Ostirala

Alkate jauna eta kultura zinegotzia etorri zaizkit, biak ala biak, gaur goizean ikustera, esanez, Don Valentin oso kezkaturik dabilela gaur arratseko ikuskizunarekin, badakiela hitzeko gizona naizela, baina, hala ere, erreguka joan zaiola parrokoa alkateari,

        — Nik ez dakit zer besterik egin gizon horrekin —esan omen dio—, eta zuen ardura ere bada gaur arratseko ikuskizuna behar bezala irtetea.

        Antza, Juan XXIII auzo honetan ez gara bizi lau katu bakarrik. Itxura batean, herriko auzo jendetsuena bihurtuta dago aspaldi, eta hemengo etxetzar garaietan bizi da hurrengo hauteskundeetan Udaletxeko gauzak alde batera edo bestera etzanaraz ditzakeen jendetza.

        Ez dakit nik gauzak zein azkar eta nola aldatzen diren esplikatzen. Josetxok Villanubla taberna hau hartu zuenean, lau katu ginen hiri bihurtu den bazter honetan bizitzera jarriak. Kanpotik etorritako langileak ziren gehienak, edo euren itsas herrietan ezin etxerik erosi eta merkeagoen bila etorritako ezkonberriak. Horregatik hainbeste ume beti kalean. Egunen batean azpian harrapatuko naute tramankulu gurpildun berri horietako batekin, ez baitute begiratu ere egiten nondik nora doazen eta nola. Normala izaten da hori umetan, neu ere ez nintzen ezberdin ibiliko gaur ume izatera. Norberak bereari behatu behar dio. Ordea, ez naiz agure ezindu bat baino, mokorra bere lekutik noiz irtengo zaion beldurrez bizi den beste ezindu bat.

        Oroitzen naiz nola tabernaren leihotik beretik ikusten ahal ziren lau behi bazkan, eta asto koskor bat ere bai, abandonatutako lau kamioi zaharren artetik bistaratzen zen soroan. Zozoak eta birigarroak ere agertzen ziren noiznahi, eta ohikoa zen, udazkenetan batez ere, trikuren bat taberna atarian bertan kausitzea noraezean. Dena baitzen sasi, hiria amaitzen zen leku honetan. Maiz jaten nituen masusta eder askoak, eta hondeamakinek mugitutako lur berrietan erruz biltzen genituen urbeltzak Josetxok eta biok, esanez elkarri, inork ez ditu ezagutzen perretxiko hauek oraindik, munduko finenak, sukaldean nola egiten diren jakindakoan. Eta gero Josetxok zartaginean jartzen zuen olio apur bat baratxuri ale lehertu batekin, eta dantzan jartzen zituen bertan urbeltzak juliana eran zatituak, airean hegaka, tximeleta zuriak bailiran, eta minutu eskasera esaten zidan,

        — Ekar ezak platera Cosme, ikusiko duk sasiak nola dakien zeruaren albiste ematen.

        Zin egiten dizut ez dela munduan halako jaki bikainik, batez ere azpian jartzen zaionean, Josetxok ohi duen eran, oliotan erretako ogi xafla bat, horixe baita zahartzean geratzen den gutizia bakarretakoa, jatea, eta edatea. Gainerakoak apaldu zitzaizkigun aspaldi, zorionez gainera, horrela ez baitago txoriaren agintepean bizi beharrik.

        — Non ikasi duk hik horrelako gauzak egiten? —galdetzen nion Josetxori.

        Erantzuna beti zuen bera: ez duela inon ikasi, iruditu egiten zaiola. Iruditu, horixe du hitzik maiteena erdi-mutu horrek, iruditu egiten zaiola perretxiko mota horrek hala behar duela, apenas zartaginean kolpe bat eta prest.

