BIGA

Eta orain zer? Non ezkutatu zaizu atsedena? Zer egingo duzu orain?

        Kaka zaharra esan eta tximeletei begiratzen segitu, agian. Enaren hegadetan galduta begiak. Nahi bai, horixe nahiko zenuke zuk, ezer gertatu izan ez balitz bezala jarraitu ahal izatea. Abiadura Eztiaren Denbora ahal bezainbeste luzaraztea. Gertatu egin da, ordea. Eten egin da zorionaren abiada. Senperena da errekan itota agertu dena. Ito egin dizute laguna. Eta gauzak ez dira jada lehenagokoen ezpal berekoak. Ezin dute izan. Inola ere.

        Lau hilabete egin dituzu horrela, Natura maxime miranda in minimis, lau hilabete zentzuak oro ezerezaren menpe jarrita. Erleekin jolasean. Zu bezalako gizon handia esaldi bakarraren marasma-sarean harrapaturik: izadiaren handitasuna gauza txikiei begira aurkitzen da.

        Baina, ziur al zaude? Segur al dakizu Senperenaren pitzatutik soilik itzuli zaizula Abiadura Handia? Esan ezazu egia, Damian. Esan ezazu ohartzen hasia zinela lehenagotik ere. Egun batzuetatik aitzinera, zerbait egiazki aldatzen hasia zela zeure baitan. Gauzak ez zirela gehiago aurreko lau hilabeteetan bezalakoak izaten. Horixe. Kaka zaharra! Bai, esan ezazu lasai.

        Esan ezazu, eguneroko bizimoduan aurkitzen zenituen gertaera txiki eta handiek, iragana estali eta ahantzarazi ordez, berritu egiten zizutela bizi beharraren pisua. Biziberritu. Edozein gertaera xumek iraganeko beste jazoera baten aldarria egiten zizula, Leonek errekari margotutako koadroak bildumazaletasuna piztu dizun antzera.

        Ahaztuak zenituen hilabete batzuk lehenago gertatutako guztiak. Edo, hobeto esan, sekula gertatu izan ez balira bezala bizi zenituen Arizkunen ezagututako egunerokoaren eztitan. Azken lau hilabeteetan.

        Ahazturaren gotorlekua, ordea, pitzatzen hasia zaizu egunotan, uda beteko eguzkipean. Ospitalean bizi izandakoak, esaterako. Denak ahaztuak zenituen. Edo ahaztuak bazenitu bezala bizi zenituen, ederki jakinagatik memoriak puta zahar bat izaten dakiela sarritan, beti ez bada. «Zu ere nirekin egon zinen maiteminduta. Lotsatu arren, ez ukatu orain halakorik», esaten dizu memoriak. «Hara, nire haragi zimur hauek maite izan zenituen orduko hartan. Ederki ordaindu zenidan, gainera». Puta zaharra, memoria, Damian.

        Ahaztuta zeneuzkan denak. Hala uste zenuen bederen. Zeure kolkorako lau hilabeteko lausoak ezer ez duela egiazki eta betiko estaltzen jakin bazenekien arren. Handik edo hemendik, egindako bizitzak erakutsi egiten dituela hortzak, oihartzunak bere besoetan ekarritako nahigabe ikaragarri baten antzera. Ebakuntza-gela osteko egunean munstroak bereak erakutsi zizkizun bezala. Bai. Lau hilabete t'erdi lehenago baizik ez. Donostiako Poliklinikako gela batean.

Anestesiatik esnatzen hasi zinenean, mamua ez zegoen han. Joana zen jada, edo, hobeto esanda, kendua zizuten hain zeurea izandako lekutik: eztarriaren erditik. Baina orduan ez zenekien hori segur-segur hala zenetz. Ezin zenezakeen jakin horrelako gauzarik oraindik. Hilda daudenek ez baitute ezer jakiten ahal, Damian.

        Irudipena zeneukan, eztarritik kendu berri zizuten minbiziaren alea zakarrontzira bota zuela Aldaba doktoreak. Arrabio, korrokoi, amesgaizto edo dena delako mamu beldurgarri hura hantxe zegoela gordeta, zakarrontzian. Aldaba doktoreak, kotoi arteko odoletan bildurik, haraxe bota zuela zeure haragien artetik erauzi ondoren. Oliba hezur bat bailitzan. Klak.

        Eta han, zakarrontziko gordeleku merke hartan, zangoak eta belarriak hazten zitzaizkiola etengabe izaki erauziari. Zeure erroetatik ateratako zati gaizto hari. Bost belarri, hamazazpi zango, ez, hemeretzi. Eta lau begi.

