Osteguna

Gaur goizean nire kutxa ikustera joan naiz aspaldiko partez, eta egia esango badizut, poza baino, tristezia eragin dit horrek, hasi bainaiz pentsatzen Anne eta Belle bertan sartzen nituenean ikusleek zein aurpegi jartzen zuten, nola ezinezkoa egiten zitzaien sinestea begien aurrean gertatzen ari zen huraxe benetakoa zela, ezen, mon ami, handia bada pertsona bat hiru zatitan ikustea, jar zaitez pentsatzen zer izango zen bi buru ikusten zituztenean enborretik bereizten. Ametsetako mundu batean zeudela uste zuten beti, ikusitakoa guztiz ezinezkoa bailitzan. Ametsetakoa, dedio, horixe zen Anne eta Bellerekin egiten nuen ikuskizuna.

        Benetako ospea eskueran jarri zidan eginkizun hark, bi ikuskizun bilbatzen baitziren egiten genuen hartan: bi burudun emakumearena, eta kaxa zatikatzailearena, biak ala biak ikusgarriak.

        Ordura artean, Daisyri, Txakurren Erreginari, eskatzen nion nire kutxan sartzeko. Berak baino apur bat lehenago egiten nuen nik normalean ekitaldia, eta gero neuk laguntzen nion txakurrekin. Izan ere, Diccinoren zirkuan denetarik egiten genuen denok, batez ere herriko tabernetan Lucio fakirrarentzat botila hutsak eskatzen ibiltzea. Gero apurtu egiten genituen bildutako kristalezko botilak, eta oihal handi baten gainean jartzen genituen zati guztiak, Lucio oin hutsik kristal apurtuen gainean pasea zedin. Handiena, hala ere, gerritik gora biluzik, Lucio kristal haien gainean etzanda jartzen zenean gertatzen zen, ikusleen artetik norbait eskatzen zuenean, bere gainean zutik jartzeko agintzen baitzion eta sabelaren gainean salto egiteko nahi beste. Hasieran beldurrez bezala egiten zituzten saltotxoak, baina azkenean ahal zuten beste egiten zuten gora, behin eta berriz, matxinsaltoen antzera. Beldurra ematen zuen hura ikuste hutsak.

        Espantuzkoak izaten ziren jendearen aurpegiak, pentsatzen baitzuten ezinezkoa zela halako pisua gainean edukita, fakirraren bizkarra zulaturik eta zauririk gabe handik irtetea. Baina halaxe izaten zen: Lucio jaiki egiten zen kristalen gainetik, eta batere odolik gabeko bizkarra erakusten zien ikusleei harro. Kristalen ertzekin egindako arrasto txiki batzuk baino ez azalean. Bai, ikusteko modukoak izaten ziren aurpegi haiek.

Horrelakoak eta handiagoak eragiten zituen, hala ere, nire ikuskizunak. Lehenbizi uso batzuek desagerrarazten nituen, erraza da hori egitea usoak apur bat hezita dauzkazunean, eta horretarako baneukan eskua, gaizki ez bazaizu iruditzen nik hori esatea. Egia da beti izan ditudala gogoko animaliak. Gero uztai metalikoena egiten nuen, amarru txoro bat baino ez, edo paineluen jokoa, zapiak behar bezala biltzeko astia eduki ezkero, jakina, beti ez baitzen izaten egokierarik gauzak nahi beste prestatzeko.

        Baina unerik gorena nire kutxen saioarekin batera etortzen zen beti. Diccinok eten egiten zuen orduan ikuskizuna, bozgorailuetatik hitz egiteko, esanez, munduan ez zegoela beste inor antzeko ekitaldirik eskaintzen zuenik. Iturrino Handiak bakarrik zeukala kutxa magiko hura. Baita ere esaten zuen, ikusleen artean haurrik baldin bazen, edo haurdun zegoen emakumerik, begiak itxi eta ez ikusteko han gertatuko zena, bestela ez zutela eta lau gauetan lo egiterik lortuko, gutxienean.

