AITZIN-SOLASA

Mila urte igaro eta ura bere bidean. Andolin Eguzkitzak bere liburu baten izenburuan idatzi zuen atsotitz borobila, adierazteko gauzak zer tematsuak ziren okertzen eta zauritzen, zein zail gertatzen zaigun bizitza eta bizitzea bera, zer antidoto hutsal dugun desesperazioaren kontra, zein mendre heriotzaren kontra.

        Mila urte igaroko dira eta hitzak ur bihurtuko. Mila urte eta zu, denbora bera. Baliteke ura izatea etsipenaren aurka egiteko detergente bakarra, baliteke ura izatea hizkuntza bakarra.

        Andolin ura bezalakoa zen.

Maitasunaren sustraia

Emakeran dagoela maitasunaren sustraia sinetsita bizi zen Andolin. Hala jarri zidan Zamarriparen «Manual del Vascófilo» liburu fotokopiatuaren hasieran.

        Esku artatsuz eta amodioz eginiko zenbait aldizkaritan ikusi zuten argia nire lehen poemek, eta Andolin izan zen ardurenean —besterik ez nuen ezagutzen eta— zuzenketa gramatikalak, lexikalak eta estiloari zegozkionak egiten zizkidana, deskalabruak egiten bainituen euskararekin. Egun haietan ekarri zidan Zamarriparena, maite zuen hizkuntzak ni ere txolindu nintzan, erroak non diren eta zertarako diren atzendu ez nezan, ezagut nitzan euskararen luze-laburrak, arima eta nukleoa.

        Hori guztiori sentitzen dut orain. Zelaian eta larrean etengabean usaintzen ditugun belarraren hatsa eta hostoen arnasa sentitzen ditugunean, gogoa hara joango balitzaigu bezala.

        Emakeran dagoela maitasunaren sustraia sinetsita behar dugulako egiten zuen aurrera Andolinek. Hurkoari lagunduz, ingurukoez itauntzen, despiste puntu batekin beti, baina sentiberatasunez. Berotasuna sentitzen zen bere ondoan, begiratu zuzeneko gizona baitzen; nekez ihes egin ahal izaten zenion zeukan interesari; eta are gutxiago zure gomendioa edota aholkua eskatzen bazizun, kultur munduko basamortuak zeharkaturik etsituta batzuetan (baikortasunaren eremutik aldendurik).

        Harritu egiten ninduen lan egiteko hartzen zuen diziplinak, larregizkoa gehienetan. Ez zeukan lebarik goibel, akiturik, haserre edo lur jota sentitzeak. Hitzeko gizona zen, lana burutzeko kontzientzia handikoa, eta anitzetan bere kirioak lehertzeko aginean izan arren lerro zuzenak idazteko gaitasuna erakusten zuen.

        Aspaldian, gauetan izkiriaturiko poemak erakusten zizkidan —erakusten genizkion elkarri—, norberaren bizitzaren tenperatura zertan zen konpartitzeko, zerk itotzen gintuen azaltzeko. Eta bizitzak anker trataturiko gizona kausitzen nuen, histura bihotzean, bizitzaren hitzezko egutegiak baitziren bere poema asko. Inplikaziozko poemak idazten zituen, larrua higatzen zitzaion hitz bakoitzean. Arnasa, behakoa, geriza eta hatsa bertan inprimaturik baleude legez irakurtzen nituen bertsook. Idatzi nion behin esanez, poema guztiak hartuko bagenitu eta airean astindu, lurrera eroriko liratekeen letra guztiak ordena egokian jarritakoan, bakardadea edo desamodioa hitza agertuko litzatekeela. Eta horrelaxe idatzirik geratu zen berari oparitu nion poema xume batean.

        Ikasle izan nintzena, gero lagun bilakatuta, aholku emaile bihurtu nintzen. Horrek ere parekatu gintuen adiskidetasunean. Edonoren aurrean halakatzen baitzen, ez baitzen haizetsua, eta bere xalotasun nobleak balantza erabat desorekatzen bazuen ere, eredugarria baitzen erakutsi ohi zuen apaltasuna.

        Eroakizun ugaritan murgildurik ibili den zetazeoa zen Andolin; euri jasaren osteko jabalduraz gozatzeaz batera, bizitzaren zalantzazko portuan aurrera segitzeko indarra aldarrikatzen duena. Emakeran dagoela maitasunaren sustraia sinetsita bizi izan zena.