        Istant bat lehenagora arte zeure baitakoa izandako munstro mikroskopikoa handitzen eta handitzen zihoala ospitaleko zakarrontziko odol eta haragizko hondakinez elikatu ahala. Horixe begitantzen zitzaizun. Eta lehendabizi karramarro baten tamaina hartu bazuen ere, katu handi baten neurrikoa ari zela egiten poliki-poliki. Inork zerbait azkar egiten ez bazuen, hazten eta hazten segituko zuela zakarrontzian kukututa, zakur baten tamaina lehenbizi eta krokodilo batena gero, hartu arte. Guztiz urduritzen zinen konturatzean zeu bakarrik zinela Ospitale osoan zakarrontzian gertatzen ari zen metamorfosi itzelaz ohartzen zena.

        Aldi berean bazenekien nekeza eta gaitza izaten dela anestesiatik esnatzea. Oso nekeza. Loaldi erabatekotik munduratzea. Aurrez zenekien hori. Ohartzen zinen burua betetzen zizuten amesgaiztoak ez zirela egiazki zeure baitakoak. Bazitekeela zakarrontziko kartzinoma ezkatadunaren itxura-aldatze etengabeko hura, ebakuntzarako sartua zizuten kimika guztiaren ondorio izatea. Bazenekien hori ere. Eta zer? Gauzak ez ziren horregatik batere aldatzen, kontua ez baita zer den egia eta zer gezurra. Badakizu horrenbeste.

        Argi eta garbi esaten zizun buruak ez kezkatzeko ameskeria haiengatik, etorri bezala pasatuko zirela munstro kontu haiek guztiak. Une batetik bestera garbituko zitzaizula zainetako odola, eta hasiko zinela gauzak benetako neurrian ikusten. Baina pentsamendu bikoitz eta paraleloak egiten zizkizun adimenak aldi berean. Biak ala biak indar berdinaz. Biak egia oso balira bezala. Munstroarenak eta esnatzearenak.

        Zakarrontziko gertaera anestesiaren eraginez zela ohartzen zinen, baina, hala ere, esnatzean uholdeka zetorkizun zentzumena bezain egiazkoa egiten zitzaizun gezurrezko izugarrikeria hura. Eta anestesiatik esnatu nahian ohean zeuntzala jabetzen zinen bezalaxe, konturatzen zinen zakarrontziko munstroaren pentsamenduak ere hurbiletik ezagut zenitzakeela. Batere ahaleginik egin gabe. Zuzen-zuzen eta zuon bion arteko interferentziarik gabe, haren seinalea argi iristen zitzaizun burmuinera. Zeureak balira bezala sentitzen zenituela zakarrontzian hazi eta hazi zebilen mamorroaren pentsamenduak oro. Besamotzak besoa bezala, ez alferrik ukan zenuela zomorro hura lapa baten antzera josirik zeure ahots-kordetako batean. Auskalo noiztik. Auskalo zenbat hilabete edo urtetan. Azken finean, zeure gorputzeko zati bat kendua baitzizuten Aldaba doktoreak eta bere taldeak. Txikia eta gaiztoa, baina zeure-zeurea. Ezker edo eskuin begia bezain zeurea.

        Eta pentsamendu haietan, zakarrontziko zomorroak obsesio bakarra erakusten zizun. Beste ezer egiteko asmorik eta erabakirik ez baleuka bezala, esaten zizun sorlekura itzuli nahi zuela. Zomorroak etxera nahi zuen. Bai. «Etxera itzuli nahi dut, neure aberrira», esaten zizun deiadarka zomorroak. «Zeure eztarriaren erdi-erdira».

        Espantua urdailetik eztarrira igo zitzaizunean, zerbait esateko ahaleginak eman zizun benetako egoeraren neurria. Han, zeure eztarriko zuloan, aitzurrak eta palak erabiliak zituzten kartzinoma ale zikina kentzeko. Hondeamakina eta kamioi itzelak. Zulo bat hemen, zanga bat han, hodi berri bat ezkerretik eta zementu apur bat eskumarago. Minaren itzela. Hitz egiten saiatzeak eman zizun eztenkada, minbizia bera baino okerragoa zela begitandu zitzaizun une hartan, eta berdin-berdin zitzaizukeela, deliberatu zenuen, anestesiak eragindako loalditik sekula itzartu izan ez bazina ere. Egia esan behar bada, damu zinen esnatzeaz, Damian. Azken finean, ebakuntza gelako mahaian geratu izan bazina, ez zenukeela orain halako minik gehiago sentituko eta, areago, ez zenukeela hurrengo batean ere berriz hiltzen ibili beharko. Ezen, zure antzera, behin hil eta gero, ez baitago gauza okerragorik ordura arteko heriotza alferrikakoa izan dela egiaztatzea baino.

