LINTXAMENDUAREN
ESTATU BATUAK^[20]

 

      Hara Missouri nola galdu den, estatu bikain hori! Bere semeetariko zenbait lintxalariengana pasa dira, eta desohoreak gu gainontzekoak hartzen gaitu. Bere semeetariko eskukada horrek izakera bat eman digu, izen batez markatu gaitu eta lurraren lau aldeetako bizilagunentzat “lintxalariak” gara, orain, eta betirako. Mundua ez bait da pentsatzearren geratuko —hori ez du sekula egiten, bere jokaera ez du hori eta; bere jokaera kasu bakanetik jeneraltzea izaten du. Ez du esango: “Missouritar hauek larogei urte eman dute izen ohoragarri eder bat eskuratzearren; estatu bazterreko ehun lintxalariok ez dira benetako missouritarrak, horiek ernegarriak dira”. Ez, egia ez da munduaren buruan sartuko. Etsenplu nahasgarri bat edo bietatik jeneraldu eta, “missouritarrak lintxalariak dira”, esango du. Ez dauka gogarmenik, ez logikarik, ez neurriaren zentzumenik. Munduarentzat zenbakiak ez dira ezertarako; zenbakiek ez diote ezer esaten, ezin du horretaz razionalki pentsatu. Txina, esatebaterako, ziur eta bizkor asko kristautzen ari dela esango du egunero bederatzi txinar kristautzen ari direlako; eta ez da ohartuko egunero 33.000 paganu jaiotzeak bere argumentazioa hondatzen duenik. Zera esango du: “Han badira ehun lintxalari; missouritar guztiak lintxalari dira”. Bi milioi t’erdi missouritar lintxalari ez direla errealitate nabarmenak ez du bere epaia eraldatuko.

 

 

      Oh, Missouri!

      Tragedia Pierce City ondoan gertatu zen, estatuko hego-mendebal baztarretan. Igande arratsalde batean hilik aurkitu zuten elizatik bakarrik irtendako neska zuri bat. Han ere elizak bait dira; nire garaian erlijioa hedatuagoa, sarkorragoa zen Hegoaldean Iparraldean baino; adoretsuagoa eta serioagoa ere, nire ustez. Badut arrazoia franko situazio horretan dirauela uste izateko. Neska hilik aurkitu zuten. Eliza eta eskolatako eskualdea izan arren, jendea altxatu zen, hiru beltz lintxatu zuten —haietariko bi agure zaharrak—, beltzen bost etxe erre eta hogeitamar beltz familia jazar zituzten basoan barrena.

      Ez naiz luzatuko krimenok egitera jendea eragin zuen probokazioaz, auziarekin zerikusirik ez duelako. Galdera bakarra hauxe da: Hartzen ote du asasinoak legea bere gain? Arras sinplea da eta guztiz zuzena. Asasinoak legeari okerrak zuzentzeko ahalmena hurrupatu diola frogatuko balitz, akabo auziarekin: mila probokazio ez dira aitzaki. Pierce Cityko jendeak probokazio garratza jasan zuen —probokaziorik garratzena, alegia, xehetasun batzuek erakutsi dutena— baina berdin dio; legea beren esku hartu zuten, haren arabera seguruenik beren biktima urkatuta amaituko zukeelarik, baldin eta legearen bidea segitzen utzi balute, oso beltz gutxi bait dago eskualde hartan eta epaimahai ikaragarriengan inolako aginpide edo eraginik gabe.