        Egia esan, ez zitzaidan niri otu Anne eta Belle kutxan sartzeko asmo hura. Eurak izan ziren hori egitea proposatu zidatenak, nahiz eta ez oso erraza izan buru batentzat prestatuta zegoen lekuan bi buru sartu behar hura.

        — Iturrinotxo, marka guztiak hautsiko dituzu horrela —esan zidaten—, hasiak dira beste batzuk ere zeure kutxa hori bezalakoak erabiltzen. Gu sartzen bagaituzu barnean, ordea, inork ez du berdinduko zure ekitaldia.

        Arrazoia zuten. Nire ikuskizuna bakar egiten zuen munduan Anne eta Belleren lankidetzak. Hori halaxe zen, ez dago ukatzerik. Horregatik harritzen naiz Orsonek nola ez zidan sekula aipatu halako gauza bat. Hark kutxa bakarrik aipatzen zuen beti, The Iturrino's Box gora eta behera, Anne eta Belle inoiz nirekin izan ez balira bezala.

        Iturrino's Box hura inoiz egin bazen ospetsu, ordea, bi burudun emakumeari esker izan zen. Soilik behartzen gintuen ikuskizunen hurrenkera aldatzera, ezen Diccinoren zirkuan beti izaten zen azkena Anne eta Belleren agerpena. Lehenago ere esan dizut zer egiten zuten haiek: aulki soil batean eseri eta jendearen galderak erantzuten zituzten, lehenbizi batek eta gero besteak, mundu guztiak egiazta zezan bi buru benetako zirela gorputz bakarrean, edo, nahiago bada, egiazta zezaten bi emakume zirela haiek, gorputz bakarrean bizitzen jarrita. Eta ordu laurden inguru igarotzen zenean, sehaska kantu hunkigarri batekin amaitzen zuten ikuskizuna, jende guztia malkoa begian utzirik. Bai, lehenago ere esanda nago hori bera, ez da, mon ami? Hori ere bai baitakar zahartzeak, dedio, gauzak behin eta berriz errepikatzen ibili behar alu hau, beste zer kontatzekorik ez baneuka bezala.

        Sinetsidazu, ez daukat zalantzarik batere Anne eta Belleri zor diedala Iturrinok garai hartan ukan zuen oihartzuna, hemendik hasi eta Parisa bitartean denek ezagutzen baitzuten nire izena, tartean baitzen beste kontu bat ere. Diccino azkarra zen gauza batzuetarako, zenbait urte lehenago lau haizetara zabaldu zuen kontu ikaragarri bat. Esaten zuen behin nire kutxan sartu nuela neska eder-eder ilegorri bat, Justine izenekoa, eta hiru zatitan egin ostean, ezin izan nituela zatiak ostera elkarrengana lotu. Saiatu nintzela langintza horretan, baina ez zela egon modurik zatiki haiek itzultzeko zegokien osotasunera. Esaten zuen, halaber, gehiago ez dela jakin ezer Justine hartaz, baina pentsatzen dela aberats britainiar batek erosi eta bere etxean gorde zuela, jaten eta edaten eman, eta hantxe dagoela saloiaren erdian, hiru zatitan jarrita, burua leiho baten parean eta beste bi atalak mahai baten gainean.

        Diccinok aitortzen zidan gu trenez baino azkarrago iristen zirela kontu horiek guztiak joan behar genuen hurrengo herri edo hirira, eta kaltea baino, mesede ikaragarria egiten ziola esamesak ikuskizunari.

        — Publicitá, il mio amico.

        Baliteke horregatik izatea Orsonek kutxari buruz bakarrik hitz egitea, Anne eta Belle ahaztuta. Hari bi kontuak iritsiko zitzaizkion batera, Justinerena eta bi burudun emakumearena, eta ez zuen sinetsiko ez bata eta ez bestea.