        Gogoeta horietan zenbiltzala, esku baten fereka antzeman zenuen bekokian. Ez zenuen begirik zabaldu behar izan azal mehe haren hotza ezagutzeko. Ama zen, zer moduzka seme, ohearen albo batetik.

        «Txiza», erantzun nahi izan zenion, txiza egiteko larritasuna zeneukala, baina eztarri urratuak eragotzi egin zizun baita min lantururik txikiena egitea ere. Mutu zeunden. Erabat mutu. Harrien antzera.

        Aita ere gelan zen, eta hark lagundu zizun besotik helduta komuneraino. Tatarrazka eraman zenuten, gurpiltxo mugikor batzuen gainean, zintzilik zegoen serumaren poltsa gardena. Hodi luze eta orratz luzeegi biren bitartez zeure zainetaraino zuzen sartzen zena.

        Eztarriko minari beste min bat gehitu zion txizaren irteerak. Erre egiten zuen, uretra gasolina edo alkohola egiten ari bailitzan komunean behera. Anestesia izango zen seguru. Eta ur zikin harekin batera, zakarrontziko mamu beldurgarriaren ameskeria ere zuloan behera zihoala jabetu zinen. Bazuen garaia.

        — Argos ondo zainduta zagok —esan zizun aitak—. Egon hadi lasai. Katalinak esan digunez, euren etxeko katetik libratu bezain azkar hire etxera alde egiten omen dik, Zorionara. Hantxe aurkitzen omen ditek noiznahi atariko bazter batean etzanda, hire zain bezala. Zakur hori baldarra eta alferrikakoa izango duk, Damian, baina ez zagok ukatzerik: ugazaba maite dik benetan.

        Gurasoek bihar beste zerbait ekartzea nahi ote zenuen galdegin zizutenean, keinuka adierazi zenien ez zenuela berriro Poliklinikara etor zitezen nahi. Lehen ere agindu zeniela gaixoaldian bakarrik nahiago zenuela. Ospitaletik irtendakoan, hamabost egunen buruan edo, egongo zinetela elkarrekin. Ez ibiltzeko etortzen, mesedez. Ondo zainduta egongo zinela.

        — Nahi duana esan ezak, baina bihar ere hementxe ikusiko gaituk —erantzun zizuten, haien musu bana jaso baino lehen.

        Ez zinen uste adina amorratu haien erantzunarekin. Zure eskaria bete nahi ez izateak baino gehiago harritu zintuen aita zeuregana makurtu eta musu ematen ikusteak. Oso oker ez bazinen, Jaunartze egunean izango zen azkeneko aldiz halako gauza bat. Hamazazpigarren mendearen hastapenean. Edo.

«Poliklinikako ohean etzanda, nire eztarritik hamabi zaldi galopa betean pasatu direla ematen du. Arnaste hutsak erre egiten dizkit eztarriko bazterrak. Ahotik sartzean izotzak bezala erretzen du aireak eta, irteterakoan, suak bezala.

        Tira, ez dut kexu agertu nahi lehenengo lerro hauetan. Ez hago hilda Damian, esan beharko nuke pozarren, beste ezer baino lehen. Ez duk gutxi. Bizirik hago. Baina ulertzekoa ere baduk hire samina, mutu hago eta. Zeharo mutu.

        Ebakuntza ondo joan dela esan dit Aldaba doktoreak. «Oso-osorik atera dugu kartzinoma alea», esan dit, «ez du bestelako arrastorik laga bere inguruan. Metastasirik ez da ageri bazterretan». Gaitzerdi. «Ia ahots-korda bat moztu behar izan dizugu», bota dit, «baina azkenean zatitxo bat baino ez dizugu kendu». Gaitzerdi hori ere. Ez duela uste gerora ahotsean aldakuntzarik nabarituko zaidanik. Errehabilitazioa egin beharko dudala logopeda baten laguntzarekin. Ikusi egin behar, hala ere, egunen buruan nola itzuliko zaidan ahotsa, ahotsetatik zein itzuliko zaidan, alegia. Nirea, lehen neukan huraxe bera, edo beste norbaiten ahotsa irtengo zaidan ahotik, irtengo zaidan deseztarri honetatik. Hori ere gerta bailiteke, neure ahotsaz hitz egin beharrean, beste norbaitenaz hitz egin behar izatea aurrerantzean. Urratuagoa, zakarragoa, motelagoa. Marlon Brandok Aitajauna filmean bezala.

