MARISE URRUTI HEGI

 

ITZULI KONPAINIA

 

 

      Fuchs anaiei egindako elkarrizketak Hego eta Ipar Euskal Herriaren artean dauden parekotasun eta ezberdintasunek gogoeta arrasto sakona utzi didate. Begien paretik kentzen saiatu arren, muga nola tematzen den batzuetan kulturan ere irauten. Kasu, lan baldintzetan. Elkarren egoerei buruz zenbateko ezezagutza, oraindik ere, bestetik. Fuchs anaiek Antton Lukurekin hasi zuten, besteak beste, bidea, eta antzerkiko belaunaldi berri baten argazkia ekarri ziguten. Haien ondotik, ordea, etorri dira berriak ere, ekintzailetzaren kontzientziatik euskaraz profesionaltasuna posible ikusten duen paisaia batera bidea egiten. Haien artean egon daiteke Marise Urruti, eta berak gidatzen duen Baionako Itzuli konpainia.

      Marise Urruti (Martxueta, 1988) antzerki sortzailea da. Eskolan antzerkia deskubritu eta, gozamen iturri izateaz gain, euskaldun berria izanik hizkuntzan trebatzeko tresna ere izan zuen. 2017an bere konpainia propioa sortu zuen, Itzuli izenekoa. Mediazio lana egiten du eskoletan, antzerkia haur eta gazteen artean ezagutarazteko ezinbestekotzat hartzen duena. Bere konpainian euskara hutsean aritzen da lanean, edo, Fuchs anaiek esango luketen moduan, “euskara betean”.

      Egun Baiona du bizileku, eta bere bulegoa ere baden etxera bidean zihoala tarte bat egin dit Iparraldea eta Hegoaldea bereizten dituen mapako lerroan: Irunen, hain zuzen ere. Gure topagunea bertan izatea kasualitatea izan den arren, konbertsazioak muga honen eta frantziar, espainiar zein euskal gobernuen kudeaketa konparatzera eraman gaitu, halabeharrez.

      Berriro ere, liburu honen ardatza den prestigioaren eta prekaritatearen arteko lotura jarri dut mahai gainean.

 

Zer iritzi duzu euskal antzerkigintzaren egoeraren inguruan?

Lehenik eta behin, bi egoera oso desberdin badirela esango nuke: bat Ipar Euskal Herrian eta bestea Hegoaldean. Ni Iparraldekoa naizenez, “intermitentea” izateko aukera dut. Sistema hau artiston estatutu berezia da, Frantzia guztian existitzen dena, eta langabezia sistemaren antza dauka. Estatutu honek, gure ofizioaren berezitasuna dela medio, aintzat hartzen du sorkuntza artistikoa ez dela ordutegi, iraupen edo jarraikortasunaren aldetik beste edozein lan bezalakoa. Horregatik, ulertzen da batzuetan lan egiteko aukera izango dugula eta besteetan ez. Hegoaldeko aktore asko, berriz, oso larri ibiltzen dira: hilabete batean emanaldi bakar bat baldin badaukazu, zer? Ez duzu jango hilabete batez? Halabeharrez beste lan bat eskuratu behar dute. Hortaz, Hegoaldearekin konparatuta, intermitentzia estatutua askoz erosoagoa da, zorte hori daukat.

 

Nola funtzionatzen du, funtsean, intermitentzia estatutuak?

Langabezia prestazioaren antzekoa da. Sistema horretan sartu ahal izateko urtebetez frogatu behar duzu artista edo teknikaria zarela, eta urte horretan bostehun eta zazpi ordu eman dituzula alor horretan lanean. Hori frogatuz gero, hurrengo urterako urtebeteko langabezia eskuratzen duzu. Urtebete hau pasatu ondoren berriz frogatu behar dituzu zure lan orduak, eta ordu kopuru minimo hori betez gero, jarraitu egiten du sistemak: datorren urtean langabezia soldata jasoko duzu. Sistema honetan zauden artean ezin duzu beste lanik egin erregimen orokorrean. Ezin zara, adibidez, denda edo taberna batean aritu. Bestalde, hilabetero aurkeztu behar duzu zenbat ordu egin duzun lan. Adibidez, hilabete honetan berrogei orduz lan egin dut; hortaz, nire soldata horren arabera kalkulatzen da: langabeziatik dagokidan portzentajea kobratzen dut. Kasu honetan gutxiago, lan egin dudalako. Azken finean, hilabetero gauza bera irabazten dut: langabeziari dagokion kopurua.

