Peter Zuazoren bila

Liburua itxi eta Avernoko sasoietara eramana sentitzen zen Aretxabaleta. Peter Zuazo irratira eramateko ahalegin antzuak akorduan. Mario Castetekin egindakoak. Ondo legoke Castet ere jardunaldietara gonbidatzea. Ez zen zaila izango aurkitzea. Litekeena da, pentsatu zuen Aretxabaletak, oraindik infrarrealismoan lerrokatuta ibiltzea. Irribarre etsia egin zuen burutazioaren inozotasunaz jabetuta.

      Zailagoa izan zitekeen Peter Zuazo aurkitzea, ziurtzat jotzen zuen arren, inolako daturik gabe, Bilbon bizi zela. Orri batean hogeita zazpi Zuazo apuntatu zituen, beste hainbeste, helbidea irizpidetzat erabiliz, baztertu egin zituen. Lana bukatutakoan ohartu zen horretaz, hogeita zazpina zirela, zehatz, aukeratutakoak eta alboratuak. Animatu egin zuen datuak, zerbait iradokitzailea bailitzan.

      Biharamunean beste aldarte batez begiratu zion bezperan egindako eragiketari. Berrogeita hamalau zati bi, hogeita zazpi. Ez zion sujerentziarik antzeman. Joan behar bazuen, joan egingo zen. Txurdinaga eta Zorrotza bitartean barreiatuta zeuden hogeita zazpi atariak bisitatuko zituen, banan-banan, ea baten batean postontzi bat aurkitzen zuen Peter Zuazo izena zeukana. Baina lehenengo liburudendaren batera joatea hobe. Agian irakurtzen jarraitzen zuelako eta, hala balitz, beharbada liburuak erosiko zituelako. Liburudendak ez zirelako, ezta hurrik eman ere, bisitatu beharreko atariak beste. Aretxabaletak ez zuen libururik erosten, liburutegietan hartzen zituen maileguan. Hala ere sartzen zen liburudendetan, jeneroa begiratzera. Eroslea ez izatean, ordea, ez zeukan inolako harremanik liburu saltzaileekin. Ezta gehien bisitatzen zuen Verdes liburudendakoekin, katea handien atzaparretatik at geratzen zen liburudenda bakarrenetakoa. Horregatik zela uste zuen behintzat.

      Arratsaldean joan zen Verdesera. Idazle bat baino gehiago zituen ikusita liburudenda hartan. Luzea eta estua zen. Sarrera ondoan, eskubian, mahai baten atzean emakumea zegoen eserita, gizona, bikotetzat zituen Aretxabaletak, liburuak apaletan paratzen ari zen bitartean.

      — Arratsaldeon. Galdera bat egin nahi dizut: ezagutzen al duzu Peter Zuazo?

      Istant batez berari begira egon ondoren erantzun zion emakumeak.

      — Bai, ezagutzen dut.

      — Esan nahi dudana da ea pertsonalki ezagutzen duzuen.

      Begiradari lotutako istant isila aurrekoa baino luzexeagoa izan zen. Noizbehinka sartzen zen Aretxabaleta liburudenda hartan. Ezagut zezaketen bertokoek. Agian aurrean galdezka zeukana nor zen gogoratu nahian ibiliko zen emakumea, Zuazoren balizko intimitatea babesten baino areago.

      — Ezagutu, ezagutzen dugu, bai.

      Arras enigmatikoa iruditu zitzaion Aretxabaletari erantzuna, nola hitzengatik hala doinuarengatik. Edozein modutan, berari zegokion jarraitzea, peskizaren arrazoiren bat azalduz kasurako.

      — Kontua da berarekin harremanetan jarri nahi dudala eta ez dakidala nola aurkitu. Ez daukat arrastorik ere. Pentsatu dut litekeena dela Zuazo zuen bezero izatea, agian lagun diezadakezuela.

      Gizona inguratu zitzaien.

      — Peter Zuazoz galdezka dabil —jakinarazi zion bikotekide edo lankide edo dena delakoak.

      — Peter Zuazo —errepikatu zuen irribarre onbera ezpainetan gizonak.