        Esnatzea izan da gogorrena. Ez nuen uste anestesiak halako amets biziak eragin zitzakeenik. Munstro bat ikusi dut zaborretan, neuri kendutako zatitik hasita gorpuzten. Badakit ezinezkoa dela, baina benetan gertatu balitz bezala bizi izan dut. Izugarria izan da. Ez ahazteko modukoa.

        Anestesiatik erabat libratu gabe oraindik, horixe jarri diot izena koaderno honi azalean: Mutuaren hitzak. Gurasoek gelatik alde egin duten bezain azkar «Eman iezadazue kaier zuri bat», eskatu diet erizainei keinu bitartez, «eta idazteko beste zerbait ere bai». Berehala ekarri didate eskatutakoa. Bakea eman dezadan. Ez ditzadan gehiago ernega. Kaier koadrikulaz bete bat eta errotuladore fin beltz bat ekarri dizkidate. Eta Mutuaren hitzak jarri diot azalean. Neronek ere ez baitakit segur zer egin nahi dudan lerro hauen bitartez. Ziurrenera, aurre egin nahiko diot erietxeko egoera makur honetan agintzen duen denbora geldoari.

        Ohean datzan haragi urratua baizik ez naiz oraintxe bertan, ebakuntza gelatik itzuli berritan. Gorpua eta gorputzaren erdibideko izaki bat. Nahi izanda ere, hitz egiteko ezindua erabat. Ez hago hilda, Damian, mutu hago, esan beharko nuke. Besterik ez. Eta kontsolamendua ekarri beharko lidake oraindik ere biriketan arnasa darabildala ikusteak, odola zainetan taupaka dabilkidala nabaritzeak. Baina, egia esan, zer pentsatu ez dakit. Alde batera poztu egiten naiz, baina beste aldera neke izugarri batek harrapatzen nau edozergatik. Baita gogoeta hauetan ibiltzeak berak ere.

        Ebakuntza-gelan betiko lo geratu izan banintz, ez neukake akidura ere sentitu beharrik. Ez neukake bizitzen jarraitzeko ahalegin txikienaren lanik ere. Ez neukake ezta hilda egotearen beraren albisterik ere. Ez neukake loaren atsedena baizik.

        Ondamua eragiten dit ezerez horren zorionak, eta ez dut ongi ulertzen bizirik jarraitzeari lotuta egote derrigorrezko hau. Zer gertatzen da, bada, haria behingoz eteten bada?

        Lizarrak tximista bezala, erakarri egiten nau pentsamendu gaitz horrek.

        Gauzak erabaki artean, lehen esandakoa izango da kaier honen izena: Mutuaren hitzak».

Lotan eman zuen Damianek bigarren eguna ia osorik. Goizean gurasoek gelan bakarrik laga zutenetik, komunera joateko eta koaderno koadrikuladunean zerbait idazteko ahalegina baizik ez zuen egin. Hori zen onena. Horrelaxe uste zuen berak, horrelaxe uste zenuen orduan zinen horrek, Damian. Ospitaleko denborari lapurtu egin behar izaten zaiola agintaritza, eta horretarako ez dagoela ezer hoberik loa eta erdi-loa baino. Presoak ihes egiten saiatu beharra duen eran, gaixoak bizkar eman behar diola denboraren geldotasunari. Ala gezurra diot, Damian?

        Ohean zetzanak ez zuen telebistarik konektatu nahi. Ez zuen amak ekarritako transistore piladunik piztu nahi. Ez zuen leihotik begiratu nahi. Antzeman zion ederki handik ikus zitekeen ikuspegiari: bere gelakoarena bezalako beste ehun edo mila leiho, denak barla edo patio berera begira, edo hiriaren periferia hartako pinudi sastar batera, gehienez ere. Eta haietako gela bakoitzaren barruan, bere saminaren antzekoak. Edo handiagoak. Ez begiratuta, hobe.

        Mantapean zuen babes. Ez zuen ezer besterik nahi. Eskatzekotan, soilik nahiko zukeen, eskuko azalean sartuta zeuzkan orratz luzeak —luzeegiak— eta tantoka bertatik sartzen zitzaion likidoa ken ziezazkiotela zeuden lekutik. Horixe nahiko zukeen, ezer nahi izateko gaitasuna edukitzekotan.

        Alabaina Damianek bazekien ederki zer zen egiazki eta benetan nahi zuena. Ezta, Damian? Bazenekien gauza bat eta bakarra zenezakeela desira. Gainerako guztiak adabaki eta denbora galtze soil zirela. Gauza bat eta bakar horrek soilik konpon zitzakeela bestelako gurari guztiak edota, hobeto esanda, gurariak oro alferrikako bilakatzen zituela hura lortzeak. Deus ez izatearen lilura, ezta, Damian?

