Espainiako itsasertzak hasi gara ikusten Cabo Palos deritzon amaieran, eta besterik ez da ageri harria eta haitza baino. Bedartxu bat be ez, zuhaitz txiki bat be ez, dena mendi garbi eta haitzulo itzelak. Cartagena parean hurretxotik igaroten bazara, ikusiko dozuz edozein haitzulotan atsoak leihoetan legez gudako kanoien ahoak; han-hor gaztelua, eta han-hor zuloa, eta dena asmaketa gizonak hilteko. Bertatik hur samar dago Erroldan Mahaia, haitz ikaragarri bat mahai antzekoa. Handik honantz be, ez dago besterik itsasertz labartsu itzela baino; han-hemen karabinero etxeren bat eta osterantzeko etxe txiki zahartxuren bat edo beste, bakartasunik gorrienean.

        Ez da ikusten honetan, gure aberri aldean legez, zuhaizti alairik, ez etxe bazter ugaririk, mendi bedartsurik, ez herri etxetxurik. Hemen dena da txirotasuna eta itzaltasuna. Jaunari zertan eskerrak emon daukagu guk euskotarrok geure aberria egin euskulako, udabarriko loratxuak langoa, txoritxuaren abesti zolitxua langoa, berorren zelai loratuekin, meta bedartxuekin, mendi zuhaiztuekin, herri etxetxu alai-alaiekin, euren erdian eliza dabela, bere txilin hotsek poztutzen dabezela biztanleen bihotzak, eta bardin euren hotsaz batera zerura zuzendu otoiak Ama Birjinagaz gomutaturik.

        Hemen hodeiak dira alaiagoak eta ortzea garbiagoa gure aberrian baino. Baina besterik ezebez. Bestelakoa da gure herri maite hori!

        Helduten da bat Gibraltarrera, eta egunonak lehenengo emoten deutsuez kanoiek; lehen esan dodan tokian legez, hemen be edozein zulotan dagoz ba euren buru metalezkoek dir-dir edo argi egiten dabela.

        Haitz handi bat da berau eta, dinoenez, dena hau dago barrutik zulatuta, eta ingelesek berton arra bete lur be ez daukie gizonak hilteko asmaketaren bat ipini barik. Erreketeek ikasi gura balebe armen erabilera Don Jaime ekarteko, honaxe etorri behar leukie.

        Mendi gaineraino Gibraltar huritik dago airean burdia, hori da gudaldian pildorak eroateko han goian dagoen gaztelura. Hau aireko burdiau da, aditu egin badozue, tranvia aereo bat. Haitza sortalde edo eguzki aldetik dena laututa dago, eta azpiko mendian jausten den ur guztia handik lauguneetatik sartu dadin bertara, egon dadin haitz horretan zer edan guda bat balitz eta Espainiak urik emon nahi ez. Portuan barriz, huts egin barik dago beti ontziteria ingeles bat. Eta honeek guztiok ikusita esaten dot nik: zenbat diru eder gastatu ete dabe herri agintariek batak bestea hilteko, eta zenbat asmaketa makalagoa zapaltzeko.

        Beste aldean ageri da Ceuta, burua makurtuta legez handiagoaren aurrean. Gibraltar herria guztiz da polita. Batez be kale bat dauka ona: King Street. Edozer gauza dago Ingalaterrako salneurrian; arraina merke-merke, baita be tabakorria eta seda eta ur usaintsuak.