      Lintxamendua bere askotariko zeremonial basatiez, zergatik bilakatu da herri toki zenbaitetan “krimen arrunt” kasuetarako araudi gogokoena? Agian gizonek zigor bortitz eta izugarriari gartzelako bakartasunean buruturiko urkapen hotz eta neurtua baino ikasbide praktikoagoa eta disuasio eraginkorragoa erizten diotelako? Bere senetan dagoenak seguru ez diola hori erizten. Edozein mutil koxkorrek ondo baino hobeto jakingo du hori. Jakingo du edozein gertaera arrotzek, berriketa ugaritan erabiliz gero, atzetik beti imitazioak dakartzala, mundua beterik bait dago jende asaldagarriaz, zeinak eraginik ezdeusena soilik behar duen geratzen zaion buru apurra galdu eta normalean burutik pasatu ere egingo ez zekizkiokeen astakeriak egin ditzan. Jakingo du gizon batek Brooklyn Zubitik jauzi egiten badu, beste batek imitatuko duela. Niagara Urjauzitik behera kupelan lagun bat benturatzen bada, beste batek imitatuko duela. Jack Destripatzaileak karrika ilunetan emakumeak hiltzen ospea irabazten badu, imitatua izango dela. Gizon batek errege baten biziaren kontra atentatzen badu, eta egunkariek albistea mundu inguruan zabaltzen badute, errege-hiltzaileak sortuko direla alde guztietan. Mutil koxkorrak jakingo du beltz batek eginiko laidoa eta hilketa berriketa ugaritan erabiltzen bada, beren senetik aterako dituela beste beltz batzuren buru nahasiak eta komunitateak hain bizi ekidin nahi izan zituzkeen tragedietarik herrenkada bat suertatuko dela; horietariko krimen bakoitzak beste saldoak sortuko dituela, eta urtez urte hondamen horien kopurua gutxitu beharrean gehitu egingo dela. Beraz, hitz batez, lintxalariak berak direla beren emazteen etsai makurrenak. Mutikoak jakingo du ere, guk eginiko lege baten arabera komunitateak, gizabanakoak bezala, imitatzaile direla, eta berriketa ugari erabiltzeak derrigorrez lintxamendu gehiago ekarriko dituela, hemen, han eta nonahi, eta denboraz mania bat bilakatuko dela, moda bat, geroz eta hedatuago, urtez urte, estatuz estatu, izurritearen hedakuntza legez zabalduz joango den moda bat. Lintxamenduak Colorado harrapatu du, California harrapatu du, Indiana harrapatu du, eta orain Missouri! Nire bizitzan ikusteko nago New Yorkeko Union Squaren beltz bat erretzen berrogeitamar mila lagunen aurrean, eta ez da sherriff bat agertuko, ez gobernadore bat, ez polizi-buru bat, ez koronel bat, ez klerigo bat, ez eta lege-eta-ordenuaren inolako ordezkaririk ere.

 

      Gorakada lintxamenduetan.— 1900ean 1899an baino zortzi kasu gehiago eman ziren eta ziur asko aurten igaz baino kasu gehiago emango dira. Urte erdia ozta-ozta pasa dugunerako jadanik larogeitazortzi kasu eman dira, igaz urte osoan ehun eta hamabost kasu eman ziren artean. Hegoaldeko lau estatuak, Alabama, Georgia, Louisiana eta Mississippi dira gaizkile makurrenak. Igaz Alabaman zortzi kasu eman ziren, Georgian hamasei, Louisianan hogei, eta Mississippin hogei —guztiaren erditik gora. Aurten egundaino Alabaman jadanik bederatzi kasu eman dira, Georgian hamabi, Lousianan hamaika eta Mississippin hamairu —berriz Estatu Batuetan orotara eman direnen erdia baino gehiago. Chicago Tribune.

 

      Gorakada gizakiak jaiotzez duen imitaziorako instintoagatik bide da; horregatik eta gizonak duen ahuldaderik arruntenagatik: bere burua ezatsegin nabarmentzeari, gaitzetsien aldean egonik hatzaz seinalatua eta arbuiatua izateari dion bekaiztasunagatik. Koldarkeria Morala da horren bestelako izena, eta 10.000 gizonen artean 9.999ren jokaera nagusia da. Nik ez dut hau neure aurkikuntza bailitzan aipatzen; pribatuki gutariko leloenak ere bai bait daki egia dela. Historiak ez digu utziko gure izakeraren zantzu nagusi hau ez ahazten, ez isiltzen. Historiak etengabe eta zirtoka gogoarazten digu munduaren hastapenetik zitalkeria edo zapalkuntza publikoaren kontra ezein errebolta ez duela sekula 10.000tiko gizon ausarti bakar horrezaz aparteko inork hasi, eta enparauak lotsor itxoin eta astiro eta desgogara bildu izan direla gizon haren eta beste 10.000ko multzoen gainontzeko ausarten eraginez. Abolizionistak oroitzen dira. Pribatuki sentimendu publikoa aurki zen beraiekin, baina gizon bakoitza eritzia emateko beldur zen berak pribatuki sentitzen zuena solaskideak ere pribatuki sentitzen zuelako inolako zantzurik eduki gabean. Ondoren eztanda eman zen. Beti ematen da. Egunen batean New Yorken gertatuko da, bai eta Pensilvanian ere.

