Agirre lehendakaria

1942 / Habana

Hori horrela, urriaren 8ko horretan bada mihiari tiratzeko beste haririk, Habanako euskaldunen artean behintzat. Bada falangisten eta nazien jarduerei begia ez kentzeaz gainera besterik, bada itsasontzien joan-etorriak eta horien kargaz, tripulazioez eta pasaiariez idazteaz gainera besterik, bada, bai. Zer-eta Lehendakaria, Jose Antonio Agirre, Kubara datorrela ziurtatu da. Hain zuzen ere, egun horrexetan abiatua ei da Lehendakaria Venezuelako airean zehar Kubarantz.

        Hilaren 11n Habanako Unibertsitateko Areto Nagusian hitzaldia du Agirrek. Gaia, «El sentido histórico de la dignidad humana y de la libertad entre los vascos», hots, «Euskoen artean giza duintasunak eta askatasunak historiaren aldetik duten esangura».

        Eguna ailegatuta, hortxe dira Agirren hitzaldia entzuten Sarekoak eta Sarekoak ez direnak, denetariko arrainak, eta baita begia kendu behar ez zaien faxistetako batzuk ere, pasatu beharko duten informe edo raport hori osatzeko datuak entzutera etorriak-edo.

        Faxista arraioak!

        Horiekin tiroka hasiko lirateke hango batzuk. "The Crook Factory" horretan direnak, esate baterako. Edo "Friendless" sarekoak. Dudarik gabe, Andres Untzain eta Juan Duñabeitia lagunak, biak ere For Whom The Bell Tolls eleberrian behin eta berriro aipatzen den Iparraldeko Frontean zailduak eta, tarteka behintzat, Pilar-en izaten direnak. Edo pilotari abertzaleak, Felix eta Patxi, Pilar-en granadak jaurtitzeko prest ibili izaten direnak. Edo Patxiren anaia Julian. Lehendakariak iragan urtean egin zien lerro biko eskutitzagatik esker oneko dira biak ere biak. Eta beste asko.

        Baina Lehendakariaren hitzak entzuteko tenorea da, hitzon azalaren azpian beste mami bat baitago. Kubako erbesteratuen, jatorri euskaldunekoen eta, oro har, kausaren aldeko zaleen pausoak gidatu beharko dituzten abiaburuak azaldu behar ditu Lehendakariak. Horrelaxe aditu uste izan dute, hitzaldiaren amaiera aldera esan dituenak entzutean.

        «Hasieran esan dudana errepikatuz amaitu behar dut», dio Agirrek bere hitzaldi luzearen azken arnasetan. Eta hasierako hitzak zein izan diren datorkie batzuei gogora. «Urtebete-edo dela, bortxakeriak menderaturiko herrietan barna nenbilelarik, Amerikaren arima eta bihotza ezagutu nituen. Kontinente honetan jaioak diren gizon eskuzabalek euspena eman zidaten eta azkenean baita dokumentazio egokia ere: horiei esker ahal izan nuen nik zapalkuntzak harturik dituen herrietan zehar eginez orain zuen aurrean izan ahal izan arteko bidea urratu. Eta zeuon prestutasunari esker hitz egin dezaket zuen aurrean orain».

        Hasierako hitz horien antzekoak erabiliz, Munduak orain igaro behar duen ataka gaitzean Amerikaren zeregina zein izan behar den antzeman duela dio Agirrek, beste behin ere. Demokraziaren eremua mundu osora zabaltzea, munduan demokrazia salbatzea, horra Amerikaren zeregina, aldarrikatzen du Lehendakariak. Zeregin horretan, berriz, Inperio Britainiarra laguna izango dela dio, eta gero, ausart bai ausart, badio, baita ere, zeregin horretan Errepublika Sozialista Sobietarren Batasuna lagun izango dela, eta horren beldurrik zertan izan inork ez duela. Horren ostean, Amerikako beste herriek beren euspena eman behar dutela dio, beldurrik gabe hitz eginez, Agirrek.

