Sarrera

 

      Idatzi nahi dugunaz idazten al dugu? Zeri buruz idatzi behar dugu idatzi nahi genukeenaz idatzi ahal izateko? Zein dira ordaindu beharreko peajeak? Zeri buruz idatz dezakegu eta zeri buruz ez? Nola eragiten diete gure gorputzek gure testuei? Nola idazten da gorputz hauetatik? Nola irakurtzen da gorputz hauetatik sortutakoa? Zein dira gure lastak eta nola egin askatzeko?

      Idazten duena ez da nahi duena idazteko aske, hasteko eta behin, lirudikeena baino hesituago baitago bere irudimena. Kultura ez ezik, literatura, tramak, pertsonaia literarioak, idazteko aukeratutako gaiak, estiloak, ahotsak..., denak dira sistema baten parte, eta hala, errealitate hori behin eta berriz birsortzen duten kultur konstruktoen parte. Belen Gopeguik (2009/2011) nabarmentzen duen moduan, egiantzekotasuna ere ezbaian dago; eta zenbat eta gehiago urrundu testu bat konstrukto horretatik, orduan eta zailtasun handiagoak izango ditu egiantzeko emateko irakurlearen begietara. “Diskurtso menperatzailearen jabeek egiantza bahitu egin dute” dio, aletu aurretik zein diren eleberri kanonikoa (kapitalista, neutroa, erdigunekoa) sinesgarri edo egiantzeko egiten duten baldintzak. Dohain teknikoez aparteko zein ezaugarrik egiten dute posible eleberri batzuk sinesgarri gertatzea eta beste batzuk ez?

      Joanna Russ-ek (1971) lehenago gogoeta egin zuen emakumezko idazle batek idatz dezakeenaz eta ezin dezakeenaz, baita emakumezko heroiek egin ditzaketen eta egin ezin ditzaketen gauzez, irakurlearentzat sinesgarriak izateko. Idazleek ez dituzte istorioak hutsetik sortzen; jarrera, uste eta igurikimenek mugatuta daude, eta batez ere “airean” dauden trametara makurtuta.

      Azken lauzpabost hamarkadetan literatur ikerketaren alorrean gertatu den aldaketarik handienetakoa izan da aldatzen joan dela ikerketa objektua. Horrek, literatur lanen zentzuaren eraikuntzaren grabitazio indarra beste nonbait bilatu beharra ekarri du. Grabitazio indar hori lekuz aldatzen joan da: lehendabizi, idazlearen gainean ezarri zen; ondoren, testuaren gainean; azkenik, irakurlearen gainean. Lan honetan hiru esparruak izango ditut kontuan, baina laugarren batean ipiniko dut fokua: idazleen gorputzetan, kontuan izanda lau esparruak komunikaturik daudela eta eragina dutela elkarren artean.

      Izan ere, lan honen ernamuina kezka bat da: ohartuta emakumezkoek idatzitako literatur lanetan zer famatzen den eta zer zigortzen, zenbat baldintza bete behar dituzten idazle izateko igotzea ezinbesteko bilakatu den eszenatik onik irten nahi badute, eta bete beharreko baldintza askotan estraliterario (txatxu, astun, demodé) horiek isla zuzena dutela testuan, hausnartu nahi izan dut zenbateraino eragin diezaiokeen eta nola idazlearen gorputzak literatura idazten duen pertsonari, egiletasunari, testuari eta irakurleari.