Andolin Eguzkitza poeta

Ez zen izkiriatutakoarekin lehenengoan ase-bete gelditzen, eta horregatik, agian perfekzio eta jakituria maltzurrak bultzatuta, ezbaiaren labirintoan bueltaka ibiltzen zen, lerro hartan edota poema hastean ondoen zegokion elea topatu arte. Hitzak ez zetozen nolanahi ezarriak, zehaztasunez adierazi behar baitzuen sentitutakoa, oldoztutakoa, erraietan barna erretzen edo bustitzen zitzaiona.

        Hasiera-hasieratik, 1975ean Egan aldizkarian 22 urterekin argitaratu zuen «Askatasuna» izeneko lehen poema hartan, bere poetikaren jantziak erantzi eta zantzuak agerian eman zituen.

                Askatasuna, eder haizen hori

                maite haut, nahi, eta behar igurtzi,

                hire gorputz leun, azkor, oi Urtzi

                lagun iezadazu su hartzen gori!

                Askatasuna, gogor haizen ezti!

                Gora hi eta zoldu gaitunanok!

                Biba guok, aurrera hatzaigunok!

                Bizi gaitezen, oi gaitzanan bezti!

                Bigun eta zoli, txairo maitale,

                zimelik ez, gaztain koloreko'ri,

                iruntsi behar gaitun lagunzale,

                jo behar, gauaz, larruen logale,

                betiko elkarren jakinez berri,

                Askatasuna, maite haut, SORTZALE.

        Ondo gogoratzen dut Andolin Kalderapekoko irakurraldian, 2000ko udagoienean, 25 urte geroago. Arazoak izaten zituen ts, tx, tz edo h grafemak perfekzioz ahoskatzeko, beren beregi soinuen katea eten ez zedin. Irakurtzen zeukan ahoskera doinu bereziaren bidez poesiak arnasa hartzen zuela sinetsita. Dena eman zuen eszenan. Irakurri ostean, han etorri zen pozarren baina apal, itaunka, artegaturik ibili zela nabari izan ote zen, dena ondo konpreniaraztea erdietsi ote zuen. Berarentzat euskara, euskara literarioa, plazera zen lehenik eta behin, eta ondo erakusten zuen bazterrik bazter Jean Pierre Arbelbidek antigoalean esandakoa: «behar dugu eskuara atxiki, begiratu galtzerat utzi gabe, eta ahal badugu oraino azkartu eta hedatu. Dugun orok gure ahala egin gure herritarrei hemengo mintzaira maita arazteko eta arrotzei ere ahalik eta hobekien ezagutarazteko». Lematzat hartua zuen idazle zaharraren errana.

        Andolin Eguzkitzaren poemen gaietan honelako kezkak aletzen ziren: hizkuntza, desamodiotik deserroturiko bakardadea, denboraren iragate lasaia eta harremanen prekarietatean dauden goraldiak eta ahulaldiak. Poema bakoitza, urradura aseezin bat. Aseezintasun horren aurrean bere estrategiak eta zehaztasunak zabaltzen zituen ahalik eta poema landuena, bere irudiko, lortzen zuen arte.

        Orori agitzen zaigun legez, gehienetan ez dugu lortzen bilatu nahi dugun perfekziora hurbiltzea; eta horrek, Andolini gertatzen zitzaion bezala, kamustu egiten zizkion poemak, batzuetan adierazpen sinpleetatik hurbilago egoten ziren literaturaren ingudearen kontra zorroztu barik, burmuinak pasioz isiotutako sentipenak inprimatu behar zituelako beharra sentituko zuelako. Nire adieran, ez zen abangoardiak edo modernitateak inarrositako poeta, bide esperimentalak ebazten dituena. Mundua kurritzen ondo bazekien ere, neurrikoa zuen territorio txikia, eta nahikoa zitzaion hura ingurura begiratzeko.

        Handik zetorkion adjetibazio larregizkorako joera, batzuetan nekagarria bihurtzen zena poemak irakurri eta pilatu ahala, baina erabat bestelako sentitzen zena Andolinek berak ahotsa jartzean. Orduan hitz delikatuak aditzen genituen, sonoritate eta sentiera berezia hartzen zuten, lirikotasun ezkutua ziplo deskubrituko bagenu bezala. Maisutasunez eta maitasunez irakurtzen zituen bere poemak eta besterenak; zeuden hizkuntzan zeudela, abaroa eskaintzen zien poemei. Horrelako uneak ez dira ahazten. Denise Levertov-en «A woman alone» poema irakurri zueneko zirrara ere ez.