        Gauza bera egiten du itsas beheran bilduta ekartzen dizkioten txirlekin ere, jartzen ditu zartaginean baratxuri pixka batekin, hegaldarazten ditu bertan ireki arte, eta platerean jartzen dizkizu, limoi parrastadarik eta beste ezer gabe.

        Maisu handia da Josetxo gauza batzuk benetan nola behar duten ulertzeko orduan. Sekula ez dizu aitortuko gauzak berak dakien bezala behar dutenik izan, iruditu hitza esango dizu behin eta berriz, ezer benetan ez baleki bezala. Iruditu, ez diozu beste hitzik alferrik entzungo horri, ikusten duzu orain ere nola dagoen, inori begiratu gabe, kafe makina geldiro garbitzen?

        Esango dizu, igual, izotzetako hartz zuri denak ezkerrak direla, eskuinarekin ezin dutela deus, edo koalek ez dituztela eukalipto hostoak baizik jaten ahal, edo xixare harrak lehertu egiten direla plazerez emearengana hurbiltzen direnean. Esango dizkizu mila gauza halako, eta holakoetan galdetzen diot nola litekeen antzeko kontuak jakitea berak, egun santu osoan Villanublan sartuta badago, egun bat bera ere ez atsedenerako, eta telebistaren hotsa beti kenduta baldin badauka. Ezen pentsa bailiteke bazkalondoko dokumental horietan ikasitako gauzak direla horiek denak, baina Josetxok ez du inoiz bolumenik jartzen telebista aparailu arraio horretan, Tourraren garaian izan ezean. Orain zeu bistaratzen zaren bakoitzean ere bai, atsegin ematen baitio zu pantailan zaudela jende guztiari esatea,

        — Laranja eta vodkazko maritxukeria alu bat prestatzen diot nik horri, hona etortzen den bakoitzean. Ez du oraindik edaten ikasi, koitaduak.

        Esadazu, baina, nola liteke berak halako gauzak jakitea?

        Hurrengoan kontatuko dizu NASAko astronautek asmatu dutela espazio-ontziaren kapsula barruan daudenean ahoz gora idazteko balio duen bolaluma, edo kontatuko dizu Karpexenko izeneko genetikari errusiar baten historia, nola asmatu nahi izan zuen landare espezie berri bat, zain eta buru, dena jangarria zuena, errefau edo rabanoarena behar zuen eduki zaina, eta azalorearena burua. Munduko gosea akabatzeko moduko landarea zen berak nahi zuena, baina urteak ikertzen ibili ostean sortu zuen espezie berriak alderantzizkoa egin zion Karpexenkori, eman baitzion ezertarako balio ez zuen landare bat, azalorearen zuztarrez eta errefauaren hostoez hornitua.

        Edota Emil Zatopek korrikalariak nola maite zuen hainbeste euli ezberdinen bilduma egitea kontatuko dizu bat-batean.

        — Nondik dakik hik hori dena, Josetxo? —galdetzen diot nik milagarrenez.

        — Jakin ez, Cosme, jakin ez zakiat deus. Iruditu, iruditu baizik ez —berak ere milagarrenez.

        Ahapeka esaten du hori, kontatzen dituen beste gauza guztien antzera, Josetxok ez baitizu deus esango gainerakoek hitz egiteko erabiltzen dugun moduan. Konturatuta zaude horretaz, ez da hala mon ami? Horixe ikusi nion Lyongo ospitale hartan, mundu bat bizi zuela berak, beste inork bizi ez genuena. Anne eta Belle gabetan, neure altzora bilduko nuen munstro txiki bat zela. Dena adieraziko dizu benetan esan nahi ez balizu bezala.

        — Badakizu panda hartz bat hil egingo litzatekeela hemen?

        Halako galderak luzatuko dizkizu gutxien uste duzunean. Eta orduan hasiko zara hemengo neguetako hotzaz hizketan, nola egiten duen elurra eta nola zuritzen dituen zelaiak antzigarrak, normala dela hori, pandarik ezin daitekeela hemengo eguratsetan bizi. Baina ezetz esango dizu berak, ez dela hori, ez dela zuk diozuna, panda hartza hotz gogorrago eta egurats euritsuagoetan ere bizi litekeela, ez dela hori, eta ez dizu besterik gaineratuko.