 

 

POSTURA LITERARIOAK
ETA GORPUTZ ETNOGRAFIA

 

      Opera aperta izeneko liburua plazaratu zuen Umberto Ecok 1962an. Lanen irekitasunaz mintzo zen: irakurleak testua berridatzi egiten du eta egile bilakatzen da berridaztearekin batera. Ecoren ulerkera hau ezin hobeto ezkontzen da, garaitsu hartan, 1968an Roland Barthesek “La mort de l’auteur” izenburupean plazaratu zuen artikuluarekin (1967/2005). Literatur lana den erresuman Barthesek tronurik gabe utzi zuen idazlea. Ez baita ahaztu behar, modernitatearekin batera eta literatur kritikarien laguntzaz idazlea errege (errege, ez erregina) bilakatua zela. Garaian iraultzatxoa ekarri zuen artikulu horrek, eta ez zen gutxiagorako izan, “irakurlearen jaiotza idazlearen heriotzarekin ordaindu beharra dago” zioen-eta, besteak beste. Michel Foucault ez zen hain drastikoa izan eta, egilea hiltzearen konplexutasunaz jakitun, “egile-funtzioaz” mintzatu zen (1969/1983): egilea ez da emana datorren zerbait, eraikuntza kolektibo bat da, zeinean instantzia ezberdinek parte hartzen duten.

      Barthesek idazleen buruak eskatu eta hamarkada batzuk geroago etorri ziren egiletasunaren inguruko gogoeta oparo eta artikulatuenak; hain da hau horrela, literatur kritikari askoren ustez gaur egun egile figuraren inguruko azterketak baitira, bestelako diziplinekin gurutzatuta, teoria literarioaren alor emankorrenetako bat (Perez Fontdevila eta Torras Frances, 2015). Aurrerantzean, testu bat aztertzean, ezinbestekoa izango da egilearen atzean gordetzen diren geruzak ere aintzat hartzea: egilearen biografia, argazkiak, adierazpenak, jarrera... Egile nozioa gakoa izango da testu baten funtzionamendua, zentzu zabalenean, aztertzerakoan, testua historikoki eta sozialki kokatutako esanahi baten eraikuntzan parte hartzen duten elementu guztiek osatzen duten neurrian.

      Egiletza Ikasketen barruan ugariak eta anitzak dira ikuspegi diskurtsibo eta soziologikoetatik egindako ekarpenak (Zapata, 2014), baina denak bat datoz alderdi batean: egilearen heriotza aldarrikatzea ez da hain erraza; hain zuzen ere, egile kontzeptuaren konplexutasunak hezur haragizko idazlea gainditu eta testua ezinbestean zeharkatzen baitu. Jerôme Meizoz-ek dioen moduan, “idaztea eszenara sartzea da” (Zapata, 2014). Egilea, beraz, produktu bat ere bada, produktu historikoa eta testuala, eta beronen eszenaratzeen azterketa ezinbestekoa da gertakari literarioa ulertu nahi bada. Nahita edo nahi gabe, egileak bere buruaren irudi bat eraikiko du orotariko jokabideen bitartez, eta hauen bidez erakusten du zer den beretzat idazlea izatea. Egile irudi eraginkorrena, batetik, jokabide horien eta idazlanen arteko elkarrekintzatik eratorriko da, eta bestetik, idazlanen eta publikoen erreakzioen arteko elkarrekintzatik. Hala, idazlea, instituzio literarioaren partaidea den heinean, bere egile irudiaren gaineko kontrola izaten ahaleginduko da, eta irudi hau kudeatuko du irudi honen inguruan duen pertzepzioak baldintzatuta (Maingeneau, 2015).

      Azterketa hau aurrera eramateko, Literaturaren Soziologiaren baitan sortutako “postura literarioa” nozioari (Meizoz, 2007) erreparatu diot: postura literarioak egilearen dimentsio diskurtsiboa zein ez diskurtsiboa biltzen ditu, eta bi mailatan eman daiteke. Batetik, kanpora begirako maila aintzat hartzen du: egileak bere buruaz egiten duen aurkezpena pertsona horrek egile funtzioa betetzen duen testuinguruetan (elkarrizketak, diskurtsoak, janzkera eta irudia oro har). Bestetik, barrura begirako maila: egileak testuaren bitartez eraikitzen duen bere buruaren irudia.

