8

Habana Zaharretik hurbil gelditu zuen automobila Alberto Josek, eta Migelek barraren bat zabalik ba ote zegoen galdetu zion Arseniori. Bakarren bat harrapatuko omen zuten, baina leher eginik zegoen terminologoa orduko, eta ezezkoa egin zuen, automobiletik plazara jalgitzeko asmorik azaldu gabe. Atzerritarrari lehenik eta bertakoari eman zion gero bortzekoa. Zaharrari ez zion graziarik egin, mahaiaren inguruko solasean kalapita txipi batean trabatuak ziren afalondoan eta galtzerdiari buelta eman ezinik zebilen.

        Antza denez Alberto Josek ez zion aparteko garrantzirik eman, baina Arseniok ez zuen hitzik atera bueltako bide osoan. Horrela, bada, A gosar, que el mundo se va a acabar erran zuen gidariak automobila abian zihoala, baina kontrako bidea zeramatela probestuz, ez batek ez bertzeak, inork ez zuen burua itzuli. Egia errateko, bi lagunena eta gehiago edana zuen terminologoak bakarrik, eta fa sostenuto nabarmena zeraman soinean.

        Izarren azpian, espaloietan barna, Obispo karrikara heldu ziren, eta hango ostatu batera eraman zuen Arseniok. Nahiz goiburuan izenik ez izan, aspaldiko filibusteroren batena paratzen ahal zioten: izkinan egonik, bi aldetara behatzen zuen begi bakarrarekin. Egurrezko zutabe sendoa zeukan kantoinean eta, betazalak balitu bezala, aluminiozko pertsianen gibelean isilik, lo hartzeko zorian ematen zuen. Argiak pizturik zeuzkan, baina bezerorik ez orduko. Ukondoan egokitutako mostradorean zenbait aulki zangoluze zeuden asperturik eta, zigarro-puru mutur bat hortzetan, pergamu zimurrez egindakoa irudi zuen agurea ontziak garbitzen. Alde egiteko irrikan omen zegoen; beraz, azken tanta negoziatu behar izan zuten tabernariarekin. Apalean ez zeukan garagardoa eta rona baizik eta, loak hartzeko arazorik ez izateagatik, pattarrean adostu ziren.

        Airean, biraka, hainbateko aireztailua zebilen, eta gako batean Camilo Cienfuegos komandante hilezinaren argazkia zintzilik. Erreparatu egin zion Migelek arretaz. Itun zaharreko edozein patriarkak baino luzeagoa zeraman ilea, eta ez zuen konprenitzen ahal nola ez zitzaion haizearekin harrotzen.

        Berehala alde eginen zutela agindu zion Arseniok auzokideari eta, bere ulerkortasunari esker, azken ronsito bat edateko baimena erdietsi zuen. Ostatuko jabeak bi baso luze paratu zituen mostradorearen gainean eta, makurturik, azpiko bazterren batean galdu zen. Izeberg tamainako izotz-mokorra atera zuen harraskara, eta lauzpabortz puska kendu zizkion burdinazko gakotzarrarekin. Edaria ikusten uzten ez zuen botila iluna jaitsi zuen gero apaletik eta, ordaina jaso bezain fite, pertsianak ixtera abiatu zen.

        Itsasertzetik zetozen, Cojimar izeneko herri koxkor batetik. Arratsaldea arrantzan emateko gonbita egin zion zaharrak, eta bazkalondoan egin zuten hitzordua. Eguraldia ez zegoen batere egonkorra. Ernest Hemingway idazleari eskainitako oroitarria ere bazegoen bertan eta, idorrean gelditu behar izanez gero, bizar-handiari egiten ahal zioten bisita.

        Habanatik irten aitzin, ordea, Alberto Joserekin egin zuten topo. Incapturable baten zain zeuden eta, automobilaren leihatilatik kanpo nabarmen, terminologoaren burua ezagutu zuen Migelek oihuka.

        — San Cosme y San Damián, ¡que coinsidensia, hermano!

        Aitzakiarik gabeko Lada sobietiko bat gidatzen zuen, eta hegazkinean ez bezalako itxura zeukan, zeren...

        Eguzkitako lente beltzak zeramatzan, eta New Orleans irakurtzen zen elastiko zurian.