        Erizainek ezinezkoa zela esan zioten, ordea. Egun batzuetan orratzen bide hortixe jasoko zuela behar zuen sendagai eta elikagaia. Deshidratatu egingo litzatekeela bestela. Urgabetu. Horrela izaten dela hori eta ez izateko kexu. Pozik egoteko moduan zegoela. Minbiziak ez duela eta aztarnarik utzi. Garbi-garbi atera diotela eztarriko zulotik eta, gainera, ahots-korda moztu gabe. Hori ez dela askotan ikusten kartzinoma ezkataduna kentzeko egiten diren ebakuntzetan. Ia beti ahots-kordaren bat galdu egiten dela bidean. Sendatzeko. Indartzeko lehenbailehen. Eta egun batzuen buruan zainduz gero, ez duela Gaiarrek bezala abesteko aitzakiarik izango.

        Ez zizun graziarik egin erizainen txurtxur berritsuak, Damian. Zenbat aldiz eta Poliklinikako zenbat gelatan esandakoak ote ziren hitz haien berdinak? Iluntzearekin batera, errezelak ixteko eta pertsianak jaisteko eskatu zenien keinuka eta, ahal bazuten, sartu-irtenean ez ibiltzeko gehiago. Lo egin nahi zenuela eta.

        Harritu egin zinen. Harritu egiten zinen hitzik batere erabili gabe, keinuka, zenbat gauza adieraz zitezkeen pentsatzen jarritakoan. Agian merezi du mutu jarraitzeak, pentsatu zenuen gero, eta irri arin batek —anestesiatik esnatuz geroztik egin zenuen lehenengoak— edertu egin zizkizun aurpegiko zurbila eta bekozkoa. Halako egoera hitsean edertu bezalako hitzik erabiltzea zilegi bada, behintzat.

        Gezurra zirudien arren, lo egin zenuen gauean ere. Lo geratu zinen. Egun osoa erdi-lotan igaro ostean, logura nagusitu zitzaizun berriro. Harrapatu egin zintuen azpian, zentzumen oro menpe hartzen dituen harlauza baten antzera. Zerbait jarriko zizuten plastikozko poltsa gardenean. Zup eta zup. Droga. Tantoka-mantoka. Erizain berritsuek. Auskalo zer. Nolotil eta auskalo beste zer ere bai. Koktel bat. Bakea eman zenezan. Hobe horrela. Oso hurbil zegoen egoera hori zuk amesten zenuen gauza bat eta bakarretik, Damian. Ezta?

        Bai, lo geratu zinen eta esan liteke bezperan zakarrontzian zegoen zomorroaren lekua, zigarro puru habano baten irudiak bete zizula. Ederki konturatu zinen horretaz erdi-loan. Hurritz kolore ederreko La Paz handietako batek. Badakizu txokor hobeak badirela munduan, baina horixe zenuen gusturen erretzen, eta horrexen irudiaz lokartu zinen, La Paz Wilde La Habana baten irudiaz, konpontzeko zeneuzkan gainerako korapilo guztiei bistaratzeko batere aukerarik eman gabe.

«Gaur goizean Bozateko gizon zahar bat ekarri dute nire gelan hutsik zegoen beste ohera. Anton Apezetxea du izena. Ez daki erdaraz. Zahar-zaharra da, ez naiz ausartzen zein adin daukan zehatz esatera, baina laurogeitik gora bai, behintzat. Birika eta bronkioetako zerbaitekin ekarri dute, itotzeko zorian. Hodiz josita dago behetik gora koitadua, berak ere ia hitzik egin ezin duela, baina poza erakutsi dit begietan euskalduna naizela esan diotenean. Lasaitu bezala egin da, ezen ikusten baitzitzaion gizonari beldurtuta bezala geratzen zela familiakoek bakarrik utzi dutenean.

        Neuri ere esan didate senideek alde egin baino lehen, birritan Iruñera medikuarengana izan ezik, ez dela sekula irten gizona Bozatetik. Beti etxean, inor ikusi gabe egonzalea dela. Oso apartean bizi direla eurak, mendian, eta laguntza handia izan naitekeela ni, ondoko ohean, aitonak ez duela eta hitzik egiten gaztelaniaz. Erizainek zerbait jakin nahi badute, ea egingo diedan mesede, aitonak esan beharreko guztiak itzultzekoa. Eta grazia egin dit kargu berriak: mutua itzultzaile.

        Hala bada, bi gizonezko egokitu gara gelan bakarrik eta mutu, elkarri ezer esan ezinik eta gauza guztiak batak bestearen begietan ikusten ditugula.

