Non afaldu nahi duzu?

 

 

Madrilgo autobus geltokiko berritze lanak amaitzen dituztenean iritsiko zait etxera (etxea, erraz esaten dugu, ez?) itzultzeko ordua, seguru, joan-etorrietan obra guztiak jasan ondoren. Eta hobe beharbada: aplikatzen ari diren pobreen kontrako urbanismoak hezurrak txikituko dizkit, eta nerbioak. Banku zaharrak adeitsuagoak ziren. Berriak burdinazko sareak dira, haragian hezurretaraino iltzatzen zaizkizun irtengunez beteak, inor luzaroan gera ez dadin, lotarako balio ez dezaten (leiho baxuetan aldapan egindako barlasaiak bezala; banakako eserlekuak bankuen lekuan...). Nasaren parean aukeratu dudanak izterrak, bizkarra eta aldakak ziztatzen dizkit, denak batera; ez dit irakurtzen uzten, pentsamendu barreiatura behartzen nau, inguruari begiratzera. Eta pentsatzera. Ordua baino berrogei minutu lehenago iritsi naiz. Hirurak eta hogei, eta amaitu dut arratsaldeko lehenengo telefono deia. Sei izango dira autobusa Donostiara iristen denerako, hamarrak laurden gutxitan.

      Ferrek hots egin dit, autobus geltokira iritsi baino lehen. Esan dit ahizparekin hitz egin duela. Esateko modu bat da, “Alaznerekin hitz egin dut”: ziur naiz, berez, entzun baino ez duela egin. Kontatu dizkit gauza gehiago ere, planak egiteko bikote autonomo bat bagina bezala —bera langabezian ahizparen eta haren senarraren etxean han; ni biok “mantentzeko” lanean hemen—. Eta ez gara. Beraz, gure planak aipatu ditu “bidenabar”, nahiz eta berak alderantziz zela uste, ahizparena ari zitzaidala esaten “bide batez”. “Esan Lurri zuzenean nire etxera etortzeko”, eskatu dio ahizpak, “ez joateko gurasoen etxera afaltzera”. Ahizparen hileko Excelean lauki urrekara bat zegoen (eklipseen maiztasunez agertzen dira): sei urteko semea lagun baten etxera doa lotara, senarra Logroñoko familia ikustera joan da asteburu pasa eta ni herrian nago. Lau hormaren artean, pijama jantzi eta Fer McDonald’s-era bidali hirurontzako afari bila, “ze-nazka-hau-ez-da-janaria” esanez jateko, pare bat droga, kafea kontuan hartu gabe, eta isildu gabe pertsonaiari ez dagozkion arrangurak bota. Eta bere planean aldaketa gutxi eta txikiak baino ez zituen gogo ez txarrez onartuko.

      Nik, ordea, larunbat goizean, bihar, lan elkarrizketa bat dut hitzarturik. Nire etorkizun euskalduna finantzatze aldera egindako gestio urrien emaitza bat. Lan elkarrizketa: arrakastatsua izateko aukera oso gutxikoa, baina zerbait, seinale bat, interakzio bat curriculum bidalketak izaten diren bakarrizketan. Denak zeuden ados garrantzitsuena horixe zela adierazteko orduan, lana, lan elkarrizketa. Ferrek esan dit horixe erantzuteko ahizpari; erraza balitz bezala. Irudika dezaket isiltasuna, “Alazne, hor zaude?”, “Bai, bai, kontentzio hasperen pare bat egin behar izan dut; itxoin, beste bat”. Ezin izan dut elkarrizketa askoz gehiago luzatu, metroan bainindoan, poltsak zintzilik eta maleta arrastaka. “Fer, deituko dizut gero Lermatik, geldialdia egiten dugunean”, beharbada.

