Eusko artzaiarena

det nire kantagai.

Kerixaren lorea

aizek eraman nai:

Orrela balerama

egun nere gogai,

alaituko zinake,

mendi goiko anai.

Zuretzat ari bainaiz,

eusko baserritar,

ederretsi dezagun

geron izkera zar.

Arbasoen Iaungoiko.

idazu su ta gar,

itz-neurtuok ditezan

asmo onen goiznabar.

Artzaia, mendiz bera,

udaberriz dator;

zugaitzetan kantari

xoxo beltzak txor-txor.

Alare, mendi-seme

dei xuriari gor.

Urduri doa, biotz-

pakea ezin sor.

Ura, bai, mutila, ura.

Arpegi sendoa

mendi eguzkiz iana,

kozkortsu besoa.

Gorosti bezalatsu

zaintsua gogoa.

Bekoki ederrean

zabal ortzondoa.

Urrats luze zetorren

maldabera zear,

io ta io etengabe,

asnaska, ler bear.

Gau ta egun ibiliz.

zidorretan bakar:

zirudinez, artzaiak

barnean deika izar.

Bein batez, urrutian...

etxetxo bat zutik

ikusten du. Aruntza

dagi xusperturik.

Baselizatxo zenun,

Iainko onaz beterik:

asabak iasoa, inork

ez daki noizdanik.

Andra Mari ikustean,

ez du zurrunbilo

gogo barnez artzaiak;

bai, baina, orrilo.

Aren otoiak gorantz,

egaz kardantxilo,

ez da gelditu burni-

soinan korapilo.

«Artzaien Ama Birgin!

Noiz arkituko ote,

nire basoan oiu

egin zun erkide?

Atergabe ikusminak

mende narabilte,

ta, Begiok itzuli

nire biotz-Maite».

«Eusko bizar-beltzaren

iarraile onak non?

Aitonaren aginduz,

oien eske edonon.

Artzaien Neskutz-Ama,

nire ordez egon

gure basoaren zai,

ta artaldea iagon...

Elizatik irtenda,

eiztari bat arki:

Artzaiak — Eusko bizar-luzeren

ikaslek ikusi?

Eiztariak — Gizona, zer diozun

ere ez dakit, noski.

Ta eiztari aurrerantz,

eiza-zale izaki.

Gero, aldapabera

doa artzai gaztea.

Inguruko zugaitzak

irrikan lorea.

Liluraturik dator,

goiz argiz asea.

Bidez ikus urtedun

lugin agurea.

Agureak — ...Nora oa laisterka,

gazte begi-eder?

Artzaiak — Euzkadi barna noa,

bazterrikan bazter...

Agureak — Saminak ditukezu

edonun, egalper

iduri». Aurrexego

atso zar bat dager.

Atsoak — ...Artzai beso-zaintsu oi,

nekaturik oa:

sar adi nere etxean,

ta atseden gogoa.

Artzaiak — ...Nire zai sorgin lirain,

zabalik leioa,

ta irri-parrez kukuka

beraren aoa...

Artzai-neskak — ...Basoko zugaitzetan

usoa egalez,

ase nairik gosea

gari-pago alez.

Mendiko artzai gazte,

neskatxen beldurrez

amets-bidetan barna

dioa lasterrez.

Artzaiak — ...Mendian aurten ez da

apuru loratu:

nire suz igarturik

zure urez berdetu.

Artzai-neska, alkarrekin

bizi bear degu.

Euskotarraren Ama

sendatzen bazaigu.

Basetxe-neskak — ...Ain arin nora zoaz,

mendi goiko artzai?

To itzik nire zorroko

edari ta gaztai...

Artzaiak — ...Artizarrak bezala,

nire baitan dirdai

ire basabegiok,

neska basetxe-zai...

«Ala ere iun bear;

arbasoen erri

otsorik zakarrenak

baitigute irauli.

Ta aitonak il zorian

emandako berri,

alde ta aldi orotan

opa det aldarri».

Udaberri argitan

gaztain koloreko

begidun euskelduna

badoa naroro.