      Suposatu —eta esan— egin da lintxamenduan jendeak ikuskariaz gozatzen duela eta ikustearen zoriaz poztu egiten dela. Hori ezin daiteke egia izan. Hegoaldeko jendea Iparraldeko jendearen gisa dago egina —bihozperak eta errukitsuak dira gehienak eta holako ikuskariez krudelki minduak sentituko ziren—, eta horrelakotan egon daiteke, eta atsegin zaiola aditzera eman, baldin oneritzi publikoak hori eskatzen diola irudituz gero. Era horretan gaude eginak eta ezin dezakegu ezer egin. Beste animaliak ez dira holakoak, baina ezin dezakegu ezer egin, ez batean ez bestean. Animaliek ez dute Zentzu Moralik eta guk ez dugu geure baitatik aldentzeko manerarik, ez txanpon bategatik ez beste ezer baliotsuagoagatik. Zentzu Moralak erakusten digu zer den zuzena, eta nola ekidin... gaitzetsia denean.

      Badago, nik esan bezala, lintxamenduetan lintxalari jendetzak gozatzen duelako ustea. Ez da inolaz ere egia; sinistezinezkoa da. Lasai esaten da —azken aldiontan sarritan ikusi dugu egunkarietan inprimatuta— lintxamenduaren oldea gaizki ulertu izan dela, ez dela mendeku izpirituaren ondorioa, baizik eta “giza oinazea ikustearen egarri gordin hutsa”. Horrela balitz, Windsor hotela erretzen ikusi zutenek begi aurrean jazotako horroreez gozatu zutekeen. Gozatu al zuten? inork ez du haietaz horrelakorik pentsatuko, inork ez die kargu hori egotziko. Bizia arriskatu zuen askok galbidean ziren gizon eta emakumeak salbatzeagatik. Zergatik egin zuten hori? Inork gaitzetsiko ez zukeelako. Ez zuten eragozpenik; beren oldar naturalari segi ziezaioketen. Zergatik, Texasen, Coloradon, Indianan, tankerako gizakien jendetza, aiduru, goibel eta doluaz egonik, zergatik egiten ditu lintxamenduaz gozo dagoenaren zantzu nabarmenak? Zergatik ez da horien artean protestazko eskurik, ez ahotsik altxatzen? Hori egitea oneritziaren kontrakoa litzatekelako soilik, nire ustez. Gizon bakoitza auzoaren gaitzespenaren beldur da —eta arazo hau arrazakide gehienentzat zauriak eta heriotza baino izugarriagoa da. Lintxamendu bat aurki denean, ikustearren, jendeak bere gauzak hartu eta miliak ibiltzen ditu bere emaztea eta haurrak eramanez. Ikustearren ote da zinez? Ez, joaten dira etxean geldituz gero nabarmen geratuko ote eta gaizki hartuak izateari beldur diotelako soilik. Horrezaz sinisten ahal dugu holako espektakuluetan geronek zer sentitzen dugun ongi ezagutzen bait dugu —bai eta antzerako estualdietan nola jokatuko genukeen ere. Gu ez gara inor baino hobeagorik, ez ausartagorik, eta ez genuke errealitate honi gibela ematen ibili behar.

      Savonarola batek lintxalari multzoak begi kolpe huts batez lasaitzen eta barreiatzen ahal ditu; Merrill batek^[21] edo Beloat batek^[22] ahal duten bezala. Jendetzak ez bait du inolako kohesiorik ausardi ospe ezaguna duen gizon baten aurrean. Gainera lintxalari multzokoei barreiatuak izatea gustatuko litzaieke; bertan ez bait dira seguruenik beste toki batean egotea nahiago ez lukeen hamar gizon ere, eta hala joango lirateke, alde egiteko adorea izanez gero, alegia. Mutiko nintzela zaldun ausarti bat ikusi nuen jendaldeaz trufatzen, haiek iraintzen eta, ondoren, bideratzen; geroko batean, Nevadan, desesperatu ezagun bat ikusi nuen berrehun gizon geldirik mantentzen, etxea beraien azpitan sutan zutela, irteteko baimena eman zien arte. Bidariz beteriko trena lapur dezake gizon oldarkoi bakar batek. Eta ausarti baten erdiko gizonak dilijentzia asalta dezake eta okupanteei ohostu.