      Lau egun ditut etxean egoteko (etxe?), eta inportanteekin egoteko gorde beharko ditut berriro ere, ikusi nahi nituzkeenekin topatzeko aukerak itota; ikusi nahi nituzkeenekin ezin bainaiz gelditu dagoeneko, beraien telefonorik ere ez dut, eta gainera topatu nahi nituzkeen gehienak Madrilen daude orain, edo oraindik. Nire bikote harreman irekiari ez diot probetxurik ateratzen, eta dena bizimodu proletarizatu bat intelektualizatu nahi izateagatik: aukerak irekitzen ditugu eta gero lo orduak falta zaizkigu. Esan dut, Gipuzkoako nire herrian bizi da Fer duela urtebete, langabezian, besteren etxean; beraz, Madrilen egun osoa dut nahi dudanerako. Baina lanean 8 ordu, joan-etorrian 2, lotan 6/7, curriculumak bidaltzen 2: 24-19=5, bost, bost orduko egun osoa nahi dudanerako. Eta nahi izaten dudana zerbait lasaiagoa izan ohi da larru jotze bat lortzeko tramiteek eskatzen duten energia gastua baino. Horretara baino ezingo nuke dedikatu, gizaki-gizaki ekuazioa asko korapilatzen baita nahi gabe. Fer ere larri ibiliko da kontu honetan, nire familiaren jabetzetan bizi baita, haren zaintzapean. Egun libre gehiago dudanetan, energia gastatzeko premia sentitu ahal izateko adina (arraroa), jende inportantearekin egoten naiz, baina ez didate horretarako balio. Ez da trauma bat, bururatu egin zait eta esan egin dut. “Zure adineko neska baten kezka iruditzen zaizu? Benetan?”, nire familiako edonork esan zezakeen hori, nire herriko edozein adinkidek pentsatuko luke. Zergatik naiz oraindik neska bat berrogei urterekin? Noiz esango didate “emakume”? “Ba, begi-zuloak ez direnean insomnio filosofikoen ondorio, eskola eta lan ordutegien, erosketen, bazkaria prestatzearen, hipotekaren, bankura joan beharraren... ondorio baizik”.

      Behar baino maizago jiratzen naiz nasara begiratzeko, abiatzeko grinak hartua naukala dirudi, atzera begiratzen baitut bankuak egiten didan mina lekuz aldatzeko mugitzen naizen bakoitzean. Han daude autobusak, gugandik ate automatiko batera, seguratek zainduta; nireari dagokion hutsunea laurak hamar gutxiagotan bete du ibilgailuak. Kontua ez da asko aldatuko autobusera igotakoan (kontua inoiz ez da hainbeste aldatzen lekutik lekura); ez behintzat erosotasunari dagokionez. Zangoak ez zaizkit inoiz ongi kabitzen, eta belaunak aurreko eserlekuaren bizkarrari itsatsirik joaten naiz. Hala ere, beti leihoaren aldeko eserlekua hartzen tematuta nago, nahiz horrela ezin izaten ditudan zangoak pasilloan luzatu. Norbaitek lekua osten didanetan, maiz, lasaitu egiten naiz, komunera orduero gutxienez joan beharra ere erosoago eramango dudalako; leihoaren aldea nik aukeratu ez banu bezala, “uf, eskerrik asko nire lekuan esertzeagatik, nik neuk kontzienteki aukeratutakoan, jasanezina litzateke bestela”. Nahita aukeratzen ditut nire zangoak luzatu ahal izateko estuegiak diren tokiak?

      Argia itsugarria da itxarongelan, dimentsioak ez dira batere goxoak, eta ni jende-ilara dispertsatuari begira-begira nago, azpiratzaile soziopatak bereizi nahian, aurrean jartzen bazaizkit belaunak txikituko dizkidatenak, bat-batean eta aurreabisu gabe eserlekua atzerantz botatzen dutenean. Eta bidaia osoan ezkutuko mendekuak asmatu eta gauzatu behar izatera behartzen naute, irakurketa minutuak osten dizkidate niri, eta espazioa nire zangoei, pasilloan zerraldo. Jende hori. Argiztapenaren bizitasuna zapaltzailea da, ingurua guretzat beharrean, gu inguruarentzat argituko bagina bezala, erradiografiak egingo balizkigute bezala. Ez ninduke harrituko autobusera sartu aurretik diagnostikoa emango baligute, poltsikoan daramagunaren araberako pronostikoa: ez zara gaizkile handia izango, erdipurdikoa izatekotan. Eta desordenatua. Argiak kamiseta zuriaren azpian daramadan bularretako beltza erakusten du. Arropa ez dela berria. Mantxak. Hemen zinismoa argiei baino ez zaie baimentzen, zuk ikus dezakezun edozer, argiek seinalatu dute dagoeneko.