        Batasuna aldarrikatzen du Agirrek, entzuleen artean, abertzaleez eta belarriluzeez gainera, baina horiekin ere, eta Kubako intelektualekin eta politikariekin batera ere, hortxe baitira Gerra Zibilean legearen alde armak eskuetan ekin zioten sozialistak, anarkistak eta komunistak, denak ere antifaxista porrokatuak. Oraindino ez da horien ehizean hasteko deiadarra jo. Eta ez ahaztu, Kubako presidente Fulgencio Batistak Alderdi Komunistako buruzagietako bi ditu gobernuan kide, ministerio banaren buru.

        Amaitu du hitzaldia Agirrek. Deiadar zatikatzailerik aireratu gabe, ez baita inor mintzerik komeni Habanako Unibertsitateko honetan. Batasunaren bandera beren txalo zaparradaz airean zabal dantzarazten dute, sutsu, entzuleek. Baita komunistekin ibilia den Pako Garaik eta soka bereko beste batzuek ere.

        Ze bai, Pako Garai, 1931ko Gibarako espedizio hartakoa, Kuban da, Espainiako gerran galtzaileetakoa izan ostean.

        Beti galtzaileen artean, Pako, espedizio hartan bizirik irten ziren apurren artean izan zelarik gero denbora batez kartzelan egon ostean, 1933an Machadok askatu zituen presoen artean izateko zoriona izan zuen. Orduan Miamira joan eta han emaztegai bilakatuko den Jeanette Hohberger ezagutu zuen. 1934a zen. Urte horrexetan, urtarrilaren 15ean, Gibarako hartan izaniko Carlos Hevia-Reyes Kubako Gobernuko presidente bilakatu zen. Egun bitarako baino ez. Pako Garaik tarte batez itxaron egin behar izan zuen, halako batean Kubara itzuli ahal izan arte. Gero Jeanette ere Kubara etorrita, bertan ezkondu ziren. Emaztea haurdun zela, azkenik, hura Gasteizera ekartzera etorri zen Pako, semea, 1936an jaioko zen Pakito, Euskal Herrian bertan jaio zedin nahi zuela-eta.

        Haurra jaiotzea eta faxista espainiarren errebolta hastea kasik batera izan zirelarik, hura amaren besoetan utzirik Pako horretan sartu zen.

        Diotenez, El Campesino jeneralarekin izan zen eta, nork daki, beharbada gerra hasi aurretik ezagutu zuten gizon biek elkar, Kuban. Kuban izana baitzen komunisten jeneral ospetsuenetakoa izango zen hura, izenez Valentin Gonzalez, etorrian zetorren gerrarako gizonak biltzen.

        Elkar nola ere ezagutu zuten, biek galdu zuten gerra, Pakok eta El Campesinok, eta Kubako txori euskaldunak Kubara egin zuen, Extremadurako besteak Extremadurara ezin eta Errusiara egin zuen ber.

        Eta Agirreren diskurtsoari txalo zaparrada berean abegi eginez hortxe dago orain Pako Garai ere, lagun handi dituen politikariekin, Andresekin, Sinbadekin, eta Ernestekin lagun diren beste askorekin ere.

        Ernest aldiz ez da Agirreren mitinera etorri, eta hobe beharbada. For Whom the Bell Tolls eleberria argitaratu duenez geroztik komunistekiko eta oro har ezkertiarrekiko haren harremana ez da sekula berriro lehengoa izango. Eta ez da sarraskiaren horregatik bakarrik. Liburuan, Gustavo Duran goraipatu duen ber, gogor kritikatu ditu komunista horietako beste batzuk, hala nola El Campesino. Kuban ostera, nork dauka irakurrita liburua? Alderdi horretatik lasai egon daiteke Ernest. Hala ere ez du Agirreren aldarria aditu.

        Agirreren aldarria batasunean lan egitearen aldekoa da, eta ezein literaturak ez dio horri kalterik egingo. Argazkietan, esaterako, Lehendakaria Fulgencio Batista Kubako presidentearekin ageri da. Argazkioi ondo begiratuta, hortxe igartzen zaio, ezpainen ertzetan preso, haratago joan dakion gura ez duen mindura aire bat, bai, gazterik hilko den Agirreri. Bihotzetik hara egiten dion mindura da eta, hori bihotzera zerk ekarri dion jakin uste dute denek. Gerrak ekarri dion mindura da.