Mendi pakez kantari,

arantzak, oinpeko

lore egiten dirala.

islaz diztiago.

Ioanaz bazioan

aurreruntz su ta gar,

baso-itzaletan bera,

mendi-egi zear.

Bide okergunetik

dantzu garbi xamar

zelai inguruetako

Euskoen deadar.

Gero, ara!, badakus

gaztien batzarra.

Oro begira zeuden

gure dantza azkarra.

Ezpatadantzariak

belaunen indarra

neurtzen. Ordun artzaiak

barnean dardarra.

Zelai erdin artzaia

sartu zan beldurke:

ura agertu zaneko;

iaia eten dute.

Bereala, inguruan

oro, zar ta gazte.

ta guziak galdeka:

Artzai au nor ote?

Artzaiak ao ixila

urre gorri giltzez

iriki, ta, gazteak

ler pozaren pozez.

Barneko txoritxoa

bere abots leunez

egaka baitioa

entzulien gainez.

Artzaiak — Ion artzaia nauzue,

gaitzizenez «Txiki»

Euskeldunok! entzun

izkutuen berri.

Aritzek bizileku

ta arranoek kabi

ditutenen ondoan

bizi izan oi naiz ni.

Anai omen zaituet,

oraindikan orain

esan didanez batek.

Ura bai zala artzain...!

Eztei-egunetako

erestuna bezain

maitero gordetzen det

aren pitxi bikain.

Ainbeste ez baitet maite

nire artzanora;

ezta aitonaren aitak

egin zun aizkora.

Abendakiko odolak

biotzetik gora

oroigaiak dakarzkit

garretan gogora.

Aurtxo nintzan oraindik...

Garo eta lurra

teilatutzat zituan

txabolatxo zarra.

Aitonakin batera

nire ama azkarra

bizi zan. Bertan iaso

nik azken agurra.

Nire ama gaxoak,

txabola txokoan,

dardaraz musu egin

eta esan zidan:

Ene semetxo, agur!

ama ioatean

otoi beraren alde. Ez

aspertu txabolan.

Zerura egaz egin

eta ordudanik

ez nau egundo utzi

zearo bakarrik.

Uda-gau garbietan

izar iantziz kirik.

ta negu-ekaitz gaindi

nerau babes nairik.

Auspean sugarrik ez,

egur, ke-iario;

ordun, berriz, aitonak

aizematen dio.

Eta suak garretan,

sorginen ario,

zantzoka, eten gabe

txinpart daragio.

Negu-gerri: ilintiak

zerion elderra;

apari lapikoak

baitzun koipe ederra.

Oinaztarri argitzen

etxeko bazterra,

ta ordainez utzi zun

oroigai kalderra.

Aitonari, basoan

lenbizikoz il nun

otsoaren kontua

kontari niardun.

Elur gaupean geunden

sutondoan. Ordun,

bat-batean atea

nork edo nork io zun.

Nire ustez irrintz batez

iarri zezakean

ikaraka mendia.

Abots sendo baitzan.

«Eup! artzai euskeldunok!»

Aiton-arpegian

saminak dirdai zegin,

abotsa aditzean.

Bidekatu danen bat

dek, ta, Goiko Iauna

orren bide-erakusle,

mendi-baso barna:

aitonak esan zidan.

Ta, zartez, esana

esan, atariruntza

ioan zan aitona.

«Eeee...up. Gau on bat

Iaunak dizuela,

Euzkadiko artzaioi,

nerauk nai bezela.

Badakizute, onez

etor gatozela».

Abotsak zoliago

ots egiten zula.

Atea zabaldu zun

aitonak laisterka.

Gizon bat, artzai iduri,

begi-zoli dauka.

Maitegarri barnera

dator oartzaka.

Ta aspaldiko ezaunak

bailiran besarka.

Iaunak zainduko al au!

esan zuen bipil,

ta iarlekutzat ar zun

sutondoko subil.

Txinparten argitara

ageri zan zurbil.

Gure artean arki

opa zuen ubil.