 

Ados. Orduan, hilabete batean aktore batek bi emanalditan bostehun euro irabazten baditu, eta langabezia mila eta bostehun eurotan ezarrita badago, mila euro emango diote, ezta?

Bai, hori da.

 

Beraz, bai ala bai, etengabe ibili behar zara lanean: urtero bostehun eta zazpi orduak bete behar dira.

Hala da.

 

Intermitentzia sisteman antzezleak ez ezik, imajinatzen dut musikariak, idazleak eta beste ere sartuko direla.

Idazleak ez. Justuki idazleentzat zerbait sortzeko borrokatzen ari dira. Intermitentziaren barruan arte eszenikoetako langile guztiak, izan artista edo teknikari, zinemara dedikatzen direnak eta musikariak sartzen dira. Arlo horretako administrazioan lan egiten dutenak ere sartzen dira, baldin eta zerikusiren bat badute ikusgarriekin edo zinemarekin. Marrazkilariak eta edizio mundukoak, adibidez, ez dira sartzen.

      Gizartearen partetik, jendarte balorazioari dagokionez, Frantzian “intermitentea naiz” esaten duzunean jendea lasaitu egiten da, soldata bat dugula ulertzen dutelako. “Artista” hitza konplexuagoa da. Izan ere, batzuetan, artista hitza mespretxuzkoa ere izan baitaiteke. Gure hizkuntzan: “Zelako artista!”, edo gazteleraz “¡Vaya artista!” adiera horretan. Frantzian antzerkia egiten dudala esaten dudanean jendeak askotan insistitu egiten du: “Bai, baina zein da zure lana?”, “Antzerkia egiten dut” errepikatzen diet nik, eta haiek erantzun: “Baina intermitentea zara?”, “Bai”. Eta orduan bai, hor sailkatzen zaituzte. Antzerkilaria izatea, berez, ez da lanbide seriotzat hartzen, baina gure lanari lotutako estatutu ofizial bat izateak desberdintasun handia suposatzen du, geure burua aurkezten eta jendeari gure ogibidea zein den ulertarazten laguntzen digulako.

 

Kuriosoa da, zure lanetik bizi zintezke, zailtasunekin bada ere posible da, bada jendea antzerkira bakarrik dedikatzen dena. Hala ere, beharbada gizarteak ez dauka oraindik barneratuta horretara bakarrik dedikatu zaitezkeenik: ogibide bat denik, alegia.

Garai batean euskal kulturan ez zen inor artista bakarrik. Mikel Laboak ere mediku gisa lan egin zuen hogei urtetan zehar, eta gure ikurra da. Orduan, nire arteaz bizi naizela eta gainera euskara hutsean ari naizela esatean, jendeak ez dit sinesten. Bestalde, Iparraldean intermitentzia sistema nahiko berria da, 80ko hamarkadan sortu zen, berrogei urte inguru izango ditu. Hori dela eta, oraindik ere ez da erraza barneratzen jendearentzat.

 

Neketsua egiten zaizu hilero zure lanorduak justifikatu behar izatea?

Ez, baina dena prebisio handiarekin planifikatu behar izatea, bai. Aurretiaz planifikatu behar dut nolakoa izango den nire urtea, seguru izateko. Honek produkzio mailan dena aldatzen du. Hegoaldeko antzerki konpainiek ikusgarri bat sortu ohi dute urtero, eta guk, aldiz, denbora gehiago hartzen dugu. Ni duela hiru urte hasi nintzen Oihana antzezlana prestatzen, nire oraingo ikusgarria. Diru guztia eskuratu eta antzerkilariei ordaintzeko nahikoa izango dudala segurtatzeko soilik urtebete behar izan dut. Esate baterako, estreinatu baino askoz lehenago hainbat emanaldi saldu behar izan dut. Hegoaldean programatzaileek ez dute horrenbesteko aurretiaz planeatzen, trinkoagoak dira produkzioak eta hedapen momentuak. Horrek bestelako estres bat eragiten dizu.