      Orduan, agian hortik doa lintxamenduen konponbidea: komunitate gaitz bakoitzean gizon ausart bat jarri lintxamenduaren kontrako eritzi sakona zuzper, bizkor eta argitara sortaraz dezan jendetzaren bihotz bazter izkutuenetatik, egon hortxe bait dago, dudarik gabe. Orduan komunitateek izango dute zerbait hoberik imitatzeko —izan ere, gizaki direnez, zerbait imitatu beharra bait dute. Non aurki litezke gizon ausartiok? Hor dago kontua, alegia; lur osoan ez dago horietariko hirurehun bat ere. Ausardi fisikoa soilik behar izanez gero erraza litzateke; gurdikadaz bil daitezke. Hobson-ek zazpi bolondres galdatu zuenean ziurtzat jotzen zuen heriotzera berarekin joateko, laurehun gizonek erantzun zuten, flota osoa, alegia. Mundu guztiak txalotuko zituzkeelako. Hori bazekiten; baina Hobsonen proiektuak lagun eta kideen mesprezuak eta barreak jaso izan balitu, marinelek haien onespen eta oneritziak baloratzen bait dituzte, Hobsonek ez zituzkeen bere zazpiak bilduko.

      Ez, ongi pentsatuta, egitasmoak ez luke atarramendu onik. Ez dago ausardia moraleko kopuru nahikoa. Adore moraleko materialaren faltan gaude. Pobrezia gorrienean gaude. Hegoaldean ditugun sheriff bi horiek... baina ez du axolarik, ez da denetarako nahikoa, horiek beren komunitateetan egon eta zaindu egin behar dituzte.

      Baina horrelako jite miresgarridun hiru edo lau sheriff gehiago soilik biltzen ahal bagenitu! Lagungarri litzateke? Baietz uste dut. Guztiok imitatzaile bait gara: beste sheriff ausart gehiago jarraituko litzaieke; sheriff beldurgabea izatea joera bakartzat eta zuzentzat hartuko litzateke, eta gaitzespen ikaragarria beste moetako ondare bihurtuko zen. Lanbide honetan adorea ohizko bilakatuko zen; adorearen eza desohore, ausardiak soldadu berriaren uzkurtasuna gailentzen duen bezala hain zuzen ere; orduan jendalde multzoak eta lintxamenduak desagertuko lirateke, eta...

      Dena dela, zenbait aitzindariren ezean inoiz ez da egiten ahalko; eta aitzindariak, nola aurki ditzakegu? Publizitateaz? Ederki, iragar dezagun bada.

      Aldiberean badago beste egitasmo bat. Ekar ditzagun amerikar misiolariak Txinatik, eta igor ditzagun lintxamenduaren alorretara. 1.511 misiolarirekin, bakoitzak urtean bi txinar kristautzen dituela, paganuen jaiotz indizea eguneko 33.000 den artean,^[23] milioi urte beharko dira konbertsioek balantzea oreka dezaten eta kristautasunaren ondorioak begi bistakoak egin daitezen. Beraz, gure misiolariei eskaini ahal badiegu etxean alor bat hangoa bezain aberats eta galbide gorabeheretan ordain arinago eta askoz atseginagoekin, zergatik ez lukete itzuli eta gure artean aproba bat egitea zuzen eta bidezkotzat hartuko? Txinarrak mundu osoan dira ezagunak jende bikain, zintzo, prestu, langile, hitzeko, bihotzeko eta horrelakoen gisa. Utz ditzagun bakean, on nahikoak dira diren bezalakoak izanik ere. Eta gainera, kristautu guztiak gure zibilizazioa ontzat hartzeko arriskutan dira. Kontuz ibili beharko genuke. Birritan pentsatu beharko genuke era horretako arriskutan sartu aurretik, zeren behin zibilizatuz gero, Txinak ezingo bait du sekula berriz ez-zibilizatua izan. Ez dugu horretaz pentsatu. Ederki, pentsa dezagun orain. Gure misiolariek ikusi ahalko dute badugula eurentzako alor bat —eta ez 1.511rentzat soilik, 15.011rentzat baizik. Irakur dezatela ondoko telegrama hau eta ikus ea Txinan hau baino ezer gozoagorik ote duten. Texaskoa da:

