II

        Johanesburg, 23. (Agentziak). Namibiatik heldu diren berrien arabera identifikatu gabeko bi hegazkinek atake bat burutu zuten atzo arratsaldez Hegoafrikako armadak Grootfontein-en daukan apoio basearen kontra. Prezedenterik ez duen atake honetan hogeitamarren bat soldadu eta ofizial hilik suertatu zen eta koartel jenerala errauts eginda gelditu zen. Hegoafrikako iturri ez-ofizial batek bizirik dagoela ziurtatu duen arren, anbiente periodistikoetan Muassua komandantearen heriotzarekin espekulatzen da. Muassua komandantea bere eskuz buruturiko zibil batzuren hilketa zela bide prentsaratu zen pasa den urte amaieran.

        Azken urteotan Angolak eta Namibiako SWAPOk behin eta berriro salatu dute Grootfontein-go basea, lehenak Hegoafrikako gobernuaren eta UNITA erakunde kontrairaultzailearen topaleku zelakoan, bigarrenak berriz arrazistek Namibiako herriaren kontrako iharduna bertatik zuzentzen omen zutelako.

        Pierre Botha Hegoafrikako lehen ministroak Angola akusatu du bete-betean eta «ekintza terrorista honi» erantzuten jakingo dutela, adierazi du; Luandako agintariek, aldiz, berehala operazio horretan zer ikusirik ez dutela izan, jakinerazi dute. Zauritutako batek deklaratu duenez, hegazkinak Frantziako mirageak ziren dudarik gabe, baina inongo banderarik ez ikurrik ez zeramaten; zenbaitek detaile hau atakatzaileak gerrilariak izan direlako seinale ebidentetzat interpretatu du. Irrati kate batek, bere aldetik, hegazkinak Zambiatik abiatuak zirela baieztatu du, baina inork ez du puntu honetaz xehetasun gehiagorik eman nahi izan.

        Mehmetek berri hori irakurri eta hiru egun geroago, Forondako aireportura euskaraz mintzatzen ziren bi yugoeslavo iritsi ziren. Maño astazakil batek gidatutako taxi batek Arrasateko plazaraino eraman zituen. Bertan, arrasatear plazazale batek haietako bat ezagutu zuen:

        — Luis!

        Luisek eta Patriciok egun t'erdi bat egin zuten Deba Garaian, egoera orokorraz eta zenbait egoera partikularrez piska bat jabetzeko asmotan. Gero Donostira iritsi ziren, autobusez, eta handik, kontuz, Trintxerpera.

        — Azkenik herrian —esan zuen Luisek, harroki.

        Etxerantzakoan, urrundik, Luisek balkoian Glori ikusi zuen, eta inoiz baino ederragoa iruditurik, min txiki batek heldu zion instante batez, bera gabe neska zoriontsu izan zitekeelako ideiak atsekabeturik; segituan baina, emozioak bihotza konkistatu zion, eta Glorik bera ikusi zuenean, bien begiek dizdiz egin zuten, eta neska balkoitik desagertu zen, eta Patricio bakarrik gelditu zen kalean.

        — Viñeche, é! —esan zion aurrena Glorik bere gizonari.

        — E ti non te fuche, é! —Luisek bere andereari; eta besarkada hartatik hezur oharturen bat krak kejatu zen.

        Elkarren usaiez bete ondoren, bestearen berri zeinek azkarrago jakingo hasi ziren, eta Patricio, besodun sila batetan akomodatuerazia, galde-erantzun joan-etorri haietako bidea behin eta berriro galdu zuen. Glori emakume bizkorra zen, eta nobiorik gabeko aldi luze hartan, lana zela bestea zela, ez omen zen geldi-geldirik egon. Txakurrak ere ez, horratik, eta bi aldiz agertu ziren etxera, Luisen bila. Bata, Joxemi eta biak itsasoz joandakoan —errejistro azal bat egin zuten orduan, eta etxetik aldegin baino lehen Glori txarrenarekin mehatxatu zuten—, eta bestea, Joxemi detenitutakoan. Bestela etxe inguruan susmagarrizko mugimenduak nabaritu zituen, baina berak ez ikusiarena egiten zuen, hala ere Luisek eta Patriciok begiak sudurraz haratago ipinita hobeto ibiliko ziren. Joxemi berriz moralez ongi zegoela ematen zuen, honek eta harek bisita egiten zioten; «bestaldeko arabe bat» ere joaten omen zitzaion, Glorik ez zekien nondik irtena.