        Gaur goizean kutxa ikusi dudanean, hori dena etorri zait burura, eta jarri naiz pentsatzen Annek eta Bellek bizirik jarraitzera, zein ezberdina izango zen gaurko nire bizitza. Akaso geu hirurok ere biziko ginen orain Maltan, Diccinoren alboan gozoro jarrita. Ez dago jakiterik. Akaso Josetxo ez nuen ezagutu ahal izango hori hala izanda, eta ez nizuke asmatuko esaten zer den hobea, asko maite baitut nik alkizar mozolo hori ere. Ez dakit, ez dakit.

        Gero beste pentsamendu batek ere bete dit gogoa, bururatu baitzait Annek eta Bellek betidanik zeukatela hartuta erabakia bere buruez beste egitekoa, ume-umetatik. Izugarria behar baitu izan, mon ami, zeure ondoan betidanik eduki duzun beste buru hori zeu baino lehenago hiltzen ikustea. Pentsatu ere ez dut egin nahi gertaera horretan hain baita izugarria. Baina gaur goizean ez dut eduki beste irtenbiderik kutxa ikustera joatekoa baino, eta horrek berritu dizkit pentsamendu denak zirimola batean.

Biharko ikuskizunak ondo atera behar badu, derrigorrezkoa dut dena bere lekuan dagoela egiaztatzea. Lehenengo lana du hori magilariak: erabiliko dituen tresna guztiak eta bakoitza behar bezala begiratu eta ziurtatzea. Gainera banekien gaur Don Valentin gotzainarengana joatekoa zela, ez nuen ikusi nahi nire inguruan bueltaka. Bere arrebak zabaldu dizkit ateak, mutxurdin halakoak, izan ere ez dakit nor den nor baino hobea edo gaiztoagoa, Don Valentin ala haren arreba, ez baininduen istant batez ere bakarrik uzten. Sonia deitzen da. Emakume horrek beti izan nau begiz joa, ezer zor banio bezala. Xaxatzeko asmoz, beti gauza bera esaten diot ondotik pasatzen naizenean,

        — Hara hemen lapiko txikien sukaldaria.

        — Zarpail alaena —botatzen dit berak, muturra oker-oker eginda.

        Horregatik, bakarrik ez ninduela utziko ikusi dudanean, gozoki esan diot ea egingo didan mesede, ea sartuko den nire kutxaren barruan entsegu txiki bat bion artean egiteko, begiralerik batere gabe. Laguntzaile bat behar dudala biharko eta berak egokia dirudiela. Han joan da ospa ihesi, neuk nahi nuen bezala.

        Bistan da oso zabalduta dagoela Justineren istorioa eta hona ere iritsi zela aspaldi Diccinok asmatutako kontua. Esango nuke, Josetxok berak ere, erdi sinetsi egiten duela hiru zatitan dagoen emakumearen ipuina, bestela ezin baitaiteke ulertu nola jartzen den kutxan sartuko ote den galdetzen diodan bakoitzean.

        Beldurrak horixe dauka, mon ami, behin pizten bada norbaiten buruan, ezin da itzali sekula, beti daki uzten bere zantzua sabelaren erdian itsatsita, lapa harri gainean bezala. Ez al zaizu iruditzen hala, mon ami?

        Jendearen begiradetan sumatzen dut nik hori. Kalean nabilenean batez ere. Ikusten dute ostikoz baztertzeko moduko agure zahar zarpail bat baizik ez naizela, baina ez dira ausartzen ezertara. Pentsatzen dute hemendik edo handik mendeku gaiztoren bat egiteko gauza naizela, edo auskalo zer. Batez ere, haurren artean ikusten dut nik hori, hurbildu ere ez baitzaizkit egiten nire antzeko beste batzuengana bezala. Niri ez didate trufarik egiten batere, alde egiten dute darabildan espaloitik bestera. Pentsatuko dute Rasputin berritu bat edo naizela. Eraman egingo ditudala zaku batean sartuta, gauaren erdian lotan daudela. Pentsa dezatela nahi dutena, igual hobe horrela, ez baitauka erraza kale arteko bizimodua ni bezalako agure ezindu batek.