      Aretxabaletak zer esango esperoan geratu ziren biak. Argi zegoen zerbait zehatza atera nahi bazuen handik, berak izan beharko zuela zehatzago.

      — Etortzen al da hona?

      — Noizean behin —emakumeak.

      — Oso noizean behin —gizonak.

      — Baduzue bere helbidea edo telefonoa edo zer edo zer?

      — Ez —biek batera.

      Eskerrak eman zizkien eta irtetera zihoala gizonak esan zion:

      — Aizu, uste dut Errekalden bizi dela.

      Zerbait positiboa behintzat, pentsatu zuen Aretxabaletak, ordurako etsita baitzegoen denari ezetz erantzuten zion bikotearekin. Horrek animatu zuelako, batek daki zergatik, galdeketarekin jarraitu zuen Aretxabaletak.

      — Badaukazue Postariaren mendekua?

      — Ez. Baina, nahi izanez gero, etxean daukadana fotokopia zenezake. Bidebarrietako liburutegi aurrean egiten dituzte kopiak.

      Liburuak maite zituen liburu saltzailea izaki, eskuzabala zirudien, ona iruditu zitzaion lana zabaltzeko prest agertzen zen, ze, pentsatu behar ona iruditu zitzaiola, bestela ez zukeen etxeko alea fotokopiak egiteko eskainiko. Edozein modutan, Bidebarrietako liburutegi aurreko fotokopia-denda aipatzeak iradokitzen zuen ez zuela nahi liburua bere eskuetatik gehiegi urrun zedin. Ulertzekoa, Aretxabaleta ezagutzen ez zuela kontuan hartu ezkero.

      — Eskerrik asko, badaukat ale bat nik ere. Jakinmin hutsa baino ez zen.

      Ia kalean zeukan oina lurrean jartzeko astirik eman gabe, Postariaren mendekua-z zer iritzi zeukan galdetu zion gizonak. Aretxabaleta ez zegoen luzamenduetarako.

      — Ona. Atzo bertan irakurri nuen berriro.

      — Oso ona —gizonak.

      — Bada, niretzat eskasa —eman zuen bere iritzia, labur honek ere, solasetik at baina entzuteko moduan zegoen emakumeak.

      Liburudendatik irten eta lasterrera ikusi zuen okindegiak gogora ekarri zion sasoi batean ohikoa zela alokatzeko etxe bila zebilenak halakoetara jotzea auzoan egon zitezkeen aukerez galdetzera. Ogia saltzetik harago, denda haien eginkizun soziala eremu ugariagotara iristen zen. Zuazok ogia erosiko zuen ziurrenik. Beti okindegi berean, ausaz. Galde zezakeen okindegietan. Hala ere, hori baino lehenago, hobe berriro telefono-gidara jotzea. Gutxi balira Errekalden agertzen diren zuazotarrak, dei zezakeen telefono publikoren batetik edo atariak bisitatu. Errekalde eta Casillaren artean bost Zuazo agertzen ziren gidan. Ez zen segurua, ostera, haien artean egotea Peter. Abizen bat edo bi jartzen dituzte gidan eta izenaren iniziala. Bazeuden J.P. bat eta P.J. bat. P. horrek ez zeukan zertan zerikusirik izan Zuazoren izenarekin, hau edozein zela. Bi horiei deituko zien. Huts eginez gero, beste hiru atarietara joango zen. Aukeretan hirugarrena, okindegiak.

      Etxera igo aurretik telefono-kabina batera joan zen. Jende gehienak ez bezala, ezagutzen zuen inguruetakoen kokalekua. Deitu zuen bi zenbakietara. Han ez zela Peter Zuazorik erantzun zioten bietan. Kontrakoak bai harrituko zuen, besteak beste, ez zirudielako oso sinesgarri Peter izatea ponteko izena.