        «Hori izango duk», pentsatu zuen Luisek, Mehmeten berri bait zeukan baina ez zuen noski ezagutzen, eta konfirmatu nahian Patriciori begiratu zion, baina honek, gailegoz nekez entenditzen bait zuen, begiak lanparatik zintzilik zeuzkan, eta gogoa silatik fuera txirristatu zitzaion.

        Banderila goxoz beterikako taberna batetan kurdoarekin kontaktoa hartu zuten. Mehmetek Joxemirena zertan zegoen, kontatu zien, eta harek zegoen lekutik hanka egin zezan, zerbaiten pentsatzen nola hasia zen. Patriciok, hartara jarriko zirela, bai, esan zuen, dudatu gabe.

        — Horrek atera behar dik —esan zuen Luisek, lehenago ere horretan pentsatzen arizana—. Baina, aurren-aurrena, guretzako toki segurua bilatu behar diagu, Patricio ilegal zebilek eta, neu ere ez niabilek oso legezko, txakurren ustetan.

        Mehmetek, hurrengo ikustaldian (funtzionariek etxekotzat hartzen zuten jadanik, hola eta qué tal), hitz bat hemendik beste bat handik, bi lagunak ailegatu ziren berria eman zion Joxemiri, eta zer-nola zeuden. Orduan Joxemiren kopeta erraiñu eder batez argitu zen, eta Mehmeti bere osaba bitxi bat lokalizatzeko izkutuzko bideak erakutsi zizkion.

        — Ai, Joxemi, Joxemi —alegratu zen zaharra hiru indibiduo zein baino zein estrainoago haiek ilobaren partez zetozela jakin zuenean—. Banekien bai, etorriko zela. Izan ere, sartzen da saltsa bakoitzean...!

        Sobera egunetan inorekin hizketatu ez denaren antza, fraseak gehiegizko parreez ebakitzen zituen. Gero haien eskariz giltza handi bat eman zien, eta harek irekitzen zuen ateraino iristeko zein bideetatik joan beharra zuten, xehetu zien. Zaharraren bakardadezko parreek Mehmet biziki harritu zuten, baina handik joandakoan Luisek «hori duk tipo eroa!» bota zuen, eta Mehmet konturatu zen, bere baitan ere, komentario arin hura bere sakoneko inpresioari nagusitzen zitzaiola.

        Baserriak «Ilinti» izena zuen. Ondo handia zen, baina mendeetan zehar etxeratutako trasteek eta traste horien gainean pilatutako hauts usain hezeak bertara sartzea galerazten zuten.

        — Hau astindu beharra zegok! —esan zuen Mehmetek.

        Esan eta izan. Izerdiz anpatutako astebeteren buruan Ilintik beste bat ematen zuen. Ganbaran alojatu nahi ez zuten katxarrorik txarrenak suak erabili zituen, eta goian bi logela txiki eta behean sukalde aski txukuna gelditu ziren.

        Goiz batetan errekan beherako haritzetatik gora sortzen zen ke moltso bati buruz jo zuten Luisek eta Mehmetek, hango baserritarrekin esne tratua egingo ote zuten. Atxarrin, hala bait zuen izena etxeak, Paulina eta Gregorio, Bixko ez-izenez, bizi ziren bakarrik. Seme bat izan omen zuten anormala, instituzio benefiko horietako batek gazterik hartua, eta ondotik sabel miriku bat aritu omen zitzaion Paulinari, eta geroztik jabetu ziren mundura ume gehiagorik ezin ekarriko zutela. Orain hirurogeitarnarretan sartuta zeuden, eta zimeldutako errapedun hiru behi argal gobernatzen zituzten. Joanez gero, esnea emango zieten, hala ere, egunerokoa.

        Paulina, emakume adeitsua, etxeko zapatilak ziri-zara erabiltzen zituen, geldirik egoteko betarik hartu gabe. Hurrengo zeregina garaiz bururatzen ez zitzaiolarik, momentu batez eskuak juntatzen zituen, eta bisitalariei so gelditzen zitzaien, penaz, kariñoz eta jakin-nahiaz.