        Eginbeharrez gainezka omen zebilen, baina arrats hartako planak adierazi orduko, ateak zabaldu eta sartzeko agindu zien berehala. Idazlearen izena entzun zuelarik, dozena erdiren bat liburu aipatu zizkien, eta taldearen buruzagitza hartu zuen bere gain. Inork halakorik eskatu ez zionez, kopeta zimurtu zitzaion Arseniori.

        Eguraldia okerrera zihoan, eta ez zioten deus erran.

        Aitzinean jesarri zen Migel eta zaharrari gibeleko lekua utzi zioten. Alberto Josek eta Arseniok ispiluan begiratzen zioten elkarri eta, elkarrenganako adeitasuna erakutsiagatik, fidagaitz irudi zuten. Arrotz baten behakopean enbarazu egiten zioten batak bertzeari agi denez, eta bien arteko harremana beheitiagoko mailan gorderik bezala, Migelendako izan ziren galdera eta erantzun gehienak.

        Ateri abiatu baziren ere, giro beltza sartu zitzaien pixkanaka itsas aldetik, eta sekulako euri-jasa bota zuen tupustean. Argiak piztu behar izan zituen gidariak. Erauntsiak ez zuen, hala ere, une bat bertzerik iraun, eta etorri bezala egin zuen alde. Aldamenetara begira, espaloi gorria ematen zuen bide ertzetik at lurrak, eta inguruko mendi koxkorrak, urrunago, landaretzaren azpian zeuden osorik. Aldian behin, tximu zimatsuren baten larruz jantzirik bezala, zuhaitz harrigarriak ageri ziren bazterretan eta, eguzki galdatan, dardara egiten zuen argiak errepidearen zoru gainean.

        Isilune laburraren ondoren, ustez hegazkinean atzendutako liburu bat aipatu zion Alberto Josek Migeli. Ekialdeko teatroari buruzko kalaka aterako zuela espero zuen, baina Arsenio tartean zegoela-eta ez zituen azaldu nahi izan. Kontua zen ozeanoaren bertze aldean erositako ipuin bilduma falta zuela, eta ez zekien —abiatu aitzin, airean edo Habanara heldu eta gero— noiz galdu zuen; libururik ba ote zeraman oroitzen al zuen galdetu zion, zeren...

        Hegazkinean elkarrekin etorri ziren.

        Ez zegoen ziur, baina baietz uste zuen. Azalean ageri zen Buda potoloaren berri ematen hasi zitzaiolarik, Arseniok Cojimar irakurri zuen gezi baten ondoan, eta ezkerretara jotzeko agindu zion gidariari.

        Arrantzale giroko herri txipi batera ailegatu ziren. Itzalean zegoen bazter bakarrean utzi zuten automobila. Itsasoari buruz zegoen ostatuan sartu ziren eztarria bustitzeko asmotan. Ezpatarrain bat zegoen horma batean ikusgai, eta jabeak bizar zuriko americano ospetsuak harrapatu zuela erran zion atzerritarrari. Igandetako aurpegia paratu zuen Migelek, baina Arseniok, kontrakorik aipatu ez zuen arren, fede gabeko behakoa eskaini zion. Egurrezko ontziraleku apala ikusten ahal zen leihotik, eta Arseniok, arrantzarako giro handirik ez zegoen baina, bere txalupa ezagutu nahi al zuen egin zion galde.

        Alberto Joseren ustez, itzala zen eguzkiak zeukan gauzarik ederrena. Ez zuen, bada, itsasertzera jaitsi nahi izan, eta bertze garagardo bat eskatu zuen adiskideen ausentzia eraman ahal izateko. Eskaileretan beheiti joan ziren bertze biak. Ur bazterrera heldu zirelarik, txalupaz txalupa ibili ziren Arseniok erabiltzen zuenaren bila. Itsasoa harroturik zen eta, oreka gorde ezinik, ziraldoka, brankan Arquímedes idatzirik zeraman ontzi txipia erakutsi zion. Migeli izenaren arrazoiaz galdetzeko gogoa egin zitzaion, baina ez zuen hitzik egin behar izan, zeren...

        — Un cuerpo sumerhido en el agua —azaldu zion poliki— desaloha un volumen, igual, esétera, esétera.

