3

 

 

Noraren ondoan lehen aldiz itzarri nintzenean, hamahiru urte lehenago, Londresen, esna zegoen. Niri begira zetzan, biluzik, bilohori luzea atzera botata eta ukabilarekin buruari eusten ziola. Bere begi beltz handiak izan ziren ikusi nuen lehen gauza, begirada adimentsua. Eta gero, haren ezpain hain ongi marraztuak, zirkuko karpa baten silueta iluntzean.

      Litera estu bateko behealdean geunden. Ez genuen lo askorik egingo, baina indartsu geunden, zoriontsu, bakean norberarekin. Esaten da nahi duzuna lortzea denboran luzatzen bada, atzentzen bada helmuga, orduan maiteago duzula. Ez zen berehalakoa izan gurea, erraza ere ez. Pausoz pauso indartzen joan zen lehenik adiskidetasuna, eta bide beretik erakarpena.

      Nora Maiderrekin batera joatekoa zen Londresera azaroaren bukaeran. Aspalditik hitzartuta zuten bidaia zen hura, lagun artekoa. Maider eta biak banaezinak ziren. Ezustean Norak idatzi zidan galdetuz neu ere gehituko nintzaien.

      — Ziur zaude ni ere Londresera joatea nahi duzula? —egin nion itaun. Amildegi handi baten aurrean ikusi nuen neure burua orduan. Nora harreman baten amaieran zegoen, ni bukatu berri, eta jakin banekien Londresera joateak ekarriko zuela beharbada aldaketa handi bat nire bizitzan.

      Maiz elkartzen nintzen bolada hartan Nora eta Maiderrekin kalean, onartu egin ninduten beraien lagunartean, hiru adiskide ginen. Larunbat gauetan ongi pasatzen genuen elkarrekin. Mendira ere egiten genituen txangoak, igandeko biharamuna hobeto eramateko, akaso.

      Maider izan zen gu biok batu gintuena. Bera zen zubia. Bakoitzak bere aldetik ezagutzen genuen, egia esan mundu guztiak ezagutzen zuen Maider, hain zen aldarte onekoa, danbolina. Ez dakit sumatzen zuen Nora eta biok elkarrenganako geundela, seguru baietz, baina hala ez balitz ere, gustura geunden hirurok elkarrekin.

      Elkar ezagutu eta aste batzuetara, laneko helbide elektronikoa eman zidan Norak eta elkarri mezuak idazten hasi ginen. Liburuei buruz hitz egiten genuen batez ere. Baina gero bizitzako kontuak lerratzen hasi ziren mezuetara, lana, familia, iragana. Ostean, nire urtebetetze egunean, bere mugikorreko zenbakia oparitu zidan. Horixe izan zen erregalua, niretzat onena.

      Nabari zen zerbait sortzen ari zela Nora eta bion artean, zerbait indartsua, berezia, baina artean ez zen gauzatu.

      Atx, mezua bidali eta damutu egin nintzen berehala. Eta Londresera ez joateko ihardesten bazuen? Ni desiratzen nengoen haiekin bidaiatzeko. Zain egon nintzen, artega, Norak zer erantzungo.

      — Jakina, zergatik ez? Lagunak gara.

      Hatsa hartu nuen. Baina gero, kezka sortu zitzaidan berriz. Zer esan nahi ote zuen “lagunak gara” horrek? Adiskide izaten jarraitu nahi zuela? Ez zuela nirekin ezer gehiago nahi? Azkenean, hegaldia erosi, hotel berean beste gela bat erreserbatu eta beraiekin batera joan nintzen Ingalaterrara.

      Londresko egunak museo eta ostatu artean igaro genituen, goizez kultura-gosea ase eta arratsean barre eta kanta soinuari bide eman, pubetan.

      Ostiral gauez, Noraren lagun batek Queens Collegen estudiatzen zuela eta, bisitan joan gintzaizkion. Alma, mexikarra zen. Kalakan eta mezkala edaten izan ginen haren logelan. Likoreak adimena bustitzen zidan neurrian, denak hartu zuen film baten itxura, amets baten barruan nengoela begitantzen zitzaidan, dena zen surreala.

      Almaren gelan bero egiten zuen eta Norak jertsea kendu zuen. Tirantedun kamiseta ilun bat soinean geratu zen. Igerilari gorputza zuen, larrua beltzarana eta eskuineko besagainean orina.

      Erara zegoen Nora, berritsu lagunartean. Gogoan dut laminen istorioei buruz aritu zitzaigula hizketan, beste gauza batzuen artean, haien hizkuntza sekretuaz.

      — Badakizue? Ez ditugu laminen hizkuntza bereziko hitz asko ezagutzen. Nonbait eztiki egin behar zitzaien hitz, eta formalismorik gabe, zuzenean.