        Tabernaren beste zokoren batera joango da zeu irrikatzen utzita, berarekin jardun arte pentsatu ere egiten ez zenuen enigma batez kitzikatu eta sortuko dizu azkura, ezen enigma handia izan liteke panda batek gurean zergatik ez duen bizitzerik. Ala ez? Ondo pentsatzen jartzen bazara, ez dizu uzten beste biderik zeuk galdetu arte,

        — Zer da, ba? Zer arraio da panda hartza hemendik urruntzen duena?

        Orduan hartuko du zapi bat eskuetan, luzatuko zaizu urtebete, hasiko da edalontziak xukatzen edo hozkailua garagardoz betetzen, nabarituko duzu jakin mina galopan ari zaizula korritzen gorputzean gora eta behera, eta hitz egingo dizu beste zerbaiti buruz, halako batean, hitz jarioan txertatu arte enigmaren irtenbidea:

        — Ez dago banburik, banburik gabetan pandak ez daki zer, ez daki nola.

        Eta akabo, joan egingo zaizu barraren beste bazterrera bezero sartu berri bati garagardoa jartzera. Bitartean pentsatzen hasten zara Josetxo mundu honetakoa ote den, zeu ere lur honetako ote zaren, ezen pentsatzen baituzu tabernara sartzen diren guztien kontuak baino nahiago duzula Josetxoren enigmak entzutea eta berak eragiten dizun kiliman hazka egiten ibiltzea.

        Ikusi al duzu inoiz krokodilo bat umeak gordetzen bere hortzetan?

        Ba al dakizu zein animalia arrek egiten dituen umeak?

        Hasten zara pentsatzen normala ote den gertatzen zaizun hau guztia. Benetan heldua ote zaren eta bizitza honetan ikasi ote duzun zerbait ganorazkorik. Gizon itxuragabe hau horrenbeste nola maita dezakezun ere galdetzen diozu zeure buruari. Iruditzen zaizu Diccinoren zirkuan ere ez zukeela paper txarrik egingo Josetxok, bi buru ez, baina buru arraroa eta berebizikoa daukala, ezen eta hurrengoan egingo baitizu matematika edo fisika galdera bat. Erantzunik entzun gabe joaten bazara, lorik egiten ere ez dizu utziko Josetxok jarritako buruhausteak: zenbat ardi dituzten bi artzainek, baldin eta haietako batek esaten badu,

        — Bat ematen badizut kopuru bera ukango dugu, aldiz, bat kentzen badizut, bikoiztu egingo ditut zureak. Zenbat ardi dauka artzain bakoitzak?

        Sinets iezadazu, mon ami, lorik egin ezinda ibili nintzela aste oso batean erantzuna asmatu artean.

        — Ez zagok zaila. Hamar arte kontatzen badakik, Pakete. Ez diat besterik esango, heuk atera beharko duk asmazioa.

        Horixe izaten zen ateratzen nion guztia, artzainen ardiei buruz egunero galdetzen nionean. Mutu alde egin zuen bere lana beste muturrean betetzera, ni kargatuta utziz, ezen zenbat ardi eduki behar dituzte bi artzainek baldin eta bat kenduta bienak berdintzen badira eta bat emanda bikoizten badira?

        Mon ami, ez nizuke lorik kendu nahi, galdera handiek baino gehiago eta sakonago kilimatzen dute enigma txikiek, arkakusoen antzera.

        Telebista horretara eraman behar zenuke egun batean Josetxo, ez du libururik idatzi, hori egia da, baina liburuak idatzi dituzten askok baino gehiago du kontatzeko. Galde diezaiokezu, esaterako,

        — Zein eritasunek eraman zintuen Lyongo ospitalera? Zein emakumek egin zintuen birrin edo, zerk, zergatik eta nola?