        Arbola makur eta zahar baten oso antzekoa da Anton Apezetxea. Ohean itota hilko dela aurrez jakin arren, begietan behiak eta soro berdeak baizik ageri ez dituen gizon zaharra. Gaztaina ilunaren kolorekoak ditu begiak, garbi-garbiak, handi-handiak. Aurpegiko azala eta kera ere halakoxeak ditu, mendikoarenak: zain urdin txikiz beteta ditu matrailak, burua soil, belarri-gingilak luze, eta sudur kakodun bat du bi begien arteko gidari.

        Behiak ikusi ditut haren begietan. Eta esnea. Eta soroak. Eta txepetxak sasi artean nola babesten diren. Honaino, nire oheraino, iristen den bere gorputzaren iratze usain mikatza zabaldu da halako batean».

Ederki geratu zitzaizkizun txepetxak eta iratze usainak zure kaiereko lerroen artean. Poxpoliñak oso. Nori ikasi diozu horrela idazten, Damian? Ez esan zeure barnetik erne diren hitzak direnik horiek, ez dizut eta sinetsiko. Ez esan niri iturri hori zure baitan benetan bizi denik. Zu ez zara poeta, ederki dakizu hori.

        Txepetxek eta iratzeek, Whitmanen poema batetik ihes egindako hitzak dirudite, edo Artzeren besteren batetik, baina neuk bezala dakizu zerorrek, ahantziak dituzula irakurketa haiek, ezabatuak erabat. Nondik orduan? Ez ote da izango irakurritako oro geratzen dela, kaparra bailitzan, memorian itsatsirik? Ahazturak beti duela hondarren bat ahazten irakurlearen baitan?

        Esazu zergatik hunkitu zaituen hainbeste Anton Apezetxearen etorrerak. Idatz ezazu lasai zure koadernotxo horretan, zenbat dituzun desiratzen iraganeko denboren oihartzunak. Jar ezazu mutua hizketan, ez daukazu eta beste zereginik.

        Esazu zeure izaera bazterreko horrek ez duela lekurik gaurgero. Munduaren erak ez zaizkizula laket. Eta ezinezkoa dela dakizun arren, Apezetxeari egokitu zaion bizitza zenukeela nahiago zeuretzat, daukazun hau baino. Aitor ezazu zenbateraino zaituen liluratzen izadiaren eta gizakiaren arteko beste garai bateko harreman estuak. Munduaren neurriak oinez ibiltzeak markatzen zituen aroak dituzula amets. Esan ezazu zeuretzat nahi zenituzkeela hizkuntza bakarraz bizi zitezkeen garai zaharrak. Mundua Ludi zenekoa nahi zenukeela zuretzat.

        Ala ez, Damian? Koldarkeriak ez ote zaitu eramaten halako garai agirretar baten desiran ezkutatzera?

        Begira iezaiozu zeure barne jangartzu horri. Profita itzazu erizainek ekarritako orri koadrikulaz beteak egiazko egiara iristeko. Azaletik harantzago, Damian, hel iezaiozu muinari behingoagatik. Zer daukazu galtzeko, zeure bakardadea eta noraeza izan ezean?

        Gaizki diot, hala ere, koldarkeria diodanean. Baliteke beste zerbait izatea aztoratzen zaituen hori, ezta? Baliteke akimendu hutsa izatea, Abiadura Handiko Egunetako neke soilak baizik ez egitea lo zure hezurretako habian. Baliteke, egokitu zaizun garaia bizitzeko, sekulako gogo-ezaren antzeko zerbait izatea gurarien zuztarretan bizi zaizun hori. Ala guztiz oker nabil, Damian?

«Gaixorik dagoenak, preso dagoenak bezalaxe, ihes egiteko balio duen leiho bat behar du derrigorrez, ohean etzanda zoratuko ez bada. Koaderno txiki hau eta bertako lerroak dira niretzako moduko leiho. Edo leihorde. Gela honetan ez dago armiarmarik dilindan, eguneko zein ordu den jakiteko. Alabaina, presoa eta gaixoa biak berdintzen ditu gauza berak, denbora zein geldo pasatzen den sentitzeak. Denbora, lehendabizi hondar eta gero harri, nola bihurtzen den begien aurrean ikusteak. Horixe dute berdin-berdina gaixoaren eta presoaren pesadunbreak. Erosioaren atzekoz aurrerako bidea da, nolabait, denboraren iragaitea. Pilaketa eta gauzatzearen pisua ekartzen daki, ezer ez zegoen tokira. Gauza astun bilakatzen du ezereza. Denborak.

