Susa literatura

Jacinto eta Miguel tikiak ere, hemen ditut... Ongi dira? Eta zeu, ongi zara? Nahi nuke gaur, zuekin egon, han. Baina ezin da oraindik. Itzuliko naizelarik, ibiliko gara, eta kontatuko dizuet, klaro.

Euskadin nago. Espainia, aditu duzu, Frantzia, aditu duzu, urrun, itsasoak pasata... Hemen nago, mendian. Mendi txiki batzuk dituzu hemen, kaskoño batzuk, belarrez estaliak, politak... Etxeak, han eta hemen. Patatak, azak, babarrunak dituzte. Ez dute llamarik ezagutzen: behiak eta ardiak dituzte. Puma Lari beteko herriak dituzte. Eta lantegi luze-luze batzuk, egunez eta gauez kea botatzen dutenak (metalak egiten dituzte, autoetarako). Jendeak basoa eraman du, eta mendian Huiscanza-koa baino meheagoko errekak korritzen dira.

Odola ere korritzen da hemen. «Independentzia», esaten du jendeak. Eta, ez dira independienteak: Espainiatik eta Frantziatik dependitzen dute. Ba, tiro asko dago, hilak, jendearen negarrak. Nire lagun bat preso dago orain.

Beste jende askok ez du politikarekin ezer jakin nahi. Lana, lana, lana ... Gero ardoa edaten dute, pote deitzen duten baso txiki batzurekin. Hogei pote edaten dute, igual, arratsalde batetan. Ardoak egiten du mozkortu. Ni mozkortu naiz, batzutan. Odola joaten da burura eta bueltak ematen ditu, eta ez dakizu nora begiratu. Ez zait gustatzen, ardoa, baina denek hartzen dute. Tabakoa erretzen dute, eta gauza txiki batekin nahasten dute, eta gero parre egiten dute, tonto batek bezala.

Egun batzutan, gero, etxe batetara biltzen dira gizonak, eta jaten dute, eta ez dakit zertaz aritzen diren. Asko jaten dute; horiek gau batetan sartzen dutenarekin, nik aise, astea egingo nuke. Haragia jaten dute, eta arraia, itsas arraia, ona bait da, benetan.

Emakumeak ez dira horrelá ibiltzen. Etxean egoten dira, umeekin, eserita. Beti siletan eseritzen dira.

Batzutan, bai, juntatzen dira, berentzako taberna batzuetan, eta txokolatea edaten dute, ur lodi bat, iluna, ez dakit nondik ateratzen duten.

Emakume politak dira, baina ni ez naiz enamoratu. Begiratzen ditut, begi ñabarrak dituzte gehienek, eta azala oso txuria, eta gizonek ere bai, horrela.

Batzutan, horrenbeste jenderekin, nahastu egiten naiz, eta ez dakit zer egin; edo bizi-bizi zabiltza, edo hobe duzu etxetik ez atera.

Beharrik bestela lagun onak ditudan. Hitz egingo dizut, horietaz, han. Izakera berezia dute; igual ez dizute inoiz kasurik egiten, eta egun batetan deskubritzen duzu ongi maite zaituztela.

Miguelitori esan, aitak koloretako harritxo bat eramango diola. Ash allay! Eta zu, Jacinto, amari gutun hau irakurriko diozuna, ez zaitez joan Sicuani-ra, fideoak eta chuño eta bananak bakarrik jango dituzu eta chapetonak hartuko zaitu, eta ez duzu sosik ekarriko etxera, Jacinto. Hori baino, ziudadera joatea hobe duzu, baina ama ez bakarrik utzi.

Hemengo ziudadeak ikusiko bazenituzte. Ura dute etxeetan, eta elektrizidadea: beti dago argia. Hala ere, triste sentitzen zara, alditan, dena grisa delako, iluna, pena ematen du.

Jendea, kaleetan, gora eta behera dabil, presatuta bezala; arropa eta janaria egoten den kristaletan gelditzen dira piska batetan, eta gero segitzen dute; batzutan, umore onean ez baldin bazaude, gaizki egoten zara. Batek ez du laguntzen, bestea. Ez dira goxoak, salbu festetan. Festak gauean egiten dituzte, eta kanpotik lagun batzuk etortzen dira eta musika fuerte bat jotzen dute eta batzuek dantza egiten dute eta besteek edaten dute, eta tabakoa erretzen dute, eta goizarte egoten dira, mareatuta.

Jendea ez da normal bizi. «Ze ordu da?», galdetzen dute beti. Mendira joateko desiratzen nago, beti bezala izateko.

Gure etxetik gora, etxe bakar batetan, gizon zahar bat bizi da. Igual hirurogei urte izango ditu; hemengo zahar asko hirurogeitamarretara, larogeitara, larogeitamarretara iristen dira. Gizon hori mendian bezala bizi da, baina bakardadearen gaisotasuna du, horregatik erotu da, eta gizona hartza-tik heldu dela esaten du. Hartzak gizonaren antza du, animali bat da, bilo askorekin.

Gauza batzuk ikusten dira. Gizon batek zeruan ikurriña-ren —hemengo banderaren— koloreak zeramatzan kamioi bat pasatzen ikusi duela esaten du, egunkarietan. Lehengoan beste mutil batek, prentsak zekarren, amari eskatu zion: «ama, labana utziko didazu momentu batez?» Amak utzi eta jo-ta bere buruari sartu zion mutilak, bularretatik.

Larunbatean, lagunek ikusgarri batera eraman ninduten. Aulki estu batzuetan eseri gara, eta han aurrean gizon txiki batzuk hasi dira errepresentazio bat egiten. Nik, segituan, gezurretan ari zirela, antzeman diet, eta parre egin dut, dibertitua, baina jendeak, nirekin parre egiten zuela, iruditu zait.

Gizon askok ez du lanik aurkitzen, hemen. Lantegietatik bota dituzte. Orain kalean huelgak egiten dituzte, eta txakurrek (hemengo sinchisek) jotzen dituzte, eta torturatu, beren koarteletan.

Azkeneko ilargian, jende piloa korrika ikusi nuen. «Zergatik ari dira, zertara doaz?», galdetu nuen, ez zetorrelako txakurrik atzetik. «Euskararen aide da», erantzun zidan andere batek. Euskara, badakizu, aita Manuk neri erakutsi zidana. Bertan hitz egiten dute. Gutxik hitz egiten du. Jendeak espainolez egitea nahiago du. Baina euskara politago da. Urpi-ri uso esaten diote, eta pillpintu-ri pinpilinpauxa. Eta gauza bat txuri dela esateko, churi-churi, esaten dute.

Gaur, Rosa, goxo nauzu, eta inoiz ez bezala desiratzen dut zurekin egotea. Laster ikusiko zaitut. Musuak, Patricio».

Karta amaituta, begiak batu zituen, zorioneko amets.batetan. Arratsaldez Luis eta Mehmet zienporhoran iritsi zirela, oraindik Ayacuchon zen.