 

Hego Euskal Herrian ziurgabetasun horretan bizi gara, dirulaguntza bat iristean ekin egiten diogu, ez dago denborarik galtzeko.

Guk lasaiago egiten ditugu gauzak, denbora gehiago hartzen ahal dugu. Posible duzu, adibidez, dirulaguntza bati esker urtebetez ikerlana bakarrik egin. Ez dakit hori Hegoaldean egiten den edo ez, ez dut uste.

 

Zailtasunak aurki ditzakete artistek bostehun eta zazpiko ordu kopuru hori betetzeko?

Bai, adibidez, pandemiaren kontua dela eta “urte zuria” izan dugu denok, hau da, automatikoki berritu egin zaigu intermitentzia denoi, lan egin dituzun orduak kontuan hartu gabe. Orain zalantza asko dauzkagu datorkigunaren inguruan, ez dakigu nola jarraitu ahal izango dugun. Izan ere, aurreikusten da ikusgarri pilaketa bat izanen dela: produkzioak pandemia garaian atzeratuta gelditu ziren, eta orain atera egin behar dira, baina antzokiek ezin dituzte ehun emanaldi desberdin programatu. Orduan, ikusgarri batzuk “sakrifikatuko” dituzte. Baina nolabait hori aberatsen problema bat da. Gure sistemak orain arte ongi funtzionatzen zuen, eta orain pandemiarekin mugak ikusi dizkiogu. Eta bai, batzuek beste batzuek baino gehiago sufrituko dute, baina ez da deus ikustekorik Hegoaldeko egoerarekin. Ni, zinez, oso pribilegiatua sentitzen naiz euskal antzerkiaren mailan: oso, oso. Hegoaldeko erakundeek intermitentzia sistema sortu beharko luketela uste dut: argi dugu hori manera bat dela kalitatezko lan bat segurtatzeko. Beharbada gizarte mailan oso aurrerapen handia suposatzen du, baina niretzat kultura zerbitzu publiko bat da: gure gizartearen ispilu bat delako, eta jendea behar dugulako airean zer sentitzen den erakusteko. Hori ere lan bat da. Sentsibilitate honekin lan egiten duen jendea behar dugu, baina sentsibilitatetik ez duzu jaten, orduan, sistema bat atzeman behar da hori laguntzeko. Prekaritatearen harira: bai, gu prekaritate batean bizi gara Frantziari begira jartzen bagara, baina Hegoaldeari begiratuz gero, batere ez. Nire ustez Hegoaldean antzerkiarentzat problema handi bat da zinema. Zinemako produkzio batek deitzen bazaitu figurazio bat egiteko segurtatzen duzu diru bat, eta gehienetan antzerkia zinema baino prekarioagoa da. Hor bete-betean sartzen da prestigioaren kontzeptua: Hegoaldean euskal zinemak badu indar bat, zinez Espainia mailan, eta produkzio potenteak badira, beste argi bat du. Nire ustez, Iparraldean intermitentzia dela-eta antzerkiak badu Hegoaldean baino pisu gehiago. Nik antzerkia egiten dut eta egun batez zinema egin nahi nuke, baina antzerkiari esker bizi naiz. Aipatu beharra dago, hala ere, antzerkian ere badirela arlo batzuk beste batzuk baino prestigio handiagoa dutenak, diziplina guztietan bezala.

 

Zentzu horretan, Frantziari begira prekaritatean bizi zaretela uste duzu, ez dela soldata on bat mantentzen?

Bai, ez dut asko irabazten baina segurtatzen dut zerbait irabaziko dudala. Antzerkian intermitente gisa bazabiltza badakizu ez dela bide onena zeure burua aberasteko, baina egiten dudana maite dut eta horretaz bizi naiz. Niretzat hori da inportanteena. Zineman ari direnen artean badira intermitente batzuk soldata oso onekin, 4.000 edo 5.000 euro hilabetean, baina gehienok 1.200 eta 1.300 euro artean irabazten dugu. Dena dela, prekaritatearen definizioa zein den ikusi behar genuke: niretzat prekaritatea ondoko hilabetean janen duzun seguru ez izatea da. Ni adibidez, horretaz segur naiz. Hegoaldean badira aktore batzuk hilabetero egoera horretan daudenak. Orduan, prekarioa naiz? Ez dakit.