        Ustekabean zorte ona izan dut, ordea. Entretenigarri handia ekarri didate Antonen begi argiek. Alboko aitonaren begi horietan Bozateko leku eguterak ikusten baititut.

        Oraintxe bertan, esaterako, eguzkitan lehortzen jarritako belarra biltzen dihardute dozena erdi bat lagunek begi horietan. Auzolanean ari dira. Ez dakit nortzuk diren laborari horiek guztiak, baina gehienak senitartekoak eta auzoak direla esango nuke. Goizean bisitan etorri zaizkionei ez diet gehiegi erreparatu gelan zeudenean, baina baliteke hemen egondakoetako bat izatea oraintxe, sega lurrean lagata, izerdia zapi urdin batez xukatzen ari den emakume lodi hori. Ez dakit.

        Metak egiten dihardute leku malkartsuan, eta lau mika zuri-beltz inguratzen zaizkie eskuarea erabiltzen duten bakoitzean, ea zizare edo bareren bat harrotzen duten ikustera. Bi arratoi-zakur zaunkarik jasotzen dituzte hegan. Dzi eta dza.

        Eskertzekoa da horrelako gizon garbiaren adiskidantza doakoa. Keinu bitartez galdetu diot lehentxeago ea gelako telebista piztea nahi ote duen, eta, eskuekin airean agur egiten ari balitz bezala, neuk nahi dudana egiteko adierazi dit ohetik Antonek, berak ez duela halakoen beharrik eta. Berdin diola. Buru barruan daukala berak aski telebista, behi gehiegi, jende gehiegi, txakur zaunkari gehiegi, lau mika eta, gainera, goiko lepoan lanean ari diren horiek guztiek belar lehorra bildu eta metatzeko martxa azkartzen ez badute, aurki baino lehen alferrik galduko dituela belar idor guztiak mendebaletik gainera datorkien zaparradak. Ez direla ohartu haizea aldatzen ari dela eta Hegoaren lekua Mendebalak hartuko duela une batetik bestera. Erreka aldeko lizarretan, ederki baino hobeto ikus litekeela eguraldi aldaketaren seinalea.

        Hori guztia esan dit, esku keinu pare batekin eta begiekin Apezetxea aitonak. Gero itxi egin ditu begiak, nekatuta, eta ezin izan dut beste ezer ikusi».

Damianek bigarrena bezala iragan zuen ospitaleko hirugarren eguna ere: erdi-lotan. Indartzen ari zela sumatu eta ura litroka ekartzeko eskatu zien erizainei goizean goizetik. Anestesiaren hondar guztiak lehenbailehen bota nahi zituen gorputzetik, iruditzen baitzitzaion gogoa eta adimena, biak, kamuts zituela. Horregatik egiten zituela gogoeta ilun eta ezkorrak, eta ez bizimodua berez zelako horren goibela.

        Komunera joan-etorrian ibili zen eta, aitak lagundu nahi izan bazion ere, ezetz, konponduko zela bera bakarrik eta uzteko bakean. Serumaren poltsa eusteko oin metalezkoa tatarrazka zeramala, ematen zuen autobuseko barrari helduta zihoala danbalaka.

        Amak, bezperan ekarritako gutunak eta aldizkariak ukitu gabe ikusitakoan, ea zein irakurgai ekartzea nahi zuen galdegin zion. Ezetz egin zion Damianek eskuarekin, ez zuela ezer nahi. Lo egitea baino ez zuela helburu eta joateko lasai etxera, behingoz. Bakarrik zuela nahiago gurasoak gela barnean denbora galtzen ikusita baino. Ea nola esan behar diren gauzak, behingoagatik jaramon egin diezaioten.

        Gurasoek alde egin bezain azkar, atearen zirrikitu batetik sartu zitzaizkizun bezperan askatu nahi izan ez zenituen korapilo guztiak, Damian. Abiadura Handiko Egunetako kontuak ziren, ustekabean muturra bistatzen zutenak. Puta, memoria, Damian. Benetako puta zaharra.

        Ebakuntza baino lehenagoko egunetan, ederra saltsa eragin zenuena Polloeko gorputegian zatituta erakutsi zizuten emakumearen gorpua zela eta. Ederra morokila, Damian.

        Nork esan behar zizun hango emakume hura ez zela Jaione, zeure emazte izandakoa? Nork esan behar zizun, munduan bi pertsona egon zitezkeela hain antzekoak? Hori ez da normala. Edonor nahastuko zen zeu nahastu zinen bezalaxe. Lasai horregatik, Damian.