        Aspaldiko jakintsuari buruzko liburu bat irakurri omen zuen behin, eta gogoan geratu zitzaion haren printzipioa. Umetan ez zuen ikasteko paradarik izan eta, bizitzaren udazkenean, magia hutsa iruditzen zitzaizkion horrelako gauzak. Otoitz moduan erabiltzen zuen definizioa, txalupa sekula hondora ez zekion, eta arraina harrapatzen zuen bakoitzean Eureka erraten zuen Sirakusako matematikoaren omenez.

        Inguru bat eginez, bertze aldetik igotzea proposatu zion zaharrak, eskaileretan goiti hatsa kexuan heldu beharrik gabe. Itsaso urdin ilunean aparra bertzerik ez zegoen eta antxetak, lehorretik hurbil, aztoraturik zebiltzan. Ordu erdi eman zuten oinez eta herriko kaskora heldu ziren. Arrantzaleen etxe zaharrak ederretsi zituzten eta, azkenean, Ernest handiaren gorazarrez eraikitako oroitarria atzeman zuten karkaba batetik.

        Iruñeko seme kutunaren irudia ikusi nahi zuen Migelek eta, hurbildu zelarik, Alberto Joserekin egin zuen topo. Aterpe gabeko antolamendu biribil baten erdian zegoen bizar zuriko americano famatua eta terminologoak, harrizkoa ez bazen ere, bera bezain asperturik ematen zuen. Idazlearen soingaina, zutarriz inguraturik, oinarri baten gainean zegoen. Hiruzpalau maila igan eta gero, argazkia ateratzeko erran zioten jolasten zebilen mutiko bati. Ernest erdian harturik, lepotik atxiki eta sanferminetan baleude bezala paratu ziren kubatarrak, eta nafarra, aldiz, koska batean egokitu zen irudiaren oinetan.

        Egur-ikatzetan egindako arrainaren usaina aditu zuten egon berriak ziren ostatutik zetorrela eta, jaten bai baina, zaporeak behar bezala bereizten edozeinek ez badaki ere, iritzi bereko gertatu ziren afari-merenduaren deliberamenduan. Oroitarria zaintzen zuten sugandilak kiskaltzen utzi eta sudurraren aginduari egin zioten kasu. Ostatuak guanozko aterpe zabala zeukan gibelean eta, zumitzezko besaulkietan jesarri zirelarik, morroiari egin zioten dei.

        Egun hartan itsaskabra bertzerik ez zuten jan, eta Bulgariako bi botila ardo akitu zituzten ahalegin handirik egin gabe. El viejo y el mar goretsi zuen Arseniok. Alberto Joseren ustez ez zegoen Fiesta bezalakorik. Horizontearen gibelean egoten ahal zen pintore bat etengabe ari zen ilunabarra aldatzen eta, afaria denen artean ordaindu ondoren, Migelek botila bat ron atera zuen bere kontura. Ekarri bitartean komunera joateko probestu zuen zaharrak, eta terminologoak, noizbait, antzerkiaren gaia sartu zuen solasean, zeren...

        — Anoche vi a María Josefa —erran zion—. Me comunicó que asimilas muy lihero.

        — Se hace lo que se puede.

        — ¿Establesieron ya fecha de esamen?

        — Más o menos... Espero que todo salga bien, y consiga pronto algún alquiler. El hotel me está costando un ojo de la cara.

        — En primer lugar, debes comprender, Miguel, es presiso una buena nota. A continuasión el permiso de residensia. Y en cuanto al resto, descuida, yo me encargo.

        Ez zuten gaiari buruz deus gehiago zehaztu. Bueltan zetorren orduko Arsenio, eta terminologoak ez zituen bere joan-etorriak zaharraren aitzinean erakutsi nahi.

        Bazegoen oraino botilan zer edan, eta kopa pare bana hartu zuten. Agindu bezala, ikasleak ordaindu zuen pattarra, baina ziria sartu ote zioten susmoa egin zitzaion Aleidaren osabari eta, irten baino lehen, kontua eskatu zion Migeli.

        — Lo multaron, compañero —jakinarazi zion Arseniok, zeren...

        — Un barril de ron resulta más barato, y además el pendeho nos metió chispetren.

        — ¿Chispetren? —galdetu zuen Migelek.

