JOSUNE

Esan zizun:

        — Guai yakuziko dezut.

        Eta hasi zen: «Oillarrarekin astua zan / idiyaren erdiyan / bidian formaturik gatoz / gazterilla guziya...». Esan zizun kopiatzeko, berak kantatuko zizkizula, yakuziko zizkizula, eta horrela ez zenituela ahaztuko.

        Orrazteko bere modua... Ahizpari esaten zion egiteko motoa. Aulkian esertzen zen, eta ahizpak ile mataza askatzen zion, eta zilar koloreko erreka hori gerriraino iristen zitzaion. Une hura beraiena zen, beraiena bakarrik. Atetik zelatatzen zenituen, elkarrekin marmar etengabe hartan ari ziren bitartean. Gustatzen zitzaizun amiñaren barruko arropa txuria, han eserita, aulkian, ahizpak atzetik motoa egiten zion bitartean. Neskatoa ematen zuen hor, nesakila, berak esaten zuen bezala. Nesakila, bere arropa zuriarekin. Arropa zuriak, zureak bezalakoak, Josune. Eta horrek poz handia ematen zizun. Gorputz lirain eta gaztea ezkutatzen zuen kamisoi zuri hura zeramana amiña zen orain, andre jada zahartua. Baina, zahartuta ere, ume ematen zuen arropa zuri horrekin. Eta horrek negargura ematen zizun, eta ez zenekien zergatik.

        Hamaika aldiz ikusita ere, beti harritzen zinen, ttoka egiteko ile hori askatu eta beheraino erortzen zenean. Lamien argazkiak ikusi zenituen liburu batean, eta pentsatu zenuen horixe zirela amiña eta ahizpa: erreka baten ondoan elkarri orrazten orduak ematen zituzten basandereak. Bakarrik zeudela egiten zuten, orduan bakarrik. Erretiratu egiten ziren logelara, beren mundu txikira. Eta mar-mar etengabea. Misterio horrek atxikitzen zintuen ate ondoan.

        Gogoan duzu bidaiak kontatzen zituztenean? Kontatu zutenean mendatea automobilarekin lehen aldiz jaitsi zutenekoa? Ez zutela automobila ikusi ere egin nahi.

        — Zetakozu automobila? Automobil hartan sartu ta mareatu eta han tubenak eta eztubenak bota behar. Zetakozu automobila? Garbien-garbiena pausoz da diyun jendia; pausoz, pausoz. Aunke pixkat nekatu, gorputza sano diyu.

        Hori, gero ikusi zenuen idatzita, kaputxino hark argitaratu zituen paperetan, grabazioetatik ateratako materialarekin. Sandaliekin eta abitu luze marroiarekin etorri zen gizona, grabatu egin nahi zituela bi ahizpak, kanta eta kontu asko zekizkitela entzuna zuela, eta grabatu nahi zituela.

        Bi haiek hasieran ezetz, temoso, haiek ez zutela ulertzen zertarako magnetofona, eta ezetz. Baina apaizak ere esan zien garrantzitsua zela. Eta azkenean baietz. Bazkal ondoren etortzen zen etxera, egongelako mahaiaren erdian hantxe jartzen zuen bere matxina, eta hitz egiteko esaten zien.

        — Hau aditzen doo? —galdetzen zuen orduan amiñak.

        Edo:

        — Hasiko naiz esaten?

        Eta gizonak baietz.

        Erromerietara joaten zirenekoak kontatzen zituzten orduan. Nola joaten ziren oinez tren geltokitik, sekulako urduritasuna eta poza, gauza handia. Milagroa espero zuten hartan —Ezkiogakoa izango zen, ez Josune?—, Madrilgo andre bat hurbildu zitzaiela, eta esan ziela:

        — Hara, kotxi hortan derubeion hori naure semia da, eta erraza zazubei, ia milagro iten den Ama Birjinik.

        Eta biak errezatzen egon ziren hantxe luze, erdi negarrez.

        Zer grazia egiten zien erromeriena kontatzen zutenean. Harako hartan bezala, Arantzazura joan, eta han lo gelditu behar noski, han goiko ganbara batean. Eta gela handian jende asko, batzuk lurrean, lasto txikian, eta beste batzuk oheetan. Haiek koadrila izan, eta lau ohe baino ez. Egin zituzten lau oheekin zortzi ohe, muelleak-eta kenduta.