        Bizitza osoan ez dut erantzunik jakin ahal izan. Gertatutakoaren aztarnarik ere ez. Sekula ez dit horri buruzko hitzik esan nahi izan.

        Akaso zuri bai, zuri esango dizu zerbait, eta gero kontatu zeuk niri. Galdetzaile profesionala ez zara, ba?

        Ausartzen bazara, Josetxok erantzungo dizu esku zapia bizkarrean zintzilikatu eta barraren beste aldera alde eginez, mutu, batere purrustadarik gabe, beste norbaiti zerbait zerbitzatzera. Eta igual esango dio sartu berriari,

        — Ba al dakizu zein den galderarik garrantzizkoena, munduaren sekretu guztiak bildu eta filosofoek behin eta berriz egin izan dutena?

        Bezeroari pentsatzen jartzeko astirik ere eman gabe gaineratuko dio,

        — Arrautza eta oiloarena. Zein da bietan lehenago?

        Gero haren ondotik ere alde egingo du hozkailuetatik zerbait hartzera, itzuliko da sartu berriarengana minutu batera, zu, eta gainerako guztiak bazterrean utzita, aurkituko du garagardo bat edatera baizik etorri ez den bezeroa bizitzaren funtsaz pentsatzen jarrita, aurkituko du izaeraren oinarriaz gogoeta egiten buruan zerrautsa baizik ez zekarrena, geroxeago esateko Afrikan badela leinu bat Burkina Fason, bere buruari mossi herria esaten diotenez osatua, eta haiek badutela galdera nagusiarentzat egiazko erantzuna:

        — Oiloa arrautzan badago, arrautza ere oiloan dago, eta kito, horixe da kontua.

        Hortxe amaitzen dela dilemaren koska, zigortu egiten dituztela arrautza lapurtzen duten haurrak, oiloak lapurtzen dituztenak beste, arrautza bat lapurtzen duenak oiloa baitu lapurtzen...

        Eta horrela erotuko zaitu bere bizitzako ezer kontatu baino lehenago, ezen Josetxok eta biok elkarrekin daramagun urte mordo honetan, ez baitiot entzun sekula berari dagokion konturik aitortzen, ezta mila bider galdetuagatik zergatik aurkitu nuen hain behera eroria, nork egin zion halako gaiztakeria bera bezalako gizon zintzoari.

        Alkizara zergatik ez duen inoiz itzuli nahi izan ere ez dit erantzun sekula.

        Lyongo hartaz gero, ez diot emakumerik ezagutu. Oliotan erretakoa irudi du kontu horretan. Emakumea eta osina berdindu egiten dituela dirudi, bere baitan trikina bezala kiribilduta baizik ezin du Josetxok bizitzen asmatu.

        Horrexek erakutsi dit bizitza ulertzeko moduak nahi adina direla munduan, eta aukeran, Josetxo bezalakoak ditudala nahiago, etsipena edo koldarkeria arau duten horietakoak. Misterioak beti daki gordetzen mamia.

        Nahiago ditut lainopeko Josetxo bezalakoak, askozaz ere, mundu alu honetako lekua zein eta non duten dakitela uste horiek guztiak baino.

        Villanubla du Josetxok aberri, hemen gertatzen dira hark ezagutu nahi dituen jazoera guztiak, beste biztanlerik ez dago haren munduaren neurrian ate horretatik barrura egiten duena baino. Eta nik lehen ihes egiten banuen hemendik apur bat itota, gero eta nago Josetxoren neurri hauetara egokituago. Villanubla honetan ukan nahi dut neuk ere unibertsoaren tamaina, horregatik esan diot alkateari, munduan onena nintzela ni pertsona hiru zatitan jartzeko orduan ikusleen aurrean.