        Bixkok, bista baino, mingaina zeukan bastante azkarragoa, hala galderetako (baina Luisek, axeri, bazekien zaharraren gustoko gezurrak esaten) nola, denbora pittin bat pasa eta gero, bere kontakizun propioetarako:

        — Hemen, zer? Mando lana, hemen. Dena bizkarka ibili behar. Lanbide txarra, hau. Zer nahi duk, ba? Negozio gogorra, hau.

        Beste batetan bere bizitza pintatu zion Luisi —Luis joaten bait zen, gehientsuenetan, esneketari.

        — Gaztetan morroi egon ninduan, Gernikako Troskan, hamabost urtez. Gero pentsatu nian: Gregorio: hau ez duk gizona bizitzeko modua. Hortaz aldegin nian. Basoan ibili ninduan, dezente, trontzalari, txondorrak egiten, ikatza. Basoan honen anaiarekin ibili ninduan. Badakik, festa bat zela eta, gero, goizaldera, harek etxera ekarri nindian. Bertan ezagutu nian, Paulina. Beste festa bat hemen, beste bat han, zirri bat hemen, zirri bat han, gero, pues, altareraino...

        Ilintin Mehmet, Patricio eta Luis armonian konpontzen ziren. Patricio dozenaka urtetan lantzen ez zen baratzari maitasunez atxiki zitzaion, egunero denbora puxka polit bat horretan emanez. Goiz batez buelta bat ematera zihoala esanda Ilintitik atera zen, eta ilunbistan itzuli zelarik bi poltsa patata eta porru haziekin mukuru beteak ekarri zituen, ibilian ibilian herriko feriaraino ailegatu zela eta. Jatekoak ere, besteek baino ardura gehiagoz paratzen zituen, Luisen liseritze aparatuak beti atseginez onartzen ez zuena.

        — Shushta! —erantzuten zuen Patriciok—, eta nik zer uste, waynatxu? Menditik jeitsita ez dut chinallamarik ikusi, supay!

        Haserretzen zenean, ahoa herri hitzez betetzen zitzaion, baina gutxitan haserretzen zen, eta aldiz malenkonia aldi gogorrak izaten zituen, gauza bata eta bestea, Luisen usterako, lagunei barne-barneko sentimendurik inoiz gutxitan komunikatzearen ondorioak.

        Mehmet urduriagoa zen, haren pil-pilak inguruan zituenak dantzarazten zituen. Halako batetan mailu bat fortunatu zitzaion eta, iltze andana bat eskuratuz, egur zaharrak eta berriak bata bestearekin josten hasi zen. Hasi bazen hasi zen: etxea behaztopatzeko aukeraz bete zuen. Ez zen edozein museotan ikusiko harek asmatu bezalako mueble orijinalik.

        — Ez duk gutxi alegratu behar Joxemi —esaten zuen—, hau ikusten duenean!

        Gauari berriz, geroz eta minutu gehiago lapurtzen zion, bere paperetan, poesia bakoitzarekin, osasun ttantta bat lagatzen zuelarik.

        — Odola uzten ari haiz hoja txuri horietan —esan zion behin ohetik sukaldera ura edatera jeikitako Luisek.

        — Odol txarra uzten ari nauk —erantzun zion euskararekin txit harritzeko progresoak egindako Mehmetek.

        Gau hartan hari nahasizko solas batetan enroilatu ziren. Pattar botila batek argitutako gauak egunari pasatzeko keinua egiten hasten ziolarik, sukaldera aitzur batez armatua ageritako Patriciok bere bi lagunak begiak zabal-zabalikako ametsetan topatu zituen. Aitzurra utzi zuen, eseri zen, eta kanpoko porru-patatak egun beteko bakean utzi zituen.

        Biharamunean Mehmet eta biak oso eszenario diferente batetan ziren, kurdoak denbora puxka bat lehenago alkilatutako bajo kaxkar batetan.

        Etxazpiak tinko zeudela konprobatu ondoren, goitik behera ekin zioten, lurra zulatu hala zakutxotan atereaz. Luisek lortu beharko zituen hango lurpeko planoak.

        Luisek kotxe zahar bat erosi zuen, plazer zuelarik goiti beheiti ibiltzeko. Glorirekin ere egon nahi zuen, carallo, etorriz geroztiko dinamikarekin askotan ezin zuena.

        Trintxerpera jeitsi zen iluntze batetan, hots!, Gloririk ez etxean. Orduak joan orduak etorri eta logelako erlojua, ez zen ba gelditzen. «Mekaguen... Zer dabil ba? —xomorro gaizto bat barruratu zitzaion— Non dabil? Glori... Esaten nuen bai, etorriz gero zerbait bazeukala... Baina hau... Ez esatea ere, ez abisatzea sikiera... Eta ni hemen... Gauzak argi jarriko dizkiagu, bai, etorritakoan».