      Telefono dei guztietatik bat bakarra egin dut nik. Dagoeneko bostak zirenean, zangoak luze. Ahizpak errepikatu dit bere etxera joateko afaltzera, kalean dabilela, eta telefonoari erantzun diola bakarrik ama xantaia egiten ariko zaidala pentsatu duelako, eta ez dudalako xantaia emozionalei aurre egiteko behar besteko indarrik. Nik erantzun egin diot, ondorioak kontuan hartu gabe; esan diot ez dela xantaia amak egiten duena, nirekin egoteko gogoa dutela gurasoek ere, hilabeteak baitira azkenengoz elkarrekin egon ginenetik, eta lo bere etxean egingo dudanez... “Serio ari zara? Aizu, ba oso ondo, ze sensiblea zaren”. Eta ziztada bat sentitu dut. Ahizpak esan dit, hala bada, nik antolatzeko egunak eta abisatzeko berarekin noiz egongo naizen, gurasoekin bazkaritarako ere geratuko garelako beste egunen batean, baina berarekin bakarka egoteko ez dela beste unerik izango, eta eseki behar duela, ezdakitnorekin zerbait hartzen ari delako eta bakarrik utzi behar izan duelako. Ea badakidan zer korapilatsua den beretzat lagun batekin zerbait hartzeko tartea lortzea, ezin duela denbora galdu nire “ez dakit”, nire “zuek esan”, nire “niri berdin zait” amorragarriekin. Erabaki. Eta nik erabaki behar dut zer den mingarriagoa, norentzat, zein kasutan izango naizen ni, ez beste inor, huts egin duena.

      Madrilgo lurpeko autobus geltokitik, zeinetara lanetik metroan iritsi bainaiz, hodeirik batere gabeko zerura irteten da autobusa; Madril oskarbia atzean uztean, goi-ordokiak hostozko hodeiez hartzen du bidaiaria. Lurretik goratzen diren enbor motzetan borobiltzen dira. Zuhaitz ipotxak. Umetan amarekin muntatzen genituen egurrezko haiek etortzen zaizkit gogora, elkarrekin eraikitzen genituen herri haietan, borobil, jostailuzko. Zuhaitz konkretu bat bilatu ohi dut bidean, Ferrek seinalatu zidan bat; noiz arte egingo digu “agur, agur” muinoaren gailurretik, noiz arte iraungo dio itxura horrek, enborretik irteten zaizkion bi besoez besarkatu nahi bagintu bezala, eta guk bera. Buruan hodei bat, adarretan txikiagoak, hostozko hodeiak (etxe hori guk baino ez dugu habitatzen, Ferrek eta biok).

      Amak behartuta deitu dit aitak. Tonu neutroagoa lortzen du zer egingo dudan galdetzen didanean, ez zaio gaitzespen edo dezepziorik irristatzen; afaria ez zaio batere inporta, pena ematen diot, ez nau estutu nahi, barruan zerbait hautsiko balitzait ere, telefonoaren bestaldean. Elkarrizketak amari gustatu ez zaion norabidea hartu du, noski, aitak ez kezkatzeko baino ez baitu esan, ez duela garrantzirik, afari bat baino ez dela, joateko zuzenean ahizparenera erosoena hori baldin bada. Ama oihuka ari zaio, baita niri ere, joateko beraienera, ahizpak ez duela afaltzeko ezer prestaturik izango. Aitak delegatu nahi izan du, telefonoa amari pasatu, baina —berak badaki, nik ezin dut ikusi— guri hizketan ari zen bitartean ahizpari deika ere ari zen ama: elkarrizketa hasi dutenean jakin dut. Aita eta biok zain geratu gara bakoitza telefonoaren alde banatan, beste ezein gairi heldu ezinik; inportanteena lan elkarrizketa dela errepikatu dit pare bat aldiz, hori noren aldeko argumentua den zehaztu gabe. Eseki egin dugu azkenik, amaren oihuak gorantz baitzihoazen ahizparekin zuen eztabaidan.

      Ez da panorama lasaigarria; haserre horren errua nirea izango baita azkenean, ni naiz eztabaidak sortzen dituen aldagaia; gainerakoan, Exceleko laukitxoek eusten diote tentsioari. Eta otorduetan testurez, kolore tonuez, estiloez... aritzen dira, “bueno, eta jendeak dauzkan...” horiek gaitzesten dituzte, eta gortinak egiteko oihal egokiena zein den eztabaidatzen dute, non erosi gomendatzen diote elkarri, kopa handi horiek absurdoak dira, nahiago ditut, askoz, txikiagoak, eta nolako gogoa duten Saltxipiko almejak jateko, tira, arrandegian aste honetan... ni orain ez naiz harategi horretara joaten... “ai, ezin ditut jasan betaurrekoak buru gainean eramaten dituzten pertsonak”, “Patxik arkume giltzurrunak eta muinak gordetzen dizkit, bihar prestatuko ditut”, “nola bizi daiteke jendea hain apal gutxirekin?”. Eta niri zerbait esatea bururatuko zitzaidan, aharrausi ez egiteko, eta ziur esandakoa desegokia izango zela. “Noski, Lur, zuk pentsua jango zenuke ahal bazenu, baina besteok ez, zertaz nahi duzu hitz egin? Argitu nahi diguzu esan dugun zer den kapitalismoaren ondorio nabarmena? Esan dugun zer den, nahiz eta ez intentzio horrekin egin, klase baxuaren zapalkuntza betikotzen duen doilorkeria? Nahi baduzu utzi lanpernak eta jarriko dizugu solomo ogitarteko bat”.