      Postura literarioak berebiziko garrantzia dauka esparru literarioan leku bat edo beste betetzeko; areago, estrategikoa da testu bat zabaldu eta besteekiko harremanetan jartzerakoan, eta neurri handi batean, postura literario horren baitakoa izango da egilearen legitimazioaz gain baita testuarena berarena ere. Michel Foucaultek (1969/1983) zioen moduan: “Egilearen izena ez doa, izen propioa legez, diskurtsoaren barrutik hau ekoiztu duen kanpo norbanako errealera, baizik eta, nolabait ere, testuen mugen barna dabil, hauek ebakitzen, ertzei jarraitzen, izateko bere modua aldarrikatzen edo, behintzat, bereizgarria izanik”.

      Zelai literarioan posizioa hartzeko estrategia gisa ulertzen du postura literarioa Jerôme Meizozek. Egileak beti du postura bat, horretaz kontzientea izan edo ez, eta horregatik zait bereziki interesgarria nozio hau: berariazko jokabideez gain, inkontzienteki hartutako jarrerak ere azter daitezke, egileak bere posizioa doitzeko gaitasuna baitauka, eta enpirikoki pilatutako jakintzak ez ezik, aurreiritziek eta senak gidatuko dute langintza horretan. Meizozen aburuz, “nozio honen [postura literarioa] baliokide egokiena latinetik datorren persona terminoa litzateke, antzerkiko maskara izendatzen duen terminoa [...]. Literaturaren enuntziazio eszenari dagokionez, persona-k eratzen duen bitartekaritzaz jantzita agertzen eta adierazten da idazlea, hots, posturaz edo ‘autoritate maskaraz’” (Meizoz, 2007). Edo argiago esate aldera: posturaren prismaren bidez bakarrik existi daiteke pertsona bat idazle moduan.

      Lan honetan, gorputz etnografiak eskaintzen dituen tresnekin gurutzatu nahi izan dut “postura literarioaren” nozioa, Literaturaren Soziologia Antropologiarekin alegia. Egilea bere corpusaren jabe izateaz gain bere gorputzarena ere bada, eta paralelismo hori hitz joko bat baino gehiago denez, egilea bera objektu edo artefaktu kultural gisa aintzat hartzeko modukoa bilakatzen da (Martens, 2012). Gorputzaren inguruko lan etnografikoak aukera ematen du gorputzari esparru estetiko, semantiko, diskurtsibo, sozial eta kultural gisa begiratzeko, eta agian begirada horrek gauza berriak ikustera eta pentsatzera eraman gaitzake.

      Azken urteotan munduko industria boteretsuenak gorputzaren inguruan eratu dira (farmazeutikoa, kosmetikoa, pornografikoa, prostituzioa, arma industria...). Gorputza bihurtu da bai jendea kontrolatzeko bai aldarrikapenak egiteko bitarteko nagusia, eta komunitate sozial eta zientifikoaren baitan gero eta adostasun handiagoa dago: gorputza erdigunean jartzeko garaia heldu da. Feminismoak eta feminismotik eratorritako teoriek berebiziko garrantzia izan dute zeregin honetan: historikoki metodologia kuantitatiboak positibismoari, objektibotasunari eta arrazoiari loturik egon dira, eta metodologia kualitatiboak subjektibotasunari, intuizioari eta erlatibotasunari. Jakintzaren eraikuntza deseraikitzeaz arduratu den Nicole Westmarlandek (2001) zalantzan jartzen du dikotomia hau, eta baita “objektibotasunaren” ideia bera ere. Hala, edozein azterketa, ahalik eta objektiboena izan dadin hartutako neurriak gorabehera, bere subjektibotasuna erantsiko dion norbanako baten iragazkitik pasatuko da. Giza zientzien arloan, bederen, borrokatzen jarraitu beharreko arazoa izaten segitzen du Egiak. Horrek gorputzetara garamatza. Gorputzetik hitz egiteko garaia da, gorputzei galdetzeko eta entzuteko garaia.