        — Aspaldi izan zen hori —erantzun dit.

        Ez diot barkatu. Esan diot ea ba ote dakien zerbait horretaz, munduan zerbaitetan lehengoa izateko kontu horretaz. Bera ba ote den munduan aurrena zerbaitetan. Inoiz onena izan denak gordetzen dakiela onenaren zantzua, eta egoteko lasai, agertuko naizela sei t'erdietan antzokiaren aurrera, egingo ditudala gauzak agindu bezala, Iturrinoren Kutxa berriro jarriko dudala dantzan.

        Orduan galdegin dit ba ote dudan inor kaxaren barruan sartzeko, horixe duela Don Valentinek kezka, baina galdera batez erantzun diot soilik, ea ba ote dakien zer jaten duten koalek, edo zergatik ezin duten gure artean bizi panda hartzek, horrelako gauzak ezagutzen ez dituen alkate batek ez duela herritarren aginterik merezi, eta erantzun dit egin ditzakedala nahi ditudan trufa guztiak, baina hobe dudala gaurko ikuskizuna behar bezala egitea, berrehun lagunetik gora espero dituztela antzokian, hiriburutik ere badatozela gonbidatuak, eta munduko onena izan gabe ere onartuko dutela lotsarazteko moduan gauzak ez egitea, denbora oso gutxi daukadala kaxa barruan nor sartuko dudan aurkitzeko eta esateko zein den nire asmoa.

        Erantzun diet orduan, arrautza eta oiloaren enigmak betetzen duela aspaldion nire burua, eta ez daukadala beste ezerentzat lekurik.

        Purrustaka joan dira etorritako bidetik, nik pentsatu bitartean berebizikoa dudala arazoa, kutxan nor sarturik aurkitzen ez badut, moztu egingo dizkidatela barrabilak. Munduan onena izan arren, inork ez nauela libratuko etorkizun beltz batetik eta, mon ami, izanak izan, alkatea, Don Valentin eta horien guztien beharretan dela agure hau, zeren, zertarako balio du inoiz edo behin zerbaitetan munduan lehenengoa gertatu izanak, gero zahartu egiten bagara?

Horixe erabaki nuen Orson eta Hustonekin ibili nintzen garaian, Haizearen beste aldea filmari behatu ordez, gizon haiei behatzen nien nik eta ikusten nuen benetan handiak zirela. Nik ezagutzen nituen beste guztiak baino handiagoak. Handiak ziren hizketan, handiak lanean eta lagunartean, distira erakusten zuten egiten zituzten gauzetan. Ikusten bainuen Orson zela munduko gizon handiena Oja bere alboan edukitzeko gai zen bitartean, ikusten nuen Huston benetan zegokion neurrira bizitzeko ahaleginean, ikusten nuen neu ere berdintzat hartzen nindutela biek.

        — The Great Iturrino —horixe esaten zidaten behin eta berriz niri atsegin eman eta euren arteko egin nahian.

        Eta banintzen egiazki, edo izana nintzen, munduko handiena pertsona hiru zatitan banatzeko orduan, edonoren aitzinean. Usoekin ere, barkatzen badidazu, ez nintzen geratzen bigarrena, baina horretan bakarrik nintzen ni zerbait, eta Loirako arrainak atzematen Hustonen aurrean.

        Zer nintzen egiazki, ordea? Zertan aurkitu behar nuen arnasa baldin eta Anne eta Belle joan zirenetik ez bazegoen lekurik niretzat?

        Amarrua eta trepetarena baizik ez zen nik gobernatzen nuen lurraldearen legea. Amarruenia edo Trepetenia izan zitezkeen nire jatorrizko planetak. Nola bizi liteke gizon oso bat halako eremu murritzean oinarrituta?

        Erabaki nuen, beraz, ez nintzela jaioa Orson eta Hustonekin neurtzen ibiltzeko, badela zerbait gizonari esaten diona, kontuz ur horietan, ito zaitezke bertan.