        Ezer konpontzen hasteko beranduegi ere bazen. Jose Ramon Izpizua, zure lagunik onena izandakoa, eta Aranbarri, Bankutxako presidentea, biak ala biak egongo ziren preso eurek egin gabeko hilketa baten kariaz. Zeu ospitaleko gelan bezain preso. Jaione hil izanaren akusaziopean. Eta auskalo nor gehiago ere bai. Auskalo nor besterik zipriztinduko zuen, erbia bailitzan, zeuk harrotutako aferak. Zeuk aireratutako kaka zaharrak. Gipuzkoako gizon entzutetsuenetatik hamasei bai, gutxienez, atxiloturik. Probintziako abokatu, diputatu eta katu handienetakoak.

        Eta dena zeure erruz. Damian jakintsuaren erruz. Nork agindu zizun Fakultatea utzi eta Ertzaintzarekin lanean hasteko? Nork agindu zizun muturrak inon sartzen ibiltzeko? Zertan zara zu besteak baino gehiago?

        «Nire emazte ohia da horko hori: Jaione Urdanpilleta», horixe esan zenion Urrutikoetxea komisarioari gorpu zatitua ikusi zenuenean. Eta hark sinetsi. Beste guztiek bezala. Nola ez zuten, bada, sinetsiko halako gauza bat, zu bezalako gizon jakintsuaren ahotik etorrita? Eurentzat aholku-lanetan dabilen zientzia-gizona izanda?

        Jakintsua, kaka zaharra jakintsua. Horixe, pentsatu zenuen, Damian. Eta utzi egin zenion burua jiratzeari, izan ere, Midas erregearen bestelako zerbait zinen, ezer izatekotan. Ukitutako guztia urre bihurtu ordez, kaka bihurtzen duten horietakoa. Kaka zahar-zaharra.

«Aldaba doktorea etorri da berriro ni ikustera. Eskertzekoa da arreta. Keinu bitartez erantzun diot, min handia dudala ahoan eta eztarri osoan. «Normala da», erantzun dit. «Kontuan hartu behar duzu, aparailu metalezko batez ahoa guztiz irekita eduki genizula ebakuntza garaian, eta hor ibili garela eztarrian behera eta gora lanean. Ez larritu, bizpahiru egunetan pasatuko zaizu gogorrena». Eta bitartean, Nolotil dosi handiagoak jarriko dizkidatela, gozo-gozo egon nadin.

        Aldaba eta erizainak joan diren unean, Elurrezko Dama guztiz zuri bat ikusi dut Antonen begietatik desagertzen, egin duen erdi-lotik esnatu denean. Ikusi eta ez ikusi izan da. Agerpen llabur bat baino ez. Esan beharrik ez daukat nor zen emakume eder itxurako hori.

        Apezetxearen begietako argitasuna aldatu egin da une horretatik aurrera, eta jada ez da gaur bertakoa haren ninietan agintzen duen argia. Laiotzari egin dio lekua belardiko eguterak. Ilunago ikusten da dena eta, bai, Antonen sudur kakoak eta belarri-gingilek erakutsi didate, begietako eszena berrian, sasoiko ageri den gizon lerden hori ere Anton bera dela, berrogeita hamar urte inguru atzera eginda.

        Beste gizonezko batzuekin batera doa pagadi batean gora. Mendiko arropaz jantzita daude denak eta eskopeta daroate, batzuek eskuetan prest, eta beste zenbaitek bizkarrean zintzilik. Guztietan gazteenak egiten du buru. Gizona baino, mutila da oraindik. Garatxo beltz izugarri bat dauka sudurraren ezker aldean. Aurpegiaren erdian. Sagarraren neurriko masusta ikaragarri eta beltz handia dirudiena. «Segi! Segi!», agintzen die ozen taldeko gizonei, «hemen nonbait behar du eta!».

        Oraldearen atzetik doaz, txakurren atzetik. Ehizan dabiltzala esan liteke, basurderen baten ondoren edo. Alabaina, beste zerbait ere izan liteke, ezen gizonen aurpegietan ehizaren poza baino haragoko gose anker bat ageri baita. Batez ere, aipatu berri dudan gazteenarengan, aurpegia masusta handiak iluntzen dion mutilarengan. Gero, begi kliska bat egin du Apezetxeak, gizonetako batek lekaio moduko bat egin duen une berean, eta ez dut gehiago ikusterik izan. Etendako intziri horrek bukatu du ikuskizuna, eszena bortizki moztu eta azkarregi etorritako the end baten antzera.

        Garoaren usaina sutautsarenak ordezkatu duela, hori bai, hori erraz nabaritu dut, eta Apezetxearen oraingo begiak eta bere begietan agertzen den beste Apezetxea gazteagoaren begiak berdinak ez direla ere bai. Hori argi eta garbi ikusi dut».