 

Ni neu orain dela urtebete egin naiz autonomo, eta orain, batez ere, ikastaroak ematen nabil. Prekaritatearen definizio hori konpartitzen dut: diru kopurua ere oso garrantzitsua den arren, niretzat gogorrena segurtasunik eza da. Seguru senti zaitezke bi hilabetetan… baina hurrengoan, zer?

Artista gisa gure lana gauzak imajinatzea da, proiektatzea. Nire ustez, hori egiteko ongi sentitu behar zara. Pixka bat segur. Eta erran duzun moduan, segurtasun eskasak eragin handia du sortzen duzun horrengan. Gizakiak gara, baldintzatuak gara, eta baldintzek eragin handia dute. Autonomoek ere sufritzen dute pila bat. Gainera, zuek hilabetero kuota finko bat ordaindu behar diozue Gizarte Segurantzari: eta ez bazara iristen, zer? Damoklesen ezpata duzu etengabe buru gainean. Orokorki, egungo egoera soziala oso bortitza da, eta are bortitzagoa bihurtuko da segur aski datozen garaietan.

 

Hori uste duzu? Ipar zein Hego?

Iparraldean ikusten ari naiz diru publikoa murrizten ari dela, eta, gu diru publikoaren menpe gaudenez, larria da. Hori kontuan izanda, ez dut uste Hegoaldean miraririk izanen denik. Esaten badigute, adibidez, ez dagoela diru gehiagorik mediazioak egiteko, hau da, eskoletan antzerki tailerrak antolatzeko, bizitzea zaila izanen da. Dirua eskas denean hori ez da sekula lehentasuna izanen. Dena den, prekaritatea hor dago baina badira gauza politak ere: egiten duguna maite dugu. Orduan, sinetsi nahi dut, dirurik gabe ere segituko dugula. Ez betirako, dirua beharko dugu, baina orain arte ukan dugu xantza, eta etorkizunean ere edukiko dugun esperantza daukat. Egiten duguna ez dugu egiten diruagatik bakarrik, hala balitz ez litzateke hauxe biderik onena geure burua aberasteko.

 

Diru kontuez ari gara oso inportantea delako, baina prestigioa, gizarteak artea eta kultura baloratzen dituen edo ez, askoz haratago doa, ez duzu uste?

Nik bi gauzak oso lotuta daudela esango nuke. Gure gizartean nondik dator prestigioa, dirutik ez bada? Dena den, zailtasunak ditut “prestigio” hitzarekin. Nork ematen dizu prestigioa? Elite batek, zenbaki batek?

 

“Prestigio” kontzeptua zalantzagarria da agian, “balorazio” hitza erabil genezake. Hau da, gizarteak egiten duzun lana balioan jartzea. Ingurukoenetik hasita: familia, bikotekidea, lagunak... Zer nolako jarrera izan dute ingurukoek zure lanarekiko?

Ni ez nator inondik inora ere familia artistiko batetik: hastapen batean ez zuten sobera ulertzen zer egin nahi nuen, baina gero, lan asko ematen zidala ikustean, segitzeak merezi zuela ikusi zuten. Nire lehen ikusgarria kasik osorik Martxutan sortu nuen, nire herriko etxeko gelan. Amak ikusten zuen zenbat ordu sartzen nituen gela horretan, eta horrek harentzat balio handia dauka. Nire familian laborari asko badira, eta orokorki lana baloratua da. Orduan, frogatzen ahal baduzu lan egiten duzula, orduak sartzen dituzula, hori onartua da. Emanaldien bukaeran ere jendeak txalotzen duenean inpresioa eman izan dit zerbait polita egin dudala, eta nolabait baloratua dela, baina horretarako jendea etorri egin behar da zu ikustera. Gero bada arloko lankideen ikuspuntua ere: zer gustatu zaigun eta zer ez konpartitzea. Horiek kenduta, nik ez dakit benetan jendeak nola ikusten duen nire lana. Nik uste dut gizarteak ez dakiela existitzen naizela, hori bezain sinplea da: ni ez naiz inor. Artisau bat bezala sentitzen naiz: bitxigintza egiten dut, niri gustatzen zait egiten dudana, eta beharbada norbaitek erosiko dit koilareren bat, eta bikain... Baina gizarteak orokorki maite duen egiten dudana ez dut ideiarik ere, eta ez dut sekula jakinen. Izan ere, zer da gizartearen balorazioa? Nola dakizu baloratua zarela? Telebistan agertu zarelako? Edo egunkarian elkarrizketa bat egin dizutelako?