Gero, irri egin zidan

begi-zizta batez.

Nire aurtxo-buruak

bete zun ametsez.

Ta nire aitonari

galde, iakin-minez:

aren biotza sutan,

bekokia garrez.

«Esan, artzai, arrenez,

arbasoen berri:

txabolaren kondaira

gogora ekarri.

Ire guraso zarrak

eginen egarri

nauk. Mendian iazoak

nire aurrez iarri».

Aiton ao-ederra

asi da kontari:

antzinako oroigaiak,

eltxotalde iduri.

Gogo-biotzez gora,

itzak burrundari

doaz, egurats goibel

barna egazkari.

«Gure aitonen aitak

ez ditugu inongo,

euskel-erriko baizik.

Gu ezkera inoizko.

Izkeratzat euskera

dugu sekulako:

Euzkadik euskelduna

du bere kabiko.

Nire bizkar parre egin

ez baitezu gogo:

ura zinez ederra,

ederrik badago.

Egaz diardun saia

baino askeago

Euskelerri liraina

bizi zan lenago.

Txabola-ormatzarrek

urte-tximak zintzil.

Mendiok entzun zuten

antxinan ixkanbil.

Ikusten dituzunez,

oraingoan ixil:

baina, be-aldekoek

euskoa ezin il.

Artzai ziran guziak:

gure mendi-egi

arbasoen etxe zan.

Amets beltza egi...

Ientilak zapaldurik

beingoz gure tegi,

ostu neskatil ona:

aien biotz-begi.

Abarkadunak ziran

biziak aiurriz.

Urtez makurrak ere,

besoz zaintsu, berriz.

Etsaiak menderatu

ta, ezurrak autsiz,

irabazten ospea...

Eusko izena sariz.

Guda asko izan ditugu

iundako urtietan:

guziak agindu nai

gure lurraldean.

Pakean, geron esku

geunden bitartean.

Garaiz gera-ta, berriz

saiatu gaitezan.

Egiz idatzi bada

edesti-papera,

euskeldun odol-gogoz

garbi zindo gera.

Berpizkunde biderik

ezin âl aukera...

Ongi ausnartu eta

goazen batera.

Gizaseme gaiztoak

zirala errudun,

euskotarrok ondatu

gera gau ta egun.

Ilunpean, Euzkia

gugandikan urrun...

Norberaren biotza

sumendi dagigun.

Oilalokak azpian

txitalde errukarri:

seitik iru il dira-ta,

besteak elbarri.

Pizti gaiztoen izuz,

ume aulak larri:

zigor onen menpean

gaur da Euskelerri».

Ixildu zan aitona.

Gizon bizar-beltza

asi zan mintzalari,

usturik biotza.

Begi negartiz zegon.

Nire itzak, izotza

aren itzen aldean...

Sutu, Iauna, otza!

«Euskel-erriko artzai!

Orain amar urte,

gure aberri ezaun

nairik atez ate.

Nire anaiak, berriz,

entzungo balute,

zorionik onena

izango lukete...

Akerraren adarra

baino legorrago,

aritz deuna zelaian

zutik omen dago.

Euskeldunak ez du nik

dedan ainbat gogo,

zugaitza berde eginik

berriz piztutzeko.

Buruzut egon ezin

gure aritz zarra:

aspaldidanik dagit

gogotik nigarra.

Nire errikoak, baina,

iseka ta farra:

poza sortzeko ez da

alaibide txarra.

Zoritxarrez susterrak

blei-blei dute izotza:

aritzondo ori dago

aspaldiz il-otza.

Ta orrela ikustean,

alai oi da motza:

saminez erdi bi zait

barnean biotza.

Goibel bizi naiz eta

ilko banintz obe...

maite bat maitatzen det

izaririk gabe.

Baina, inoiz ez izango

aren biotz-iabe.

Etorkizun-odeiak

beltz-ilunik daude».

Arrezkero... irtetzean

berriro laztandu

ta gogoz esan zigun:

«Artzaigana erdu!»