      Bost elkarrizketa luze egin ditut azterketa hau aurrera eramateko. Elkarrizketen bidez, esparru literarioan idazleen gorputzek jokatu paperaz gogoeta bultzatu nahi da, bai maila diskurtsiboan, eta baita maila sozial eta mediatikoan ere. Izan ere, gorputzaren gaineko ikerketek, “eraman gaitzakete ‘emakume izatea’, ‘gizon izatea’ edo ‘dena delako izatea’ esan nahi duen esperientzia askotariko, zabal eta aldakor horren inguruko irakurketa konplexuagoak eta alternatiboagoak egitera. Beste alde batetik, lagun dezake egile/ikerketa-prozesu eta teoria/politika feminista harremanaren inguruan planteamendu berriak egiten” (Esteban, 2008).

      Esan bezala: pertsona, maskara den postura horrek egiten du idazle. Postura literario horrek dakarren performatibitatearen markak gorputzetan haragitzen dira. Gorputza, beraz, egoteko, performatzeko eta egoera historikoak birsortzeko lekua da (Butler, 1988). Leku hori gertuagotik ezagutzea da lan honen helburuetako bat: nolakoa den, nola bizi den bertan idazlea eta pertsona, zein postura hartzen duen jendaurrean dagoenean eta gorputzaren luzapena den corpusarekin zer harreman duen, besteak beste.

 

 

“EMAKUME IZATEA”
LITERATUR SISTEMAREN
JOKO ZELAIAN

 

      Gorputzak inporta du literatur sistemaren joko zelaian. Hamaika dira arazo honi buruz idatzi diren saiakerak, Virginia Woolf “emakumeak eta literatura” binomioaren inguruko kezka sozialei, politikoei, immobiliarioei eta ekonomikoei begira jarri zitzaionetik; hamaika diren bezala, idatzi eta argitaratu ahal izateko emakumezko idazleek asmatu behar izan dituzten estrategiak: senarraren abizenarekin sinatu, alter ego maskulino bat asmatu, fisikoki desagerrarazi editoreak eta zirkulu literarioek ikus ez zezaten testu haien atzean emakume gorputz bat zegoela... Bentrilokuismo literario horren ondorio latzenak, agian, bazterketa soziala arintzeko suizidioa hautatu zutenek pairatu zituzten. Tarteko bidean, orotariko mespretxuak, oinarrian argudio ustez biologikoak erabilita: gizonak kreaziorako jaioak dira, emakumeak ordea prokreaziorako. Ingelesez bluestocking (galtzerdi urdinak) terminoa erabili zen emakumezko intelektualak edo idazleak izendatzeko, emakumeen heziketa bultzatzeko helburuz XVIII. mendean Ingalaterran sortutako The Blue Stockings Societyri aipamen eginez. Hortik abiatuta, XIX. mendean, bas-bleu terminoa sortu zen Frantzian emakumezko idazleak izendatzeko, laster batean konnotazio ezkorra erantsi eta gaur egun arte pedante-ren ordain bilakatu dena^[1].

      Emakumezkoek idatzitako lanak zigortzeko historian barrena hartu izan diren jokabide zenbait identifikatu ditu Joanna Russek (1983/2018):

—  Egiletasuna ukatu: emakumezkoak idazteko gai ez direnez, beste norbaitek, gizonezko batek, idatziko zuen; gaur egun baldarregi geldituko litzatekeen arren, baieztapen hori erruz erabilia izan zen hamarkada askotan.

—  Testuak bere burua idatzi duela esan: Mary Wollstonecraft Shelleyri buruz idatzi zen, Frankenstein-en egilea baino gehiago, ingurukoen ideia eta pentsamenduak idatziz jartzeko gorputz bitartekaria izan zela; Emily Brontëri buruz esan zen, Gailur ekaiztsuak nobela idazten bera hasi zen arren, nobelak berak bukatu zuela bere burua idazten.