        Mon ami, badakizu ederki marra baten gainean jaioa naizela, ezaguera bakarra Diccinoren zirkuaren harat-honatean jasotakoa dudala. Zer dezaket nik?

        Josetxok kontatuta dakit laborategiko kaioletan bizi den arratoiaren gatazka benetakoa zein den. Badakit gazta aukeran jarri ondoren, karranpa eragiten diotela jakia hartzera hurbiltzen den bakoitzean. Gazta nahi, baina ezin ordainetan elektrokuziorik jaso gabetan. Zer da handiagoa, gaztarekiko gosea ala karranparen beldurra? Norantz eman behar da pausoa?

        Gizon haiengana hurbiltzen nintzen bakoitzean ohartzen nintzen haiek bezalakoa nahi nuela neuk ere. Ezin, ordea, ez nintzen horretarakoa. Erre egiten ninduen haien argiaren jarioak. Eskertzen nien adiskidantzaren aukera, baina garesti ateratzen zitzaidan euren konpainia, ni beti txiki, beti ñañar, haien guztien alboan.

Horregatik heldu nion Josetxori bizkarretik. Nire benetako neurria aurkitu beharrean nengoen, eta behar nuen hura, ez zegoen Oja bezalako emakumeen besoen artean. Nik munstro bat, munstro bi, izan nituen maite arrainak ura baino gehiago, horrexek mugatuko zuen nire bizitza, nahi ala nahi ez, Josetxorena bere gertakizunak mugatu zuen bezala.

        Bizi izandako edertasunak nigan agintzen jarrai zezan eten nituen lokarri guztiak. Ordura arte bizi izandakoak bakarrik elikatu du orain arteko nire iraupen osoa, besteren beharrik batere gabe.

        Ulertzen didazu, mon ami, ala oraindik ere kontu gehiago behar duzu Iturrino Handia benetan nor den jakiteko? Behin zerua ezagutu denean, infernu bilakatzen dela mundua?

        Esan dizut esateko neukan ia guztia, soilik konta ditzaket harat-honatean ezagutu ditudan gertaera alferrikakoak, bete lana baizik ez azalekorik behar ez duen zure liburu horrentzat. Utziko al dugu hemen bertan kontua?

        Esadazu nahikoa duzula, moldatuko zarela Iturrinoren bizitza orain artekoarekin, aski eta gehiegi duzula magnetofoian grabatutakoarekin. Emango diozula stopari, halako batean.

Seiak eta hamar dira. Laster egin behar dugu alde hemendik. Don Valentin han izango da, antzokiko atean.

        Ez dizu beldurrik emango, ez da? Justineren ipuina Diccinok asmatutako kontua baino ez da. Ederki dakizu hori, mon ami. Ez egin, beraz, kasurik.

        Neuk erakutsiko dizut dena. Hasieran estu xamar zaudela irudituko zaizu, apurtxo bat itota bezala, baina minutu batean ohituko zara. Erraza izango da zuretzat. Handi xamarra izan arren, ederki sartuko zara. Zaude segur.

        Telebistan agertzen den horietakoa izatea ere, neure ikuskizunaren mesederako izango da, Anne eta Belleren bi buruen antzera. Biderkatu egingo da efektua. Denek esango dute,

        — Hara nor dakarren laguntzaile Iturrino Handiak!

        Ederki aterako zaigu ikuskizuna. Neuk esandakoa, ez duzu beste ezer egin beharko, soilik azken trago bat eskatu Josetxori oraintxe bertan, ron txiki doble bat aukeran, badakizu, kirioak neurrian jartzeko.

        Gero, oholtza gainean gaudenean, ez harritu zure hankak ikusten badituzu zilborra espero zenuen lekuan, edo atzekoz aurrera.

        Badakizu ederki, mon ami, amarrua da dena, dedio, goitik behera.