      Hurrengo goizean bazekien ez zuela bakerik izango Zuazoren bila joan arte, aurkitu arte. Berarekin egin zuen ametsetan. Zer hitz egin zuten gogoan zeukan, ez, ordea, haren fisionomia. Bazegoen amets hartako solasaldian hirugarren bat, emakumea, ez zuena ezagutzen, baina bere aurpegia aurrean balu bezala ikusten zuena. Zerbait esan zuenaren oroimen lausoa zeukan Aretxabaletak, baina ez zuen ezer gogoratzen. Zuazoren ahotsa eta emakumearen aurpegiera geratu zitzaizkion itsatsita amets hartatik. Uzkitik isuritakoak eta Postariaren mendekua plastikozko poltsa batean sartu eta Errekalderantz abiatu zen. Eguraldi paregabea, zerua erabat estalita eta euritarako zantzorik bat ere ez. Irten aurretik berriro begiratu zuen ea hiru atarien helbideak zituen paper puxka praken atzeko poltsikoan zegoen. Hiru atarietan ere ez zuen postontzietan Peterrik aurkitu idatzita. Nieves, Jose Mari eta Joanes.

      Joanes. Arraioa!

      Birritan pentsatu gabe eskaileran gora egin zuen. Goizeko bederatziak ez zen ordurik egokiena ezezagun baten etxeko atea jotzeko. Ez zuen horretaz pentsatu. Are desegokiago ez dakizunean zer esango diozun. Horretaz bai, pentsatu zuen. Ez zion bere benetako asmoa adieraziko, ez zion aipatuko gauzatzeko probabilitate handiak ez zituen topaketa batera gonbidatu nahi zuela. Probabilitateengatik ez ezik, susmoa zuelako Zuazo ez zela agerpen publikoen aldeko. Hirugarren solairua. Ezkerreko atea. Pausoak entzun zituen barruan. Behatxulotik begira ari zitzaion. Ebaluatzen. Har zezala behar zuen denbora erabakitzeko atea ireki ala ireki gabe nor den eta zertara datorren galdetzeko ala, besterik gabe, bere zereginetara itzultzeko atejole ezordukoa bertan utzita. Atea ireki zuen. Ez zen seinale txarra.

      — Ta?

      — Egun on, Zuazo jauna. Barka atrebentzia, badakit hau ez dela jokamolde egokia, baina gauza bat eskatzera natorkizu.

      Geldialditxo bat egin zuen Aretxabaletak bere jario inprobisatuan. Zuazok ez zuen deus esan. Zirkinik ere ez. Etxean ibiltzeko arropaz zegoen jantzita. Sudadera bat, supermerkatu baten publizitatea paparrean, eta praka nasai batzuk, pijamakoak izan gabe oherako erabiltzen dituztenak gizon batzuek. Betaurrekoak zituen, irakurtzekoak izango zirenak seguruenik, haien gainetik begiratzen baitzion bisitariari.

      — Patxi Aretxabaleta naiz —ez zirudien izenak ezer esaten zionik Zuazori, zirkinik egin gabe jarraitzen baitzuen bisitari begietara so—. Behin hitz egin genuen, agian ez duzu gogoan izango. Telefonoz deitu nizun Ezkila Irratitik, elkarrizketa bat egiteko. Ez genuen egin.

      — Bai, gogoan dut.

      Lehenengo zuloa eginda zegoen harresian. Aretxabaletak eskuan zeraman plastikozko poltsatik bi liburuak atera zituen.

      — Zuk liburu hauek sinatzeko eskatzera nator.

      Zuazok begiak zabaldu zituen, halako moldez non ez zegoen jakiterik betaurrekoetatik edo hauen gainetik begiratzen zuen. Harresian egindako zuloa agian ez zen nahikoa izango. Soinez erlaxatuago zirudien arren, begiradak ez zuen halakorik adierazten.

      — Adarra jotzen ari zara.

      Ez zen hori, inondik ere, Aretxabaletaren asmoa. Hala jakinarazi zion. Lehengo batean bere ipuin liburua hizpide izan zutela lagunartean. Etxera itzulitakoan irakurtzeari ekin ziola. Erosi zuenean baino atsegin handiagoz irakurri zuela. Avernoko ahotsak oroitu zituela. Egilea ezagutzeko erabaki irmoa hartu zuela. Kosta ahala kosta. Egilearen sinadura nahi zuela liburuetan.

      — Ez dirudizu arriskutsua. Gezurtia bai, baina arriskutsua ez. Sartu, mesedez.