Izan ere, zertan dugu etorkizuna? Ez didazu sinetsiko, mon ami, baina zuk eman didazun aukera honen zain egoten naiz egunero lorea ihintzaren zain bezala. Sentitzen baitut nire bizimodua kontatuz batera, berriro ari naizela bizitzen benetan, gogoratzeak zaharberritzea dakarrela. Zer neukan egitekorik zeu hona agertzen hasi baino lehenago? Orduak ematen nituen Josetxoren telebista aparailuari begira, hor, futbolinaren gainean, aldare baten antzera jarrita, hotsa kendurik baina gau eta egun beti piztuta. Edota kalean pausoa noraezean galduta, begiak zakarrontzietako altxor ezinezkoaren bila jarrita. Nora joan behar dut nik inor ez badago nire esperoan? Zure Olympus txikiak itzuli dit bizitza. Zure magnetofoi polit honi esker oroitu dut berriro lehenagoko denbora, horixe baizik ez baitut nik, ihesi joandako denbora tonaka. Zer daukat nik egitekorik bestela hemendik aurrera? Bururatzen al zaizu zerbait ni bezalako gizona bi zangoen gainean bizirik eusteko modukoa? Asmatuko duzu zerbait niretzako modukoa? Mutil prestua dirudizu, hitz egidazu telebistatik ari bazina bezala, esan iezadazu zerbait, esan iezadazu deus ez daukan agure batek zertan behar duen ezarri itxaropena, edo erakuts iezadazu, bestela, nola litekeen inor bizi deusezaren esperantzetan soilik denean.

        Dedio, ez dago erraza arnasa goizero aurkitzen biriketan behera. Hara, atera iezadazu tragotxo bat, zurruntzen ari naiz eta. Edozer eskertuko dizut, alkoholduna den bitartean. Bermut txiki bat aukeran, ez nuke nahi pentsa dezazun agure hau tristatu egiten duzunik. Bai zera! Bizipoz bakarretakoa bihurtu zara aste honetan, mon ami, ikusten baitut egun batean bai eta hurrengoan ere bai, Villanubla honetara etortzen zarela zintzo, baduzula hemen iman moduko bat ezarrita, zerbaiterako balio dizutela nire kontutxo aspergarri hauek, edo hori uste duzula, behintzat. Ikusten zaitut kaiertxo horretan ere lerroak biltzen, magnetofoiko hitzak nahikoa ez eta. Seinalea da hori, journalista benetakoa dirudizu itxuran. Nondik nahi duzu jarrai dezadan? Orsonen kontuak dituzu maiteen? Esan dizkizut gehienak, baina bada zerbait, hala ere, guztiz garbi esan gabe geratu dena.

Orsonek bazeukan gure berri, lehenago ere esanda nago hori. Gauza nabarmenak gustatzen zitzaizkion hari, ardorik onenak, zigarro-pururik garestienak, emakumerik ederrenak..., Geu ere jende markatua ginen harentzat, esaten baitzuen hainbeste urtetan mendietan gorderik bizi izandakoak izateko, ez ginela hain salbaiak ere:

        — Zuek bezala jaten duen herri bat ez da inoiz desagertuko, Iturrino, gauza handia da hori.

        Jate kontuak nortasunaren ezaugarri zirela esaten zuen behin eta berriz, eta hori gorde artean, hizkuntza ere ez genuela galduko, batez ere hain ezberdin izanda ingurukoetatik. Dohaina iruditzen zitzaion hori, esaten baitzuen bata ala bestea hautatzera behartzen gintuela horrek, ezingo genituela bi batera nahasian ibili.

        Egia esan, nik kontu horietaz batere ez dakit. Jakin nahi ere ez. Zertarako? Zer egin dezaket nik neuk jasotakoa aitzina dadin?

        Aitortuko dizut niretzat ez dela inoiz izan hori arazo. Mila hizkuntzatan hitz egiteko ez dudala batere trabarik. Nola nahi duzu hemendik aurrera? Frantsesez, ingelesez, italieraz? Nahi duzun hizkuntzan egingo dizut nik.