        Goizerdirako etorri zen Glori. «Treboada», pentsatu zuen segituan. Luis, isilik. «Qué, festa?», luzatu zion neskak. «Ti, sí, festa», bota zuen Luisek, seko. Baina tonoarekin aski zeukan Glorik kontraatakatzeko. Zer zen, gero, hura? Lagun batzuren etxean gau batez gelditu zelako aurpegi txarrik ikusi behar al zuen? Zenbat gau pasatu zuen berak etxe hartan, bertan, bakar-bakarrik? —«Zenbat?», pentsatu zuen Luisek—. Eta ondo, pasatu zituen, eta orain ere ondo, hala behar zuen eta, inork ez zion Luisi eskatzen gauero etorri zedin, hori falta zen, lehenbizi lehenbizikoa, baina meeesedez...

        Luisek belarriak apaldu zituen. Eguerdian egin zuen poteo galbidetsu batez —bere buruari egoera hartan poteatzea, herrian batez ere, debekatu zionatzera berrindartu zen, bazkalondoan lokuluxka baten aitzakiko ariketa bidez Glorik konprobatu zuena. Luisen morala erraz hondoratzen zen bestela, baina artean, nahiko fuerte zebilen jeneralean, eta gainera, lehen Joxemik esango zuenez, eta orain berak asumituta zeukanez, «ostias, ez zegok txorakerietarako girorik».

        Hiriko kaleetan jendeak, bakanka, lanpeturik, uzkurturik, hemendik hara eta handik hona korritzen zuen goiz gogoangarri batez, Luis, pauso oldarkorrez, Udaletxera sartu zen, eta pleno aretoko alfonbra baten barnean biribilkatu zuen bere burua. Askoz geroago, zapata hotsak, eta ate klankak, eta burokrata eztulak arras isildu zirela, hezur-min piska batekiko itzal ezagun bat edifizioaz nagusitu zen, eta txokorik txoko lerratu zen, eta nonbait bilatzen zuena aurkitutakoan, egindako bideak desegin zituen, eta ate nagusitik aldatu zen, atezainez disfrazatutako estatua bat aho-begi zabalik begira zeukala.

        Herrian, antza zenez, Atxarriko Gregorio eta Paulinaz aparte, inortxo ez zen hiru lagunak Ilintin zeudenaz ohartu. Egun batez, hala ere, Luis eta Mehmet autoan zetozela (Mehmet Joxemi ikusten izan zen; «ondo hemen)), esaten zuen Joxemik, «jan-da-edan bizi gaituk»), Ilintira sartzeko bidegurutzean, taju txarreko tipo larru zimel bat ikusi zuten, hantxe, ehiztari jantzian, eskupeta batekin, suekoarena eginez; ez zen bestalde hura ikusiko zuten aldi bakarra izango. Gero berriz, beste batetan, Ilintitik gora buelta bat egitera atera zirela, Murkaitz izeneko etxera iritsi ziren, eta hango etxeko jauna ezagutu.

        Anjelek jendeari lotsaz eta beldur piska batez begiratzen zion. Animaliekin —belarri atzeak losindutakoan Laatxa-Laatxa deitzen zion txakur emearekin batez ere— eta landareekin eta naturaren beste edozeinekin hizketatzen zen emeki. «Árbol horrek —esaten zuen, sagarrondo bat seinalatuz— hitz egiten badu, responditu egin behar zaio».

        Patricio begi onetik sartu zitzaion: bazen eta, bere joerakoa; Luisek bazekien, Ayacuchoko pataten detaile ahaztuezinaz, baina Mehmetek ere konprobatu zuen, ekaitz gau batetan trumoiekin hizketan ikusi zuelako.

        Patriciok ordea ux egin zion Anjel artzaiari. Murkaitzekoa gizon makurtua zen, gogo astunekoa, eta Patriciori gogorapen zahar eta tristeak ekartzen zizkion.

        — Esperantza? —esan zuen, behin, Anjelek, Mehmetek hortarakoturik—. Zertarako? Inork ez ziguk ezer emango, eta gu ezer egiteko oso gutxi gaituk, eta hala beharrez itoko gaituk.