      Lerma. Lerman ere badut etxe bat (batzuetan ez da hain neketsua, etxe, doan denean): agure artatsuaren lorategia. Arrosak koloreka landatu ditu ilaran, adreilu artean edertasuna ureztatuz. Arrosak beti daude han, nire zain, loraturik edo gabe, autobusak geldialdia egiten duen kafetegi erraldoiaren ondoan. Kristala tarteko bilatzen ditut aparkalekura bidean, aurkitzen ditudanean sortzen didaten goxotasunean etxe egiteko. Autobusa geldi, aurreko eserlekua aurreabisu gabe atzerantz bota duen soziopataren erruz ukimenik gabe geratzen zaizkidan zangoak luzatzera jaisten naizenean itzultzen naiz oinez lorategira, normalean telefono deiren bat jaso edo egiten dudan bitartean: eta loreei begira lasaitzen naiz.

      Gogo gehiegi gabe hartu diot telefonoa Ferri. Esan dit aurkitu duela gu bion artean Uuuu, uuuu izena duen kanta zein den, eta noren bertsioa, eta jarri egin dit, pixka bat dantzatu dut, gerritik gora, barre egin dut; zer ondo, orain erraz aurkituko dugu entzun nahi dugunetan; Trini Lopez, If I Had a Hammer; eta hiru apm? ditugu ikusteko, gogorarazi dit. Gainera: American Horror Storyren laugarren denboraldia jaitsi du, porroak erosi, izokin ketua, Martin Codax pare bat eta haragi xehatua, gordinik jateko, a, eta garrantzitsua, litxarreriak, armairuaren goiko apala osorik betetzen dutenak, batez ere Morenitoak. Afari erromantikoaren gure modalitateetako bat da; edozein otordu da, edozein ordutan has daitekeen edozein otordu. Fer dudarik gabe nire etxea da. Ez naiz tentuz ibili behar, gure alde txarrenak ikusi ditugu jada, hori uste dut behintzat, nahikoa da hori, uste izatea: ez naiz kontuz ibili behar. Ez da doan. “Noiz uste duzu egon ahalko dugula bakarka?”. Non baina? Ahizparen etxeko bere gelan? Sei urteko haur baten gelaren ondoan erre behar ditugu porroak? “Kanpoan da”. Berak ez du arazorik ikusten: horixe esan dit familia nuklearrean hasi den azken gerra diplomatikoaren berri eman diodanean, “ez dut arazoa zein den ulertzen, erabaki zer egin nahi duzun eta kitto, gaindituko dute, bakoitza bere kartak jokatzen ari da, zu ere bai, berez, baina kartekin zerbait lortu nahi baduzu, erabaki zer; non afaldu nahi duzu?”. Nik, berez, ilobarekin pasatuko nuke gaua, heldua izatea zer den ez dakien bakarrarekin, edo heldua izatea zer den argi daukan bakarrarekin, zakurren batekin bestela, edo ezezagun baten ohean; ez, ez, irakurtzen, edo bakarrik behintzat.