        Ostatu batzuetan, markako botila hutsak zakarretara bota ordez, bigarren mailako ronarekin betetzen zituzten eta, buxon berria paratu eta etiketatu ondoren, bi aldiz garestiago saltzen zituzten atzerritarren ezjakintasunari esker. Horrela, bada, zerbitzariaren begien bila ibili zen Obispo karrikako alkatea eta, arreta erakarri ziolarik, papera eskuetan hartu eta mila pusketan desegin zuen.

        Automobilean, bueltako bidean, ustelkeriari, faltsukeriari eta amarruari buruzko hitzak atera zituen Arseniok. Ekonomiako Ministerioaren ardura Ernesto Guevarak zeraman egunetan plazaratutako dirua zebilen oraino kubatarren sakeletan, haren irudia ikusten ahal zen inprimaturik, eta ez zuen izen-abizenekin sinatu, zeren...

        Sosaren nagusikeria baldintzapean uzteko, beharbada, ezizena, hau da, Che paratu zuen diru-paperean.

        Ez zuen eramaten ahal lagun bati, bere aitzinean gainera, iruzur egitea, eta ahalkegarria zitzaion. Azerikeria bertzerik ez omen zegoen bazter guzietan, ostatu hartako nagusiarena kasu.

        Alberto Josek aitzakiaren bat bazeukan, eta ez zuen gorde, zeren...

        — Si no lo hase él —erran zuen—, lo ha de haser otro.

        Ika-miketan nahasi gabe eman zuten arratsalde osoa, baina gauzak bere lekuan paratu behar izaten dira alde egin baino lehen. Migel adi zegoen zaharrak zer ihardetsiko zion. Arseniok ez zuen, agi denez, alferreko kutermarik nahi. Ezker-eskuin mugitu zuen burua behin eta berriz, mutu.

        Alberto Josek solaserako gogoa zeukan, eta arrazoia bereganatu nahi zuen, zeren...

        — En su lugar, cualquiera hisiera la misma cosa.

        — Cualquiera, no, hermano —zehaztu zuen Arseniok.

        — La culpa —jarraitu zuen zerbitzariaren abokatuak— es de todos.

        — De algunos, más; de otros, menos.

        — Es posible, pero el asunto es... que no hay nada que haser.

        — Todo está por haser, o casi todo —gaztigatu zion Arseniok—, si usted está dispuesto a defender lo que costó tremendo esfuerso. Somos el terser mundo, eso es sierto, pero lo mehor del terser mundo. No lo olvide.

        Urdinak urre eta urreak sugar, izarrak ere hasiak ziren banan-banan nabarmentzen, eta denbora joan ahala, itzalak bildurik, lurraren gainean pausatu zen gaua. Errepidearen bazterreko auzoetan, atariko argiak pizturik, jendea erretiratzeko gogorik gabe kulunkan zegoen jarlekuetan. Ia automobilik ez zebilen bidean eta aldian behin, bizpahiru palmondoren erdian, oasia ematen zuen gasolindegiren bat uzten zuten gibelean. Azken kilometroetan, hiritik hurbil, ausarki zebilen automobila, eta mantsoago joan behar izan zuten.

        Uste baino berantago heldu ziren Habanara eta, terminologoari gabon opatu ondoren, Migelek eta zaharrak tabernarako bidea hartu zuten, arestian erran bezala. Automobilean sortutako solasa atzendu ezinik zeukan Arseniok oraino eta, tragoa edan ondoren, basoa erakutsi zion Migeli, zeren...

        — Esto es chispetren —erran zion— pero no yeva etiqueta.

        Obispo karrikara ematen zuen pertsiana erabat jaitsirik zegoen, baina bertzeari gerrirainoko tartea gelditzen zitzaion zabalik. Hondarrak akiturik, makurtu egin behar izan zuten irteteko. Itsasontzi baten makinetako sotoan baino bero handiagoa egiten zuen kanpoan eta barrideak, lo hartu ezinik, balkonetan zeuden. Etxera erretiratzeko tenorea zuten, baina Arseniori bertze galdera bat geratzen zitzaion barnean; ozpinduko ez bazitzaion, bota beharra zeukan:

        — ¿Usted sabe, compañero, qué cosa es un comemierda?

        Bazekien nori buruz ari zen, eta baietz adierazi zion buruarekin. Ez batak ez bertzeak ez zuten inoren izenik aipatu. Aitortu beharrik ez zuten elkarkidetasunaren seinale, irri egin zuten batera.