        Esan nahi nizun Orsonek sarri galdetzen zidala ea ba ote nekien legatza perrexilarekin prestatzen, edo arraina behar bezala erretzen labean, edo txibiak tinta beltzean paratzen.

        — Horixe ez, Orson —erantzuten nion nik—, gauza asko dakit egiten, baina sukaldea ez dago nire jakintzen artean.

        Atsekabez bezala behatzen zidan, esan berri niona sinetsiko ez balit bezala. Erdipurdiko euskalduna nintzela pentsatuko zuen, seguru asko.

        — Esan nizun marra baten gainean jaiotakoa nauzula, ez naizela, berez, inongoa.

        Horrelako zerbait erantzuten nion bakoitzean, kontrabandoko gaueko lanerako jaioa naizela esaten zidan algara artean. Antza ezagutuak zituen Paul Dutournier, Sarako Alkate Zaharra, eta haren lagunak, Espainiako gerra ostean, Irundik hasi eta Bilbora bitarteko hari elektriko guztiak, pattarrik finenak, eta beste hamabi gauza bizkarraren gainean edo itsasontziz pasarazi zituztenak. Orsonek ederki ezagutzen zuen hura dena,

        — Arraia pasa! —esaten zuen, ezin ulertzeko moduan.

        Bai, bazekien ederki jendea bereganatzen, eta nabaritzen zidan barneko ertzen batean poza eragiten zidala gure aldeko hitzen bat esaten zuen bakoitzean. Euskaraz zekien esaldi bakarra gaineratzen zuen ia beti horretarako, ameriketako ingelesaren kutsuarekin irteten zitzaiona ahotik:

        — Orhiko xoriak, Orhin laket.

        Gero esaten zidan ez zitzaizkiola sekula ahaztuko, gure artean film bat egiten ibili zenean bizi izan zituen egunak. Esaten zuen hozkailuan gogortutako gurinaren antzekoak ginela, aski zela euskaldun bat apur batean kanpoko airetan epeltzea, barneko gurina has zedin urtzen merkurio tantoak bezala. Horixe aipatzen zuen Orsonek guri buruz, metalezkoak baina guriak ginela. Esateko moduagatik ikusten zitzaion, gainera, laket gintuela, behin baino gehiagotan agindu baitzion John Hustoni,

        — Haizearen beste aldea filmatzen amaitutakoan, Iturrino Handiarekin egingo diagu osteratxo bat Euskal Herrian, gu hirurok eta Ojak.

        Oja beste mundu batetik etorritako estralurtarra bailitzan esaten zuen hori, hiru gizonon adabakia bailitzan.

Ez zen egia, ordea. Inondik inora. Oja ez zen inoren eta ezeren adabaki. Mundu honetakoa zen haren indarra, halakorik baldin bada, behintzat. Oja zen Orson eta filmaren inguruan bildutakoon bizitzetan garai hartan agintzen zuena, halaxe irizten zion bakoitzean. Esan dizut lehen ere haren begietako argia eta edertasuna zenbaterainokoak ziren. Orleansen bildu ginenon mundutxo hartan, emakume huraxe genuen agintari, eta haren erakarmena lege.

        Oja artista zen, eskultorea eta pintorea, Zagreben arte ikasketak egindakoa. Emakume azkarra zeharo. Esango nuke bera zela Orsoni arte faltsifikazioaren kontuekin begiak ireki eta kaskoa berotu ziona. Fake pelikula berea zela gehiago, Orsonena baino. Baietz esango nuke, hori halaxe zela, itxuren bestekora. Orsonek indarrak ahitzen zituen izaki liluragarriaren itxurak egiten, Ojak halakotan ibiltzeko batere beharrik ez zeukan bitartean. Berezkoa zuen.