      — Formalismorik gabe, niri bezala —Maiderrek.

      Norak hizketan jarraitu zuen.

      — Gorde diren eleak, bitxia da, adberbioak dira. Eta denek “leunki” esan nahi dute.

      Nora eta biok ohearen ertzean geunden eserita, elkarren ondoan. Halaxe, ustekabean eta inor konturatu gabe eskua sartu zidan bizkarretik, kamiseta azpitik, eta nire larrua laztantzen hasi zen.

      — Ea ba, zeintzuk dira hitz horiek —Maiderrek, erronkari.

      — Firin-firin da bat, firrin-firrin bestea, eta firu-firu, eta piririn-piririn...

      Hitzok esan ahala idatzi egiten zituen nire bizkarrean.

      — Zergatik errepikatzen duzu hitza bi aldiz? —galdetu zion Almak.

      — Maitaleei laztantzen irakasteko zirelako. Eta laztana sekula ez da bakarra izaten.

      — Gustukoa bada ez —Maiderrek.

      — Eta ez dakigu hitz gehiago? —Almak.

      — Egia esan, badaude hitz gehiago —argitu zuen Norak—. Esaldi galduren bat ere gorde da. “Niri miri mau”.

      — Niri miri mau? Eta zer esan nahi du horrek? —Maiderrek.

      — Bada, “zu neuretzat”, edo horrelako zerbait.

 

 

Alma agurtu eta Kensington Gardens aldean genuen Europa hotelera bueltatu ginen, metroan. Ordurako, Maider gaizki sentitzen hasia zen.

      — Mezkal horrek akabatu nau —bota zion Norari, larrituta.

      — Kamamila bat nahi? —galdetu nion eta, haren baietzari jarraiki, hoteleko kafetegira abiatu nintzen.

      — Neu ere banator —jarraitu ninduen Norak.

      Kamamila eskuan hartu eta eskaileretan gora egin genuen. Goian, pasilloan, gelara laster iritsiko ginela jakinda, ezin nituen kendu burutik Almaren etxean Norak egin zizkidan laztanak. Ez nuen gau hura igaro zedin nahi berari ezer esan gabe.

      — Nora... —geratu egin nintzen pasilloaren erdian.

      — Bai? —zuzen-zuzen geratu zitzaidan begira.

      — Nola zen laminen esaldia? Marramau?

      — Ez —irribarre egin zuen—. Niri miri mau.

      — Ba hori —atera zitzaidan totel—, zu, niri, niri miri mau.

      Norak besoekin inguratu eta musukatu egin ninduen, bigun, sentiberatasunez. Eta sekula ahaztuko ez dudan esaldia esan zidan.

      — Bazen ordua, ez?

      Eskuan nuen kamamila dar-dar egiten sentitu nuen.

 

 

Liburutegira joan eta hasierako egunean, irailaren 4an, asteartez, bulegoaren zozketa izan genuen. Papertxo bat atera behar nuen. Zain egon nintzen besteek ateratzeko. Ez nintzen, gero, zorte txarreko izan. 13. bulegoa handia zen eta leiho altu bat zeukan, Bosgarren Etorbidera ematen zuena. Atean, aurreko urteetan egondakoen izenak zeuden. Nirean, azkena, Lorrie Moore idazlea.

      Liburutegiko eskaileretan barrena ibiltzean, korridoreetan zehar, uste nuen Italo Calvino idazlearen Neguko gauean bidaiari bat nobelako pertsonaia bat nintzela. Idazle italiarraren eleberrian, hizkuntza hilak irakasten dituen irakasle misteriotsu baten bulegoaren bila ari da protagonista, etengabeko korridoreetan barrena, solairuak gora eta behera. Nobela horretan, euskara hitza agertzen da. Eta gomutatu nuen irakurri nuen lehen aldian hartu nuen poza, nonbait pentsatuz, “existitzen gara”. Calvinoren mailako idazle batek behintzat bazekien gure berri. Eta gainera, Uzzi-Tuzii izeneko irakasle hark esaten zuen euskarak, eta berdin bretoierak edo ijitoen hizkuntzak, ez zuela izango arazorik etorkizunean, bai ordea bere ikergaia zen hizkuntza zimeriar antzinakoak. Baikorra zen Calvino zaharra.

      — Ez denborarik galdu —agindu zidan bere bulegoan Thomasek, Schwimmerren paperak zeuden artxibategiko arduradunak—. Denbora neurtzen ikasi behar duzu, artxiboa erraldoia da eta urtea ziztu bizian pasatuko da.

      — Ondo dakit hori.

      — Hasieran, helikopteroarena egin behar duzu.

      — Nola?