 

Nik horrela neurtuko nuke gizartearen balorazioa: antzerkigile edo sortzaile moduan, edonori, zu ez ezagututa ere, “ni antzerki sortzailea naiz” esaten diozunean eskaintzen dizun harreraren araberakoa.

Ez dakit... Uda honetan nire kotxean bidaia bat konpartitu dut, eta bidaia kideei komentatu nien zertara dedikatzen naizen: “Aktorea naiz” esan nien, eta beraiek erantzun: “A, eta telebistan ikusiko zaitugu?”. “Ez, antzerkia egiten dut batez ere”. “A”. Gehienetan hori da erantzuna. Frantzian, gremioan bederen, antzerkiak telebistak baino prestigio handiagoa dauka, baina publiko orokor batentzat ez bazara telebistan agertzen guztiz ezezaguna zara. Eta Euskal Herri mailan berdin: eitbn bi aldiz izan nintzen Barre Librean, eta lehen aldian jendeak idatzi zidan esanez: “Telebistan ikusi zaitut, harro naiz zutaz”. Eta nik berriz: “Baina ikusgarri politak egin ditut baita ere”. Horrek ez zirudien haientzat hain inportantea, ordea. Ez dakit nola erantzun zure galderari, horiek izan dira nire bizipenak.

 

Dagoeneko erantzun didazu.

Telebistarekin gertatzen dena da komunikabide masiboa dela: behin pasatzen zara eta mila pertsonak ikusten zaituzte. Nire antzerki emanaldietan aforoa oso txikia da, gehienez berrehun pertsona etorri izan dira batera, artisauen zerbait da, errealitatea da oso jende gutxi joaten dela antzokietara. Frantzian herritarren % 1a bakarrik joaten da urtean behin antzerkia ikustera. Hori jakin nuenean deprimitu egin nintzen, oso zenbaki txikia baita. Bestalde, badituzu zaleak hilabetean behin joaten direnak; baina, orokorki, antzerkira joatea oso ez ohikoa da. Horregatik, oso xumea da egiten duguna. Ikuslerik ez badator ez da antzerkirik existitzen. Orduan, publikoa kontuan hartu gabe ez da pentsatzen ahal. Bestela, gure artean bakarrik egongo ginateke, eta hori berehala hiltzen da. Aktore bezala begiradarik gabe ez zara existitzen.

 

Hori gogorra da, ezta? Besteen begirada behar izatea.

Dudarik gabe. Deigarria da sare sozialekin gertatzen dena: zure irudia edo bideo bat igotzen baduzu sarera, nolabait liburu-dendan bezala zara: baduzu produktu bat. Arte eszenikoen kasuan, ez bada publikorik ez da emanaldirik.

 

Zentzu horretan, sare sozialek lana errazten dutela uste duzu? Zure entsegu baten argazkia jar zenezake, adibidez, aipatu sorkuntza prozesu batean zaudetela, eta hor jendeak ikusten du bazabiltzala.

Baina hori marketina da, komunikazioa, eta ez naiz horretara dedikatzen. Gainera, argazki batek ez du kontatzen antzerki batek kontatzen duena. Hala ere presio hori hor dago eta oso pisutsua da: ez baduzu argazki bat erakusten edo komentario bat egiten, ez zara existitzen. Hori guztia egin beharra dago jendea zure obra ikustera erakartzeko. Oso zaila da.

 

Antzerki konpainia bat edukitzeak lan asko suposatzen du: ekoizpena, sorkuntza, komunikazioa, marketina... Zuk bakarrik zuzentzen duzu guztia Itzuli konpainian?