        Zurrumurru bat zabaldu zen gure artean. Egia ala gezurra izan, huraxe zen denok sinetsi genuena: Nathalie izeneko atrezzista bat Orsonen atzetik zebilela, eta alderantziz ere bai. Uste genuen bestekora, Ojak ez zuen irririk egin esamesa haiek belarrietara iritsi zitzaizkionean. Uste genuen Ojari ez zitzaizkiola ardurako Orsonen ibilera lizunen kontuak. Berak ere bazekiela horretatik zerbait, noiznahi ibiltzen baitzen, ez bakarrarekin, baizik eta bizpahiru galaiez inguratuta. Gortekoak deitzen genien eztiaren gozotara etorritako erlastar haiei guztiei.

        Alabaina, Nathalie hark bazuen zerbait Ojak Orsoni eskain ez ziezaiokeenetik: gaztea zen oso, hemezortzi urte ere ez zituen edukiko orduan. Eta denok genekien dastatu gabekoa nahi izaten zuela beti Orsonek aukeran. Erakarri egiten zuela gaztetasunak eta ezezagunaren lilurak. Janariarekin ere halakoxea izaten zen, eskaini inoiz jan gabeko gauza bat eta zakur amorratuak bezala ausikiko zion platerari. Ikusita nago Frantzian ortelan deitzen dituzten txoritxoak jaten dozenaka, ezpainetatik gantz tantoak irristan. Ostrak, arkume buruak, txerri eskuak... ikusten ziren maiz Orsonen mahai gainean, hainbestekoa baitzen haren jatunkeria. Ezezaguna edo noizean behingoa zen guztiak zuen berezko dohaina harentzat, urrutiko intxaurren antzera. Baita Nathaliek ere, antza.

        Egun batean Ojak ekarri zigun albistea, afari hungariar baterako egin zigun gomita. Haragia afalduko genuen, berak prestatuta. Afari artistikoa izango zela adierazi zigun, eta hori zer izan zitekeen galdegin genionean,

        — Arteak, lehenik eta behin, eragin eta harrapatu egin behar du parean daukana. Egonezina eta zalantza ez baditu sortzen, ez da benetako artea. Kolokan jarri behar du ikuslea.

        Hamabiren bat izango ginen mahaira eseriak, tartean Orson, Huston, Bogdanovich eta Dominique Antoine ere bai, filmaren produktorea. Denok gizonezkoak, Oja izan ezik. Halaxe zeukan berak antolatuta.

        Iragarri zigun inoiz jan gabeko jakia zerbitzatuko zitzaigula oturuntza hartan, Orsonen omenetan. Gortekoek egin zuten zerbitzarien lana, Orson eta Oja, biak alde banatan eserita zeuden bitartean, mahai buruan.

        — Orsonek ikaragarri maite ditu halako ezustekoak —esan zigun Ojak—. Zer irensten duzuen jakin gabe jango duzue gure etxeko espezialitatea.

        Egia esan, ni prest nengoen muskerra eta apoa jateko ere, eta zer esanik ez Huston, hari bost axola baitzitzaion gainerakoa ardo finak zeuden bitartean. Beste mahaikideek ere antzera ziruditen, denak prest Ojaren ekintza artistikorako, batez ere eserita jan eta edatera mugatzen bazen egin beharrekoa. Azken batean, filmaren errodajea astuna eta luzea gertatzen zen egunero, eta eskertzekoa zen atsegin apur bat ekar zezakeen zernahi. Areago Oja baldin bazen gomitaren egilea.

        Azkenean ez zen izan hainbesterakoa han eskaini zitzaiguna, ez behintzat uste genuen bezain harrigarria. Espero genuen nik ez dakit zer, baina ez eskaini zitzaigun oturuntza hura. Denok geratu ginen galdezka: non ote dago arte mota berriaren korapiloa?

        Afaria luzea izan zen, plater txiki asko eta ezberdinez osatutakoa. Hori bai, denek zuten osagaien artean derrigor ezezaguna zitzaigun abere baten haragia. Horixe zen kontua, antza. Salda bat ere bazen, haren hezurrez egindakoa, horretaz oroitzen naiz. Baina plater guztien gainetik nabarmendu zena, tartare moduko haragi mehe lurruntsu bat izan zen. Gozoa zegoen oso, lehen ahokadan tente xamarra zirudien arren, samurra gertatzen zena azkenean. Ahoa betetzen zuen osorik haren zaporeak.