      — Bai. Gainetik behatu ezazu den-dena eta, gero, interesgarri deritzezun ataletan soilik sakondu. Ezin duzu dena irakurri, eromena izango litzateke. Artxibora datozen askoren akatsa hori izaten da. Dena nahi dute berehala jakin eta gainezka egiten die aurrean ikusten dutenak. Eta utzi egiten dute lana. Jarraitu intuizioari, zure usaimenari, irakurri soilik deigarri egiten zaizuna.

      — Ez da erraza izango hau dena menperatzea. A ze lana egin zuen Wynnerrek paper horiek guztiak aurkitu eta biltzen.

      — Artxibozain ona zen, hemengo guztiak bezala. Oso langile finak egon dira liburutegian. Badakizu...

      — Esan.

      — Liburutegia gordeleku bat ere izan dela luzaroan, garairik ilunenetan.

      — Gordeleku, zeinena?

      — Gaizki ikusiak zeuden pertsonena. Bigarren Mundu Gerra eta gero, eta Gerra Hotzaren garaian, anarkista eta komunista askok hemen lortu zuten lana.

      — Sorgin ehizaren garaian?

      — Bai. Beste inon lanik ez zutenean, New Yorkeko Liburutegi Publikoan bazuten.

      Thomas aulkitik jaiki zen, bilera bukatu zela argi utziz.

      — Agurtu aurretik, beste gauza bat. Dena ez da papera. Edith ezagutu zuenik ere bada oraindik lanean liburutegian.

      — Zer diozu?

      — Bai, Melanie. Idatziozu nire partetik. Esan Edithen berri nahi duzula jakin. Poztuko da.

 

 

Bizkor zihoan dena. Eskolako lehen eguna ere ziztu bizian ailegatu zen. Umeak hirira ohitu baino lehenago. Oporrak bukatu aurretik, eskolatik idatzi ziguten esanez estreinako goizean patio nagusian jasoko zituztela umeak. “Lurrean letra batzuk idatzita daude. Gela bakoitza letra bati dagokio”. Neskatoak hirugarren maila egin behar zuen eta K letra egokitu zitzaion. Mutikoak lehen maila eta U letran utzi behar genuen.

      Nahiz eta eskolak zortzi eta erdietan hasi, zortziak eta hogeian eraman behar genituen. Hamar minutu lehenago, eskolak sasoian hasteko. Ateratzeko ere berdin. Ordu bi eta erdietan bukatzen ziren eskolak baina hamar minutu geroago hartuko genituen, hirurak hogei gutxitan. Ez zegoen berandutzerik.

      PS 87 William Sherman hiru solairuko eraikin arrazionalista da, adreilu gorri eta beirate handikoa. Jolasteko patio handi bi ditu, bata ume txikientzat, burdinazko kulunka eta uztaiekin, eta bestea trokoentzat, saskibaloi eta futbolerako pistekin. Baloiak eta pilotak utzi egiten dituzte, nahi duenak jolasteko.

      Eskolak lema bat du, “familia bat eguzkipean”. Eta iraileko egun eguzkitsu batez, umeak eskolara eraman genituen. Norak eraman zuen alaba eta nik semea. Zalaparta handia zegoen patioan. Neskatoaren gelako haurrek elkar ezagutzen zuten aurreko ikasturteetatik. Txoro eginda zebiltzan uda osoan elkar ikusi gabe egon ondoren. Eskolara sartzeko ordua ailegatu zenean binaka jartzeko eskatu zieten umeei. Gure alabak pauso bat eman zuen atzera, baina ikaskide batek eskutik heldu zion berehala eta sartu egin zen berarekin.

      Mutikoa ez zuen inork eskutik oratu. Denek bazuten bikotekidea. Irakasleak eraman zuen barrura. Guri begira egon zen aldrak irentsi zuen arte.

      Bi-biek ez zekiten ingelesez hizketan. Gure bihotzak ere hustu ziren patioarekin batera.

      Nora eta bion haurtzaroa oso bestelakoa izan zen. Ume asko zeuden, eta kalean. Senide ugariko familiak ziren ordukoak. Frankismoaren azken urteetako baby boom-aren garaia zen, eta 80ko hamarkadan kaleak haur eta gaztez beteta zeuden. Ez zegoen gure jolaserako leku mugaturik. Eta ez geunden gurasoen edo zaintzaileen begirada pean ere. Herri osoa zen patio handi bat. Hondartzara joan gintezkeen, edo ibai ertzera, edo mendira, bakarrik. Edozein amak askaria ematen zigun edo guri kasu egiten, minik hartzen bagenuen.

      Ume horietako askok herritik alde egin zuten azkenean. Gehienek.