        Ez zen izan ekoizpen handiko poeta. Errana zidan hilabeteak gainetik pasatzen zitzaizkiola gustuko poema bat lotu arte: prozesu luzea, nekagarria eta ahalegin zehatzekoa begitantzen zitzaion. Poemak edonon, edonola eta bata bestearen atzetik idazteko grina geneukanoi bekaizkeria puntu bat zigula adierazten zuen begi malmutzekin. Baina horrek ez zion atzera eragiten, eta kosta lain kosta, aberri propio hartan arakatuz, naturaltasunez idatziko zuelakoan zegoen.

Arimaren ondoko ezkien artetik ibilki

Amaigabe dagoen poema liburu honetan hizkuntzaren karga apenas kausituko da; arintasuna kontaketan, eta mezuaren garrantzia azpimarkatu nahi zituela dirudi. Komunikatzearekin komunio handiagoa egiten duela ematen du, eta hutsalagoa hitz pisudunen eraikuntzan zimendaturik dagoen lerrokatze bertsifikatuarekin.

        Itsasontziak ur azalean uhara nola, denborak ere bere kodea lagatzen du gure azalean, gure eginkizunetan, gure aztoramenduan.

Mila urte igaro eta ura bere bidean (1993) izan zen liburu batean poesiari eman zion azken trenpua; eta harrez geroztik poema solteak aldizkarietan, itzulpenak eta bestelakoak egin arren, liburu gisan bere poema berrienek ez zuten argia ikusi.

        Finitu gabeko liburu honetakoak ez dira asko, horrek azaltzen du zein bataila handia zen poema bat ontzea Andolinentzat. Zeinen ilauna lan hura.

        Arimaren ondoko ezkien artetik ibilki honek idazleak beti besarkatu dituen gaiak dakartza ostera ere. Lerroen artean, tituluetan bertan ere, denboraren joana, tempus fugit, eta honen kontra esperantza; amodioak pizten dituen grinen aurrean, desamodioak sakabanatu eta betiko estaltzen dituenak; Egiaren bila abiatze zapuztua, homosexualitatea eta halakoen gaineko hausnarketak.

        Poemarioa duela sei urte abiatu zuen: 1998ko urriaren 12an. Handik hiru egunera, «Urtatsa» poema (hemen zati bat):

                Zazpi Kaleetako karriketatik ibilki

                joan egin zaizkit

                amodiozko jotzen nituen nahiak,

                sagar gorrien modura

                zail eta gordin gura nituen gorputzak,

                eta zikin eta hondakinen artean

                zabuka nabil

                kalearte honetan galdua:

                baso beltzean haizea balebil bezala

                orrien harramantzak izutua,

                azkorri baten erdian euria balekar bezala

                beldurrez abaro bila,

                nire bihotza eta azala odoletan baleude bezala

                negarrez bakar eta eroa.

        Nitasuna izan da beti idazlearen marka, nekez bazterturik utz daitekeena. Orain, ordea, ni horretatik aldentzeko ahaleginak ere egin ditu liburua hasi orduko, bestelako pertsonak sartuz eta bizitze propioa emanez. Bere gorputzetik haratago dauden beste begi batzuk ikusiko balute bezala, dena filmatzen legokeen kamera poetaren hatzetan. Agian horiek izango dira poema borobilenak, agian intimoenak.

                Lili beltzaran bat

                aurkitu du

                bide bazterreko sastrakan,

                gerraosteko lehortean

                gosea berdinduko bide dion

                ogi goxo egosi berria.

        Intimitate horren barrukoak dira poema asko; amodioaz, sexuaz edota haragiarekiko plazerez esplizitoki jarduten dute, sentsualitatez.

                Hain itsatsi baitzitzaion

                haren azala,

                hain estutu baitzuten

                haren besoek

                eta bero sentiarazi beraren gorputz sendoak,

                hain sakon eta mugagabe

                baitzuen maitatzen lagun hori eta

                euria zekarrenean bezala,

                hala eguzkitan, nola hotzetan

                desiratzen.

        Poesia ezin azalduzkoaren bilaketa dela zioen Wallace Stevens-ek, gizakiaren zoriontasuna lortzeko bidea, gogobete gabe dagoen gizonaren ahalegina, munduarekiko elkarrizketa modu bat baino ez.

        Elkarrizketa sakon horretan murgildurik alderrai dabilen pertsona baten paseo literario irakurriko duzu liburuan. Izan dadila denontzat gure arimaren ondoko ezkien arteko ibilaldia.

Juan Ramon Madariaga

Bilbon, 2004ko uztailaren 14an