      Irribarretsu sartu zen Aretxabaleta, ondo hezitakoen manerekin, harrokeriarik gabe, baina harresian egindako zulotik nasai pasatzea lortzearengatik garaile. Liburuak berriro sartu zituen plastikozko poltsan. Sukaldera eraman zuen Zuazok. Ea kaferik nahi zuen, egin berria zuela, gosaria amaitzen harrapatu baitzuen. Txukun zeuzkan inguruak, hori iruditu zitzaion Aretxabaletari. Goizeko lehen orduak izanagatik, aireztatuta zegoen etxea, bai behintzat atetik sukaldera egindako bidea. Sukaldean kafe egin berriaren usain leuna. Mahaiaren ondoko horman eskegita zegoen egutegi batek Aretxabaletaren arreta bereganatu zuen. Aspaldikoa zen, aspaldiko baten erreprodukzioa. 1928koa. Kolore biziak, gizontzar bat hiru hankadun aulki batean jesarrita, bizkarra atzeko mahaian bermatuta, garagardoarena baino izan ezin den pitxarra sabel gainean. Gorputzaren jarrerak kontrakoa iradoki arren, ez du mozkorraren bisaia. Gorputzez ez bezala, aurpegiz anfitrioiaren antza zuen, ez nolanahikoa. Horretaz ohartzean, automatikoki egin ohi den bezala, Zuazori begiratu zion eta berriro egutegiko gizonari.

      — Hogeita zortzi urtero bat egiten dute egutegiek.

      Hori entzundakoan ohartu zen Aretxabaleta egutegi hura ez zela soilik antigoaleko apaingarria. Urte hartarako ere balio zuela, asteko egun guztiak bat zetozelako. Eta orduantxe erabaki zuen egutegiko gizonaren eta Zuazoren arteko antzekotasunik ez aipatzea. Izan ere, ikusi zuen egutegitik Zuazoren aurpegira eta hortik egutegirako bere begiraden bidea jarraitu zuela, xehetasun osoz, Zuazok. Hitz gutxitan: aurpegien alderaketa egin zuenean Zuazori ikusi zion bisaiak gai hori ez ukitzea iradoki zion Aretxabaletari. Sujerentzia zuzena zirudien poeta ohiaren hitzei erreparatuz gero.

      — Zeuk esango duzu zerk ekarri zaituen hona. Eta hona iristeko hartutako lanak hartzera.

      — Ez duzu sinetsiko.

      — Lehen esan didazuna esaten badidazu, ez, ez dizut sinetsiko. Edonola ere, agian xarmangarria irudituko zait gezurra, ezagutu ezin dudan egia baino ederragoa.

      — Absurdoa dirudien arren, horixe da egia. Lehengo larunbatean hizpide izan zintugun, Postariaren mendekua, hain zuzen. Etxean zure liburuak berrirakurtzeari ekin nion. Avernoko Ahotsak gogoratu nituen, zurekin hitz egiteko ahalegin antzuak. Eta horrela erabaki nuen zuregana etortzea.

      Zuazok irribarrea jarri zion aurpegiari. Zalantzarik gabe absurdoa zen Aretxabaletaren ahotik bigarrenez entzun behar izan zuen azalpena. Baina bisitariak pentsatu zuen aurrean zeukan gizonak, ausaz, pentsa zezakeela batzuetan azalpenik absurdoenak egia izan zitezkeela. Egia uste baino gehiagotan da absurdoa. Zuazori, agian, ez ziola axola entzundakoa egia zen ala ez ere pentsatu zuen Aretxabaletak, hala ondoriozta zitekeela gezurraren xarmaz esandakotik.

      — Eta nolatan izan zenuten, bada, Postariaren mendekua hizpide? Ipuina bera ala bilduma?

      — Averno Ahotsak programa atera zen solasean eta, batak betea dakarrenez... —hasi zen inprobisatzen Aretxabaleta.

      — Zure programa hark, nik ere sarritan entzuten nuen, makina bat kontu ekar ditzakeela uste dut, ez, halabeharrez, Postariaren mendekua.

      — Arrazoi duzu. Uste dut, norbaitek galdetuta beharbada, saioak utzi zidan arantza aipatu nuen, zurekin egin gabe geratu zen elkarrizketa.