        — Baya ohea fan gindanin barrez lehertu behar, eta gero han atso zahar bat zoon, eta atso harek ia konfesaturik genden, da bayetz. Ba biyer goizon konfesatzeko atza. Ia zengaiti.

        Eta izekok esaten zion amiñari: «Hago isilik, galtzelaa sartu behar jegunei». Amiñak gehiago hitz egiten zuelako beti, eta bere barre txiki harekin hasten zelako lotsarik gabe, bera eta ahizpa bakarrik egongo balira bezala.

        Nola gogoratzen zuten haien bizimodu makurra:

        — Guaiko bizimoduba ezta diruz patzen. Lenoko bizimodu tristia, soruak eta basuak kuidau. Guai berriz etxien bertan semiek iten dei, gutanok, fosforuakin yasain eta suura belaxe piztuik eta len faten gindan aita ta biyok basoa eta auribee dana lantzurdia kuando elurra ein zela. Arboliak itsetsiik lantxurdiakin. Ura da izotza itsetsiik.

        Eta nola eskatzen zioten Ama Birjinari: «osasuna eta bakia».

        — Eta gutako baindo geiyo umieindako, zeinti gu bizimodua ata dau bai, ta guai umieindako ondasuna ta osasuna ta bakia.

        Eta gero aita haserretu zenekoa nola kontatzen zuten, eta nola egiten zuten barre. Amarekin haserretu zela, eta ihes egin zuela:

        — Ameriketaa ziyula bai, ta «A Burdeos». Eta geoo telegrami, «membarco», etxaa. Gu danok negaar, enbarkau Ameriketaa in zela-ta. Ilundu zen garaiyan, aita etxea. Ia zer pasatzen zan negar eiteko. Ie ez zen telegrami bieldu enbarkau zela-ta. Baiyez, baiya enbarkau etxea enbarkatzi zala.

        Eta Etxarriko harena, gizon batek zeukala andre alferra eta aspertu egin zela berarekin:

        — Ekarri zuen Etxarriko feriara eta soinin artu eta yail zen bueltakan feria guziyan garraxiz: anra ederra ta merkee... anra ederra ta merkee... Ta beak: «Esantzak ba ona naizela». «Ona izen baitz etxeako izein yitzan».

        Eta pur-pur-pur barre egiten zuten, inork ez zuela erosi esaten zutenean:

        — Ezan egosi iyork: txargure iyor ezta izeten.

Eta zu atetik begira, eta bi ahizpen barreak elkarri kontu kontari. Eta kaputxinoa bi andreen jarioari jarraitu ezinean. Eta ahizpek nola kendu behar izaten zuten magnetofoia, zinta bukatuta ere bueltaka jarraitzen zuelako, zinta muturra dantzan.

«Guai yakuziko dazut», esan zizun. Zuk orria eta arkatza hartu, eta apuntatzen hasi zinen. Eta gero irakurtzeko, eta oso ondo irakurtzen zenuela esan zizun.

Hainbeste aldiz pentsatu duzu bi andre horiekin..., eta deseroso beti.

        Burutik ezin kendu, ordea, bi andre horiek.

Amiñak behin esan zuen:

        — Hil in dia danak. Han ezto eskueldunik, ezta iyorrere.

        Eta ahizpak erantzun zion:

        — Ahaztu in behar zaizu zurire eskueaz.

        — Hilko naiz aurki eta han ahaztuko zait.

        — Eztakiu ba ze izen behar deen. Hor hiltzen da kontube.

Eta hantxe itzali zuen kaputxinoak grabatzekoa. Hantxe erabaki zuen bere eginbeharrak bukatu zirela, eta ez zen inoiz gehiago itzuli. Eta ez zen beste inor etorri.

        Eta gero amiñak esan zizun:

        — Guai yakuziko dezut.

        Eta orain aurkitu duzu kaiera, paper zaharren artean, noizbait hasi behar eta dena txukuntzen jarri zarenean. Gogoratu duzu amiña berriro, eta kolpean etorri zaizu dena. Nola orrazten zen. Nola hitz egiten zuen ahizparekin. Eta zabaldu duzu kaiera eta gogora etorri zaizu irri hura, eta soineko beltza, ile zilarrezko erreka bezalakoa. Kamisoi zuri-zuria, hankak ere ezkutatzen zizkiona.

        Eta ez duzu amiñak kantatu eta zuk idatzi zenuen hura ulertu.