoa erdikoa— burdinazko militantzia eskatu du ikusleen aldetik.

      Jatorrizko bertsioan Angels in America deitu zena antzezlan bezala jaio zen zazpi orduko iraupenarekin, eta mundu-fama hartu zuen telesail bihurtu zenean, hiesaren hedapen izugarria oinarrizko gaia zelarik eta Ronald Reagan presidentearen oldarraldi atzerakoia sano kritikatuta. Ordea, eta aebetan beren zilborrari begiratzeko ohiturari jarraituz, aipatu gabe geratu ziren infernuko ateak zabaldu zituzten Hirutasun Santuaren beste bien izenak, hau da, Margaret Thatcher lehen ministro britainiarra eta Karol Wojtyla poloniarra, aita santu baino gehiago antikomunista erraietakoa eta, beste biek bezala, atzerakoi lotsagabea izan zena. Haiekin zabaldu zen kapitalismo basatiaren izurrite garaikidea.

      Ikusten denez, oso hizkera markatua ari naiz erabiltzen —beraiek bezala, dena esan behar bada—, baina uste dut horrela hobeto transmitituko dudala Tony Kushner egileak testuari eman zion tonu adoretsua, beldurrik gabea, ezer ere galtzeko ez duenaren parekoa eta orduko tsunami atzerakoiak eskatzen zuenaren araberakoa. Nik uste dut pentsamendu argiaren eta erabakimenez blaitutako hizkera hori izan direla emanaldiaren luzera neurrigabea hain gozo jasan izanaren zio nagusia. Gogora dezagun alde horretatik sesbko azken boltxebikearen diskurtso miresgarria, perestroikaren aurrean bere zalantza filosofikoak agertzen zituena bizitza duinak eta sobietar iraultzak emandako bitalismo menperaezinean bilduta.

      Ez pentsa, ordea, agerraldi politikoen artean eman ditugula gaualdiko bost orduak, bizitzaren aldeko aldarria izan baita emanaldiaren funts eta mamia. Egia da garbiak eta gupidarik gabeak izan direla gizarte hipokritaren analisia eta kristau erlijioen fundamentalismoak larru gorritan uzteko lana, baina nago testuaren balio nagusia hiesak jotako Prior Walkerren eldarnioetan datzala eta baita ere Jainkoaren desagerpenean, iraganeko ni-ek gugan duten pisu ilunean eta aingeruek mundu espektralarekin —Lu eta Le gogoan— egiten duten zubi-lan kriptikoan.

      Zalantzarik gabe, pertsonaia guztien diseinu landua da obra honetako balio nabarmenetako bat, dentsitate ikaragarria hartzen baitute haiek guztiek gauzak aurrera joan ahala, lehen planoan zein bigarrenean egon, eta haietariko bakoitzaren soslaian sakontzeak tesina baterako material oparoa eskainiko luke. Dramaturgiak ere fintasunaren parametro guztiak gainditu ditu, ia antzemanezina izan arren erabakigarria suertatu delako antzezpenen eta testuaren ezkontza ederra portu onera eramateko.

      Azkenik, eremu eszenikoaren bikaintasuna azpimarratu behar dugu. Hasierako ikuspegi txundigarria gainditu ostean, zalantzati ibili gara ea bitarteko teknikoen erabilera ikusgarri hura ez ote zitekeen zurrunegia izango argumentuaren garapenerako. Aurreikuspen ezkorrak, ordea, birrinduta geratu dira antzezlanak izan dituen bost zatietan, argiztapena eta soinu-eremua lagun, eta inoiz ikusi gabeko mailara heldu gara azken atalean aingeruen eta bestelako espektroen mundua irudikatu denean, dekoratuaren gainaldea zoru mailara jaitsiz, antzokiko ehundegiaren handitasuna agerian utziz eta eszena osoari balio metaforiko ikaragarria emanez.