      — Uste duzu?

      — Esateko modu bat. Bai, neronek aipatu nuen ipuina, arantza. Inork galdetu gabe —norberaren hitzak ezeztatuz egiten diren zuzenketek ematen duten doinu zintzoarekin erantzun zion Aretxabaletak.

      — Uste dut gehiegitan erabiltzea sekula ez erabiltzea bezain faltsua dela uste dut nik.

      — Hala uste dut nik ere.

      Aretxabaletak ezagutzen zituen ipuin haren ingurukoak, neurri batean bederen. Bazekien gertatutakoetatik abiatutako ipuina baino gehiago gertatutakoa kontatzen zuena zela. Benetako izenak erabili zituela Zuazok desipuin hura idazterakoan. Hori guztia kalera irten zen Ttu-Ttuá-n argitaratu eta lasterrera. Kalera diogunean ez da esan nahi probintzia osoan hitzetik hortzera ibili zela txutxumutxua, baina bai halako aldizkariak irakurtzen ziren giroetan (beti ere txikiak) eta, horietatik urruti, Barrenetxea-Urmaleta familiarenean. Ezagutzen zuena ezagututa, ez zuen gehiago behar narrazio hura mendekua zela ondorioztatzeko. Gustura galdetuko ziokeen Zuazori gertaera haiei buruz, baina desegokia iruditu zitzaion eta ez zuen egin.

      Anfitrioiak kikarak batu eta harraskan utzi zituen. Sukaldeko leihoa ireki zuen. Etxea egurastearen aldeko gizona begitandu zitzaion Aretxabaletari. Sukaldetik irteteko gonbita egin zion, besoa luzatuz, Zuazok. Bisitariak, plastikozko poltsa eskuetan, ezin izan zuen asmatu keinuaz etxetik alde egiteko agintzen zion ala ez. Zalantza hori adierazten zuen atea gurutzatzeko bere moldeak, astiro, batera eta bestera begiratuz, nondik jo ez bailekien. Zuazok bazuen jakinmina, ordea. Ez bisitari arrotz hark izan zitzakeen benetako asmoez. Bai, ostera, berari buruz lagunarteko solas hartan esan zenaz. Hala bada, sukaldetik irten orduko aurrea hartu zion eta salara sartu zen. Atzetik joan zitzaion Aretxabaleta, lehengo pauso zalantzatiez. Sala ez zen handia, pisua ere ez itxura guztien arabera. Txukuna iritzi zion bisitariak. Kalifikazioak ezartzeko norbere burua hartu ohi dugu erreferentziatzat, norbere buruaz dugun pertzepzioa, zehatz esateko. Bera bezala bakarrik bizi zen gizona, pentsatu zuen Aretxabaletak, hamar bat urte gehiago izango zituen, berea baino zertxobait txukunago iruditu zitzaion ordura arte ikusitakoa etxe hartan, ez asko edozein modutan. Ez zegoen balizko emakumeren baten arrastoa zirudikeen ezer. Berean bezala. Zutik zeuden salaren erdian. Kanpoko atea ere bertan zegoenez, Aretxabaletak lehengo zalantzekin jarraitzen zuen: ez zekien anfitrioia despeditzen edo salan jesartzeko gonbita egitear ari zitzaion. Telefonoak jo zuen. Zuazok inalanbrikoa hartu eta aldendu egin zen pittin bat. Aretxabaletak apalategirantz jo zuen telefonoz hitz egiten ari zenarengandik urrunduz. Haren intimitatearekiko begirunez. Hori esan badaiteke liburuak begiratzera doanaz. Liburuei ez zien jaramonik egin, nahiz eta edonork, bere jarrerari erreparatuz gero, izenburu guztiak errenkadan irakurtzen ari zela pentsatuko zukeen. Egiten ari zena urrun zegoen, baina, bere gorputzak adieraz zezakeenetik. Zuazok telefonoaren beste aldean zeukanarekin zuen elkarrizketa harrapatu nahian zebilen bisitaria. Emakume batekin ziharduen, haren ahotsa doi-doi entzun baitzuen. Edonola ere Aretxabaletak ez zuen ezer garbirik atera. Ez zuen ezer atera. Aspaldi antzeman zuen eta hazten ari zitzaion entzumen galerari egotzi zion.