—  Barruan zeraman gizonezkoak idatzi duela esan: Colette, Mary McCarthy, Ursula K. Le Guinen lanetan, adibidez, idazleon ezaugarri, grazia eta pentsamolde “maskulinoak” goraipatu izan dira.

—  Idazleak emakume kategoria gainditzen duela esan: Sylvia Plathen Ariel poema liburuari buruz idatzi zen: “Sylvia Plath... imajinarioa den zerbait bihurtzen da, kreazio berri eta basa, nekez dirudiena pertsona edo emakumea...”.

—  ...

      Ez dira bakarrak, ordea: emakumezko idazleen lanak historiografia literarioetatik kanpo uztea, literatur tradiziotik isolatzea, idazlearen biografia idazlanaren aurretik jartzea, emakumezko idazleek idatzitakoa autobiografia edo testigantza kodean ulertu nahi izatea dira, esaterako, lan hauek arbuiatu eta zokoratzeko erabili izan diren jokabideetako batzuk.

      Zaila da esatea, mendeetan luzatu eta trinkotutako giro honek zein neurritan eta nola eragin dien emakumezko idazleei, hauen autoestimuari (inoren interesekoa al da idatziko nukeen hori?), formari (nola kabiarazi nik idatzi nahi nukeena besterena den formetan?), sormenari (noraino joateko baimena daukat?), estiloari (zer eta nola egin harrika har ez nazaten?), gaitegiari (bereizten ba al dakit esperientzia interesgarriak / erdigunekoak / zuzenak versus interesik gabekoak / bazterrekoak / okerrak?), genero literarioari (zein da nire tamainako generoa?) eta autoritateari (zer, nondik eta nola idatzi aintzat hartua izan nadin?, nola agertu jendearen aurrean idazle?, zer konta dezaket eta zer ez?), eta idazleei ez ezik, baita hauen hartzaileei edo balizko hartzaileei ere (mereziko al du irakurria izatea?, non kokatzen da idazlea?, eta obra?, noren estilokoa ote da?).

      Esparru literarioan gauzek onera egin duten arren, jendartearen mintz sakonenetan txertatuta egon den eta dagoen praktika horrek arrasto sakona utzi duelakoan nago. Izan ere, interesgarria litzateke ikustea, isolamendu luze horrek zein gradutan eragiten dien emakumezko idazleei testua plazaratzeko orduan, esan nahi baita, historikoki etsaitasunezkoa izan den eta indarkeria arrastoz odoldutako plaza publiko horretara salto egiten duen andreak, armadura jakin bat jantzita edota autodefentsa mekanismo batzuk ikasita egingo du, eta metafora errazarekin jarraituta: armadurak gezietatik babesten du, baina asko dira horri esker gezien erasotik onik irten eta armaduraren zurruntasunak eraginda, zaldien hankapean, gezi zauririk gabe, hildako zaldunak.

      Aztergai dugun literatur sistema euskarazkoa denez, ikus dezagun zein leku betetzen duten emakumezko idazleek Euskal Herriko instantzia legitimatzaile batzuetan:

      —Kritika: 1975-2005 bitartean euskarazko prentsan egin ziren “2.280 kritikako corpusean 220 dira emakumeek egindakoak, hots, % 10a; eta % 90a gizonek eginak. Kopuru hori kritikatutako liburuen egileen generoarekin alderatuz gero, kopuruak ia bere horretan errepikatzen dira: 215 dira emakumeek idatzitako liburuen gaineko kritikak, eta 2.026 gizonek idatzitakoen gainekoak. Hau da, emakumeek prentsako kritikan betetzen duten lekua literatur sorkuntzan betetzen dutenaren oso antzerakoa da” (Egaña, 2014). Kontuan hartzeko moduko datua da, bertan egiten baitira neurri handi batean esplizitu esparru literarioaren baloreak zein diren eta nori dagozkion.