      Herria zeharkatzen duen errepide estutik zihoan trafikoa. Arrain-kamioiak nekez pasatzen ziren oinezkoen artean. Iratzez estalitako hegaluzea zeramaten eta animaliaren odolarekin zikindutako uraren arrastoa uzten zuten. Usain berezi hura. Errepide horretara uzkurtzen ziren antzinako etxeak, ia erortzear. Kamioiek arrantzaleen etxeetako balkoi koloretsuak eramaten zituzten aurretik. Inork ezin zuen ibilgailuen joan-etorria kontrolatu. Tira, ia inork ez.

      Inoiz ahaztuko ez dudan irudi bat dago: gizon bat, trafikoa antolatzen saiatzen, zubian autoak gidatzen hasten da, bidegurutzean. Errepide batek Donostiara darama, besteak Bilbora. Gizona ezindua da, denek ezagutzen dute herrian eta errespetatu egiten dute. Aguazila ez dago. Egia esan, bai, baina tabernan, beste gizonekin batera. Gizon guztiek edaten zuten, asko edaten zuten. Ezinduak, aguazilen kapela gorria ez duenez, gerezi batzuk jartzen ditu belarrietan, adaxkatik zintzilik dauden gerezi pare bat belarri bakoitzean. Horrela ematen du boneta gorria baduela, horrela aguazil sentitzen da bera ere. Aguazilak tabernatik begiratzen du tarteka eta “dena ondo dago” pentsatzen du bere kolkorako, gerezien gizona ondo egiten ari da bere lana. Izaera surrealista hori bizitzako ia alderdi guztietan betetzen zen, ia dena txantxetan hartzen genuen.

      Umorea. Horrexek salbatu gintuen.

 

 

Melaniek maitasunez gogoratzen zuen Edith. “Liburuak haren familia ziren, inoiz izan ez zuen familia”, esan zigun aldarte serio batekin, irailaren 27an, goizeko 10etan, Norak eta biok Queenseko egoitzan bisita egin genionean. Mahaiko esku kaxoitik folder bat atera zuen. Orriak pasatzen hasi zen, noizbehinka dokumentu batean geldituz eta azalpenak emanez. Edithen argazki batzuk ere atera zituen karpetatik: Rosikarekin batera etxean, gazte. Heldutasunean, gazteekin artxiboan lanean. Liburutegiko kideek egindako karikatura bat ere bazeukan gordea. Kasko bat eta egurrezko ezpata zituen, kopeta zimurtuta, bere “altxorra” defendatzen.

      — Schwimmerren ondarea haren bizitza zen. Berebizikoa zen artxiboa ondo zaintzea etorkizunean jendeak jakin zezan nor izan zen Schwimmer. Hantxe zeuden froga guztiak. Zer egin zuen eta zer ez zuen egin. Baina ez zen baloratua sentitzen. Uste zuen liburutegiko zuzendaritzak gutxietsi egiten zuela bere lana. Artxiboak berak ez zuen leku finkorik izan urteetan. Alde batetik bestera zerabilten Edith nazkatu zen arte. Zuzendariaren bulegora joan eta bihotzekoak jotzearen itxurak egin zituen haren aurrean, bere artxiboak zuzendaritzaren arreta handiagoa merezi zuela eta. Emakumea horrela ikusita, behin betiko leku bat moldatu zuten. Non eta liburutegiko egoitza nagusian, Bosgarren Etorbidean.

      — Horregatik kaskoaren karikatura —bota zuen Norak.

      — Halaxe da —irribarrez—. Baina ez da hor geratzen kontua. Beste haserrealdi bat ere izan zuen zuzendariarekin, artxiboaren izena aldatu nahi izan zuelako. Ordura arte, Eskuizkribu eta Artxiboen Atala deitu izan zen. Baina ez omen zen “modernoa”. Serioegia zen. Orduan, lilura pixka bat emateko, Liburu Bitxi eta Eskuizkribuen Atala deituko zen aurrerantzean.

      — Eta, jakina, Edithi ez zitzaion gustatu.

      — Ezta zipitzik ere. Berriro ere sutsu idatzi zion zuzendariari, “liburu arraroak” hori zer ote zen galdetuz. “Liburu arraroen kontu hauek bildumazale aberatsen apeta dira, eta artxiboak herrialde oso baten memoria”, gaineratu zuen. Zuzendariak amore eman zuen, enegarrenez. Gaur egun, dakizuen bezala, atala Eskuizkribuak eta Artxiboak (eta Liburu Arraroak) deitzen da.

      Biharamunean esker oneko mezu bat idatzi nion Melanieri. Berehalaxe erantzun zuen. “Ez horregatik. Aholku bat emango dizut. Estutu zertxobait Thomas. Katalogoan agertzen ziren ehunka kutxez gain, ezkutuko material gehiago dago. Esango nuke Edithen bideo-grabazioren bat ere badagoela hortik. Ez da webguneko katalogoan agertzen, baina grabazio hori existitzen da, eska iezaiozu Thomasi”.