      Zuazok berari eta Postariaren mendekua-ri buruz esandakoak entzun nahiko lizkioke Aretxabaletari. Eta zer esan zen, bada, zure lagunartean niri buruz, ipuinei buruz? Zenbatek ezagutzen zuten? Ez zizkion galdera horiek egingo. Zutik jarraitzen zuten. Zuazok ere ez zeukan argi zer egin. Kanpoko atea erakutsi, jesartzera gonbidatu.

      — Beraz, liburuak sinatzea nahi duzu.

      — Egia esan behar badizut, zu aurkitzearekin eta ezagutzearekin nahikoa zela pentsatu dut, baina, behin hemen, bai, gustatuko litzaidake.

      Liburuak poltsatik atera eta mahai gainean jarri zituen, ordenagailuaren ondoan. Zuazo eseri egin zen aulki ergonomikoan. Aurrean zituen bi liburuak, zerbaiten esperoan. Zerbaiten esperoan Aretxabaleta ere. Idatzi zuen zerbait Uzkitik isuritakoak-en lehenengo orrialdean. Begiratu zion bisitariari erretratugileak modeloari begiratzen dion gisan ikusitakoa mihisean islatzeko. Idatzi zuen Postariaren mendekua-n.

      — Lehenengo aldia da liburu bat sinatzen dudana.

      — Ohore bat da. Idazten jarraitzen al duzu?

      — Ez dakit zer den harrigarriago —jarraitu zuen Zuazok galderari jaramonik egin gabe, eskuetan zuen ipuin liburuari begira—. Zure bisita ala gaur egun lagunarteko solasaldi batean kontu zahar hauek hizpide izatea. Inor honetaz gogoratzea.

      — Konturik ustekabekoenak irten daitezke mahai bueltan.

      Horraino, mahai bueltan ia edozer atera daitekeela, egia osoa. Hortik aurrera, dena gezurra. Martzanan inork ez zuen Peter Zuazo ez bere libururik aipatu, Aretxabaletaren irrati esatari sasoia aipatu ez zen bezala.

      — Esan dizudan legez, Ezkila Irratian egiten genuen saioaren haritik, lagunetako batek galdetu zidan zer arantza neraman soinetik atera gabe sasoi haietatik. Zuri egin ez genizun elkarrizketa, erantzun nuen, bat-batean, zalantzarik gabe. Hala atera zitzaidan, inolako hausnarketarik gabe. Han geunden bostotatik batek, neronez gain, ezagutzen zituen zure ipuinak.

      Aretxabaletak, ez zuenez esertzeko gonbitik jaso, zutik segitzen zuen. Zuazo ere zutitu egin zen. Liburuak plastikozko poltsan sartu eta bisitariari luzatu zion.

      — Gustura jarraituko nuke hizketan, baina zereginak ditut —finitu zuen Zuazok, zoaz etorri zaren lekutik esateko modu bat, baina, doinua lagun, beste zerbait zirudiena anfitrioiaren ahoan, benetan esan nahi zuena desitxuratu gabe.

      — Plazera izan da. Eskerrik asko. Aizu —zerbait ahaztu duenaren plantak eginez Aretxabaletak—, utziko al didazu zure telefonoa? Nork daki, egunen batean agian...

      — Har ezazu nire emaila. Dena den jakin ezazu ez naizela oso zale, gutxitan erantzuten dudala. Txartzat ez dezazun hartu diotsut.

      Liburuak poltsan sartu zizkionez Zuazok, une hartan, biak zutik bisitaria noiz joango, poltsatik atera eta egileak idatzitakoa irakurtzeari ekitea ez zirudien egokiena. Atarian irakurri zuen Zuazok, sinadurarekin batera, liburuetan idatzitakoa.

      Gezurra xarmarekin ordezkatzen ahalegindu den Patxi Aretxabaletari, uzkitik. Eta azpian sinadura: PZ.

      Zalantzarik gabe Joanesen bikia den Aretxabaletari, eskuineko lobulu parietaletik. PZ.