Baditut kolaboratzaileak, teknikariak, eszenografoak... lantalde bat osatzen dugu proiektuarentzat, baina lanaren parte handi bat nik egin behar dut. Antzerki konpainia bat enpresa bat da, eta batzuetan ez naiz gai lan guztiak egiteko. Orduan, beste norbait kontratatzen dut. Sare sozialekin oso gaizki moldatzen naizen arren, egin behar dut. Oso gogorra egiten zait egiten dudana hirugarren pertsonan aipatzea: konpainia bat bezala. Hau da: “Itzuli-k hau egin du”, oso eskizofrenikoa da, baina konpainia baten irudia mantendu behar dut. Saldu, funtsean; antzerki konpainia batek bere emanaldiak saldu behar dituelako. Zaila zaigu diruaz hitz egitea, baina beharrezkoa da. Orain ikasten ari naiz nola funtzionatzen duen, baina hastapen batean hor zara: “Jo, beharbada, sobera garestia da eskatzen dudana, ez dakit”. Ez dugu hainbeste aipatzen, lagunei ez diet galdetzen: “Zenbat eurotan saltzen duzu zure emanaldia? Zenbat kobratzen duzu?”. Kuriosoa da, zeren dirua zentrala baita eta, aldi berean, tabua. Hastapen batean uste duzu artea egiten duzula, eta horregatik diruaz hitz egitea pixka bat zakarra egiten da: “Nik artea egin nahi dut eta dirua berdin zait”. Ez, ez: konpainia bat duzu, enpresa bat zara, jendeari ordaindu behar diozu... ahaztu hori! Ilusioa galtzeko arriskua ere baduzu profesionala bihurtzen zarenean, pragmatikoa izan behar zara.

 

Lehen aipatu dituzu mediazioak, zer nolako garrantzia ematen diezu?

Nik antzerkia egiten dut eskolari esker. Lehen aipatu dudan bezala, nire familian ez zegoen artistarik, baina eskolan, bereziki lizeoan, antzerki tailerrak egin nituenean gustua hartu nion, eta orain horretan ari naiz. Zentzu horretan, normala iruditzen zait nire aldetik ere eragin bat izaten saiatzea. Imajinatzen badut, adibidez, hamar urteren buruan norbait etortzen zaidala esanez: “Urdazuriko eskolan zurekin ibili nintzen eta orain aktorea naiz”, oso kontent izanen naiz, nire lana egina izanen da. Beharbada ez dut belaunaldi bat inspiratuko, ez dut inondik inora ere horrekin amesten, baina norbaiti beste zerbait erakutsi diodala imajinatzea nahikoa iruditzen zait. Ikasleei dagokienez, haien familia pixka bat horretan bada, beharbada asteazken arratsaldeetan aktibitate gisa antzerkia eginen duzu, baina hori egiteko jadanik interesa erakutsi behar duzu. Nik uste dut haurra nintzenean ez nuela interesik, baina eskolan Lehen Hezkuntzan ikusgarri bat egin genuen behin, eta asko gustatu zitzaidan. Hor interesa piztu zitzaidan, ustekabean, xantza ukan nuelako.

 

Orokorrean, eskoletan tailerrak eskaintzen dituzuenean, nola jasotzen dituzte?

Oso modu positiboan. Bada partaidetza bat Euskal Hirigune Elkargoa eta eskolen artean. Norbait interesatua denean aurretik prestatzen dugun dosier bat bete behar du, partaidetza ekonomikoa adosteko, eta gero ikusten dugu zer landu nahi duen. Gehienetan, gai hori lotuta egoten da gure ikusgarriarekin: emanaldia ikustera etorriko dira, eta ondoren, proiektu bat eginen dugu. Adibidez, Oihana sorginkeriaren eta emaztearen inguruan mintzo da; orduan kolegio batean erritualari eta emakumeari buruz proiektu bat egin genezake, eta beste saio bat oihanei buruz, arbolen inguruko istorioak kontatzeko. Ez dugu soilik txosten pedagogikoa egiten, tailerrekin hori baino haratago joaten zara, ikasleak gehiago murgiltzen direlako, zerbait egiten dute fisikoki.

 

Kontatzen duzunagatik, badirudi eskolek ere badaukatela barneratuta antzerkiaren bidez hainbat gai landu daitezkeela, ikusgarri bati lotuta edo ez, baina bide bat izan daitekeela hainbat gai lantzeko.

Bai, hori barneratuta dago.