      —Sariak: 1997-2018 artean eman diren euskarazko Euskadi Literatura Sarietatik hiru bakarrik izan dira emakumezko idazleentzat. 1978-2018 bitartean banatutako euskarazko narratibako Espainiako Kritika Sarietatik bi baino ez dira izan emakumezko idazleentzat (1999, Lourdes Oñederra; 2010, Arantxa Urretabizkaia), eta poesia arloan sei izan dira 40 urteotan saria jaso duten emakumezkoak.

      —Historiografia: Linda Whitek erakutsi zuen moduan, kanon literarioan sartzeko irizpideak ezberdinak dira idazlea gizonezko izan edo emakumezko izan: Whitek aztertu zituen euskal historiografia literarioetan agertzen ziren 261 egileetatik soilik 6 dira emakumezkoak (Olaziregi, 1999). Kopuru txikia, inondik inora. “Euskal kultura gaur” lanean Joan Mari Torrealdaik (1997) zioen, euskal idazleen artetik % 10 zirela emakumeak. Nerea Azurmendiren (2014) arabera, “azken urteetan % 15-16ko portzentajea nagusitu da. Ez da asko. Osakidetzako medikuen artean % 50a gainditu dute emakumeek”.

      —Hezkuntza: Idurre Alonsoren (2010) erdigune literarioen inguruko ikerlanak argi uzten du, apenas dagoela emakumezkorik Hego Euskal Herriko batxilergoko 825 irakasle eta ikasle elkarrizketatu ondoren eratutako zerrendetan. Testuliburuetan gehien aipatzen diren idazleei galdetu zitzaien elkarrizketetan, baina baita ere ikasgeletan gehien irakurtzen eta gehien estimatzen diren idazleei buruz.

      Lau instantzia hauek elkar elikatzen dute. Saritutakoak historiara pasatzen dira, eta eskoletan irakasten direnak dira historiara pasatuko direnak. Eta ekuazio horretan kritikak ere badu zeresana.

      Emakumezko idazle batek literaturaren joko zelaira salto egiten duenean panorama hau aurkituko du, eta aldez edo moldez hauteman egingo du. Datuek erakusten duten moduan, erabat androzentrikoa izan den eta den esparru baten aurrean gaude, non emakumezko idazleak bazterrean egon diren. Edo beste modu batera esanda, emakumezko idazlea gorpuztutako subalternitate bat da: bere gorputza ez da gorputz neutral bat, ez da unibertsala, markatua baizik. Nola eragingo dio honek egileari? Eta testuari? Eta irakurleari? Emakumezko idazleak ezinbestean ikusiko du, zein den bere toki posiblea literaturaren joko zelaian; eta horrek, kontzienteki edo inkontzienteki, postura literario jakin bat hartzera eramango duelakoan nago, bere burua modu zehatz eta baldintzatu batean performatzera, bere gorputza hitz, jarrera eta jantzi jakin batzuekin modulatzera baldin eta testuak “funtzionatuko” badu. Izan ere, esparru literario androzentrikoaren garroek ez diete emakumezko idazleei soilik erasango, baizik eta baita, eta bereziki, gorputz horien luzapena diren testuei ere. Idazleen gorputzak hausnarketa leku bilakatu eta literaturari ertz gehiagotatik begiratzeko ahalegina egin izan nahi dut lan honetan.

 

 

BOST IDAZLE GORPUTZ

 

      Arantxa Urretabizkaia Bejarano (1947an jaioa), Laura Mintegi Lakarra (1955an), Miren Agur Meabe Plaza (1962an), Karmele Jaio Eiguren (1970ean) eta Uxue Alberdi Estibaritz (1984an) dira elkarrizketatu ditudan idazleak. 2018ko maiatza eta uztaila bitartean aurrez aurre egindako elkarrizketetan galdetu nien testuinguruaz, sorkuntzaz, sorkuntzaren sozializazioaz eta gorputzaz, eta elementu hauen arteko uztarduraz.