 

      Beltza zuhaitz batetik eskegi eta zabuka erabili zuten aidean. Haren gorputz azpian zuhaina eta egurrak bildu eta sua eman zioten. Orduan gizona ez zela arinegi hil behar aipatu zen eta lurrera jaitsi zuten talde bat alkitran bila Dexter-era zihoan artean, handik bi milia inguruko urrunetara. Gero alkitrana surtara bota eta zeregina burutu zen.

 

      Erregu egiten diegu itzul daitezen eta gure beharretan lagun diezaguten. Herrikoitasunak inposatzen die eginbehar hori. Gure herria Txina baino askoz okerrago dago; gure herkideak dira; sorterriak laguntza eskatzen die zori gaiztoko ordu honetan. Trebeak dira; eta gure jendea ez. Ohituta daude arbuioak, isekak, irainak eta arriskuak jasaten; eta gure jendea ez. Martirien izpiritua dute; lintxalari multzoari martiri izpirituak soilik egin diezaioke aurre eta ondoren meneratu eta barreiatu. Beren herria salba dezakete, arren eta arren eskatzen diegu zeregin horrekin etxera daitezen. Telegrama berriz irakur eta berrirakur dezatela eskatzen diegu, situazioa beren gogoetan irudika dezatela eta bere neurrian gogarteman; gero, 115az biderkatu eta 88 gehitu; 203ak lerro batean jarri, giza zuzi bakoitzaren artean 200 metrotako aldea utziaz, haien inguruan ikus-toki gisako bat izan dadin 5.000 amerikar gizon, emakume, haur, gazte eta neskato kristauentzat; gauez burura dezatela, efektu lazgarria sortzearren; ikuskaria goranzko malda batean ezarri, eta zutoinak maldan gorantz mailakatuak, begiek odol eta haragizko sutea jarraian bere 24 milietako lerro osoan har dezaten, zeren, bestela, lur lauean jarriak lerroaren amaieran hondoratu eta bistatik desagertuko lirateke lurraren kurbaduragatik. Dena gertu dadinean, orain, iluntasun hertsian eta geldotasun hunkigarrian —gaueko brisararen aiene leunak eta sakrifikatuen negar zotin isilak besterik ez bait da entzun behar— kerosenoz busti diren ilada luzeko txondor guztiak batera piztu daitezela, diztira, oihuak eta larriak zerurantz Tronuraino oldar daitezen.

      Milioi lagun baino gehiago dira bertan; suteen argitasunak gauaren kontra gorriz marrazten du 5.000 elizetako kanpandorren islada. Oi, misiolari errukitsua, oi, misiolari gozoa, utz ezazu Txina! Etor zaitez etxera eta konberti itzazu krisauok!

 

 

 

20. Europe and Elsewhere (1901ean idatzia). Philip Foner-en Mark Twain: Social Critic liburuaren arabera, Twainek egin gogo zuen Estatu Batuetako lintxamenduaren historiari buruzko liburuaren sarrerarako idatzi zuen saio famatu hau. Liburu hori idazteko, esaten zuen, artaziak eta egunkariak bakarrik behar izango zituen.

21. Sheriff Carroll County-n, Georgia. (M.T.)

22. Sheriff Pricenton-en, Indiana. Adore hotzeko ospean finkaturiko botere eskerga horretaz aurre egin zieten lintxadore multzoei, eta irmo mantendu ziren haien aitzinean (M.T.)

23. Zenbaki hauek ez dira asmatuak; denak dira zuzenak eta benetakoak. Txinako misiolarien datu ofizialak dira. Ikusi Txinan barrena oinez eginiko bidaiaz Morrison doktorearen liburua; horiek aipatu egiten ditu iturriak emanez. Zenbait urtetan Londreseko Times kazetaren ordezkaria izan da Pekinen, eta bertan zegoen setioaren garaian. (M.T.)