 

Hego Euskal Herrian ez dago halako hitzarmenik. Oraintxe atera berri da Gipuzkoako Foru Aldundiaren eskutik katalogo bat, antzerki eta beste zenbait diziplinatan oinarritutako emanaldiak eta tailerrak Bigarren Hezkuntzako institutuetan eskaintzeko. Eskolek interesa edukiz gero, bertara jo dezakete, baina ekimen berria da, lan handia dago egiteko. Eskola batean antzerki tailer bat eskaintzen duzunean, normalean haien ikasketa-planetik guztiz bereizita ikusten dute, pentsatzen dute ez dagoela elkartrukerik, ez dakite oso ondo zer egingo duzun klasean, pentsatzen dute Shakespeare bat muntatuko duzula. Baina ez dago zuk aipatu duzun jarrera hori: “Hitz egin dezagun, zer landu nahi duzue ikasleekin?”

Mediazioaren kontzeptua hori da: ulermena erraztea. Gizartean dagoen artearekiko ezjakintasuna aipatzen zenuen; bada, mediazioa ardatza da, artista izatea zer den nolabait ulertarazteko tresna. Ikasleekin tailer bat muntatzen dugunean aktoreak bilakatzen dira: horrela badakite asko errepikatu behar dela, idatzi, ikasi, eszenan plantatu... Praktika horretan ikusten dute gure lana zer den. Nik uste dut hori dela giltza.

 

Ipar Euskal Herriko Hitza-n egin zizuten elkarrizketa batean horixe irakurri nizun, mediazioa euskal zaletasuna bultzatzeko eta jendeari antzerkia zer den ulertarazteko modu bat dela.

Bai, hori zentrala da. Izan ere, antzerkia egin duzunean ikusle gisa kodigoak hobeto ulertzen dituzu, beste irakurketa bat duzu: gerora bi aktore ondo-ondoan ikusten badituzu, edo metro bateko distantzian, uler dezakezu ezberdintasuna zein den, barrutik bizi izan duzulako. Eta hori bi modutan ikasten da: aunitz joaten edo egiten. Adibidez, nik ez dut dantza sobera ulertzen, ez dudalako dantzarik egin. Segur aski dantza egin banu gehiago gozatuko nukeen dantza ikustean. Eta antzerkian zera gertatzen zait, joaten naizenean gauzak oso modu desberdinean analiza ditzaket, beste plazer bat da: istorioa ona den, ondo kontatua den, aktore lana, argiak...

      Bestalde, Iparraldean antzerkia oso lagungarria da euskara lantzeko, hizkuntza-maila oso apala baita: sistema elebidunean dauden ikasleek bi egun pasatzen dituzte frantsesez eta bi egun euskaraz, euskara ulertzen dute baina kasik ez dira mintzatzen. Antzerkiaren bidez ia magikoki badute manera bat hitz egiteko. Ni euskaldun berria naiz, eta lizeoan nintzenean kasik ez nuen hitz egiten, baina antzerkian testuak ikasten nituen eta euskalduna nintzen inpresioa ematen zidan... Antzerki tailerretan haurrak oso blokeatuta ikusten ditut, hitz bat euskaraz nola esaten den galdezka, oso lotsatuta sentitzen dira. Baina klasean idazten dituzten solasaldiak oso erraz ikasten dituzte, eta gero testua botatzen dutenean kasik naturalki egiten dute. Oso polita da antzerkiari esker zer hizkuntza harrotasun sortzen ahal duzun.

 

* * *

 

      Mariserekin hitz egin ostean amorrua eta argitasuna sentitu ditut. Amorrua antzerkigintzak eta, oro har, kulturak eaen eta Nafarroan bizi duten pobreziaz jabetu naizelako, Frantziako ereduarekin alderatuta are gordinagoa egiten baita egoera. Zentzu horretan, argitasuna ere ematen dit: ikuspuntu subjektiboetatik harago halako parametro bat, herri honetako kultur panorama nolabait aztertzeko eta neurtzeko balio diguna. Badago geure burua okerrago daudenekin alderatzeko joera bat, beharbada pesimismoan ez erortzen laguntzen diguna. Hori ez dago gaizki, baina nik, behin konparatzen hasita, nahiago beti hobeto daudenekin alderatu, hobetzera egin dezagun. Hobeto egotea merezi dugulako. Hobeto egon gaitezkeelako, eta hori uste baino errazagoa izan daitekeelako. Beste eredu batzuk posible dira, bertan daude, ez gara utopiaz ari. Txarrenean, utopiak ibiltzeko balioko digu.