Zelaikoei esango,

aritza berpiztu

nai badezu. «Ta zuek

gure erria zaindu».

Negarrez, ardibide

zear beruntz io zun...

Nire aurtzaro zuri

ordudanik urrun.

Bizar-beltza ezkero

amaikatxo egun

ioan dira arrapaka

euzkiren ingurun.

Mendian geundelarik

eguzki-berotan,

gure pentsamendua

lekurik askotan.

Aitona eta nerau

biok berriketan,

gizon bizar-beltzaren

oroia gogoan.

Egun batez... aitona

ardi bila doa.

Mendizulo beltzean

atustan otsoa.

Ni ataritik deika.

Neronen gogoa

irrintz zoli eginez,

aldezten basoa.

Mara-mara ater gabe

ari da elurra.

Ikusbegi osoan

zuri dager lurra.

Biderik ez ikusten

...eta irrist makurra

egin aitonak. Deika

ari zait zakurra.

Mendi-baso barrena

noa abazuzaka;

amiltegiak zear

nabil oartzaka.

Galbideak burutuz

ietxi naiz laisterka.

Elurgaina odolak

gorriturik dauka.

Aritzaren ertzean

aitona etzanik.

Aitona! esan nion.

Ots oro alperrik.

Lepoan txabolara

nuan ilaginik;

ordea, oraindino

zegoan bizirik.

Aitonak egin zidan

biotzetik agur:

«Atzerri-maitakeriz

ez ibili makur.

Otso beltzen aurrean

ez adi lotu uzkur.

Nire esanak sarritxo

gogoan irakur.

Ni ilda gero, ekarri

gizon bizar-beltza.

Arentzat nire oro,

artalde, ezkaratza.

Gure oitura zarrez,

zorion bizitza».

Laztandu ninun. Eta

gero ilotzik datza.

Mendian bizi eta

mendi bertan ila.

Ura lurperatzean

ingurun ixila.

Inoiz ibili gabe

giza-aipuen bila,

aren berdinik bada

azaldu dedila.

Aitonaren aginduz

zuengana nator:

Eusko bizar-beltza, nun?

esan, arren, bizkor.

Erantzun beldur gabe,

etzazute zoztor.

Ta entzule artetik

batek minez aitor.

Gazte batek: — Ura gazterik il zan.

Baina, aren erioz

piztu ginan euskuok.

Ura gera gogoz!

Itsasoa aren babes,

olatuen orroz.

Bere ilobin bidaztik

ats artzen gau oroz».

Artzaiak: «Mendiz-mendi

euskotar gazteak.

Goazen aldatzak gora,

mendigoizaleak.

Aize osasuntsuaz

bizitza indartzera,

Aberri guztiari

agur egitera».

Tan-parran, pa-tan, parran,

azeri suari

aizeka, asto txistuka,

akerra dantzari.

Erbia irin eralkiz

ezari-ezari.

Artzai gazte, mendiruntz,

baso-iaun iduri.

Goruntz zioaztela,

eguzkitan blei-blei,

ara ikusten dutena,

ao bat-batez dei:

Ikusi gure irakasle,

entzun aren otsei,

gure bide guzien

zuzendari izan bei.

«Neure semian seme,

neure iloba laztana,

ezeik aiztu aitonak

irakasten dauskana:

Lenen maite egik beti

geure Iaungoikoa

eta onen urrengo

Euzkadi geure Ama».

Beraxe zan kantari!,

bila zuten Iauna.

Guziak biotzetan

egarri zutena.

Eta gazte-taldeak

doaz arat-ona

abotsaren atzetik,

eusko mendi barna.

Eusko artzaiarena

buka det, ta, mintzul

mingaina ta arpegia

lotu zazkit margul.

Eskerrik ainitz orde,

gogo-osasunez aul

ez nadin, ekark beltza,

aldentzeko eztul.

Ekarri, adixkide,

Napar ardo zarra:

orrelan ixiltzeko

barreneko arra.

Ilak pizturazteko

omen du indarra:

ekarri ontzi bete,

baitizut bearra.