      Amaren deia, azkenik. Egoera aztertzen hasi da; kontua noraino tenkatu den neurtu nahi du. Ahots goxoa: denok-zure-ongizatearen-alde-gaude tonua. Zer moduz bidaia, galdetu dit, eta erantzun estandarra eman diot, beste bidaia batekoa izan zitekeena. Joateko berera afaltzera, esan dit. Nik: Alaznek zer egin behar du? Amak: Gurera etorriko da, muturtuta; Ferrekin joango zaizu bila, eta hirurak etorriko zarete kotxez. Beharbada abiatu dira Donostiarantz; asko falta zaio autobusari? Ez, ez, hogei bat minutu, Zarauzko peajetik behar dena, argitu dut nik. Arraina prestatu dut, labean. Ez daukat arraina jateko gogorik. Inoiz ez duzu arraina jan nahi izaten, baina jan egin behar da, eta ziur Madrilen inoiz ez duzula jaten: joan zara arrandegiren batera Madrilen daramatzazun hamar urteetan? Ba ez, eta zerbaitegatik izango da. Ba prestatu zuk afaria. Isiltasuna, eta isiltasunak esan nahi du, non? Ez daukat etxerik han. Ezta han ere, esango dit amak, han bageunde jatetxe batera joango ginateke, nik ez dut ikusi ere egin nahi nola bizi zaren. Non esan nahiko duzu. Berez, balkoitxo bat daukagu, eta etxeak hegoaldera ematen du. Los techos se cogían con la mano; las escaleras había que subirlas con el credo en la boca, y las habitaciones parecían destinadas a la premeditación de un crimen. Eskerrak ama ez den irakurzalea eta, beraz, Galdosen aipuak ez dauden bere errepertorioan. “Non zaude orain?”, ez dut erantzuten jakin (Zarauzkoa da ematen dakidan argibide geografiko ia bakarra: haurra nintzenean handia nintzenerako utzi nuen helduen jarraibide horiek ulertzeko ahalegina egitea, eta urteak igaro dira, eta jakin gabe jarraitzen dut gainak, bidegurutzeak, lehen zapata-fabrika zegoen biribilgunea, herritik irten eta lehen irteera, hirugarrena... non dauden, zer diren ere. Irakurtzen joaten naiz errepidean nagoenetan. Horrek ere oztopatzen du nire heldutasuna). Bukatu da elkarrizketa, zerbait erantsiko banu ere: plana itxita dago, eta guztiei komunikatuta, orain beste gauza batzuk ditu amak egiteko. Nahikoa adeitsua izan da; agur esan arte itxaron du eskegitzeko.

      Donostiako autobus geltokira iristeko zorian izango da ahizpa Ferrekin, berarekin hitz egin dut hamarrak hogeita bost gutxitan. Haserre antzean hasi du elkarrizketa, baina behin gudua amak irabazi duela onartuta, lasaitzen joan da kontua. Azken finean, ez zuen ezer prestaturik eta, afalostean goiz etxeratuz gero, geratuko zaigu denbora drogazalekeriarako eta gurasoek entzun ezin dituzten txutxu-mutxuetarako. Ferrek eta biok elkarri begiratuko diogu noizean behin, “ze gustura geundekeen ohean apm? bat ikusten eta Morenitoak jaten”. Nire lan elkarrizketa da protagonismoa izaterik lortu ez duena; Ferrek esan didanez, nire erruz, “denean ematen duzu amore hasieratik, ez zintuzket nire intereseko ezer negoziatzen nahi!”. Garrantzitsuena elkarrekin egotea da.

      Beharbada Donostiako autobus geltoki berria ere ni itzultzen naizenean amaituko dute, dagoeneko erabiltzeko beharrik ez dudanean. Han egongo dira biak, Donostiako geltoki kaxkarrean, haizea alde guztietatik, euritik babesteko fundamentuzko aterperik gabe. Nire zain daude, estruktura oso ahulen menpe. Autoz iritsi dira, bigarren eskuko auto prekario batean; nire barruko lekuren batean lasaitu egiten nau nire bila laurak ez etortzeak, aita, ama, ahizpa, Fer. Laurak hilko balira autoa irristatu eta balazten pastillak egoera txarrean zeudelako, ez litzaidake egunerokorik geratuko, soilik, joan-etorrian, noizean behingo publiko baino ez diren lagunak. Ez dira egituraren parte, joaneko bideak dira, ez itzulerakoak. Edo horrelako zerbait. Bisitari naizen eremuetan daude: afariak, pote bat, kontzertu bat, ospa dezagun, kontsola gaitezen... nahiko doakoak dira. Inork ez luke gudurik hasiko nirekin egoteko, inork ez du nire egoera jakiteko larritasunik. Ez han, ez hemen, ez bitartean.

      Hartu nire nihilismo zauritua eta nire hezur minduak, eta abiatu naiz metrora. Telefonoa itzalita. Ez dakit zenbat egun egon beharko duen horrela: harridura haserre egiten zaien arte, haserrea kezka, kezka barkamen... Eskua sartu dut galtzetatik, aldaka ukitzeko: odola egin dit estazioko bankuak, hainbeste denbora han geratzeagatik. Ipurmasailetan ere izango dut, odola. Bakeroek gorritasunik ez salatzea espero dut, etxera iritsi arte behintzat. Gaurko telefono deietan protagonismorik lortu ez badu ere, “eta lan elkarrizketa?” izango da hurrengoetan leporatuko didaten gauza bakarra. Eta horren oroitzapenari eutsiko diogu, “eta ez zenuen lan elkarrizketa egin”. Denei irudituko zaie larriena; inporta duen zerbait; ondorioak izango dituen zerbait. Beraiek konpondu ezingo didaten zerbait.