      Elkarrizketatzekoak aukeratzeko orduan honakoak izan nituen kontuan: garai ezberdinetan sortuak izateaz gain, haien lehenengo liburua garai ezberdinetan plazaratu izana; denboran banaturiko hiru liburutik gora argitaratu izana; eta ama izatea.

      Gaur egun amatasuna da gorputzak kontrolatzeko dagoen gudu zelai handienetako bat, emakumezkoak esentzializatzeko balio duena, gainera. Politikoki emakume eraikitako gorputz orok pairatuko dute interpelazio erreproduktiboa edota interpelazio antikontzeptiboa. Duela gutxi arte argi bereizita zeuden unibertso maskulinoa eta femeninoa; baina gizonezkoek, potentzialki bederen, eta emakumezkoek, teorikoki, izan esfera pribatuan zein publikoan rol berak beraien gain har ditzaketenetik, apenas dagoen funtsezko bereizketarik; areago, laguntza bidezko ernalkuntza metodoek gurasotasunaren ulerkera hankaz gora ipini duten garaiotan (Preciado, 2011).

      Batetik, gaira hurbiltzeko lehenengo urrats gisa, amatasunaren marka zuten idazleak hautatu ditut. Haurdunaldiak (eta ondoren letorkeenak) idazleen gorputz eta bizimoduetan duen inpaktua bete-betean lotzen da aztergaiarekin. Jakina, haurdunaldirik ezagutu gabeko gorputzek besteek adinako interesa dute egiletasunaren gaia hausnartzeko orduan. Gorputzek testuan izan dezaketen eraginari buruz hausnartzeko lehen hurbilketa bat besterik ez da lan hau. Bestetik, nago ez ote den femme fatale-tik mum fatale-rako bidea egiten ari. Ukaezina da literaturan behar-beharrezkoa zela amatasun eredugarria, diabeteseraino azukreztatua eta lañoa ezeztatuko zuten diskurtsoak sortzea, literatura osoa baitago amantala jantzita eta leihotik begira zaintzeko eta emateko prest dauden amez lepo, baita euskaraz idatzitakoa ere. Haatik, etxeko aingeruen kontra femme fatale-aren mitoa berreskuratzea bezain dudagarria iruditzen zait mum fatale-arena haizatzea.

      Elkarrizketatuko nituen bost idazleak hautatzeko orduan, aipatu ezaugarriez gain, bada laugarren bat: bostak ezagutzen nituen aurretik pertsonalki, eta intuitzen nuen barrena husteko prest egon zitezkeela elkarrizketa batean. Faktore hau ere erabakigarria izan da solaskideak aukeratzeko.

Bost idazleon sexu orientazioa heterosexualitatearen barruan kokatzen da. Idazleok hautatzeko orduan irizpide bat izan ez den arren, jabetuta nago idazle lesbianek beste modu batera hitz egingo luketela beren gorputzetatik, eta haien corpusaren harrerak ere ezaugarri ezberdinak izango lituzkeela, patriarkatuak haien gorputzei eragiten dizkien presioak ere ezberdinak direnez. Esan bezala, lehen hurbilketa bat da hau.

 

      Azken ohar bat egin nahi nuke idazteko erabili dudan lehenengo pertsonari buruz: maiestatikoaren inpostura eta hirugarren pertsonaren aseptikotasuna ez zitzaizkidan egokiak iruditzen lan honen funtsezko xederako. Hori dela eta, beste biderik aurkitu ez eta niaren aldeko apustua egin dut, nartzisista geratzeko arriskupean.

 

 

[1] Berriki berrargitaratua izan den Christine Planteren (2015) La petite sœur de Balzac. Essai sur la femme-auteur-en aurki daitezke idazle izateagatik emakumezkoek pairatu behar izandakoak, zeinek Mendebalde osoko literaturaren historia berridazteko balio beharko luketen. Joanna Russek denboran hurbilago dauden emakumezko idazleak txertatzen ditu antzinatik datorren bazterketa eta jazarpen ubera horretan.