        Denok jabetu ginen ez genuela ezagutzen haragi mota hura, ez zela ez behiki, ez ardiki eta ez txerriki. Ez oilo, untxi eta antzekorik ere. Ia denok eskatu genuen bigarren platerkada bat haragi bikain hartatik. Xerra gordin fin-finak ziren, tipula xehatu eta martorri zatiz estalirik zerbitzatu zitzaizkigunak. Batere hezurrik gabe, aise jateko modukoak.

        Kitzikatu egiten gintuen haragi hura nondik ateratakoa zen jakiteak, baina gordean eduki zuen Ojak sekretua. Izan zitekeen katua edo astoa, berdin zitzaigula hori. Jakin egin nahi genuen, ordea.

        — Ez dizuet sekula esango —tematu zen Oja—, horixe da ohitura gure familian.

        Erdi Arotik zetorrela kontua, andreek bakarrik jakiten ahal zutela haragiaren jatorri benetakoa, horregatik ez zegoela emakumerik mahaira gonbidatuta, hari nondik norakoak esatera derrigortuta egongo zela bestela. Eta ez zuen nahi halakorik.

        Beraz, jandako hura izan zitekeen elefantea, bufaloa edo krokodiloaren haragia, ez zegoen esaterik zerena. Bost axola, zer arraio.

        Hustonek arrandiaz hartu zuen hitza, edalontzi batean sardexkaz jota.

        — Nire iritzirako —esan zuen—, hartzarena da okela. Hungarian erruz daude plantigradoak, batez ere Budapesteko gobernuan.

        Eta algara egin genuen denok. Baita Ojak ere.

        Nola jakingo genuen zer zen, ez bagenion antzik hartzen ordura artean jandako ezerena? Orsonek erregutu egin zion Ojari esan ziezagun zerena zen haragi gozo hura. Egiteko mesedea, amaitzeko behingoz jokoa. Baina mutu jarraitu zuen emakumeak, begietan antzematen zitzaion arren lortua zuela berak aurrez erabakitakoa. Denok hartu genuela parte hark burututako ekintzan. Izan artistikoa edo bestelakoa. Ulertu ere egiten ez genuen jokoan bera zela irabazlea.

        Kafearen tenorean soilik esan zigun,

        — Abere eme eta gaztearena behar du izan haragiak, puntuan egon eta gordinik zerbitzatu ahal izateko. Hemezortzi urtekoa edo —gaineratu zuen—. Halaxe erakutsi zidan amonak plater hauek prestatzen.

        Aski izan zen gaztetasunaren aipamena, Dominique Antoine laster batean abia zedin komunera, botalarriari eutsi ezinda. Besteok ez bezala, hark bai baitzekien atrezzoko Nathalie falta zela bizpahiru egun lehenagotik lan taldean. Inork ez zekiela nora zen alde egina. Orsoni ere deblauki aldatu zitzaion aldartea, Ojaren hondarreko hitz haiek entzundakoan.

        Izan egia ala gezurra, oraindik ere ez dakit zer pentsatu, denok sentitu ginen mahai hartan era zantarrean erabiliak. Jainkoen jostailu baino ez ginela izan, alegia, bikote haren gudu-zelaian. Erregina Itzelaren erresumako txorimaloak baino ez ginela.

        Eta orain, mon ami, eska diezaiogun azken zurruta Josetxori. Bihar egun gogorra izango da. Olympus horrek, zeuk eta nik, ohi baino goizago ibili beharko dugu, sei t'erdietarako antzokian egon behar dut eta. Halaxe nago hitz emanda Don Valentini, eta bete beharreko hitza, betetakoan bakarrik akabatzen da. Hori ere horrelaxe da. Ez al zaizu iruditzen?